Waa na wayolɔ?

“Tanyambaki dia dikambu so, ne dia etena ka[y]ukuka, kayuka wane weli lu waumbu tshe [“wa eohwelo,” NW] diui diandi, ku vo wayutumba.”​—JOANI 5:28, 29.

1. Ɛtɛkɛta akɔna w’ohomba wakoke Mɔsɛ lo dikombo diakahɛtaka dja, ndo akɔna akayohɔka ɛtɛkɛta ɛsɔ l’ɔkɔngɔ diko?

DIKAMBO dimɔtshi diahatasalemaka diakatombe ambeta ɛnɔnyi ndekana 3500. Mɔsɛ akalamaka ɛkɔkɔ waki owandji wa nkumbo Jɛtɛro. Suke la Dikona dia Hɔrɛbɛ, ondjelo wa Jehowa akɛnɛ le Mɔsɛ lo lombe la dja lakahɛtaka l’atei wa dikombo. Ɔkɔndɔ wa lo Etumbelu mbutaka ɔnɛ: “Mose akendi, enyi ku lumbi la dja lone laheta lu dikumbu tshe, keli dio hadiulungula.” Ko dui dimɔtshi diakawelɛ oma lo dikombo. Dui diakɔ diakate ɔnɛ: “Dimi keli [Nzambi k]a sho, [Nzambi k]a Abarahama, [Nzambi k]a Isaka, ndu [Nzambi k]a Jakoba.” (Etumbelu 3:1-6) L’ɔkɔngɔ diko, lo ntambe ka ntondo T.D., ndoko onto okina lakayohɔka ɛtɛkɛta ɛsɔ paka Ɔna Nzambi hita, mbuta ate Yeso.

2, 3. a) Difuto diakɔna diakongɛ Abarahama, Isaka ndo Jakɔbɔ? b) Ambola akɔna wambwama?

² Yeso aki lo kɛtshanya la Asadukɛ amɔtshi, waki kombetawɔka eolwelo. Yeso akate ate: “Wavo watulwamaka; ndu Mose akatenya dikambu diako lu ahuli wata dikambu dia dikumbu, lene akandeti Khumandiondjo ati: [Nzambi k]a Abarahama, [Nzambi k]a Isaka, [Nzambi k]a Jakoba. Ndi kema [Nzambi k]a wavo, keli ndi eko [Nzambi k]a wasena, ne dia tshe weko la lumu le ndi.” (Luka 20:27, 37, 38) Etena kakandate ɛtɛkɛta ɛsɔ, Yeso akashikikɛ dia lo ndjela woho wɛna Nzambi akambo, anto wambovɔka edja oko Abarahama, Isaka, la Jakoba wâkohwama lo yimba yande. Oko Jɔbɔ, vɔ wekɔ lo kongɛ ekomelo ka “asui” awɔ, mbuta ate olalelo awɔ lo djɔ lo nyɔi. (Jobo 14:14) Vɔ wayolɔ lo andja w’oyoyo waki Nzambi.

³ Ko kayotota dikambo dia miliyara y’anto akina wakavu lo edja k’ɔkɔndɔ wa ana w’anto? Onde vɔ lawɔ wayolɔ? Ntondo ka sho kondja okadimwelo w’oshika lo dimbola sɔ, nyɛsɔ tende lo Ɔtɛkɛta wa Nzambi lɛnɛ atshɔ anto etena kavɔwɔ.

Lende ele wanɛ wavɔ?

4. a) Lende atshɔ anto etena kavɔwɔ? b) Ele Sheɔlɛ?

⁴ Bible mbutaka dia wanɛ wavɔ “haweyi nduku dikambu.” Lam’avɔ onto nde hasoyama l’ifɛrnɔ ndo hasunyasunya lomu lo dihole dimɔtshi dielɛwɔ ɔnɛ Limbes, koko nde kalolaka tsho lo ditshu. Ɔnkɔnɛ, Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndakaka wasɛna ɔnɛ: “Kene tshe kayena lunya laye dia ntsha, kukitshi la wulu aye; ne dia nduku ulimu kuyanga kanyi, ewu kuyanga yimba, yeli lu [“Sheɔlɛ,” NW], lene atayatshu.” (Undaki 9:5, 10; Etatelu 3:19) Tshɛkɛta “Sheɔlɛ” hayeyama le anto efula. Ɔsɔ ekɔ tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yaheyama shikaa oma lɛnɛ otumbiyɔ. Ɛtɛmwɛlɔ efula mbetshaka dia anto wambovɔ wekɔ lo tetemala la nsɛna, koko oko wadiɛnya Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakasambiyama, wanɛ tshɛ wele lo Sheɔlɛ wambovɔka ndo haweye ndoko dikambo. Sheɔlɛ ekɔ diombo di’anto tshɛ.

5, 6. Lende akatshu Jakɔbɔ etena kakandavu, ndo waa na wakandayele?

⁵ Lo Bible tshɛkɛta Sheɔlɛ tanemaka mbala ka ntondo lo Etatelu 37:35. L’ɔkɔngɔ wa kɛnɛ kakɛnamaka oko nyɔi ka ɔnande Yɔsɛfu, owandji wa nkumbo Jakɔbɔ akatone sambema, lo mbuta ate: “Dimi layutsho [“lo Sheɔlɛ,” NW] la delu dia on’ami.” Lam’ele nde aketawɔka dia ɔnande akavu, Jakɔbɔ akakombola mvɔ ko tshɔ lo Sheɔlɛ. L’ɔkɔngɔ diko, ana wa nondo divwa waki Jakɔbɔ wakalange tshɔ la Bɛndjamina kosɛwɔ kakakomɛ otsha lo Edjibito dia tokondja yangɔ ya ndɛ l’ɔtɛ wa ndjala kakikɔ. Koko, Jakɔbɔ akatone lo mbuta ate: “On’ami hatshu la [nyu]. Onangu akavu, paka ndi ndame kambutshikala la mi. Naka dikambu dimotshi dia wulu diayutuyala le ndi lu mbuka, nyu nyayotola ndjui yami la okei utsha [lo Sheɔlɛ, NW].” (Etatelu 42:36, 38) Avɛsa asɔ ahende kakatanyaka nyɔi la Sheɔlɛ koko aha la yoho ya lɔsɛnɔ mɔtshi ya l’ɔkɔngɔ a nyɔi.

⁶ Ɔkɔndɔ wa lo Etatelu mɛnyaka dia Yɔsɛfu akayokomaka ɔnɔmbɔdi wendana la mbo ya ndɛ lo Edjibito. Lâsɔ, Jakɔbɔ akakoke tshɔ lɛkɔ dia tônga kâmɛ la Yɔsɛfu. L’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, Jakɔbɔ akatodjasɛka lo nkɛtɛ shɔ polo lo nyɔi kande lam’akandakome osombe wa lokosombe aya l’ɛnɔnyi 147. Dia kitanyiya kɛnɛ kakandakombolaka la ntondo ka nde mvɔ, anande wakɔshi odo ande ko wakatôkundɛ lo woko wa Makipela lo nkɛtɛ ya Kanana. (Etatelu 47:28; 49:29-31; 50:12, 13) Ɔnkɔnɛ, Jakɔbɔ akayele Isaka wa she ndo tshɛnde Abarahama.

‘Wakayele watshɛwɔ’

7, 8. a) Lende akatshu Abarahama etena kakandavu? Lembetshiya. b) Kakɔna kɛnya dia anto akina wakatshu lo Sheɔlɛ lam’akawavu?

⁷ La ntondo, etena kakashikikɛ Jehowa sheke yakandadje la Abarahama ndo kakandôlake dia kanula yande yayofulanɛ, nde akɛnya kɛnɛ kakahombe ndjokomɛ Abarahama. Jehowa akate ate: ‘Kele wɛ ayotshɔ le watshɛyɛ lo wɔladi; wɛ ayokundɛma l’ɔkɔngɔ wa nshi y’ɔlɔlɔ y’osombe.’ (Etatelu 15:15) Kɛsɔ mɛtɛ mbakasalema. Etatelu 25:8 mbutaka ɔnɛ: “Ku Abarahama akavu lam’akandayala usumbi a lukusumbi, akunduya andja. Ku ndi akayeli washi.” Waa she asɔ akiwɔ na? Etatelu 11:10-26 shilaka watshɛtshɛnde oko Shɛmɛ y’ɔnaki Nɔa. Ɔnkɔnɛ, etena kakandavu Abarahama akayele anto asɔ wele lo djɔ lo Sheɔlɛ.

⁸ Etelo k’ɔnɛ, “akayeli washi” tanemaka mbala efula lo Afundelo wa lo Hɛbɛru. Ɔnkɔnɛ, ekɔ ɔlɔlɔ mbuta dia Ishamɛlɛ w’ɔnaki Abarahama ndo Arɔna w’ɔnango Mɔsɛ vɔ tshɛ wakatshu lo Sheɔlɛ lam’akawavu, dia tokongɛ eolwelo. (Etatelu 25:17; Walelu 20:23-29) Woho akɔ wâmɛ mbele Mɔsɛ nde lawɔ akatshu lo Sheɔlɛ, kânga mbele ndoko onto lakeye lɛnɛ aki diombo diande. (Walelu 27:13; Euhwelu k’Elembe 34:5, 6) Ndo nto, Jashua lakayɔhɛna Mɔsɛ oko ɔnɔmbɔdi wa Isariyɛlɛ kâmɛ la lɔlɔnga l’otondo la anto wakatshu lo Sheɔlɛ etena kakawavu.​—Embadi 2:8-10.

9. a) Ngande wɛnya Bible dia tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru “Sheɔlɛ” ndo tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ “Hadɛsɛ” tɛkɛtaka dia dihole diakɔ diâmɛ? b) Elongamelo kakɔna kele la wanɛ wele lo Sheɔlɛ, kana lo Hadɛsɛ?

⁹ Ntambe efula l’ɔkɔngɔ, Davidi akayoyalaka nkumekanga ka waoho 12 wa Isariyɛlɛ. Etena kakandavu, nde “akayeli washi.” (1 Khumi ya Dikanga 2:10) Onde nde lawɔ aki lo Sheɔlɛ? Dui dia diambo ko lo lushi la Pɛntɛkɔsta ka lo ɔnɔnyi 33 T.D., ɔpɔstɔlɔ Petero akatɛkɛta dia nyɔi ka Davidi ndo akashile Osambu 16:10 wata ɔnɛ: “We hutshika utema ami lu [“Sheɔlɛ,” NW].” L’ɔkɔngɔ wa nde mbuta dia Davidi akatshikala lo diombo diande, Petero akakambe la ɛtɛkɛta ɛsɔ lo dikambo dia Yeso ndo akate dia Davidi “akenyi dikambu ne ntundu, akati dia eulwelu ka Kristu, ndi kuntshikama [“lo Hadɛsɛ,” NW], dimba diandi komponda. [Nzambi] akulula Jesu ako. Shu tshe teko emenyi wa dikambu diako.” (Etsha 2:29-32) Lanɛ Petero akakambe la tshɛkɛta “Hadɛsɛ,” ya lo Grɛkɛ yafɔna la tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru “Sheɔlɛ.” Ɔnkɔnɛ, wanɛ watama dia wekɔ lo Hadɛsɛ wekɔ la eongelo kakɔ kâmɛ la wanɛ watama dia wekɔ lo Sheɔlɛ. Vɔ wekɔ lo djɔ wakongɛ eolwelo.

Onde anto wa kɔlɔ wekɔ lo Sheɔlɛ?

10, 11. Lande na kakokaso mbuta dia anto amɔtshi wa kɔlɔ wakatshu lo Sheɔlɛ, kana Hadɛsɛ etena kakawavu?

¹⁰ L’ɔkɔngɔ wa Mɔsɛ tondja wodja wa Isariyɛlɛ oma lo Edjibito, anto amɔtshi wakatɔmbɔkɔ etena kakiwɔ l’oswe wa shɛnga. Mɔsɛ akatɛ anto dia vɔ ndjakakitola la wanɛ wakatɔmbɔshaka anyawɔ, mbuta ate Kɔra, Datana, la Abirama. Vɔ wakahombe mvɔ nyɔi ka kɔlɔ efula. Mɔsɛ akalembetshiya ate: “Naka nyoi ayuya le wo uku atutuyakaka le antu tshe, keti [Jehowa] kuntumami. Keli naka [Jehowa] ayutsha dikambu di’uyuyu, dia kete mbate la mbamena, kame la diango diawo tshe, dia vo ntsho esenyu utsha [“lo Sheɔlɛ,” NW], ndu nyu nyayulimbitela nyati: Antu ane wakonyola [Jehowa].” (Walelu 16:29, 30) Ɔnkɔnɛ, oyadi nkɛtɛ yakâtɛ ko mbâmɛna kana dja yakâlongoya oko kɛnɛ kakakomɛ Kɔra ndo ase Lɛwi 250 wakete lo wedi ande, atɔmbɔki asɔ tshɛ wakatshu lo Sheɔlɛ, kana lo Hadɛsɛ.​—Walelu 26:10.

¹¹ Shimɛi, lakadje nkumekanga Davidi mananu, akayokondjaka dilanya oma le Sɔlɔmɔna lakayɔhɛnaka Davidi. Davidi akadjanga ate: “Tuwendaki uku untu laha la unungu, ne dia we eli kanga yimba. We ayeya kene keli ololo we mbutshela. We ayuhuluya ote andi wa ndjui lu dikila utsha [“lo Sheɔlɛ,” NW].” Sɔlɔmɔna akakambe la Bɛnaya dia kotsha dilanya sɔ. (1 Khumi ya Dikanga 2:8, 9, 44-46) Onto okina lakadiakema oma le Bɛnaya ko Jɔaba owandji wa ntondo w’alembe wa Isariyɛlɛ. Divo diande dia ndjwe kotshɔ la “ki utsha [“lo Sheɔlɛ,” NW].” (1 Khumi ya Dikanga 2:5, 6, 28-34) Awui asɔ ahende mɛnyaka mɛtɛ k’osambo waki Davidi wakasambiyama wata ɔnɛ: “Antu wa kolo wayuhulo lu [“Sheɔlɛ,” NW] kame la wedja tshe watuhelaka [Nzambi].”​—Osambu 9:17.

12. Ahitɔfɛlɛ akinde, ndo lende akandatshu etena kakandavu?

¹² Ahitɔfɛlɛ aki ondaki waki Davidi. Dako diande diaki la nɛmɔ efula watekana oko diɔ diakaye oma le Jehowa ndamɛ. (2 Samuele 16:23) Lonyangu ko, okambi ɔsɔ wakawɛkɛka otema akayokomaka ofungi ndo akayoyatambiyaka lo ɔtɔmbɔkwɛlɔ wakalɔmbwama oma le Abisalɔmɔ w’ɔnaki Davidi. Mɛnamaka di’oko Davidi akatɛkɛta dia ofungelo ɔsɔ etena kakandafunde ate: “Utunduyala utunyi akansuya, tshiki dimi lutolembohala; utunduyala utunyi ami akayaseme dia ndo la mi, tshiki dimi lutuwushama.” Davidi akatetemala ate: ‘Nyɔi kawande shashimoya, waholɔ ɛsɛnyu otsha lo Sheɔlɛ; nɛ dia vɔ wakasalaka awui wa kɔlɔ lo nshi yakawadjasɛ oko angɛndangɛnda.’ (Osambu 55:12-15) Etena kakawavu, Ahitɔfɛlɛ nde la asekande wakatshu lo Sheɔlɛ.

Waa na wele lo Ngɛhɛna?

13. Lande na kelamɛ Judasɛ ɔnɛ, “ona eshishwelu”?

¹³ Tɛdike kɛnɛ kakakomɛ Davidi la kɛnɛ kakakomɛ Davidi dia Woke, mbuta ate Yeso. Judasɛ Isakariyɔtɛ, ɔpɔstɔlɔ ɔmɔtshi wa l’atei w’apɔstɔlɔ 12 waki Kristo, akayokomaka ofungi oko Ahitɔfɛlɛ. Lokeso laki Judasɛ laki kɔlɔ efula ndeka laki Ahitɔfɛlɛ. Judasɛ akafunge Ɔna ɛtɔi laki Nzambi. Lo dɔmbɛlɔ dimɔtshi diakandasale lo ekomelo k’olimu ande wa la nkɛtɛ, Ɔna Nzambi akakɔndɔla awui wendana la ambeki ande ate: “Lam’akimi la wo, dimi lakâlamaka lu lukumbu laye, lakayambisha. Dimi lakalamaka wane wakayambisha. Nduku otoi awo akashisho, tshikima ona eshishwelu, dia [A]fundelu nshidiyama.” (Joani 17:12) Lam’atɛkɛtande lanɛ dia Judasɛ oko “ona eshishwelu,” Yeso akɛnya dia etena kakavu Judasɛ, nde komonga nto la elongamelo ka eolwelo. Nde komonga nto lo yimba ya Nzambi. Nde akatshu aha lo Sheɔlɛ, koko lo Ngɛhɛna. Ele Ngɛhɛna na?

14. Ngɛhɛna alembetshiyatɔ?

¹⁴ Yeso akânya ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo nshi yande nɛ dia vɔ waketɛka ambeki awɔ tshɛ ‘anto wahomba tshɔ lo Ngɛhɛna.’ (Mateu 23:15) Lo nshi shɔ, anto wakeyaka dimɛna okidi wa Hinɔmɛ, efukufuku kakawakambaka atɔ dia mbikashaka mindo ndo edo wa andjakanyi waki kokokaka kundɛma lo yoho ya dimɛna. Yeso ndamɛ akatatɛkɛtshi la ntondo dikambo dia Ngɛhɛna lo Dako diande dia lo Dikona. (Mateu 5:29, 30) Kitshimudi yatɔ ya didjidji yakokɛmaka hwe le ampokami ande. Ngɛhɛna akalembetshiyaka elanyelo ka pondjo kaha la elongamelo ka eolwelo. Lâdiko dia Judasɛ Isakariyɔtɛ la lo nshi ya Yeso, onde anto akina wakatshu lo Ngɛhɛna l’ɔtɛ wa vɔ tshɔ lo Sheɔlɛ kana Hadɛsɛ etena kakawavu?

15, 16. Waa na wakatshu lo Ngɛhɛna etena kakawavu, ndo lande na kakawatshu lɛkɔ?

¹⁵ Anto wa ntondo, Adama la Eva wakatongama kokele. Vɔ wakasale pɛkato la okonda. La ntondo kawɔ kaki lɔsɛnɔ la pondjo kana nyɔi. Vɔ wakatɔmbɔkwɛ Nzambi ndo wakete la Satana wedi. Etena kakawavu, vɔ komonga ndoko la elongamelo ka kondja wahɔ oma lo olambo wa tshungo waki Kristo. Diakɔ diele, vɔ wakatshu lo Ngɛhɛna.

¹⁶ Kɛna, ɔnaki Adama l’enondo akadiake kosɛnde Abɛlɛ ndo oma l’etena kɛsɔ nde akayongaka yekekɔ. Ɔpɔstɔlɔ Joani akate dia Kɛna ‘akaye oma le kanga kɔlɔ.’ (1 Joani 3:12) Ekɔ ɔlɔlɔ mbuta dia oko ambutshi ande, nde akatshu lo Ngɛhɛna etena kakandavu. (Mateu 23:33, 35) Otshikitanu w’efula wekɔ lam’asa kɛnɛ kakakomɛ Kɛna la kɛnɛ kakakomɛ Abɛlɛ kanga losembwe! Paulo akalembetshiya ate: “Dia mbetawo, mbakalambula Abele [Nzambi] ulambu wuleki wa Kena ololo. Lu dikambu so mbakawawuti vati: Untu ololo kendi, [Nzambi] kakati osoku lam’akandalungula eshasha andi.” Nde akakotsha ate: “Lu mbetawo kako, mbakandateketa, kuyanga ndi ambuvokaka.” (Heberu 11:4) Eelo, Abɛlɛ ekɔ kakianɛ lo Sheɔlɛ akongɛ eolwelo.

Eolwelo ka “ntundu” ndu “kuleki ololo”

17. a) Lo ‘etena kɛnɛ k’ekomelo,’ waa na watshɔ lo Sheɔlɛ? b) Naa elongamelo kele la wanɛ wele lo Sheɔlɛ ndo wanɛ wele lo Ngɛhɛna?

¹⁷ Anto efula wadia awui asɔ mbeyaka ndjakiyanya lo dikambo dia eongelo ka wanɛ wavɔ ‘lo etena kɛnɛ k’ekomelo.’ (Danyele 8:19) Enyelo tshapita 6 tɛkɛtaka dia ambehemi wa mfalasa anɛi lo etena kɛnɛ. Dikambo dia diambo ko, lokombo la falasa k’ekomelo ko Nyɔi, ndo oma lale tɔ ko Hadɛsɛ. Ɔnkɔnɛ, anto efula wakavu nyɔi k’osondjo l’ɔtɛ w’akambo wele ambahemi wa mfalasa hiende yele la ntondo ka falasa k’ekomelo mbele didjidji di’akambo akɔ. Anto asɔ tshɔka lo Hadɛsɛ, dia tokongɛ eolwelo lo andja w’oyoyo waki Nzambi. (Enyelo 6:8) Lâsɔ, na elongamelo kele la wanɛ wele lo Sheɔlɛ (Hadɛsɛ) ndo wanɛ wele lo Ngɛhɛna? Wanɛ wele lo Sheɔlɛ wayolɔ ndo wanɛ wele lo Ngɛhɛna wayolanyema pondjo, hawotonga la lɔsɛnɔ nto.

18. Elongamelo kakɔna kasha “eulwelu ka ntundu”?

¹⁸ Ɔpɔstɔlɔ Joani akafunde ate: “Wane wakulo uma lu nyoi lu elwelu ka ntundu weko la otshoko ndu ekila! Nyoi ka hende huyala wulu le wo, keli vo wayuyala elombedi wa [Nzambi] la wa Kristu; vo wayulela kâme la ndi deku kinunu.” Wanɛ wayolɛ kâmɛ la Kristo wekɔ lo mbolɔ lo “eulwelu ka ntundu,” ko elongamelo kakɔna kele la anto akina na?​—Enyelo 20:6.

19. Ngande wakondja amɔtshi wahɔ oma lo “eulwelu kuleki ololo”?

¹⁹ Oma ko nshi ya ekambi wa Nzambi Elidja la Elisha, dihindo dia eolwelo diakakaloya anto efula lo lɔsɛnɔ. Paulo akakɔndɔla ate: “Amantu wakalungula asikawo wakavu, wakulwama uma lu nyoi. Akina wakakomwama wulu, kumbetawo ntshungwama, ne dia vo nungula eulwelu kuleki ololo.” Eelo, anto asɔ wa kɔlamelo wakalame olowanyi awɔ wakalongamɛka eolwelo kakawahombe mbasha, aha dia ndjɔsɛna ɛnɔnyi engana eto l’ɔkɔngɔ wa nyɔi, koko ndjokondja lɔsɛnɔ la pondjo. Eolwelo kɛsɔ kayonga mɛtɛ “eulwelu kuleki ololo.”​—Heberu 11:35.

20. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

²⁰ Naka sho mvɔ la kɔlamelo la ntondo ka Jehowa komiya andja ɔnɛ wa kɔlɔ, kete tekɔ la elongamelo k’oshika ka “eulwelu kuleki ololo,” koleki ɔlɔlɔ nɛ dia tɔ kekɔ la elongamelo ka lɔsɛnɔ la pondjo. Yeso akalake ate: “Tanyambaki dia dikambu so, ne dia etena ka[y]ukuka, kayuka wane weli lu waumbu tshe diui diandi, ku vo wayutumba.” (Joani 5:28, 29) Sawo diaso diayela diayɔsɛdingola nto oyango wa eolwelo. Diɔ diayɛnya woho watokeketsha elongamelo ka eolwelo dia sho namaka olowanyi aso ndo diayotokimanyiya dia monga la yimba ya ndjahombia.

Onde wɛ âkohɔ?

• Lande na katamadiɔ dia Jehowa ekɔ Nzambi ka “wasena”?

• Naa eongelo kele la wanɛ wele lo Sheɔlɛ?

• Naa elongamelo kele la wanɛ wele lo Ngɛhɛna?

• Ngande wayokondja amɔtshi wahɔ oma lo “eulwelu kuleki ololo”?

[Osato wa lo lɛkɛ 21]

Oko Abarahama, wanɛ watshɔ lo Sheɔlɛ wekɔ lo kongɛ eolwelo

[Esato wa lo lɛkɛ 23]

Lande na kakatshu Adama, Eva, Kɛna ndo Judasɛ Isakariyɔtɛ lo Ngɛhɛna?