“Nyotetemale kondja nkudu le nkumadiɔndjɔ”
“Nyotetemale kondja nkudu le Nkumadiɔndjɔ ndo oma lo nkudu ka wolo ande.”—EFESO 6:10, NW.
1. (a) Ta diakɔna dia diambo diakalɔma ambeta ɛnɔnyi oko 3 000? (b) Lande na kakadje Davidi otshumba?
AMBETA oko ɛnɔnyi 3 000, andɔshi ahende wa l’olui w’alembe wotshikitanyi wakalɔshana lam’asawɔ lo dihole dia ta. Ɔnɛ laki eke dikɛnda aki ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔtshi w’olami w’ɛkɔkɔ, lokombo lande ko: Davidi. La ntondo kande, kaki Ngɔliyatɛ, pami ka wolo ndo kaki la diema dioleki. Dikɔti diande dia mbolo diaki la wotsho wa kilɔ 57 ndo nde aki la dikɔnga dia woke ndo dia wolo la yɔɔmbɔ y’otale. Davidi komonga la dihomɔ dia ta tshɛ ndo ehomɔ ɔtɔi kaki lande aki paka yoka ave. Ngɔliyatɛ, dikongote di’ose Filistiya akɛnyi oko wakɔtɛngɛ nɛ dia ose Isariyɛlɛ lakaye dia ndjɔlɔshana la nde aki eke dikɛnda. (1 Samuele 17:42-44) Le anto wakendaka dikambo sɔ lo bɛkɛ diakɔ pende, wakatafɔnyisha la ntondo ekomelo ka ta diakɔ. Koko, aha mbala tshɛ mbatodjaka kanga wolo otshumba lo ta. (Undaki 9:11) Davidi akadje otshumba nɛ dia nde akalɔshaka lo wolo waki Jehowa. Nde akate ate: “Ta ne dieli dia [Jehowa].” Bible kɔndɔlaka ɔnɛ: “Davidi akalembia usi Filistiya la yuka ave la lowoko.”—1 Samuele 17:47, 50.
2. Lo woho akɔna wa ta walɔsha Akristo?
2 Akristo hawɔlɔ ta dia l’emunyi. Kânga mbasɛnawɔ lo wɔladi l’anto tshɛ, vɔ wekɔ lo ndɔ ta dia lo nyuma l’atunyi wa wolo efula. (Romo 12:18) Lo tshapita y’ekomelo ya mukanda ande otsha le ase Ɛfɛsɔ, Paulo mbutaka woho wa ta dialɔ Okristo tshɛ. Nde akafunde ate: “Shu hatolo ta la emunyi la dikila, keli tambolo la waulelu la akambu wa udjima one, la elui w’edienge wa lu ahuli wa l’ulungu.”—Efeso 6:12.
3. Lo ndjela Efeso 6:10, kakɔna kele laso ohomba dia nɛmbia ta?
3 Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande wayanga dia ndanya diɔtɔnganelo diaso la Jehowa Nzambi mbele “elui w’edienge” ɛsɔ. Lam’ele vɔ toleka wolo, ekɔ oko kɛnɛ kakakomɛ Davidi mambotokomɛ ndo hatotokoka tondoya naka hatoyaɛkɛ tshɛ lo wolo waki Nzambi. Lo mɛtɛ, Paulo ekɔ lo tokeketsha dia sho “tetemala la kondja nkudu le Nkumadiɔndjɔ ndo oma lo nkudu ka wolo ande.” (Efeso 6:10, NW) L’ɔkɔngɔ wa nde mbisha dako sɔ, ɔpɔstɔlɔ mɛnyaka dihomɔ dia lo nyuma ndo waonga w’Okristo wayotokimanyiya dia sho nɛmbia ta sɔ.—Efeso 6:11-17.
4. Akambo akɔna ahende wayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?
4 Kakianɛ, nyɛsɔ tɔsɛdingole kɛnɛ kata Afundelo lo dikambo dia wolo ndo toho takamba la otunyi aso. L’ɔkɔngɔ diko tayɛna yoho yakokaso ndɔshana la nde ndo ndjakokɛ. Naka sho ndjela wadjango waki Jehowa, kete sho koka monga l’eshikikelo k’ɔnɛ atunyi aso hawototodja otshumba.
Ta dia la elui w’ɛdiɛngɛ
5. Ngande wele okambelo wa la tshɛkɛta “ta” l’Efeso 6:12 tokimanyiyaka dia mbeya toho takamba la Satana dia ndɔshana la so?
5 Paulo nembetshiyaka dia ‘tekɔ lo ndɔ ta la elui w’ɛdiɛngɛ wele l’ahole wa l’olongo.’ Ɔdiɛngɛ woleki woke ko Satana Diabolo “uwandji w’edienge.” (Mateu 12:24-26) L’ɔtɛkɛta wa ntondo wakafundama Bible, Bible mbɛdikaka ta dialɔso la ta di’ofufanelo wa tɔɔmbɔ. Lo tɔkɛnyɔ t’ata ta lo Ngirika k’edjedja, onto tshɛ lakatikɛnyaka akayangaka dia mɛnganya kana dia shishɛ otunyi ande wɛdimo diande mbɔkɔsha la nkɛtɛ. Woho akɔ wâmɛ mbele, Diabolo nangaka dia sho shisha wɛdimo aso wa lo nyuma. Ngande wakokande sala dikambo sɔ?
6. Kamba l’Afundelo dia mɛnya ngande wakoka Diabolo kamba la toho efula totshikitanyi dia ndanya mbetawɔ kaso.
6 Diabolo mbeyaka kamba oko olui, tambwɛ kadikita kana ndjaetɛ oko ondjelo ɔmɔtshi wa yanyi. (2 Koreto 11:3, 14; 1 Petero 5:8) Nde koka kamba l’anto dia vɔ tosoya kana dia vɔ tɔkɔmɔla otema. (Enyelo 2:10) Lam’ele Satana ekɔ la lowandji lâdiko di’andja w’otondo, nde koka kamba lo yoho y’efula la nsaki ndo l’awui wakotola anto dia totadja. (2 Timote 2:26; 1 Joani 2:16; 5:19) Nde koka kamba la tokanyi t’ase andja ɔnɛ kana ta waa apɔsta dia tonganyiya, oko wakandakese Eva.—1 Timote 2:14.
7. Elelo akɔna wele l’ɛdiɛngɛ, ndo wahɔ akɔna wele laso?
7 Kânga mbele tɔɔmbɔ ndo nkudu kele la Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande mbeyaka mɛnama oko mbotshaka wɔma, vɔ wekɔ l’elelo. Ɛdiɛngɛ ɛsɔ hawokoke totshutshuya dia sho sala akambo wa kɔlɔ wayonyangiya Shɛsɔ lele l’olongo. Tekɔ la lotshungɔ la sɔna kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo kɛnɛ kele kɔlɔ ndo tekɔ la lowandji lâdiko dia tokanyi ndo di’etsha aso. Ndo nto, hatɔlɔ ta sɔ shoamɛmɛ. Kɛnɛ kakasalema lo nshi ya Elisha mbasalema ndo lo nshi yaso nyɛ: “Wane weli la su, ndeka waku weli la wo efula.” (2 Khumi ya Dikanga 6:16) Bible toshikikɛka dia naka sho kitanyiya Nzambi ndo sho sɛmanɛ la Diabolo, kete nde ayotolawɔ.—Jakoba 4:7.
Teye eyango waki satana
8, 9. Ekakatanu akɔna wakela Satana Jɔbɔ dia ndanya olowanyi ande ndo wâle akɔna wa lo nyuma wakoka tokomɛ ɛlɔ kɛnɛ?
8 Sho mbeyaka eyango waki Satana, nɛ dia Afundelo tɛnyaka toho ta shikaa takamba lande. (2 Koreto 2:11) Dia ndɔsha Jɔbɔ onto l’ɔlɔlɔ, Diabolo akakambe la ekakatanu wendana l’ekondjelo, nyɔi k’anto wakandalangaka, ɔlɔshamelo wa lo nkumbo, hemɔ ya lo demba ndo emamatanya w’oma le angɛnyi wa kɔlɔ. Jɔbɔ akakɔmɔ otema ndo nde akafɔnya dia Nzambi akɔsɛkɛ. (Jobo 10:1, 2) Kânga mbele ɛlɔ kɛnɛ, aha ekakatanu tshɛ watokomɛ mbaya mbala kakɔ ɔtɔi oma le Satana, vɔ wekɔ la shɛngiya le Akristo efula ndo Diabolo koka kamba la wɔ lo wahɔ ande.
9 Lo nshi y’ekomelo nyɛ, wâle wa lo nyuma wamboleka kokanɛ. Tekɔ lo sɛna l’andja wele eyango wa lomombo la l’emunyi wambɔsa dihole di’eyango wa lo nyuma. Mbala la mbala, tita sango mɛnyaka akambo wa mindo wa dieyanelo oko wekɔ kiɔkɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ lo dihole dia mɛnya ɔnɛ akambo asɔ mbelaka lonyangu. Ndo anto efula wambokoma “anangi wa engenongeno, wuleki wa [Nzambi].” (2 Timote 3:1-5) Yoho y’ekanelo shɔ koka mbidja wɛdimo aso wa lo nyuma lo wâle naka ‘hatɔlwɛ ta dia wolo dia mbetawɔ.’—Jude 3.
10-12. (a) Ɔhɛmwɛlɔ akɔna wakatosha Yeso lo wɛla ande w’omboki a woho? (b) Ɛnya woho wakoka awui wa lo nyuma pinama.
10 Ɔmɔtshi l’atei wa tolonga taki Satana talekande munda anto ele mbakonya dia vɔ ndjatambiya l’andja ɔnɛ ndo l’eyango atɔ wa lomombo la l’emunyi. Lo wɛla waki Yeso w’omboki a woho, nde akewola dia mbala mɔtshi “tukanyi ta akambu wa la kete, la lukesu l’ekundji, [“ndjotshidiaka,” NW] diui [dia Diolelo].” (Mateu 13:18, 22) Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi lanɛ ɔnɛ “tshidia” nembetshiyaka “mpina.”
11 L’etekele, onto mbeyaka mɛna ɔkɔdi ɔmɔtshi wahina osongo wodingamiwɔ. Ɔkɔdi ɔsɔ tahamaka yema yema etena katawadinge okendeka w’osongo wodingamiwɔ. Yema yema, ɔkɔdi ɔsɔ dingaka osongo wodingamiwɔ l’edio awɔ wele talekaka koma wolo. Edio efula w’ɔkɔdi ɔsɔ mpihaka ashi walesha osongo ɔsɔ ndo hawosha osongo wodingamiwɔ diaaso dia nongola osase. L’ekomelo, osongo wodingamiwɔ ndjovɔka.
12 Lo woho akɔ wâmɛ, ekiyanu wa lo dikongɛ nɛ ndo oyangelo w’ɔngɔnyi la wa yoho ya lɔsɛnɔ la dimɛna koka talɛka wenya ndo welo aso yema yema. Ɔnkɔnɛ, naka sho mbidja yimba yaso l’akambo wa l’andja, kete sho mbeyaka ndjonya yimba esadi eto lo wekelo aso wa Bible w’onto ndamɛ ndo sho ndjonga la mbekelo ka mbetshaka nsanganya y’Akristo mbala la mbala, lo yoho shɔ tayoyadima mbo ya ndɛ ya lo nyuma. Etena kɛsɔ eyango wa lomombo la l’emunyi mbɔsaka dihole di’eyango wa lo nyuma ndo l’ekomelo sho mundamaka esadi eto oma le Satana.
Sho pombaka shika tanga
13, 14. Lam’alɔshanaso la Satana, yɛdikɔ yakɔna yahombaso mbɔsa?
13 Paulo akakeketsha asekande ambetawudi dia “[“shika tanga,” NW] la ntundu ka kesu tshe ya [Diabolo].” (Efeso 6:11) Lo mɛtɛ, sho hatokoke ndanya Diabolo nde l’ɛdiɛngɛ ande. Nzambi akasha Yeso Kristo ɔkɛndɛ ɔsɔ. (Enyelo 20:1, 2) Lam’ele Satana atanyema, sho pombaka “shika tanga” di’aha ɛlɔshamelo ande tɔlɛndja.
14 Ɔpɔstɔlɔ Petero tɛtɛka nto ohomba wa shika tanga la ntondo ka Satana. Nde akafunde ate: “Nyuyali ki, nyendaki. Utunyi anyu [“Diabolo,” NW] atokendakendaka uku tambwe kadikita kayanga walendi. Nyutetemali mbutuna lu mbetawo kanyu; nyeyi nyati: Anyanyu wa la kete watusuwaka pupu.” (1 Petero 5:8, 9) Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ l’ohomba w’osukɔ waki anangɛso l’akadiyɛso wa lo nyuma dia sho shika tanga lam’atɔlɔsha Diabolo oko tambwɛ kadikita.
15, 16. Sha ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi ka l’Afundelo kɛnya woho wele osukɔ w’asekaso ambetawudi koka tokimanyiya dia shika tanga.
15 Lam’adikita tambwɛ l’oswe ɔmɔtshi wa l’Afrikɛ, pele ndawɔka la vitɛsɛ y’efula dia ntshɔ lo dihole diele wâle bu. Koko, ndjɔvu mbishaka ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ k’osukɔ washana onto la onyande. Dibuku Elephants—Gentle Giants of Africa and Asia (Ndjɔvu Yekɔ Nyama y’Akongote ndo y’Ɔlɔlɔ ya l’Afrikɛ ndo l’Asiya) nembetshiyaka ɔnɛ: “Yoho yaleka elui wa ndjɔvu ndjakokɛ ele lo sala otshimbedi, mbut’ate ndjɔvu y’epalanga mbɛlɛka lɛnɛ ayaye wâle ko yɔ mbidjaka nyɛ yeke akɛnda l’atei.” Yoho shɔ yɛnyawɔ wolo awɔ ndo yasukanɛwɔ mbasala di’aha tambwɛ ndeka sɔmana la ndjɔvu y’akɛnda.
16 Woho akɔ wâmɛ, lam’atotsha Satana nde l’ɛdiɛngɛ ande wɔma, sho lawɔ pombaka monga kâmɛ, mbut’ate kamba dihɛka lo dihɛka sho l’anangɛso wele nge lo mbetawɔ. Paulo aketawɔ dia asekande Akristo amɔtshi waki “ekimanyielo kakeketsha” le nde edja tshɛ kakinde lo lokanu la Rɔma. (Kolosai 4:10, 11, NW) Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ “ekimanyielo kakeketsha” tanemaka paka mbala ɔtɔi l’Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ. Diksiɔnɛrɛ Expository Dictionary of New Testament Words diaki yɔnɛ Vine mbutaka ɔnɛ: “Tshelo ya tshɛkɛta shɔ nembetshiyaka ekanga wɔladia kandji.” L’ɛnyɛlɔ k’okanga wadjawɔ lo mpota dia kitshakitsha pâ, osukɔ w’oma le atɛmɔdi waki Jehowa wambotshunda koka kitshakitsha kandji kele l’onto koye oma l’asui wa lo demba kana wa lo tokanyi.
17. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia sho monga la kɔlamelo le Nzambi?
17 Ɛlɔ kɛnɛ, ekeketshelo k’oma le asekaso Akristo koka keketsha yɛdikɔ yaso ya kambɛ Nzambi la kɔlamelo. Djekoleko dikumanyi di’Akristo mongaka suke dia mbisha ekimanyielo ka lo nyuma. (Jakoba 5:13-15) Kɛnɛ katokimanyiya nto dia monga la kɔlamelo ele wekelo wa Bible mbala la mbala, wɔtwɛlɔ wa lo nsanganya ya weke ndo ya totshitshɛ y’Akristo. Diɔtɔnganelo dia ma ma la Nzambi tokimanyiyaka nto dia tshikala la kɔlamelo le nde. Lo mɛtɛ, koyanga tayɔlɛ, tayɔnɔ, kana tayosala dikambo diakɔna tshɛ, sho pombaka sala tshɛ dia lotombo laki Nzambi. (1 Koreto 10:31) Aha la tâmu, ndjaɛkɛ le Jehowa lo dɔmbɛlɔ ekɔ ohomba dia sho tetemala la nsɛna yoho ya lɔsɛnɔ yɔ̂ngɛnyangɛnya.— Osambu 37:5.
18. Lande na kahatahombe mpekɔ naka ekakatanu wambotɔtɛwɔla?
18 Mbala efula, Satana tɔlɔshaka etena kokaso dia taya wɔdu lo nyuma. Tambwɛ mundaka paka nyama kaya wɔdu. Ekakatanu wa lo nkumbo, ekakatanu wendana l’ekondjelo k’okundji kana hemɔ koka tɔtɛwɔla lo nyuma. Koko, tatohekɔke sala kɛnɛ kangɛnyangɛnya Nzambi, dikambo Paulo akate ate: “Ne dia lam’emi wodu kemi la wulu.” (2 Koreto 12:10; Ngalatiya 6:9; 2 Tesalonika 3:13) Kakɔna kakandalange nembetshiya? Nde akalange nembetshiya dia naka sho ndjaɛkɛ le Jehowa dia kondja ekimanyielo, kete wolo waki Nzambi koka nɛndja wɛɔdu aso. Woho wakadje Davidi Ngɔliyatɛ otshumba mɛnyaka dia Nzambi koka tosha wolo ndo mɛtɛ nde keketshaka ekambi ande. Ɛmɛnyi wa Jehowa wa nshi nyɛ koka mɛnya dia lo tena dioleki wolo efula, vɔ wakoke ekeketshelo ka Nzambi.—Danyele 10:19.
19. Sha ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi kɛnya dia Jehowa koka keketsha ekambi ande.
19 Lo kɛnɛ kendana la woho wakâsukɛ Nzambi, wadi l’omi amɔtshi wakafunde ɔnɛ: “L’edja k’ɛnɔnyi, takakambɛ Jehowa oko atshukanyi ndo takakondja ɛtshɔkɔ efula ndo takayeyaka anto efula w’ɔlɔlɔ. Ndo nto, sho takekiyama ndo takakeketshama oma le Jehowa dia mbikikɛ pâ. Oko Jɔbɔ, mbala efula sho kombeyaka lande na kakatokomɛka awui amɔtshi, koko sho takeyaka dia Jehowa aki mbala tshɛ suke dia tokimanyiya.”
20. Tolembetelo takɔna ta l’Afundelo tɛnya dia Jehowa sukɛka ekambi ande mbala tshɛ?
20 Lonya laki Jehowa bu mondo dia sukɛ ndo keketsha ekambi ande wa kɔlamelo. (Isaya 59:1) Omembi w’esambo Davidi akembe ate: “[Jehowa] atusukelaka wane tshe watokokaka. Ndi katusimbulaka wane tshe wukutami.” (Osambu 145:14) Lo mɛtɛ, Shɛsɔ lele l’olongo “tɛmbɛka wetsho aso lushi la lushi” ndo nde toshaka kɛnɛ tshɛ kele laso mɛtɛ ohomba.—Osambu 68:19, NW.
Tekɔ l’ohomba wa “eloto tshe wa ta wa [Nzambi]”
21. Woko akɔna wakatɛtɛ Paulo ohomba wa ɛlɔtɔ wa ta wa lo nyuma?
21 Tambɔsɛdingola toho tɔmɔtshi takamba la Satana ndo tambɛna ohomba wa shika tanga la ntondo k’ɔlɔshɛlɔ ande. Kakianɛ, sho pombaka sɛdingola yɛdikɔ kina y’ohomba yayotokimanyiya dia mamɛ mbetawɔ kaso dimɛna. Lo mukanda ande otsha le ase Ɛfɛsɔ, ɔpɔstɔlɔ Paulo akatɛkɛta mbala hiende dikambo dia yoho mɔtshi y’ohomba yayotokimanyiya dia shika tanga la ntondo ka tolonga ta mayɛlɛ taki Satana ndo woho wa tondoya lo ta dialɔshanaso la ɛdiɛngɛ. Paulo akafunde ate: “Nyolote eloto tshe wa ta wa [Nzambi], dia nyu mbeya [“shika tanga,” NW] la ntundu ka kesu tshe ya uhimbanyi . . . Nyose eloto tshe wa ta wa [Nzambi], dia nyu mbeya nshikikala lu lushi la kolo, la memala lam’ayunyushidiya akambu aku tshe.”—Efeso 6:11, 13.
22, 23. (a) Ɛlɔtɔ aso wa ta wa lo nyuma kengama nto la diangɔ diakɔna? (b) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?
22 Eelo, sho pombaka ndɔta “eloto tshe wa ta wa [Nzambi].” Etena kakafundɛka Paulo ase Ɛfɛsɔ mukanda ande, nde akalamemaka oma le ɔsɔlayi ɔmɔtshi w’ose Rɔma, laki mbala mɔtshi akalɔtaka ɛlɔtɔ tshɛ wa ta. Koko, Nzambi mbakasambiya ɔpɔstɔlɔ Paulo dia nde tshutshuyama dia tɛkɛta dikambo di’ɛlɔtɔ wa ta wa lo nyuma wele ohomba le okambi waki Jehowa tshɛ.
23 Ɛlɔtɔ wa ta ɛsɔ watosha Nzambi mendanaka ndo la waonga wahomba Okristo monga lawɔ mbidja ndo tɛdikɔ ta lo nyuma tɔsa Jehowa. Lo sawo diayela, tayɔsɛdingola ɛngɔ l’ɛngɔ kakenga ɛlɔtɔ wa ta wa lo nyuma ɛsɔ. Dui sɔ diayotokimanyiya dia sho ndjashikikɛ polo lo yɛdikɔ yambotoyalɔtshiya dikambo dia ta diaso dia lo nyuma. Lo wonya akɔ wâmɛ, tayɛna woho watokimanyiya ɛnyɛlɔ ka diambo kaki Yeso Kristo dia ndɔshana dimɛna la Satana Diabolo.
Ngande Wayoyokadimola?
• Ta diakɔna dialɔsha Akristo tshɛ ɛlɔ kɛnɛ?
• Shila toho tɔmɔtshi takamba la Satana.
• Ngande wakokaso keketshama oma l’osukɔ waki asekaso ambetawudi?
• Lo wolo waki onto akɔna wahombaso ndjaɛkɛ, ndo lande na?
[Esato wa lo lɛkɛ 11]
Akristo ‘wekɔ lo ndɔ ta la elui w’ɛdiɛngɛ’
[Esato wa lo lɛkɛ 11]
Asekaso Akristo koka monga ‘ekimanyielo kakeketsha’
[Esato wa lo lɛkɛ 11]
Onde wɛ nɔmbaka Nzambi dia kondja wolo?