Ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ la lɔsɛnɔ
Akambo w’ohomba w’oma lo dibuku dia Luka
ONDO Evanjiliɔ waki Mateu wakafundama ntondotondo dikambo di’ase Juda, ndo Evanjiliɔ waki Mako dikambo di’ase Wedja. Koko, Evanjiliɔ waki Luka wakafundama dikambo di’anto w’oma lo wedja tshɛ. Dibuku dia Luka diekɔ dibuku dialeka kɔndɔla akambo efula wendana la lɔsɛnɔ ndo olimu waki Yeso, ndo diɔ diakafundama oya lo ɔnɔnyi 56-58 T.D.
Oko wakinde dɔkɔtɛlɛ diaki la kɛtshi ndo la yewo, Luka akakɔndɔla ‘akambo tshɛ l’ɔnɔndji w’ɔlɔlɔ oma k’etatelo’ ndo ɔkɔndɔ akɔ wakafundama lo edja ka ɛnɔnyi 35, mbuta ate oma lo 3 N.T.D. polo lo 33 T.D. (Luka 1:3) Suke la pursa 60 y’akambo watɛkɛtama lo Evanjiliɔ waki Luka hawɔtɛkɛtama lo evanjiliɔ ekina.
OLIMU W’ETATELO
L’ɔkɔngɔ wa nde mbisha elembetshiyelo wendana la eotwelo ka Joani Obatizanyi ndo ka Yeso, Luka akate dia Joani akamɛ olimu wakinde lo ɔnɔnyi 15 wa lowandji la Tiberiyo Kayisa, mbuta ate, lo eleko kamɔnga akatshi ka 29 T.D. (Luka 3:1, 2) Yeso akabatizama oma le Joani oya lo ekomelo ka ɔnɔnyi akɔ wâmɛ. (Luka 3:21, 22) Oya lo 30 T.D., ‘Yeso akakawola la Ngalileya ndo akamɛ mbetsha lo tɛmwɛlɔ diawɔ.’—Luka 4:14, 15.
Yeso akamɛ lɔkɛndɔ lande la ntondo la esambishelo la Ngalileya. Nde akatɛ elui w’anto ɔnɛ: “Dieli la mi dia nsambisha lukumu l’ololo la diulelu dia [Nzambi] ndu lu esumba ekina.” (Luka 4:43) Nde akatshu kâmɛ la Simɔna omundji wa nse ndo la ambeki akina. Nde akate ate: “Uma ka kakiane, we ayundaka antu.” (Luka 5:1-11; Mat. 4:18, 19) Apɔstɔlɔ 12 waki kâmɛ la Yeso lo lɔkɛndɔ lande la hende la esambishelo la Ngalileya. (Luka 8:1) Lo lɔkɛndɔ la sato, nde akatome apɔstɔlɔ 12 “dia ntusambisha dikambu dia diulelu dia [Nzambi] ndu dia ntokonoya akanga a hemo.”—Luka 9:1, 2.
Ekadimwelo w’oma lo Afundelo:
1:35—Onde kielekele ya Mariya yakakimanyiya dia nde ntshɔ diemi dia Yeso oka? Dia ɔnaki Mariya monga kanula ya mɛtɛ ya watshɛnde, mbuta ate Abarahama, Juda ndo Davidi, oko wakalake Nzambi, kielekele yande yakahombe kimanyiya dia nde ntshɔ diemi. (Etat. 22:15, 18; 49:10; 2 Sam. 7:8, 16) Koko Jehowa akakambe la nyuma kande k’ekila dia sangola lɔsɛnɔ la kokele l’Ɔnande l’otema wa Mariya ndo sala dia nde ntshɔ diemi. (Mat. 1:18) Akɛnama dia kɛsɔ kakahombe nɔngɔsɔla eongelo kaha bu kokele ka kielekele ya Mariya ndo kakakokɛ ɔna ɔsɔ lakayahamaka lo tapa dia nyango oma k’etatelo oma lo wâle tshɛ.
1:62—Onde Zekariya akakome kanga lomi ndo lohoke? Kema. Paka dikoka diande dia tɛkɛtaka mbakandashisha. Aha nɛ dia Zekariya aki kanga lohoke mbakakambe anto amɔtshi la “tulimbitelu” dia mbombola lokombo lakandahombe mbɔlɛ ɔna. Ondo mɛtɛ nde akoke kɛnɛ kakate wadɛnde lo dikambo dia lokombo lakawahombe mbɔlɛ ɔna. Ondo anto akina wakambola Zekariya lo kɛnɛ kendana la dikambo sɔ lo kamba la tɔjɛstɛ. Woho wele paka akoka ande wa tɛkɛta ato mbakahombe nɔngɔswama akɛnyaka dia Zekariya koshisha akoka ande wa mboka.—Luka 1:13, 18-20, 60-64.
2:1, 2—Ngande watokimanyiya woho watɛkɛta Bible dia “efundelu ka ntundu” ka nkombo y’anto lo buku dia lɛɛta dia shikikɛ etena kakotɔ Yeso? Etena kakolɛka Kayisa Angusta, efundelo wa nkombo y’anto lo buku dia lɛɛta wakasalema ndekana mbala ɔtɔi, wa ntondo wakasalema lo 2 N.T.D. dia kotsha Danyele 11:20 ndo wa hende wakasalema lo 6 kana 7 T.D. (Etsha 5:37) Ondo Kuriniyo akolɛ mbala hiende y’etondo oko nguvɛrnɛrɛ ka Suriya etena kakasalemaka efundelo ɛsɔ tshɛ. Woho wakatɛkɛta Luka dikambo dia ofundelo wa ntondo mɛnyaka dia Yeso akotɔ lo 2 N.T.D.
2:35—Ngande wakahombe “yombo” tondola otema wa Mariya? Dui sɔ nembetshiyaka lonyangu lakahombe monga la Mariya etena kakandahombe mɛna elui w’anto watona mbetawɔ Yeso oko Mɛsiya ndo kandji kakandahombe monga la tɔ lo dikambo dia nyɔi ka kandji efula kakahombe mvɔ Yeso.—Joa. 19:25.
9:27, 28—Bonde kakate Luka ɔnɛ ohilwelo waki Yeso wakasalema “nshi enanei” l’ɔkɔngɔ wa nde ndaka ambeki ande ɔnɛ amɔtshi l’atei awɔ “hawunganela nyoi ntundu” watawɛnyi ayaye lo Diolelo diande, etena kele Mateo la Mako wakate ɔnɛ ohilwelo wakahombe salema “nshi shamalu” l’ɔkɔngɔ? (Mat. 17:1; Mako 9:2) Mɛnamaka dia Luka akakotsha nshi hiende mɔtshi lâdiko, mbuta ate lushi lakasha Yeso ambeki ande daka ndo lushi lakadiakotshama.
9:49, 50—Lande na kaki Yeso koshimba onto ɔmɔtshi lakatondjaka ɛdiɛngɛ dia nde sala dikambo sɔ kânga mbaki onto ɔsɔ kotetetaka kâmɛ la nde? Yeso koshimba onto akɔ nɛ dia etshumanelo k’Akristo kaki katakengama. Ɔnkɔnɛ, komonga ohomba wa paka onto akɔ tetetaka kâmɛ la Yeso dia nde monga la mbetawɔ lo lokombo lande ndo tondja ɛdiɛngɛ.—Mako 9:38-40.
Wetshelo le so:
1:32, 33; 2:19, 51. Mariya akalame akambo ndo ɛtɛkɛta wakakotsha prɔfɛsiya l’otema ande. Onde sho mbohɔka kɛnɛ kakalake Yeso lo dikambo dia ‘ekomelo ka dikongɛ nɛ di’akambo,’ lo mbɛdika kɛnɛ kakandate la kɛnɛ kasalema nshi nyɛ?—Mat. 24:3.
2:37. Ɛnyɛlɔ kaki Ana tetshaka ɔnɛ sho pombaka tɛmɔlaka Jehowa la etete, ‘tetemala nɔmba,’ ndo aha kimɔ “nsangana kame” lo nsanganya y’Akristo.—Romo 12:12; Heb. 10:24, 25.
2:41-50. Yɔsɛfu akadje wahɔ wa lo nyuma lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ lande ndo nde akakotsha ehomba wa lo demba ndo wa lo nyuma wa nkumbo kande. Nde akatshikɛ ewandji wa nkumbo wa nshi nyɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo akambo asɔ.
4:4. Hatohombe mbetsha lushi kânga ɔtɔi aha la kana yimba lo akambo wa lo nyuma.
6:40. Ombetsha w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi la dia mbisha ambeki ande ɛnyɛlɔ ka dimɛna. Nde la dia kamba la kɛnɛ kasambishande.
8:15. Dia ‘kimela dui ndo ntɔ elowa la ekikelo,’ sho la dia shihodia Ɔtɛkɛta wa Nzambi, mbɔ̂sa la nɛmɔ ndo mbowekaka. Etena kadiaso Bible kâmɛ la abuku wakilembetshiya sho la dia kanaka yimba lo dɔmbɛlɔ.
OLIMU W’EKOMELO WA YESO
Yeso akatome ambeki akina 70 la ntondo kande lo esomba ndo lo ahole wa la Judeya. (Luka 10:1) Nde akatetetaka “lu esumba ndu lu wa ngelu akatetshaka antu.”—Luka 13:22.
Nshi tshanu la ntondo ka Elekanelo ka 33 T.D., Yeso akɔtɔ la Jerusalɛma odjashi lâdiko dia ɔna mponda. Etena ka ɛtɛkɛta wayela ɛnɛ wakandatɛ ambeki ande kotshama kakakoke: “Dieli la On’a untu dia nsuwa esuwa efula ndu ntunama le dikumanyi la le elombedi a waki ndu le afundji. Dieli la ndi dia ndjakema, la dia mbulwama lushi la satu.”—Luka 9:22, 44.
Ekadimwelo w’oma lo Afundelo:
10:18—Kakɔna kakakanyiyaka Yeso etena kakandatɛ ambeki 70 ate: “Dimi lakenyi Satana ako uma l’ulungu uku dingadimu”? Yeso konangaka mbuta ɔnɛ Satana akashile mbitshanyema oma l’olongo. Dikambo sɔ diakayosalema yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa Kristo mbahenyama l’okudi oko Nkumekanga ka l’olongo lo 1914. (Eny. 12:1-10) Kânga mbeso kema la eshikikelo, lo tɛkɛta lo kɛnɛ kendana la dikambo diayosalema oko diamboshilaka salema, mɛnamaka dia Yeso akashikikɛka ɔnɛ diɔ diayosalema mɛtɛ.
14:26—Lo woho akɔna wahomba ambeki wa Kristo ‘mpetsha’ ewotɔ awɔ? Lo Bible, ‘mpetsha’ koka mbela kanyi ya mboka onto ngandji kahɛdimi la kokaso onto okina kana nanga ɛngɔ kɛmɔtshi lo yoho yahɛdimi la ɛngɔ kekina. Akristo la dia ‘mpetsha’ ewotɔ awɔ lo yoho nyɛ yele ngandji kokawɔ Yeso pombaka ndeka kɛnɛ kokawɔ ewotɔ awɔ.—Mat. 10:37.
17:34-37—Waa na wele ‘waa mpongo’ ndo ele “udu” wahombawɔ ndjâtshumanya lɛkɔ? Wanɛ ‘wakɔsama’ kana wakatshungwama wambɛdikama la mpongo yele la dikoka dia mɛna etale. “Udu” wayatshumanyawɔ lɛkɔ nembetshiyaka Kristo ka mɛtɛ lo wôngelo ande wahɛnama ndo mbo ya ndɛ ya lo nyuma yawasha Jehowa.—Mat. 24:28.
22:44—Lande na kakonge Yeso la kandji k’efula? Yeso akonge la kandji k’efula l’ɔtɛ wa ɛkɔkɔ efula. Nde akayakiyanyaka lo kɛnɛ kendana la etombelo wakahombe mbela nyɔi kande kele oko ka onto a kɔlɔ lo dikambo dia Jehowa Nzambi ndo dia lokombo lande. Ndo nto, Yeso akeyaka dimɛna dia lɔsɛnɔ lande la pondjo ndo la anto tshɛ lakalemanɛka la woho wakandahombe tshikala la kɔlamelo.
23:44—Onde woho wakalɔ wonya la ngɔndɔ mbakela wodjima wakaviya wenya esato? Kema. Wonya la ngɔndɔ ndɔka paka lo valelo ya ngɔndɔ, koko aha etena kaya ngɔndɔ emuma, oko lo nshi ya Elekanelo. Wodjima wakayala lushi la nyɔi ka Yeso aki dihindo di’oma le Nzambi.
Wetshelo le so:
11:1-4. Naka sho mbɛdika atɔndɔ wa lo divɛsa nɛ la yema ya etshikitanelo yatanaso lo woho wakafundama dɔmbɛlɔ dia Shɛso diakasha Yeso lo Dako dia lo Dikona yɛdikɔ ya ngɔndɔ 18 la ntondo, kete tayɛna hwe dia alɔmbɛlɔ wakiso hawohombe kalolaka tshanana lo tɔtɛkɛta tɔmɔtshi toto.—Mat. 6:9-13.
11:5, 13. Kânga mbele Jehowa suke dia kadimola alɔmbɛlɔ aso, sho pombaka nɔmbaka la etete.—1 Joa. 5:14.
11:27, 28. Sho mongaka la ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ etena kasalaso lolango la Nzambi la kɔlamelo tshɛ, koko aha lo monga la diɔtɔnganelo la ewotɔ aso kana lo monga la lomombo.
11:41. Weshasha aso wa kɛtshi la dia ndja oma lo otema woludi la ngandji ndo la lolango.
12:47, 48. Onongo wa ɔnɛ lele la ɛkɛndɛ wa weke ko hawaɛmbɛ dimɛna ndeka wa ɔnɛ laheye ɛkɛndɛ ande kana lahâshihodia dimɛna dimɛna.
14:28, 29. Ekɔ dui dia lomba sho nsɛna lo ndjela ekondjelo kaso.
22:36-38. Yeso kɔsɛngɔla ambeki ande dia vɔ mɛmba ehomɔ ka ta la oyango wa ndjakokɛ. Koko woho wakiwɔ la tɔɔmbɔ lo anya awɔ l’otsho wakandafungama akakimanyiya Yeso dia mbowasha wetshelo w’ohomba efula ɔnɛ: “Wane tshe wakimela yombo, wayuvo la yombo.”—Mat. 26:52.
[Osato wa lo lɛkɛ 31]
Yɔsɛfu akasha ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ oko owandji wa nkumbo
[Osato wa lo lɛkɛ 32]
Luka mbakaleke funda awui efula wendana la lɔsɛnɔ ndo olimu wa Yeso