Tɔsake nsanganya yaso y’ekila la nɛmɔ
“Dimi layuwaela l’ukungu ami w’ekila. Layangenyangenya lu luudu lami la dombelo.”—ISAYA 56:7.
1. Naa ɛkɔkɔ w’oma l’Afundelo wele laso watotshutshuya dia mbɔsa nsanganya yaso la nɛmɔ?
JEHOWA ambotshumanya ekambi ande, mbuta ate Akristo w’akitami ndo ɛkɔkɔ ekina dia mbɔ̂tɛmɔla lo ‘okongo ande w’ekila.’ Nde ekɔ lo mbangɛnangɛnya l’etei ka ‘luudu lande la dɔmbɛlɔ,’ mbuta ate tɛmpɛlɔ kande ka lo nyuma, kɔsɔma oko “luudu la dombelo la wedja tshe.” (Isaya 56:7; Mako 11:17) Kɛnɛ kambosala Jehowa dia tshumanya ekambi ande dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ mɛnyaka dia ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa wekɔ ekila, pudipudi ndo lâdiko dia tshɛ. Lo mbɔsa nsanganya yaso yendana la wekeko ndo la ɔtɛmwɛlɔ la nɛmɔ, sho mɛnyaka dia kanyi yaso mbɔtɔnɛka la ya Jehowa lo kɛnɛ kendana la awui w’ekila.
2. Kakɔna kɛnya dia Jehowa mbɔsaka dihole di’ɔtɛmwɛlɔ diakandasɔnɛ oko ekila ndo ngande wakɛnya Yeso dia nde lawɔ akadiɔsaka oko ekila?
2 L’Isariyɛlɛ w’edjedja, dihole diakasɔnɛ Jehowa dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ ande diakahombaka mbɔsama oko ekila. Tabɛrnakɛlɛ la diangɔ dia lɔkɔ diakahombaka kitama esɔ ndo kidiama “dia dio ndeka ndjala ekila.” (Etumbelu 30:26-29) Tenyi dihende dia lo ediakelo diakelamɛka ɔnɛ “Dihuli di’Ekila” ndo ‘Dioleki Ekila.’ (Heberu 9:2, 3) Tɛmpɛlɔ ka la Jerusalɛma mbakayɔhɛnaka tabɛrnakɛlɛ. Oko wakiyɔ dihole diakalɔmbɔmaka ɔtɛmwɛlɔ wa Jehowa, Jerusalɛma akelamɛka ɔnɛ “usumba w’ekila.” (Nehemiya 11:1; Mateu 27:53) Lo nshi yakandakambaka olimu ande la nkɛtɛ, Yeso akɔsaka tɛmpɛlɔ la nɛmɔ diahombama. Nde akomalɛ anto wakasondjaka diangɔ lo sɛkɛ dia tɛmpɛlɔ ndo wakadietɛ mboka ka hiembola.—Mako 11:15, 16.
3. Kakɔna kɛnya dia nsanganya ya weke yakasalaka ase Isariyɛlɛ yaki ekila?
3 Ase Isariyɛlɛ wakatshumanaka mbala la mbala dia tɛmɔla Jehowa ndo mpokamɛ wadielo wa Ɛlɛmbɛ ande. Nshi mɔtshi y’afɛstɔ awɔ yakelamɛka ɔnɛ nsanganya y’ekila kana ya lânde, dia mɛnya ekila kele la nsanganya shɔ. (Akambu w’Asi Lewi 23:2, 3, 36, 37) Lo losanganya lɔmɔtshi la lo sɛkɛ lakasalema lo nshi ya Ɛzɛra la Nehemiya, ase Lɛwi ‘wakalembetshiya anto ɛlɛmbɛ.’ Lam’ele “antu tshe wakaleli lam’akawuki aui w’uma l’elembe,” ase Lɛwi “wakalembohaya antu vati: Nyutshikali ki ne dia lushi l’elo leli ekila.” Oma lâsɔ, ase Isariyɛlɛ wakasale difɛstɔ dia Totombotombo dia nshi esambele la ‘ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula.’ Ndo nto, vɔ “[w]akalaka elembe wa [Nzambi] la lushi la lushi uma lu buku, umaka lushi la ntundu edja ndu lushi l’ekumelu. Vo wakalemia lushi la wuki yediko ya nshi esambeli, ku lushi l’enanei lakayala lusanganya la lukumu, uku didjangu.” (Nehemiya 8:7-11, 17, 18) Ɔsɔ aki mɛtɛ nsanganya yakalɔmbaka wanɛ wakayaka lɔkɔ dia mbidja yimba lɔkɔ la dilɛmiɛlɔ di’efula.
Nsanganya yaso yekɔ ekila
4, 5. Awui akɔna wendana la nsanganya yaso wɛnya dia yɔ yekɔ ekila?
4 Mɛtɛ, ɛlɔ kɛnɛ Jehowa kema la osomba w’ekila wa mɛtɛ mɛtɛ lanɛ la nkɛtɛ, lɛnɛ ohikami tɛmpɛlɔ dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ ande. Koko, hatohombe mbohɛ dia nsanganya yɔtɔso dia tɛmɔla Jehowa yekɔ ekila. Mbala shato lo lomingu, sho sanganaka dia mbadia ndo mbeka Afundelo. Ɔtɛkɛta wa Jehowa ‘nembetshiyamaka’ ndo oko wakidiɔ lo nshi ya Nehemiya, ‘kitshimudi y’ɔtɛkɛta akɔ mbishamaka’ ndo ɛlɔ kɛnɛ. (Nehemiya 8:8) Nsanganya yaso tshɛ tatɛka ndo komɛka la dɔmbɛlɔ ndo lo efula kayɔ, sho membaka esambo dia tombola Jehowa. (Osambu 26:12) Nsanganya ya lo etshumanelo yekɔ mɛtɛ etenyi k’ɔtɛmwɛlɔ aso ndo dui sɔ nɔmbaka dia sho monga la dionga dia dilimiɛlɔ ndo mbidjaka yimba lɔkɔ.
5 Jehowa tshɔkɔlaka ekambi ande etena kasanganawɔ dia mbɔ̂tɛmɔla, dia mbeka Ɔtɛkɛta ande ndo dia monga kâmɛ la asekawɔ Akristo. Etena konga losanganya, sho kokaka monga l’eshikikelo dia lɛkɔ “katukimoka [Jehowa] etshoko.” (Osambu 133:1, 3) Tayolongola ɛtshɔkɔ ɛsɔ naka sho monga lawɔ ndo ndjela ekongelo ka lo nyuma kɛsɔ la yambalo tshɛ. Yeso akate nto ate: “Lene asangana ahendi kana asatu lu lukumbu lami, dimi ndjalaka l’atei awo.” Lo ndjela awui wotami lo etenyi ka divɛsa sɔ, ɛtɛkɛta ɛsɔ mendanaka la dikumanyi di’Akristo diasangana dia kandola ekakatanu wa wolo wele lam’asa anto, koko vɔ mendanaka nto la nsanganya yaso. (Mateu 18:20) Naka lo tshimbo ya nyuma k’ekila, Kristo mongaka kâmɛ l’Akristo etena kasanganawɔ lo lokombo lande, shi kete nsanganya shɔ la dia mbɔsama oko ekila?
6. Kakɔna kakoka mbutama lo dikambo dia ahole aso wa nsanganya ya totshitshɛ ndo ya weke?
6 Ekɔ mɛtɛ dia Jehowa hadjasɛ lo tɛmpɛlɔ yokami la anya w’anto. Koko, Mbalasa yaso ya Diolelo yekɔ ahole w’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. (Etsha 7:48; 17:24) Sho sanganaka lɛkɔ dia mbeka Ɔtɛkɛta wa Jehowa, mbɔ̂lɔmba ndo memba esambo dia lotombo lande. Kɛsɔ mbasalema ndo lo Mbalasa yaso ya nsanganya ya weke. Mvudu ndo asɛkɛ wa weke watotolowɛka dikambo dia nsanganya yaso ya weke komaka ahole w’ɔtɛmwɛlɔ etena kakambaso la wɔ dikambo dia nsanganya yaso y’ekila. Waaso asɔ wasanganaso dia tɛmɔla, oyadi lo nsanganya ya totshitshɛ kana ya weke la dia mbɔsama la nɛmɔ ndo dilɛmiɛlɔ sɔ la dia mɛnama oma lo dionga ndo lɔkɛwɔ laso.
Toho ta mɛnya nganɛ wɔsaso nsanganya yaso la nɛmɔ
7. Naa yoho yɛnama yakokaso mɛnya nganɛ walɛmiyaso nsanganya yaso?
7 Ekɔ toho tɔmɔtshi tɛnama hwe takokaso mɛnya dia sho mbɔsaka nsanganya yaso la nɛmɔ. Yoho mɔtshi ele komaka la wonya dia memba esambo wa Diolelo. Efula ka esambo ɛsɔ wekɔ alɔmbɛlɔ ndo vɔ la dia membamaka la dilɛmiɛlɔ tshɛ. Lo mvusola ɛtɛkɛta wa lo Osambu 22, ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde lo dikambo dia Yeso ate: ‘Dimi layewoya lokombo layɛ l’atei w’analengo ndo layokotombolaka la esambo l’atei wa etshumanelo.’ (Heberu 2:12) Omalɔkɔ, sho la dia ndjala la mbekelo ka mbidjasɛka lo ahole aso la ntondo ka ɔnɔmbɔdi mbɔtshiya osambo wayangaso memba, ko oma lâsɔ sho memba, takana yimba lo tokitshimudi tele la ɛtɛkɛta wa l’osambo akɔ. Etena kembaso, tɔkɛnɔmɔlɛ nsaki yaki la omembi w’esambo lakafunde ate: “Nyandulaki [Jehowa]! Dimi layuwandulaka l’utema ami tshe, lu ului w’antu w’ololo ndu lu lusanganya.” (Osambu 111:1) Eelo, membɛ Jehowa esambo wa lotombo ekɔ ɔkɔkɔ w’oshika watotshutshuya dia koma la wonya lo nsanganya yaso ndo mbidjasɛ polo l’ekomelo kayɔ.
8. Ɛnyɛlɔ kakɔna ka lo Bible kɛnya dia sho la dia mbidjaka yimba la dilɛmiɛlɔ tshɛ lo alɔmbɛlɔ wasalema lo nsanganya yaso?
8 Dui dikina diafudia nɛmɔ dia lo nyuma dia nsanganya yaso tshɛ ele alɔmbɛlɔ wasalema l’otema ɔtɔi lo wahɔ wa wanɛ wotshumanyi. Lo diaaso dimɔtshi, Akristo wa la Jerusalɛma wa lo ntambe ka ntondo wakasangana kâmɛ ndo “wakedia aui awo kame le [Nzambi]” lo nɔmba la etete. Etombelo waki la dui sɔ ele vɔ wakatetemala ‘mbewoya dui dia Nzambi la dihonga tshɛ’ kânga l’atei w’ɛhɛnyɔhɛnyɔ. (Etsha 4:24-31) Onde sho kokaka fɔnya dia etena kakasalemaka dɔmbɛlɔ sɔ, anto amɔtshi wakekolaka timba tawɔ l’awui akina? Kema, vɔ wakalɔmbaka “kame.” Alɔmbɛlɔ wasalema lo nsanganya yaso kɛnɛmɔlaka dilɛmiɛlɔ diele l’ampokami tshɛ. Ekɔ mɛtɛ ɔlɔlɔ dia sho mbidjaka yimba la dilɛmiɛlɔ tshɛ lɔkɔ.
9. Ngande wakokaso mɛnya dia sho mbɔsaka nsanganya yaso y’ekila la nɛmɔ oma l’ɔlɔtɔ ndo oma lo lɔkɛwɔ laso?
9 Nto ndo, sho kokaka mɛnya woho walɛmiyaso efula ekila ka nsanganya yaso lo yoho yalɔtaso. Ɛnamelo kaso ka la dilɛmiɛlɔ kɛnama oma lo ɔlɔtɔ ndo wonyelo aso wa divo kokaka mbisha nsanganya yaso kɛnɛmɔ k’efula. Ɔpɔstɔlɔ Paulo akalake ate: “Dimi nangaka apami nomba lu ahuli tshe, wedia anya w’ekila waha la kele la tamu. Okone ndu amantu walote ahondo k’ahondo, la wolamu la memakana. Vo tawelaki divu, tawolotaki paunyi kana mboko y’akeso kana ahondo w’ushinga a wulu, keli vo wayali amantu watsha elimu wa [Nzambi] uma lu elimu w’ololo.” (1 Timote 2:8-10) Etena kɔtɔso lo nsanganya ya weke yasalema lo asɛkɛ wa hwe, sho kokaka ndɔtaka lo yoho ya dimɛna kânga mbakoka monga dungu ndo yanyi. Ndo nto, nɛmɔ diashaso diaaso sɔ ayototshutshuya diaha sho ndɛka kana tɔmaka diangɔ wonya wasalema losanganya. Ɔlɔtɔ ndo lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ longa laso lo nsanganya yaso mbishaka Jehowa Nzambi, ɔtɛmwɛlɔ ande ndo asekaso atɛmɔdi nɛmɔ.
Lɔkɛwɔ lahomba monga l’ase etshumanelo k’Akristo
10. Ngande wakɛnya ɔpɔstɔlɔ Paulo dia sho la dia ndjalaka la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ lo nsanganya yaso y’Akristo?
10 Lo 1 Koreto, tshapita 14, sho tanaka dako dia lomba diaki ɔpɔstɔlɔ Paulo diendana la yoho yahomba nɔmbwama nsanganya y’Akristo. Nde akakomiya lo mbuta ate: ‘Akambo tshɛ watshame dimɛna ndo aha la ofukutanu.’ (1 Koreto 14:40) Nsanganya yaso yekɔ etenyi k’ohomba efula k’olimu wa lo etshumanelo k’Akristo ndo yɔ nɔmbaka dia sho monga la yoho ya lɔkɛwɔ yɔtɔnɛ l’ase etshumanelo k’Akristo.
11, 12. a) Kakɔna kahomba ana wɔtɔ lo nsanganya yaso shihodia? b) Naa yoho ya dimɛna yakoka ana mɛnya mbetawɔ kawɔ lo nsanganya yaso?
11 Lo yoho ya lânde, paka ndakanya ana dionga diahombawɔ mongaka ladiɔ lo nsanganya yaso. Ambutshi w’Akristo la dia nembetshiya anawɔ ɔnɛ Mbalasa ka Diolelo ndo dihole diasalaso Wekelo wa dibuku wa lo etshumanelo kema ahole wa tɔkɛnyɔ. Koko vɔ wekɔ ahole watɛmɔlaso Jehowa ndo wekaso Ɔtɛkɛta ande. Sɔlɔmɔna, nkumekanga ka lomba akafunde ate: “Ulamaki dikaka diaye lam’ayuyotoka lu luudu la [Nzambi]. Nsukana dia mbuka.” (Undaki 5:1) Mɔsɛ aketsha ase Isariyɛlɛ dia sanganaka kâmɛ, epalanga ndo “ana wa tshitshe.” Nde akate ate: “Kanyusanganya antu, . . . dia vo [mpokamɛ] la mbeka lama mbuka [Jehowa, Nzambi k]anyu, woma, la dia nama ololo dia ntsha aui tshe w’elembe ene. Ku an’awo wahatalimbitela, [wayohokamɛ] ndu wayeka lama mbuka [Jehowa, Nzambi k]anyu, woma.”—Euhwelu k’Elembe 31:12, 13, sho mbɛnganyiya alɛta ango.
12 Popo ndo ɛlɔ kɛnɛ, ana mbɔtɔka lo nsanganya vɔ l’ambutshi awɔ ntondotondo dia mpokamɛ ndo dia mbeka. Naka waya la akoka wa ndjela ndo wa shihodia wetshelo wa etatelo wa lo Bible, kete ana kokaka sala ‘etelo ka lo sɛkɛ’ ka mbetawɔ kawɔ lo mbishaka kɔmatɛrɛ ya tomondo. (Romo 10:10) Ɔna dikɛnda kokaka tatɛ kadimola lo tɔtɛkɛta tongana toto lo dimbola dia wɔdu. L’etatelo, nde mbeyaka mbadia okadimwelo ladia, koko l’edjedja ka wonya nde mbeyaka ndjohemba dia kadimola l’ɛtɛkɛta ande hita. Dui sɔ diekɔ ohomba ndo dimɛna efula le ɔna ndo ɛtɛkɛta wotondjishande ndamɛ wɛnya mbetawɔ kande ngɛnyangɛnyaka epalanga wele l’atei w’ampokami. Lo mɛtɛ, ambutshi mbahomba mbisha ɛnyɛlɔ lo mbishaka kɔmatɛrɛ. Ndo naka kokaka, ekɔ ɔlɔlɔ dia ana monga la Bible yawɔ hita, dibuku di’esambo ndo okanda wekama. Vɔ la dia mbeka dia mbɔsaka ekanda aso la nɛmɔ. Awui asɔ tshɛ wayokimanyiya ana dia shihodia ɔnɛ nsanganya yaso yekɔ ekila.
13. Kakɔna kalongamɛso lo dikambo dia wanɛ waya lo nsanganya yaso mbala ka ntondo?
13 Lo mɛtɛ, hatolange dia nsanganya yaso fɔna la y’ase Lokristokristo. Yɔ hayohombe monga etshitshitshitshi ndo mbɔsama oko ekila lo yoho ya tshamba ndeko kana monga lofunge oko lo dihole diahomawɔ mishiki. Sho nangaka dia nsanganya ya lo Mbalasa yaso ya Diolelo monga la wangasanu ndo sho nongɔnaka dimɛna lɔkɔ. Koko yɔ hayohombe monga oko anto wele lo sɛkɛ dia tɔkɛnyɔ. Sho sanganaka dia tɛmɔla Jehowa, ɔnkɔnɛ, nsanganya yaso la dia mongaka nshi tshɛ la kɛnɛmɔ. Kɛnɛ kakombolaso ele dia oma l’ɔkɔngɔ wa vɔ mpokamɛ wetshelo woshami ndo sɛdingola lɔkɛwɔ laso ndo l’ana aso, wanɛ woye mbala ka ntondo wate ɔnɛ: ‘Nzambi ekɔ mɛtɛ l’atei anyu.’—1 Koreto 14:25.
Dikambo diayotetemalaka salema lo ɔtɛmwɛlɔ aso
14, 15. a) Ngande wakokaso mbewɔ diaha ‘minya luudu la Nzambi kaso yimba’? b) Ngande wamboshila kotshama Isaya 66:23?
14 Oko wakataditshi la ntondo, Jehowa ekɔ lo tshumanya ekambi ande ndo ekɔ lo mbangɛnyangɛnya l’etei ka ‘luudu lande la dɔmbɛlɔ,’ mbuta ate lo tɛmpɛlɔ kande ka lo nyuma. (Isaya 56:7) Nehemiya, pami ka kɔlamelo akohola asekande w’ase Juda dia vɔ la dia nɛmiyaka tɛmpɛlɔ ka mɛtɛ mɛtɛ lo kisukɛka la weshasha wa l’emunyi. Nde akate ate: ‘Sho hatohombe minya luudu la Nzambi kaso yimba.’ (Nehemiya 10:39) Ndo nto, hatohombe minya yimba lo leeta lateta Jehowa dia mbɔtɛmɔla l’etei ka ‘luudu lande la dɔmbɛlɔ.’
15 Lo mɛnya ohomba wa sanganaka mbala la mbala dia tɛmɔla, Isaya akate ate: “Uma lu yalelu ya ngondo utsha lu yalelu ya ngondo, uma lu lushi la mumuya utsha lu lushi la mumuya, antu tshe wayuyakaka la ndjontemola, mbata [Jehowa].” (Isaya 66:23) Dui sɔ diekɔ lo salema ɛlɔ kɛnɛ. Mbala la mbala, lomingu tshɛ la lo ngɔndɔ tshɛ, Akristo sanganaka kâmɛ dia tɛmɔla Jehowa. Ndo nto, vɔ salaka dui sɔ lo mbɔtɔka lo nsanganya y’Akristo ndo lo ndjakimɔ l’olimu w’esambishelo. Onde wɛ ekɔ l’atei wa wanɛ ‘waya mbala la mbala dia ndjokusɛ adwe la ntondo ka Jehowa’?
16. Lande na kahomba wɔtwɛlɔ wa lo nsanganya wa mbala la mbala monga dui dioleki ohomba lo nsɛnɔ yaso ɛlɔ kɛnɛ?
16 Isaya 66:23 ayokotshama tshɛ lo tshɛ lo andja w’oyoyo wakalake Jehowa. Lo etena kɛsɔ, “antu tshe wayokusamaka” la ntondo ka Jehowa ndo wayowɔtɛmɔlaka, lomingu la lomingu, ngɔndɔ la ngɔndɔ ndo pondjo pondjo. Lam’ele sanganaka kâmɛ dia tɛmɔlaka Jehowa ayonga dui diayototetemalaka sala lo nsɛnɔ yaso ya lo nyuma lo dikongɛ di’oyoyo di’akambo, shi lâsɔ wɔtwɛlɔ wa mbala la mbala lo nsanganya y’ekila la dia monga dui dioleki ohomba lo nsɛnɔ yaso ya lo nyuma ɛlɔ kɛnɛ?
17. ‘Lam’ele tambɛna dia lushi lakɔ lamboleka sukana’ lande na keso l’ohomba wa nsanganya yaso?
17 Oko wambosukana ekomelo, sho la dia nyomoleka mbɔsa yɛdikɔ ya mbɔtɔka lo nsanganya y’Akristo dia tɛmɔlaka Jehowa. Lo menda nɛmɔ diele la nsanganya yaso, hatetawɔ dia olimu wa l’emunyi, adɛvwɔra wa la kalasa, kana kalasa y’akɔlɔ ya nyomohamia diewo tokonya diaha sho sanganaka mbala la mbala kâmɛ la asekaso ambetawudi. Tekɔ l’ohomba wa wolo waya lo sangana kâmɛ l’asekaso. Nsanganya ya lo etshumanelo kaso toshaka diaaso dia mbeyana lam’asaso, keketshanya ndo tshutshuyana “lu ngandji la lu elimu w’ololo.” Sho la dia sala ngasɔ ‘lam’ele tambɛna shate lushi lakɔ lamboleka sukana.’ (Heberu 10:24, 25) Lâsɔ tɔsake nsanganya yaso y’ekila la nɛmɔ lo mbɔtɔka mbala la mbala lɔkɔ, lo ndɔtaka dimɛna ndo lo mongaka la lɔkɛwɔ l’ɔlɔlɔ. Lo sala ngasɔ, tayɛnya dia kanyi yaso mbɔtɔnɛka la ya Jehowa lo kɛnɛ kendana la awui w’ekila.
Ovuswelo
• Kakɔna kɛnya dia nsanganya y’ekambi wa Jehowa pombaka mbɔsama oko ekila?
• Awui akɔna wendana la nsanganya yaso wɛnya dia yɔ yekɔ ekila?
• Ngande wakoka ana mɛnya dia vɔ mbɔsaka nsanganya yaso oko ekila?
• Lande na kahomba wɔtwɛlɔ wa lo nsanganya wa mbala la mbala monga dui di’ohomba efula lo nsɛnɔ yaso?
[Esato wa lo lɛkɛ 28]
Nsanganya yasalema dia tɛmɔla Jehowa yekɔ ekila oyadi lende asalemayɔ
[Osato wa lo lɛkɛ 31]
Anaso wa totshitshɛ mbɔtɔka lo nsanganya dia mpokamɛ ndo mbeka