Dikambo kona mbutaka mɛtɛ?
ETENA kakinde l’ɛnɔnyi 18, Manfred akekaka olimu wa lo biro.a Kɔpanyi kakandakambaka lɔkɔ akalɔngɔsɔla dia nde l’anto akina wakekaka olimu ɔsɔ mbɔtɔka lo kalasa kɛmɔtshi dia mbakimanyiya dia mbeya olimu dimɛna. Vɔ wakɔtɔka kalasa kɛsɔ nshi hiende lo lomingu tshɛ. Lushi lɔmɔtshi, wakatondja ambeki lo kalasa kɛsɔ la ntondo ka wonya. Lo ndjela ɛlɛmbɛ wa lo kɔpanyi kɛsɔ, wenya wele bu kalasa ambeki wakahombaka kalola dia ndjokamba. Koko lo dihole dia vɔ sala ngasɔ, vɔ tshɛ wakatshu dia tasembolaka ekolo, onyake Manfred mbakakalola lo dihole diande di’olimu. Aha la onto nongamɛ, jɛra yawɔ akakome lo dihole di’olimu lushi lɔsɔ. Etena kakandɛnyi Manfred, nde akawombola ate: “Lande na kahayatshwe la kalasa ɛlɔ? Ko lende ele asekayɛ akina?” Ngande wakahombe kadimola Manfred na?
Manfred aki la ntondo k’okakatanu wa woke. Onde nde pombaka mbuta mɛtɛ kana nde pombaka mbuta kashi dia kokɛ ambeki w’asekande? Naka nde mbuta mɛtɛ, kete nde ayodja asekande akina l’onongo ndo asekande wayowohetsha. Onde ekɔ dimɛna mbuta kashi la ntondo k’akambo wa woho ɔsɔ? Wɛ otoyosala la ntondo ka dikambo sɔ? Tayoyokalola lo dikambo diaki Manfred l’ɔkɔngɔ, koko ntondotondo, tende awui wahomba sɛdingɔma etena kɔsaso yɛdikɔ ya mbuta mɛtɛ kana kashi.
Mɛtɛ ndo kashi ekɔ awui ahende walɔshana
L’etatelo k’ɔkɔndɔ w’anto, dikambo tshɛ diakahikama lo mɛtɛ. Awui wa kashi kana wa lokolonganya komonga. Jehowa, Otungi ekɔ ‘Nzambi k’akambo wa mɛtɛ.’ Ɔtɛkɛta ande wekɔ mɛtɛ; nde hakoke mbuta kashi ndo nde tonaka wotelo wa kashi ndo akanga wa kashi.—Osambu 31:5; Joani 17:17; Tito 1:2.
Ko naka ngasɔ mbediɔ, oma lende akaye kashi na? Yeso Kristo akasha okadimwelo w’oshika etena kakandatɛ atunyi ande w’ase ɛtɛmwɛlɔ, wakayangaka dia mbodiaka ate: “Ana wa uhimbanyi shenyu mbenyu. Nyu nangaka ntsha uku shenyu. Uma l’etatelu ndi aki udjakanyi. Ndi hatemalaka lu mete, ne dia mete kema l’utema andi. Lam’atandi kashi, ndi atutaka akambu weli l’utema andi ndame. Ne dia kanga kashi kendi, ndu shi kashi.” (Joani 8:44) Lo mɛtɛ, Yeso akatɛkɛtaka dia dikambo dimɔtshi diakatombe lo ekambɔ k’Ɛdɛna etena kakakonya Satana atshukanyi wa ntondo dia vɔ tɔmbɔkwɛ Nzambi ndo sala pɛkato kakayakonyaka lo nyɔi.—Etatelu 3:1-5; Romo 5:12.
Ɛtɛkɛta wa Yeso mɛnyaka hwe dia Satana mbele “she kashi,” ɔnɛ lakatɔngɔ la kashi ndo l’awui wele bu mɛtɛ. Satana akatetemala tshutshuya anto l’awui wa kashi ndo ekɔ “ukeshi a wa la kete tshe.” Nde mbele l’onongo wa woke wa etombelo wa kɔlɔ wambonga la kashi le anto ɛlɔ kɛnɛ.—Enyelo 12:9.
Ta dia woke diele lam’asa akambo wa mɛtɛ la wa kashi, diakatatɛ oma le Satana Diabolo diekɔ lo tetemala polo ndo nshi nyɛ. Diɔ diambokokanɛ le weho w’anto tshɛ ndo diekɔ la shɛngiya le onto tshɛ. Yoho ya lɔsɛnɔ yele l’onto mɛnyaka dia nde ekɔ lo wedi w’akambo wa mɛtɛ kana w’akambo wa kashi. Wanɛ wele lo wedi wa Nzambi mpika yoho yawɔ ya lɔsɛnɔ lo akambo wa mɛtɛ wa l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, Bible. Oyadi nde mbeyaka kana bu, onto tshɛ lahayele mboka k’akambo wa mɛtɛ kɔka l’anya waki Satana, nɛ dia “wa la kete tshe weko lu wulu wa kanga kolo.”—1 Joani 5:19; Mateu 7:13, 14.
Lande na kalanga anto mbuta kashi?
Woho wele “wa la kete tshe” wekɔ lo wolo wa Satana tokiyaka lande na kata anto efula kashi. Koko sho koka ndjambola ɔnɛ: ‘Lande na kakasale Satana, “she kashi,” ngasɔ na?’ Satana akeyaka dia Jehowa mbele Omboledi wa mɛtɛ wa diangɔ tshɛ diakandatonge, mbidja ndo atshukanyi wa ntondo. Koko Satana akakɔmiya lo wahɔ ande, dihole dia lâdiko ndo dia lânde sɔ, dihole diakinde komonga la lotshungɔ la kondja. Ɔnkɔnɛ, oma lo lokaki ndo nsaki kande ka lowandji, nde akayange dia mbɔsa dihole dia Jehowa. Dia kotsha oyango ande, Satana akakambe la kashi ndo la lokeso.—1 Timote 3:6.
Ko kayotota ɛlɔ kɛnɛ? Onde wɛ hetawɔ dia polo ndo ɛlɔ, lokaki ndo nsaki ka lowandji mbaleka tshutshuya anto efula dia mbuta kashi? Amundji w’ekanda wa lokaki, ase pɔlitikɛ ndo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wambolola l’awui wa lokeso, wa kashi, wa lokolonganya ndo w’okadi. Lande na? Shi ekɔ nɛ dia mbala efula wekɔ lo tshutshuyama la lokaki ndo la nsaki ka lowandji dia mbahemɛ akina kana kondja ɔngɔnyi, lowandji ndo dihole diewɔ kema la lotshungɔ la kondja? Sɔlɔmɔna, nkumekanga ka lomba ka lo Isariyɛlɛ w’edjedja, akate ate: “Keli one latusamanyaka dia ngona esadi, atuyalaka la asui.” (Tukedi 28:20) Ndo ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Ne dia saki ka ukundji eko udiu a wehu tshe w’akambu wa kolo.” (1 Timote 6:10) Kɛsɔ mbakoka mbutama ndo lo kɛnɛ kendana la nsaki k’otamanya ka monga la lowandji kana la dihole dimɔtshi.
Dui dikina diatshutshuya anto dia mbuta kashi ele wɔma, wɔma w’etombelo wakoka monga ndo wa woho wayowaɔsa anto akina. Anto wakotɔ la nsaki ka nangema ndo mbetawɔma oma le anto akina. Koko nsaki kɛsɔ kokaka mbatshutshuya dia mengesola akambo wa mɛtɛ, kânga yema tshitshɛ tsho, dia komba munga yawɔ, dinyadinya awui amɔtshi kana nyanga dia mbɔsama oko anto w’ɔlɔlɔ. Diɔ diakɔ diakafunde Sɔlɔmɔna ate: “Woma w’untu watuwambaka djunga. Keli one latekamaka [Jehowa], ayushimbamela.”—Tukedi 29:25.
Kɔlamelo le Nzambi k’akambo wa mɛtɛ
Kakɔna kakate Manfred etena kakɔlɔmbɛ jɛra ya lo kɔpanyi kakandakambaka dia mbotɛ woho wakete akambo? Manfred akate kɛnɛ kaki mɛtɛ. Nde akate ate: “Ombetsha akatotondjisha la ntondo ka wonya ɛlɔ, ɔnkɔnɛ dimi lakaye dia ndjokamba. Lo kɛnɛ kendana la asekami akina, dimi halokoke kadimola lo dihole diawɔ. Ondo wɛmamɛ kokaka mambola.”
Manfred akakoke mbisha okadimwelo wa lokolonganya, kana wa kashi, ko nde nangema efula oma le asekande akina wakɔtɔka la nde kalasa kɛsɔ. Koko nde aki l’ɛkɔkɔ w’eshika wa mbuta paka mɛtɛ. Manfred ekɔ Ɔmɛnyi ɔmɔtshi wa Jehowa. Losembwe lande akokimanyiya dia nama nkum’otema kande pudipudi. Dui sɔ diakakonya owandji ande w’olimu dia mbosha kɔfiansɛ. Wetshelo okina wakalongola Manfred aki wa kamba lo departɛma diendana l’awui wa waa biju, lɛnɛ akiwɔ kombetawɔka onto leke lo mbeka kamba lɛkɔ. Ɛnɔnyi oko 15 l’ɔkɔngɔ, wakayoshaka Manfred dihole dia lâdiko lo kɔpanyi kɛsɔ, ndo jɛra akotelefɔnɛ dia mbosha djɔki ndo mbisha alapɔlɔ lo kɛnɛ kendana la mɛtɛ kakandate.
Lam’ele Jehowa ekɔ Nzambi k’akambo wa mɛtɛ, onto tshɛ lalanga monga la diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ la nde pombaka ‘minya kashi’ ndo ‘mbutaka akambo wa mɛtɛ.’ Okambi wa Nzambi pombaka nanga akambo wa mɛtɛ. Pami ka lomba akafunde ate: “Omenyi wa kolamelu hatutaka kashi.” Ko kashi kɛdikɛdi na?—Efeso 4:25; Tukedi 14:5.
Kashi kɛdikɛdi na?
Kashi tshɛ ekɔ dui diele bu mɛtɛ, koko aha dui tshɛ diele bu mɛtɛ mbele kashi. Lande na ngasɔ? Lo ndjela diksiɔnɛrɛ dimɔtshi, kashi kɛdikɛdi “mbuta dui dimɔtshi dieya kana dietawɔ ɔnɛ ladita ɔnɛ diɔ kema mɛtɛ l’oyango wa kesa.” Eelo, mbuta kashi mendanaka nto la kanyi yele l’onto ya kesa onto ɔmɔtshi. Koko, mbuta kashi aha la lolango laso, ɛnyɛlɔ mbewoya onto dui kana shifidi ko takandjisha tshikitana la mbuta kashi.
Ndo nto, sho pombaka sɛdingola dia kana onto lalanga mbeya dikambo dimɔtshi ekɔ la lotshungɔ la mbeya dikambo diakɔ tshɛ lo tshɛ. Ɛnyɛlɔ, tɔshi dia jɛra ya lo kɔpanyi kekina mbakambola Manfred ambola akɔ wâmɛ, onde Manfred otohomba mbotɛ oseka kiambokambo tshɛ? Kema. Lam’ele jɛra shɔ komonga la lotshungɔ la mbeya awui asɔ, Manfred totondohomba mbotɛwɔ. Lo mɛtɛ, kânga lo dikambo dia woho ɔsɔ, totondonga dimɛna le nde dia mbuta kashi.
Ɛnyɛlɔ kakɔna kakatshike Yeso Kristo lo dikambo sɔ na? Lo diaaso dimɔtshi, Yeso akasawolaka l’anto amɔtshi waki komonga ambeki ande wakayasha lo lɔkɛndɔ lakandahombe munda. Vɔ wakawotɛ ɔnɛ: “Umo lindu, utshu la Judiya.” Yeso akandakadimola? Nde akakadimola ate: “Nyutshu lu dambu [la Jerusalɛma]. Dimi halutsho lu dambu diako, ne dia etena kami atakuki.” Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, Yeso akande lɔkɛndɔ otsha la Jerusalɛma lo dambo. Ko lande na kakandakadimola ngasɔ? Nɛ dia vɔ komonga la lotshungɔ la mbeya kiambokambo tshɛ yendana la lɔkɛndɔ lande. Kânga mbaki Yeso kombuta kashi, nde akawasha okadimwelo wa tshenyi dia mbewɔ kɔlɔ kakawakoke mbosalɛ nde la ambeki ande. Ɔsɔ komonga kashi, nɛ dia ɔpɔstɔlɔ Petero akafunde lo dikambo dia Kristo ate: “Ndi kuntsha dikambu dia kolo, kuntanema la lukesu l’unyo andi.”—Joani 7:1-13; 1 Petero 2:22.
Ko kayotota dikambo dia Petero ndamɛ? L’otsho wakawande Yeso, onde Petero komanguna Yeso mbala shato ndo kombuta ɔnɛ nde haweye? Eelo, Petero akandama la wɔma w’onto ndo akate kashi. Koko mbala kakɔ kâmɛ, nde “akaleli wulu” ndo akayatshumoya ndo pɛkato kande akadimanyiama. Ndo nto, nde akakondja wetshelo oma lo munga kande kɛsɔ. Nshi mɔtshi l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, nde akatɛkɛta lo sɛkɛ dikambo dia Yeso ndo akatone dia tshika sala dikambo sɔ etena kakawanɛ ewandji w’ase Juda la Jerusalɛma. Lo mɛtɛ, woho wakakɔ Petero lo tshanda mɔtshi ndo wakandayatshumoya aha la tshimbatshimba pombaka monga dui di’eketshelo le so sho tshɛ. Nɛ dia lo tshanda mɔtshi sho kokaka nɛmbiyama la wɛɔdu aso ndo nkɔ lo ɛtɛkɛta kana lo etsha.—Mateu 26:69-75; Etsha 4:18-20; 5:27-32; Jakoba 3:2.
Mɛtɛ kayoshikikɛma lo pondjo
Tukedi 12:19 mbutaka ɔnɛ: “Elomo watutaka mete, watushikikalaka pundju. Keli lulimi la kashi latutshikalaka tshinyitinyi tshu.” Eelo, ɛtɛkɛta wa mɛtɛ mongaka nshi tshɛ mɛtɛ. Ndo diɔtɔnganelo diele lam’asa anto mongaka nge ndo dimɛna naka anto wekɔ la mbekelo ka mbutanɛka paka mɛtɛ ndo sala akambo lo yoho yɔtɔnɛ l’akambo akɔ wa mɛtɛ. Eelo, wotelo wa mɛtɛ mongaka l’ɛlɔlɔ mbala kakɔ kâmɛ. L’atei w’ɛlɔlɔ ɛsɔ mbele ndo nkum’otema ka pudipudi, lokumu l’ɔlɔlɔ ndo diɔtɔnganelo dia wolo lo diwala, lo nkumbo, lam’asa angɛnyi ndo l’awui w’okanda.
Kashi lo wedi atɔ, hakɔhɛ la mbishɔma. Lolimi la kashi kokaka kesa lo tshanda mɔtshi, koko akambo wele bu mɛtɛ hawɔkɔhɛ la kita tatala. Ndo nto, Jehowa, Nzambi k’akambo wa mɛtɛ, amboshikikɛka lushi layondokomiya l’awui wa kashi ndo la wanɛ watshutshuya anto l’awui wa kashi. Bible ndakaka dia Jehowa ayonya tɔsɛngiya tshɛ taki Satana Diabolo, she kashi, ɔnɛ lakesa anto wa lo nkɛtɛ k’otondo. Kem’edja, Jehowa ayanga komiya l’awui wa kashi tshɛ ndo la akanga wa kashi.—Enyelo 21:8.
Ande ekeketshelo kayonga etena kayoshikikala “elomo watutaka mete” pondjo lee!
[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]
a Ɔsɔ bu lokombo lande la mɛtɛ.
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 4]
Lokaki ndo nsaki ka lowandji tshutshuyaka anto dia mbuta kashi
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 5]
Kashi tshɛ ekɔ dikambo diele bu mɛtɛ, koko aha dikambo tshɛ diele bu mɛtɛ mbele kashi