Ɔlɛmbɛ wa ngandji l’otema
“Dimi layudja elembe ami lu nyumu yawo, layêfunda lu etema awo.”—JEREMIYA 31:33.
1, 2. a) Kakɔna kayangaso sɛdingola kakianɛ? b) Ngande wakayaɛnya Jehowa ndamɛ lo okongo wa Sinai?
LO ASAWO ahende wetshi, takeke dia etena kakaholɔ Mɔsɛ oma lo okongo wa Sinai, elundji kande kakatondjaka esase wakangamulaka lotombo laki Jehowa. Takakɛtshanya nto dikambo dia ekombɔ kakalɔtaka Mɔsɛ. Nyɛsɔ tɔsɛdingole kakianɛ dui dimɔtshi diɔtɔnɛ la sɔ diele ohomba efula le Akristo ɛlɔ kɛnɛ.
2 Etena kaki Mɔsɛ lo okongo wa Sinai, nde akalongola wetshelo oma le Jehowa. Ase Isariyɛlɛ wakatshumana l’ɛse ka dikona wakɛnyi woho wakayaɛnya Nzambi lo yoho ya diambo efula. “Dingi dia tshududu diakahema ladiku di’ukungu. Akhungula la angadimu wa ndjadi wakayala, ndu lundju la dimama lakatamanya ndjala wulu. Wudja tshe waki lu pangu, wakandama la woma. . . . Ukungu a Sinai tshe wakayala dinga tu, ne dia [Jehowa] akahulo loko l’atei wa dja. Dinga so diakambela, uku dinga di’uma lu khuka ka dja. Ku ukungu tshe wakadidima wulu.”—Etumbelu 19:16-18.
3. Ngande wakasha Jehowa ase Isariyɛlɛ Ɛlɛmbɛ Dikumi, ndo kakɔna kakashihodia wodja ɔsɔ?
3 Jehowa akatɛkɛta la wodja ande lo tshimbo ya ondjelo ɔmɔtshi dia mbasha ɛlɛmbɛ wakayelamɛka ɔnɛ Ɛlɛmbɛ Dikumi. (Etumbelu 20:1-17) Aha la tâmu, ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakaye oma le Kanga-Wolo-Tshɛ. Jehowa akafunde wadjango asɔ lo pase di’ave, koko Mɔsɛ akadiole etena kakandɛnyi ase Isariyɛlɛ watɛmɔla yana ya ngɔmbɛ ya paonyi. Jehowa akayofundaka nto wadjango akɔ lo pase dikina. Mbala kɛsɔ, lam’akaholɔ Mɔsɛ oma lo dikona la pase di’ave, elundji kande kakatondjaka esase. Oma lo dui sɔ, anto tshɛ wakahombe shihodia ɔnɛ ɛlɛmbɛ ɛsɔ waki la kitshimudi ya woke.—Etumbelu 32:15-19; 34:1, 4, 29, 30.
4. Lande na kele Ɛlɛmbɛ Dikumi waki ohomba efula?
4 Pase pende sɔ diakafundama Ɛlɛmbɛ Dikumi diakakitshama l’etei ka ɔshɛtɛ wa sheke waki lo Dihole dioleki ekila dia lo tabɛrnakɛlɛ ndo l’ɔkɔngɔ diko lo tɛmpɛlɔ. Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakafundama lo pase aki la atɔndɔ w’ohomba wa sheke ya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ ndo l’ekimanyielo ka atɔndɔ asɔ mbakahombe Nzambi nɔmbɔla wodja ande. Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakɛnya dia Jehowa aki lo kamba la wodja ɔmɔtshi wa lânde, mbuta ate wodja wakasɔnama.
5. Lo toho takɔna takakɛnɛmɔlaka ɛlɛmbɛ wa Nzambi ngandji kande?
5 Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakashola akambo efula wendana la Jehowa, djekoleko ngandji kande otsha le wodja ande. Ɛlɛmbɛ ɛsɔ waki mɛtɛ woshasha wa nɛmɔ efula le wanɛ wakakitanyiyaka! Nomb’ewɔ kɛmɔtshi k’awui wa Bible akate dia Ɛlɛmbɛ Dikumi ɛsɔ ndeka la fwa atɔndɔ tshɛ wendana la lɔkɛwɔ wakoka anto mbidja. Lo kɛnɛ kendana la Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ lo tshɛ kawɔ, Jehowa akate ate: “Naka nyayulunga diui diami, ndu nyayulama daka diami, nyu nyayuyala wudja ami l’atei a wedja tshe, ne dia kete tshe yeli yami. Nyu nyayuyala diulelu di’elombedi ndu wudja w’ekila le mi.”—Etumbelu 19:5, 6.
Ɔlɛmbɛ wofundami lo otema
6. Ɔlɛmbɛ akɔna wakɛnama dia waki la nɛmɔ di’efula oleki ɛlɛmbɛ wakafundama lo ave?
6 Lo mɛtɛ, ɛlɛmbɛ wa Nzambi ɛsɔ waki la nɛmɔ dia woke. Onde wɛ mbeyaka dia Akristo w’akitami w’esɔ wekɔ la ɛngɔ kɛmɔtshi koleki ndo ɛlɛmbɛ wakafundama lo ave? Jehowa akatatshi dia wodjelo wa sheke y’oyoyo yotshikitanyi la sheke ya Ɛlɛmbɛ yakandadje la wodja w’Isariyɛlɛ. “Dimi layudja elembe ami lu nyumu yawo, layêfunda lu etema awo.” (Jeremiya 31:31-34) Yeso Ompakemi wa sheke y’oyoyo shɔ kombisha ambeki ande ɛlɛmbɛ wofundami. Nde akafunde ɛlɛmbɛ wa Jehowa lo timba ndo lo etema wa ambeki ande oma lo awui wakandataka ndo wakandasalaka.
7. ‘Ɔlɛmbɛ wa Kristo’ wakashama ntondo le waa na, ndo waa na wakayoyelaka ɔlɛmbɛ akɔ l’ɔkɔngɔ diko?
7 Ɔlɛmbɛ ɛsɔ mbelamɛka ɔnɛ: ‘ɔlɛmbɛ wa Kristo.’ Ɔlɛmbɛ ɔsɔ kombishama ntondo le ase Isariyɛlɛ wa lo emunyi waki tokanula ta Jakɔbɔ, koko le wodja ɔmɔtshi wa lo nyuma, mbuta ate “Isariyele wa [Nzambi].” (Ngalatiya 6:2, 16; Romo 2:28, 29) Isariyɛlɛ wa Nzambi kengama la Akristo w’akitami wa nyuma. L’ɔkɔngɔ diko, “ului a wuki” w’anto w’oma lo wedja tshɛ, wayanga vɔ lawɔ dia tɛmɔla Jehowa, wakayɔtɔka l’ɔnɔngɔ wa djui shɔ. (Enyelo 7:9, 10; Zekariya 8:23) Oko wewɔ “ului otoi” lo ɛlɔmbwɛlɔ ka “ulami otoi,” elui ehende ɛsɔ ndjelaka ‘ɔlɛmbɛ wa Kristo’ lo mbetawɔ dia vɔ nɔmbɔla awui tshɛ wasalawɔ.—Joani 10:16.
8. Otshikitanu akɔna wele lamasa Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ la ɔlɛmbɛ wa Kristo?
8 Otshikitanyi la ase Isariyɛlɛ wa lôtɔ wakahombaka sɛdingola Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ nɛ dia wakotɔ lo wodja wa Isariyɛlɛ, Akristo tetemalaka monga l’ɛse ka ɔlɛmbɛ wa Kristo la lolango lawɔ. Ndo awui wele oko lokoho la demba la dihole dia eotwelo bu ohomba le wɔ. Akristo mbekaka awui wendana la Jehowa ndo la mboka yande ndo kombolaka sala lolango lande. Oko wewɔ la ɔlɛmbɛ wa Nzambi ‘wofundami lo etei kawɔ,’ mbuta ate “lu etema awo,” Akristo w’akitami hawokitanyiya tsho Nzambi nɛ dia nde mbishaka akanga w’ohedia dilanya kana ɔnɛ ekɔ ɔkɛndɛ wahombawɔ kotsha. Okitanyiya awɔ ndo wa ɛkɔkɔ ekina mbikama lo ɛngɔ kɛmɔtshi koleki ohomba ndo koleki wolo efula, mbuta ate woho wewɔ la ɔlɛmbɛ wa Nzambi lo etema awɔ.
Ɛlɛmbɛ wohikami lo ngandji
9. Ngande wakɛnya Yeso dia ɛlɛmbɛ waki Jehowa wakahikama lo ngandji?
9 Sho koka mbuta lo tshena pe dia ɛlɛmbɛ la wadjango tshɛ waki Jehowa mbikama lo ngandji. Dui sɔ diokongaka ngasɔ ndo diayongaka dikambo di’ohomba efula lo ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Lushi lɔmɔtshi, wakambola Yeso ɔlɛmbɛ wakaleke woke l’atei w’ɛlɛmbɛ. Nde akakadimola ate: ‘Olange Jehowa Nzambi kayɛ la otema ayɛ tshɛ, la anima ayɛ tshɛ ndo la yimba yayɛ tshɛ.’ Wa hende ele: “Ulangi unyaye uku ayalangaye.” Oma lâsɔ, nde akate ate: “Elembe tshe la aui wa amvutshi wambuhanema lu elembe ene ehendi.” (Mateu 22:35-40) Ɔnkɔnɛ, Yeso akɛnya oma lo ɛtɛkɛta ɛsɔ dia Ɛlɛmbɛ komonga tsho la Ɛlɛmbɛ Dikumi, koko nde akate dia Afundelo tshɛ wa Hɛbɛru wakahikama lo ngandji.
10. Ngande weyaso ɔnɛ ngandji mbele dui dioleki ohomba dia lo ɛlɛmbɛ wa Kristo?
10 Onde ɛlɛmbɛ wele lo etema w’Akristo mbikama vɔ lawɔ lo ngandji ka Nzambi ndo ka onyaso onto? Eelo! Ɔlɛmbɛ wa Kristo nɔmbaka dia onto mboka Nzambi ngandji k’oma k’ɛse otema ndo wekɔ la didjango di’oyoyo, mbuta ate Akristo pombaka mbokana ngandji ka ndjahombia lamasawɔ. Vɔ pombaka mbokana ngandji oko wakalange Yeso ambeki ande. Nde akakimɔ lɔsɛnɔ lande la lolango lande lo dikambo di’angɛnyi ande. Nde aketsha ambeki ande dia vɔ mboka Nzambi ngandji ndo mbokana ngandji lamasawɔ, oko akandawaoke ngandji. Ngandji kokanawɔ lamasawɔ mbele dionga dioleki diakoka Akristo wa mɛtɛ mbeyama. (Joani 13:34, 35; 15:12, 13) Yeso akawaetsha dia vɔ mboka kânga atunyi awɔ ngandji.—Mateu 5:44.
11. Ngande wakɛnya Yeso ngandji kokande Nzambi ndo anto?
11 Yeso akatshike ɛnyɛlɔ ka kokele lo kɛnɛ kendana la mɛnya ngandji. Etena kakinde etongami ka lo nyuma kele la wolo l’olongo, nde aketawɔ la ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ diaaso diakandakondja dia ndjɔtɔla wahɔ wa She wa lanɛ la nkɛtɛ otsha la ntondo. Lâdiko wa nde kimɔ lɔsɛnɔ lande l’onto dia anto akina monga la akoka wa nsɛna pondjo pondjo, nde akɛnya anto woho wahombawɔ nsɛnaka. Nde aki la okitshakitsha, la ɔlɔlɔ, akakanɛka anto ndo akakimanyiyaka wanɛ wakɛnaka pâ la wetsho ndo wakasɔkishamaka. Ndo nto, nde akewoya “aui wa lumu la pundju” aha la mpekɔ dia kimanyiya anto akina dia vɔ mbeya Jehowa.—Joani 6:68.
12. Lande na kakokadiɔ mbutama ɔnɛ ngandji kokaso Nzambi ndo onyaso onto kakatana ma ma?
12 Lo mɛtɛ, ngandji ka Nzambi ndo ka onyaso onto kakatana ma ma. Ɔpɔstɔlɔ Joani akate ate: ‘Ngandji ndja oma le Nzambi. Naka onto ayota ate: Dimi nangaka Nzambi, koko nde mpetshaka onyande, kete kanga kashi kende. Nɛ dia onto lahalange onyande lɛnande, hakoke nanga Nzambi lahandɛnyi.’ (1 Joani 4: 7, 20) Jehowa ekɔ kiɔkɔ ndo tshondotondo ya ngandji. Kɛnɛ tshɛ kasalande, nde kisalaka la ngandji. Tekɔ la akoka wa mboka anto akina ngandji nɛ dia takatongama lo efanelo kande. (Etatelu 1:27) Sho mɛnyaka ɔnɛ sho mbokaka Nzambi ngandji, etena kokaso anyaso anto ngandji.
Mboka ngandji kɛdikɛdi kitanyiya
13. Kakɔna kahombaso sala ntondotondo naka sho nangaka mboka Nzambi ngandji?
13 Ngande wakokaso mboka Nzambi kahatɛnyi ngandji? Ntondotondo, ekɔ ohomba sho mbeka dia mbêya. Onto kokaka mboka onto lahandɛnyi ngandji ndo ndjaɛkɛ le nde. Ɔnkɔnɛ, Ɔtɛkɛta wa Nzambi tokeketshaka dia mbeka dia mbeya Nzambi lo ekimanyielo ka wadielo wa Bible, dɔmbɛlɔ ndo sanganaka la wanɛ wamboshilaka mbêya ndo wawoka ngandji. (Osambu 1:1, 2; Filipi 4:6; Heberu 10:25) Evanjiliɔ ɛnɛi wa lo Bible wekɔ ohomba efula nɛ dia vɔ tosholɛka lonto la Jehowa lakakɛnɛmɔla Yeso Kristo lo lɔsɛnɔ ndo lo olimu ande. Nsaki kaso ka kitanyiya Nzambi ndo ka mbokoya lonto lande ndekaka fula etena kawêyaso ndo kangɛnangɛnaso ngandji kakandatoke. Eelo, mboka Nzambi ngandji kɛdikɛdi mbokitanyiya.
14. Lande na kakokadiɔ mbutama ɔnɛ ɛlɛmbɛ wa Nzambi bu wotsho?
14 Etena kokaso onto ngandji, sho ndjeyaka kɛnɛ kalangande ndo kahandalange ndo sho ndjɔsɛnaka la nde lo yoho yɔtɔnɛ la awui asɔ. Sho hatokombola nyangiya onto lokaso ngandji. Ɔpɔstɔlɔ Joani akafunde ate: “Ngandji ka [Nzambi] kene, dia shu nama elembe andi: ku elembe andi hawuleki wutshu.” (1 Joani 5:3) Ɛlɛmbɛ ande bu wotsho kana efula kamboleka. Ngandji mbatɔlɔmbɔla. Sho bu la ohomba wa mbeka l’otema ɔnɔngɔ wa ɛlɛmbɛ dia nɔmbɔla tshelo yaso tshɛ, koko ngandji ka Nzambi mbatɔlɔmbɔla. Naka sho mbokaka Nzambi ngandji, kete tayɔngɛnangɛna sala lolango lande. Ɔnkɔnɛ, tayetawɔma le Nzambi ndo tayoyakondjiyɛ wahɔ lam’ele tena tshɛ ɛlɔmbwɛlɔ kande mongaka dia wahɔ aso.—Isaya 48:17.
15. Kakɔna kayototshutshuya dia mbokoya Jehowa? Lembetshiya.
15 Ngandji kokaso Nzambi totshutshuyaka dia mbokoya waonga ande. Etena kokaso onto ngandji, sho ngɛnangɛnaka waonga ande ndo nyangaka dia monga oko nde. Tende diɔtɔnganelo diele lamasa Jehowa la Yeso. Vɔ wakasɛnaka kâmɛ l’olongo ondo lo edja ka miliyara ya ɛnɔnyi. Vɔ waki la ngandji k’efula ndo ka pudipudi lamasawɔ. Yeso akafɔnaka la She lo yoho ya kokele woho ɔnɛ wakandakoke mbutɛ ambeki ande ate: “One lakamenyi, akenyi Papa.” (Joani 14:9) Etena kakondjaso ewo ndo kandolaso Jehowa ndo Ɔnande, sho tshutshuyamaka dia monga oko vɔ. Ngandji kokaso Jehowa ndo ekimanyielo ka nyuma kande k’ekila, ayotokimanyiya dia sho ‘kolola lonto l’edjedja la etsha alɔ, ndo ndɔta lonto l’oyoyo.’—Kolosai 3:9, 10; Ngalatiya 5: 22, 23.
Ngandji kɛnama lo etsha
16. Lo yoho yakɔna yɛnyaso ngandji kokaso Nzambi ndo onyaso onto etena kasambishaso ndo ketshaso?
16 Sho wanɛ wele Akristo tshikaka dia ngandji kokaso Nzambi ndo onyaso onto totshutshuya dia mbisha lonya lo olimu wa sambisha Diolelo ndo wa mbetɛ anto ambeki. Etena kasalaso ngasɔ, sho ngɛnyangɛnyaka Jehowa Nzambi, lele nde “nangaka antu tshe nshimbamela ndu nkuma lu ewu ka mete.” (1 Timote 2:3, 4) Ɔnkɔnɛ, sho kokaka kondja ɔngɛnɔngɛnɔ lo kimanyiya anto akina dia ɔlɛmbɛ wa Kristo fundama lo etema awɔ. Ndo sho ngɛnangɛnaka dia mɛna woho wasalawɔ ehamelo etena katshikitanyawɔ lonto lawɔ dia kɛnɛmɔla waonga wa Jehowa Nzambi. (2 Koreto 3:18) Lo mɛtɛ, kimanyiya anto akina dia vɔ mbeya Nzambi ekɔ woshasha woleki nɛmɔ wakokaso mbasha. Wanɛ wetawɔ mbɔtɔ lɔngɛnyi la Jehowa koka ngɛnangɛna la lɔngɛnyi lɔsɔ pondjo pondjo.
17. Lande na ekɔ dui dia lomba dia mboka Nzambi ngandji ndo onyaso onto lo dihole dia diangɔ dia l’emunyi?
17 Tekɔ lo nsɛna lo andja wele anto mbɔsaka diangɔ dia l’emunyi la nɛmɔ di’efula ndo dilangaka. Koko, diangɔ dia l’emunyi hatshikala pondjo. Diɔ koka ndana kana mbivama. (Mateu 6:19) Bible tewolaka ɔnɛ: “Akambu wa la kete la saki yawo wayushila. Keli one latutshaka lulangu la [Nzambi], atuyalaka pundju.” (1 Joani 2:16, 17) Eelo, Jehowa ayotshikala pondjo pondjo ndo wanɛ wawoka ngandji la wokambɛ. Shi ekɔ dui dia lomba sho mboka Nzambi ndo anto ngandji lo dihole dia mbesa diangɔ dia lo andja ɔnɛ diele la wahɔ wa lo tshanda mɔtshi tsho?
18. Ngande wakɛnya misiɔnɛrɛ ɔmɔtshi ngandji kande ka ndjahombia?
18 Wanɛ wokana ngandji tombolaka Jehowa. Tɔshi ɛnyɛlɔ kaki Sonia, misiɔnɛrɛ ɔmɔtshi wele lo wodja wa Sénégal. Nde akeke Bible la womoto ɔmɔtshi lelɛwɔ Heidi, lakandama la hemɔ ka sida oma le omɛnde laki komonga ombetawudi. L’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’omɛnde, Heidi akabatizama ko yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ diko hemɔ kakatatɛ mboheka wolo ndo akɔtɔ lo lopitadi la hemɔ ka sida. Sonia mbutaka ate: “Enganga wakasale kɛnɛ tshɛ kakawakoke sala, koko vɔ komonga efula. Wakalɔmbɛ anto oma lo etshumanelo dia ndjolamaka lo lopitadi. Otsho wa hende, dimi lakadjasɛ suke la mbeto kande ndo lakokimanyiya dia mbokokɛ polo lo nyɔi kande. Onganga wakosakɛka akambutɛ ate: ‘Okakatanu woleki woke wele laso lanɛ ele mbala efula anto kalɛka ase nkumbo yawɔ etena keyawɔ ɔnɛ vɔ wekɔ la sida. Ko lande na ketawɔyɛ mbidja lɔsɛnɔ layɛ lo wâle, wɛ onto lele kema owotɔ ande, kema la nde wodja ɔtɔi, kema la nde lokoho lâmɛ la demba?’ Dimi lakawɛnya dia le mi, Heidi aki mɛtɛ kadiyɛmi, mbuta ate ɔngɛnyi ami wa ma ma oko anto wele mama ɔtɔi ndo papa ɔtɔi. Lo menda diɔtɔnganelo diakimi ladiɔ la Heidi laki oko kadiyɛmi, dimi lakɛnyi ɔlɔlɔ efula dia mbokimanyiya.” Eelo, Sonia kosambiyama hemɔ l’ɔtɛ wa welo wakandadje la ngandji tshɛ dia kokɛ Heidi.
19. Naka ɔlɛmbɛ wa Nzambi fundama lo etema aso, waaso akɔna wayokamba laso?
19 Ekambi efula wa Jehowa wekɔ bɛnyɛlɔ dia ngandji ka ndjahombia. Ɛlɔ kɛnɛ, ndoko ɔlɛmbɛ ɔmɔtshi wofundami walɔmbama dia mbeya ekambi wa Nzambi. Koko, sho mɛnaka okotshamelo wa kɛnɛ kofundami lo Heberu 8:10: “Sheki nye mbayumudja la khumbu k’asi Isariyele lam’ayeta nshi sho; dimi layudja elembe ami lu tukanyi tawo, layefunda l’etema awo, ku dimi layuyala [Nzambi k]awo, vo wayuyala wudja ami.” Nyɛsɔ tɔngɛnangɛnake nshi tshɛ ɔlɛmbɛ wa ngandji wakafunde Jehowa lo etema aso, lo kamba la diaaso tshɛ dia mɛnya ngandji.
20. Lande na kele ɔlɛmbɛ wa Kristo ɛngɔ k’oshinga wolo?
20 Ekɔ mɛtɛ ɔngɛnɔngɛnɔ wa woke dia kambɛ Nzambi kâmɛ la nkumbo ka lo andja w’otondo ka onto la ɔnango kɛnya ngandji ka ngasɔ! Wanɛ wele la ɔlɛmbɛ wa Kristo lo etema awɔ ngɛnangɛnaka la ɛngɔ k’oshinga wolo kele lawɔ lo andja ɔnɛ wele ngandji kema. Vɔ hawɔngɛnangɛna tsho ngandji kawaoka Jehowa, koko vɔ ngɛnangɛnaka nto dimama dia ngandji dia wolo diele lo nkumbo ka onto la ɔnango. “Ndi dimena li! Ndi olo weko di’anangu mbidjase kame li!” Kânga mbele Ɛmɛnyi wa Jehowa mbidjasɛka lo wedja efula, tɛkɛtaka ɛtɛkɛta efula ndo wekɔ la toho ta lɔsɛnɔ totshikitanyi, vɔ wekɔ kâmɛ kele ndoko ɔtɛmwɛlɔ wele latɔ. Kâmɛ kɛsɔ mbakimanyiyaka dia mbetawɔma le Jehowa. Omembi w’esambo akafunde ate: “Leko [mbuta ate l’atei wa wodja wele kâmɛ lo ngandji] katukimoka [Jehowa] etshoko wa lumu lahashili.”—Osambu 133: 1-3.
Onde wɛ koka kadimola?
• Ohomba akɔna waki la Ɛlɛmbɛ Dikumi?
• Naa ɔlɛmbɛ wofundami lo etema aso?
• Naa ɔkɛndɛ wele la ngandji lo ‘ɛlɛmbɛ wa Kristo’?
• Lo toho takɔna takokaso mɛnya ngandji kokaso Nzambi ndo onyaso onto?
[Osato wa lo lɛkɛ 19]
Ase Isariyɛlɛ wakalongola ɛlɛmbɛ wakafundama lo pase di’ave
[Esato wa lo lɛkɛ 20]
Akristo wekɔ la ɛlɛmbɛ wa Nzambi lo etema awɔ