Lowandji laki Jehowa ndo Diolelo diande

‘Jehowa le, wɛ kele kanga woke, kanga wolo,kanga lotombo, kanga lɔnɛnɛ loleki, kanga kɛnɛmɔ ndo kanga diolelo.’​—1 EKONDO 29:11.

1. Lande na kele Jehowa la lotshungɔ la monga Nkum’Olongo?

‘JEHOWA akashikikɛ kiti kande ka diolelo l’olongo ndo lonkumekanga lande lâdiko dia ɛngɔ tshɛ.’ (Osambu 103:19) Oma l’ɛtɛkɛta ɛsɔ, omembi w’esambo akɛnya kɛnɛ kele mɛtɛ lo dikambo dia lowandji. Oko wende Otungi, Jehowa Nzambi kele la lotshungɔ la monga Nkum’Olongo, Omboledi wa andja w’otondo.

2. Ngande wakakɔndɔla Danyɛlɛ ditongami dia lo nyuma dialɔmbwama oma le Jehowa?

² Lo mɛtɛ, dia monga omboledi paka onto mbôngi la anto walɔmbɔlande. Lo etatelo, Jehowa akatatɛ mbolɛ lâdiko dia ditongami dia lo nyuma diakandatonge. Ntondotondo lâdiko dia Ɔnande ɛtɔi lakandote, ko oma lâsɔ lâdiko dia nyemba la nyemba ya andjelo. (Kolosai 1:15-17) Edja efula l’ɔkɔngɔ diko, ɔprɔfɛta Danyɛlɛ akayolongolaka ɛnɛlɔ ka mondo ka woho wakolɛka Jehowa l’olongo. Nde akate ate: “Lam’akimi lu menda, wakakitshaka kiti ya waulelu, ku tangu andja akadjase. . . . Nunu nunu wakûkambelaka ulimu, la nunu akumi akumi wakemalaka la ntundu kandi.” (Danyele 7:9, 10) Oma ko mɔmbɔkɔmbɔla, Jehowa, “Tangu andja” okôlɛka oko Nkum’Olongo lâdiko dia nkumbo kande ka shakasaka ndo kokongɛmi dimɛna ka anande wa lo nyuma, wôkambɛ oko “ekambi” wasala lolango lande.​—Osambu 103:20, 21.

3. Ngande wakayohama lowandji laki Jehowa lâdiko dia andja ɔnɛ wɛnama?

³ Oma lâsɔ, Jehowa akahamia lowandji lande lo tonga andja ɔnɛ wɛnama wa woke ndo wa diambo efula mbidja ndo nkɛtɛ. (Jobo 38:4, 7) Naka onto sɛdingola oma la nkɛtɛ, kete nde ayɛna dia diangɔ dia l’olongo kɛndakɛndaka l’ɔnɔngɔ ndo l’eshikikelo ndo mɛnamaka di’oko diɔ bu l’ohomba w’onto dilɔmbɔla. Koko, omembi w’esambo akate ate: “[Jehowa] akati diui, ku vo wakatungama. Ndi akâshikike pundju, pundju. Ndi akawadjela elembe, wahandakadimulaki pundju.” (Osambu 148:5, 6) Nshi tshɛ, Jehowa okokambaka la lowandji lande dia nɔmbɔla ndo mbidja ɛlɛmbɛ wendana la ɛkɛndɛkɛndɛlɔ ka ditongami dia lo nyuma ndo ka andja ɔnɛ wɛnama.​—Nehemiya 9:6.

4. Ngande walɔmbɔla Jehowa anto?

⁴ Etena kakandatonge atshukanyi wa ntondo, Nzambi akakambe la lowandji lande lo yoho kina nto. Lâdiko wa nde mbisha anto diangɔ tshɛ diakiwɔ l’ohomba dia nsɛna lɔsɛnɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo lele l’oyango, Jehowa akawasha lowandji lâdiko dia ditongami tshɛ dia la nkɛtɛ. (Etatelu 1:26-28; 2:8, 9) Ɔnkɔnɛ, mɛnamaka hwe dia Nzambi halɔmbɔla tsho lo yoho y’ɔlɔlɔ ndo yele la wahɔ le anto akina, koko nde mbishaka nto anto walɔmbɔlande nɛmɔ. Edja tshɛ kakayakitshakitshaka Adama la Eva l’ɛse ka lowandji laki Jehowa, vɔ waki la elongamelo ka nsɛna pondjo pondjo lo paradiso ka la nkɛtɛ.​—Etatelu 2:15-17.

5. Kakɔna kakokaso mbuta lo kɛnɛ kendana la yoho yakamba Jehowa la lowandji lande?

⁵ Kakɔna kakokaso mbuta lo menda akambo asɔ tshɛ? Ntondotondo, Jehowa okokambaka nshi tshɛ la lowandji lande lâdiko dia ditongami diande tshɛ. Dui dia hende, lowandji laki Nzambi lekɔ ɔlɔlɔ ndo mbishaka anto walɔmbɔlalɔ nɛmɔ. L’ekomelo, woho wakitanyiyaso ndo wasukɛso lowandji laki Nzambi ayotokondjiyɛ ɛtshɔkɔ wa pondjo. Diɔ diakɔ diakatshutshuyama Davidi nkumekanga ka l’Isariyɛlɛ w’edjedja dia mbuta ate: ‘Jehowa le, wɛ kele kanga woke, kanga wolo, kanga lotombo, kanga lɔnɛnɛ loleki, kanga kɛnɛmɔ ndo kanga diolelo. Wɛ atoyaediaka lâdiko dia tshɛ.’​—1 Ekondo 29:11.

Lande na keso l’ohomba wa Diolelo diaki Nzambi?

6. Diɔtɔnganelo diakɔna diele lam’asa lowandji laki Nzambi la Diolelo diande?

⁶ Lam’ele Jehowa, Omboledi w’andja w’otondo, okokambaka nshi tshɛ la nkudu ndo la wolo ande, lande na keso l’ohomba wa Diolelo diaki Nzambi? Mbala efula, owandji kambaka la lowandji lande lo tshimbo ya ehomɔ kɛmɔtshi kakandakitsha lâdiko di’anto walɔmbɔlande. Ɔnkɔnɛ, Nzambi kambaka la lowandji lande la lo andja w’otondo lâdiko dia ditongami diande lo tshimbo ya Diolelo diande, mbuta ate ehomɔ kakamba lande dia nɔmbɔla.

7. Lande na kakatondja Jehowa yoho y’oyoyo ya nɔmbɔla?

⁷ Jehowa akakambe la lowandji lande lo toho totshikitanyi ndo lo tena diotshikitanyi. Nde akatondja yoho y’oyoyo ya nɔmbɔla lo menda dikambo di’oyoyo diakatombe. Nde akasale dui sɔ etena kakatondoya ɔnaki Nzambi ɔmɔtshi la lo nyuma lakatɔmbɔkɔ, mbuta ate Satana dia sɛngiya Adama la Eva dia vɔ tɔmbɔkwɛ lowandji laki Jehowa. Ɔtɔmbɔkwɛlɔ ɔsɔ aki tshondo ya ɔlɔshɛlɔ wa lowandji laki Nzambi. Lo woho akɔna? Lo mbutɛ Eva ɔnɛ nde ‘hatovɔ mɛtɛ’ naka nde ndɛ olowa wakawasekɛ, Satana akɛnya ɔnɛ Jehowa akate kashi, ndo nde bu onto la mbɛkɛ otema le nde. Satana akatɛ Eva nto ate: “[Nzambi] mbeyaka ati: Lushi layunyole, ashu anyu wayudiho, ku nyayuyala uku dimi [Nzambi], nyayeya akambu w’ololo ndu akambu wa kolo.” Satana akɛnya dia Adama la Eva wakakoke sala dikambo dia dimɛna efula lo mɔnyɔla didjango diaki Nzambi ndo lo tona ɛlɔmbwɛlɔ kande. (Etatelu 3:1-6) Ɔsɔ aki tshondo ya tɔfwɛfwɛ dia kana Nzambi aki la lotshungɔ la nɔmbɔla ndo kana nde akakoke nɔmbɔla lo yoho ya dimɛna kana bu. Kakɔna kakahombe Jehowa sala?

8, 9. a) Kakɔna kakoka owandji ɔmɔtshi sala etena katɔmbɔkwɛ anto amɔtshi lowandji lande? b) Kakɔna kakasale Jehowa lo kɛnɛ kendana l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ wakonge lo Ɛdɛna?

⁸ Kakɔna kalongamɛso kakoka owandji ɔmɔtshi sala etena katɔmbɔkwɛ anto amɔtshi lowandji lande? Wanɛ weya ɔkɔndɔ w’anto dimɛna kokaka mbohɔ bɛnyɛlɔ dimɔtshi dia ngasɔ. Lo dihole dia nde minya yimba lo dikambo sɔ, owandji, koyanga w’ɔlɔlɔ ayofundɛ atɔmbɔki asɔ dilanya, lo mbaɔsa oko afungi. Oma lâsɔ, owandji kokaka mbisha onto ɔmɔtshi wolo wa nde mbisha atɔmbɔki asɔ dilanya ndo kaloya wɔladi. Woho akɔ wâmɛ mbele, Jehowa akɛnya dia dikambo sɔ diatawoleke wolo etena kakandɔshi yɛdikɔ aha la tshimbatshimba ndo kakandafundɛ atɔmbɔki asɔ dilanya. Nde akate dia Adama la Eva hawokoke nongola woshasha wa lɔsɛnɔ la pondjo, ndo Nde akawatshanya oma l’ekambɔ ka Ɛdɛna.​—Etatelu 3:16-19, 22-24.

⁹ Lo fundɛ Satana dilanya, Jehowa akɛnya yoho yande y’oyoyo ya nɔmbɔla, mbuta ate ehomɔ kayokamba lande dia mbidja wɔladi ndo akambo l’ɔnɔngɔ lo diolelo diande tshɛ. Nzambi akatɛ Satana ate: “Dimi layudja luhetshu l’asaye la umuntu, ndu l’asa tukanula taye la tukanula tandi. Ndi ayukokomolaka l’ote, ku we ayûlumataka lu etshindji.” (Etatelu 3:15) Ɔnkɔnɛ, Jehowa akɛnya dia sangwelo diande aki dia mbisha ‘kanula’ wolo wa minola Satana la anto ande tshɛ ndo mɛnya dia ɛlɔmbwɛlɔ Kande kekɔ dimɛna.​—Esambu 2:7-9; 110:1, 2.

10. a) Akɔna akayongaka ‘kanula’? b) Kakɔna kakate Paulo lo kɛnɛ kendana la ekotshamelo ka prɔfɛsiya ka ntondo?

¹⁰ Akayɛnamaka dia Yeso Kristo mbaki ‘kanula’ shɔ, kâmɛ la olui w’anto wotshikitanyi wayolɛ la nde. Vɔ tshɛ mbakenga Diolelo diaki Nzambi diakakimɔma l’anya wa Mɛsiya. (Danyele 7:13, 14, 27; Mateu 19:28; Luka 12:32; 22:28-30) Koko, akambo asɔ tshɛ kombishwama mbala kakɔ ɔtɔi. Ɔnkɔnɛ, ekotshamelo ka prɔfɛsiya ka ntondo kakatshikala ‘sheke y’ekila yakashɛma deko aha nɛ.’ (Romo 16:25) L’edja ka ntambe efula, anto waki la mbetawɔ wakakongɛka l’asolo walomɔlomɔ etena kakahombe mbishwama ‘sheke y’ekila’ ndo etena kakahombe kotshama prɔfɛsiya ka ntondo dia nyindja lowandji laki Jehowa.​—Romo 8:19-21.

‘Sheke y’ekila’ yakayashɔmaka yema yema

11. Kakɔna kakewoya Jehowa Abarahama?

¹¹ Lam’akatetaka nshi, mbakayalembetshiyaka Jehowa awui wendana la ‘sheke y’ekila ya diolelo diaki Nzambi’ yema yema. (Mako 4:11) L’atei w’anto wele Jehowa akawasholɛ awui asɔ mbaki ndo Abarahama lakelamɛ ɔnɛ ‘ɔngɛnyi wa Nzambi.’ (Jakoba 2:23) Jehowa akalake Abarahama ɔnɛ: “Dimi layutunga wudja a wuki” oma le yɛ. L’ɔkɔngɔ diko, Nzambi akayotɛka Abarahama ɔnɛ: “Khumi ya dikanga efula yayutumba uma le ye,” ndo “wedja tshe wa la kete wayotshokwama uma lu dikambu dia [kanula ya]ye.”​—Etatelu 12:2, 3; 17:6; 22:17, 18.

12. Ngande wakɛnama kanula yaki Satana l’ɔkɔngɔ wa Mvula k’elola?

¹² Lo nshi ya Abarahama, anto amɔtshi wakahembe dia mbolɛ ndo mbahemɛ anto akina. Ɛnyɛlɔ, lo kɛnɛ kendana la Nimirɔdɛ, okana waki Nɔa Bible mbutaka ɔnɛ: ‘Nde akatatɛ ndjala onto la wolo la nkɛtɛ. Nde aki mengenga ka wolo kakalɔshanaka la Jehowa.’ (Etatelu 10:8, 9) Mbokɛmaka hwe dia Nimirɔdɛ ndo emboledi ekina wakayasɔnɛ vwamɛ, wakalɔmbwamaka oma le Satana. Vɔ l’anto wakâsukɛka wakakome etenyi ka kanula yaki Satana.​—1 Joani 5:19.

13. Kakɔna kakate Jehowa lo tshimbo ya Jakɔba?

¹³ Kânga mbadja Satana welo dia mbidja anto ewandji, Jehowa ekɔ lo tatetemala kotsha sangwelo diande. Lo tshimbo ya Jakɔbɔ okana wa Abarahama, Jehowa akate ate: “Danga dia diulelu hadiumoki uma le Juda. Kuyanga ukalimba a khum’ekanga uma l’atei ekulu andi, edja ndu lam’ayuya Shilo. Wedja tshe wayukitanyiaka aui andi.” (Etatelu 49:10) Tshɛkɛta “Shilo” nembetshiyaka “Kanga Ema; Ɔnɛ Lakikanga.” Ɔnkɔnɛ, ɛtɛkɛta wa prɔfɛsiya ɛsɔ wakɛnyaka dia onto ɔmɔtshi laki la lotshungɔ la nongola “danga,” kana lowandji, ndo “ukalimba a khum’ekanga,” kana ɛlɔmbwɛlɔ lâdiko dia “wedja tshe,” kana anto tshɛ akahombe ndja. Akɔna akahombe monga onto ɔsɔ na?

“Edja ndu lam’ayuya Shilo”

14. Sheke yakɔna yakadje Jehowa nde la Davidi?

¹⁴ L’atei wa tokanula ta Juda, onto la ntondo lakasɔnama oma le Jehowa dia monga nkumekanga lâdiko dia wodja ande aki Davidi olami w’ɛkɔkɔ, ɔna Jɛse.a (1 Samuele 16:1-13) Kânga mbakasale Davidi pɛkato ndo munga, nde akahomɔ lokolo l’ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa nɛ dia nde akasukɛ lowandji lande la kɔlamelo tshɛ. Dia ndeka nembetshiya prɔfɛsiya ka ntondo kakatama l’Ɛdɛna, Jehowa akadje sheke nde la Davidi lo mbuta ate: “Dimi layunyia on’aye l’okongo aye, one lakayuti weme; ku layushikike diulelu diandi.” Dui sɔ komendanaka tsho la Sɔlɔmɔna, ɔna ndo okitɔ waki Davidi, nɛ dia sheke shɔ yakate ɔnɛ: “Dimi layushikike kiti kandi ka diulelu pundju.” Sheke yakawadje la Davidi shɔ yakɛnyaka hwe dia “kanula” ya Diolelo yakalakema yakahombe ndja oma l’ɔlɔndji wa nkumbo ka Davidi.​—2 Samuele 7:12, 13.

15. Lande na kakakoke mbɔsama diolelo dia Juda oko didjidji dia Diolelo diaki Nzambi?

¹⁵ Ɔlɔndji wa dioho dia nkumi ya dikanga wakatatɛ oma le Davidi, vɔ wakakitamaka esɔ k’ekila oma le ɔlɔmbɛdi a lâdiko. Lâsɔ nkumi ya dikanga shɔ yakakokaka mbelamɛ ɔnɛ akitami, kana waa mɛsiya. (1 Samuele 16:13; 2 Samuele 2:4; 5:3; 1 Khumi ya Dikanga 1:39) Aki oko vɔ wakadjasɛka lo kiti ka diolelo ka Jehowa ndo wakolɛka oko nkumi ya dikanga lo dihole dia Jehowa la Jerusalɛma. (2 Ekondo 9:8) Lo yoho shɔ mbaki diolelo dia Juda didjidji dia Diolelo diaki Nzambi, mbuta ate diɔ diaki ɛnamelo ka lowandji laki Jehowa.

16. Etombelo akɔna wakonge l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumi ya dikanga ya la Juda?

¹⁶ Etena kakayakitshakitshaka nkumekanga ndo wodja l’ɛse ka lowandji laki Jehowa, vɔ wakakokamɛka ndo wakatshɔkwamaka oma le Nde. Lo yoho ya lânde, wɔladi ndo ɔngɔnyi waki heyama lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Sɔlɔmɔna ndo dui sɔ diaki didjidji dia ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo diaki Nzambi etena kayonyɛma shɛngiya yaki Satana tshɛ lo tshɛ ndo kayoyindjama lowandji laki Jehowa. (1 Khumi ya Dikanga 4:20, 25) Lonyangu ko, nkumi ya dikanga efula ya l’ɔlɔndji wa Davidi kokotsha kɛnɛ kakalɔmbaka Jehowa, ndo wodja wakayɔkɔka l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo l’awui wa mindo. L’ekomelo, Jehowa akayetawɔka dia diolelo sɔ ndanyema oma le ase Babilɔna lo 607 ntondo ka tena diaso nɛ. Akɛnama diele oko Satana akatondoya lo welo wakandadje dia mbisha lowandji laki Jehowa sɔnyi.

17. Kakɔna kɛnya ɔnɛ Jehowa mbakatetemalaka nɔmbɔla kânga mbakakɔ diolelo diaki Davidi?

¹⁷ Ɔkwɛlɔ wa diolelo diaki Davidi ndo ɔkwɛlɔ wa ntondo wa diolelo dia lo nɔrdɛ dia Isariyɛlɛ kɔmɛnyaka dia Jehowa komonga la lotshungɔ la nɔmbɔla kana ɔnɛ nde komonga l’akoka wa nɔmbɔla dimɛna, koko akɛnyaka etombelo wa kɔlɔ waki la shɛngiya ya Satana ndo woho wakatone anto ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi. (Tukedi 16:25; Jeremiya 10:23) Dia mɛnya ɔnɛ nde mbakatetemalaka nɔmbɔla, Jehowa akate lo tshimbo y’ɔprɔfɛta Ezekiyɛlɛ ate: “Unya dihondo dia l’ote aye, unya dembo dia kusu . . . Elanyelu! elanyelu! dimi layulanya tshe! Keli dikambu diako hadiuyala edja ndu kanga diulelu ambuya, ku dimi layuwushadio.” (Ezekiyele 21:26, 27) Ɛtɛkɛta ɛsɔ wakɛnyaka dia ‘kanula’ yakalakema Ɔnɛ ‘laki la lotshungɔ,’ akahombe ndja.

18. Awui akɔna wakewoya ondjelo Ngabiriyɛlɛ Mariya?

¹⁸ Nyɛsɔ totshu l’ɔnɔnyi 2 ntondo ka tena diaso nɛ. Ondjelo Ngabiriyɛlɛ akatomama le Mariya, womoto l’emuma laki la Nazarɛta, l’osomba wa Ngalileya lo nɔrdɛ ka Palɛstinɛ. Nde akate ate: “Ulungi, we ayutsho diemi, ayuta ona pami, kuwole wati: Jesu. Ndi ayuyala wuki, wayuweta vati: On’a Khum’ulungu. Khumadiondjo [Nzambi] ayuwusha kiti ka diulelu ka Davidi tshendi. Ndi ayulela khumbu ka Jakoba pundju.”​—Luka 1:31-33.

19. Akambo akɔna w’ɔngɛnɔngɛnɔ wayanga salema kem’edja?

¹⁹ L’ekomelo, etena kakahombe mbishɔma ‘sheke y’ekila’ kakasukana. Ɔnɛ laki etenyi ka ntondo ka ‘kanula’ yakalakema aki suke la mɛnama. (Ngalatiya 4:4; 1 Timote 3:16) Nde akahombe numatama l’etshindji oma le Satana. Koko ‘kanula’ shɔ, lo wedi ayɔ yayominola Satana l’ɔtɛ, lo komiya tɔsɛngiya tande ndo t’anto ande tshɛ. Nde akahombe nto sambisha dia oma lo tshimbo ya Diolelo diaki Nzambi mbayonyɛma akambo tshɛ wa kɔlɔ wakela Satana anto ndo nyindja lowandji laki Jehowa. (Heberu 2:14; 1 Joani 3:8) Ngande wakahombe Yeso kotsha akambo asɔ? Ɛnyɛlɔ kakɔna kakandatotshikɛ dia sho mbokoya? Tayokondja ekadimwelo wa ambola asɔ lo sawo diayela.

[Nɔte ka l’ɛse ka dikatshi]

Onde wɛ kokaka nembetshiya?

• Kakɔna kɛnya dia Jehowa mbakoka monga Omboledi w’andja w’otondo?

• Lande na kakɔshi Jehowa yɛdikɔ ya tondja Diolelo?

• Ngande wakayasholaka Jehowa ‘sheke y’ekila’ yema yema?

• Kânga mbakakɔ diolelo dia Davidi, kakɔna kɛnya ɔnɛ Jehowa mbakatetemalaka nɔmbɔla?

[Osato wa lo lɛkɛ 5]

Kakɔna kakewoya Jehowa lo tshimbo ya Abarahama?

[Osato wa lo lɛkɛ 7]

Lande na kele ɔkwɛlɔ wa diolelo diaki Davidi kɔmɛnya dia lowandji laki Jehowa lambokita tatala?