Teye dia Yeso ekɔ Davidi dia woke ndo Sɔlɔmɔna ka woke

“Enda, one luleki Solomona wuki eko lane.”​—MAT. 12:42.

1, 2. Lo ndjela kanyi ya anto, lande na kakidiɔ dui dia diambo dia Samuɛlɛ tomama dia tokita Davidi esɔ dia nde ndjala nkumekanga?

NDE komonga oko nkumekanga, koko le ɔprɔfɛta Samuɛlɛ nde akɛnamaka oko ɔna pami laki onami w’ɛkɔkɔ. Ndo nto, Bɛtɛlɛhɛma ngelo kakandotɔ komonga ngelo ka lokumu. Tɔ kakɔsamaka oko “tshitshe l’atei a wauhu wa Juda.” (Mika 5:2) Koko, ɔna pami ɔsɔ lakɛnamaka oko onto l’anyanya laki oma lo ngelongelo ya tshitshɛ aki suke la kitama esɔ oma le ɔprɔfɛta Samuɛlɛ dia ndjonga nkumekanga ka Isariyɛlɛ.

² Ɔlɔngɔlɔngɔ Davidi komonga ɔna la ntondo, la hende kana la sato laki Jɛse lakawatɔlɛ le Samuɛlɛ dia nde mbokita esɔ. Davidi laki ɔna la kose lo ana enanɛi w’apami waki Jɛse komonga laawɔ etena kakaye Samuɛlɛ dia ndjokita ɔna ɔmɔtshi laki pami ka kɔlamelo kɛsɔ esɔ dia nde ndjonga nkumekanga ka lo wodja. Koko Davidi akasɔnama oma le Jehowa ndo kɛsɔ mbakasalema.​—1 Sam. 16:1-10.

3. a) Kakɔna katɔsaka Jehowa la nɛmɔ etena kasɛdingolande onto ɔmɔtshi? b) Etena kakakitama Davidi esɔ, kakɔna kakatatɛ kamba olimu le nde?

³ Jehowa akɛnaka kɛnɛ kaki Samuɛlɛ kokoka mɛna. Nzambi akeyaka waonga waki la Davidi ndo nde akɔngɛnangɛnaka. Le Nzambi, aha ɛnamelo ka l’andja mbele ohomba, koko eongelo ka l’etei k’otema kele l’onto. (Adia 1 Samuele 16:7.) Ɔnkɔnɛ, etena kakeye Samuɛlɛ dia Jehowa kɔsɔnɔla kânga ɔna ɔtɔi l’atei wa ana esambele wa nondo waki Jɛse, nde akatome dui dia vɔ tɔsa ɔna la kose oma l’oswe lɛnɛ akandalamaka ɛkɔkɔ. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “[Jɛse] akatumi untu la ntuweta, ku ndi akatuya la [Davidi]. Ndi aki la elundji ka ngaingai, la ashu w’amena. Ndi aki dimena efula. Ku [Jehowa] akawutela ati: Uneli, ukiti iso, nduk’uku. Samuele akose luseki l’iso, akakiteto l’atei w’anangu. Nyuma ka [Jehowa] kakahema Davidi umaka lushi lako.”​—1 Sam. 16:12, 13.

Davidi aki didjidji dia Kristo

4, 5. a) Ɛnya awui amɔtshi wafɔna Davidi nde la Yeso. b) Lande na kakoka Yeso mbelamɛ ɔnɛ Davidi dia woke?

⁴ L’ɛnyɛlɔ ka Davidi, Yeso nde lawɔ akotɔ la Bɛtɛlɛhɛma, ɛnɔnyi oko 1 100 l’ɔkɔngɔ wa Davidi mbotɔ. Anto efula kɔmbɔsaka Yeso oko nkumekanga, mbuta ate nde kɔmbɔsamaka oko nkumi ka waa nkumi kakakongɛka anto lo Isariyɛlɛ. Koko, Jehowa akɔsɔnɔla l’ɛnyɛlɔ ka Davidi. L’ɛnyɛlɔ ka Davidi, nde akalangema oma le Jehowa.a (Luka 3:22) ‘Nyuma kaki Jehowa kakakambe olimu ndo le Yeso.’

⁵ Koko aha lâsɔ ato. Ɛnyɛlɔ, Ahitɔfɛlɛ, ɔnɛ laki ondaki waki Davidi akofunge, ndo Judasɛ Isakariyɔtɛ laki ɔpɔstɔlɔ ɔmɔtshi waki Yeso akofunge. (Osam. 41:9; Joa. 13:18) Davidi nde la Yeso vɔ akɔ ahende waki la ohetoheto w’efula lo dikambo dia luudu l’ɔtɛmwɛlɔ laki Jehowa. (Osam. 27:4; 69:9; Joa. 2:17) Yeso nde lawɔ aki okitɔ waki Davidi. La ntondo ka Yeso mbotɔ, ondjelo akatɛ nyango ate: “Khumadiondjo [Nzambi] ayuwusha kiti ka diulelu ka Davidi tshendi.” (Luka 1:32; Mat. 1:1) Koko, lam’ele prɔfɛsiya tshɛ yendana la Mɛsiya pombaka kotshama le Yeso, nde ndeka Davidi woke la fwa. Nde ekɔ Davidi dia woke, mbuta ate Mɛsiya Nkumekanga kakawakongɛka edja efula.​—Joa. 7:42.

Toyele nkumekanga kaso kele olami w’ɛkɔkɔ

6. Lo toho takɔna taki Davidi onami w’ɔlɔlɔ w’ɛkɔkɔ?

⁶ Yeso ekɔ nto olami w’ɛkɔkɔ. Naa waonga amɔtshi weyama olami w’ɔlɔlɔ w’ɛkɔkɔ? Nde atokotshaka ehomba wa ɛkɔkɔ ande, atâleshaka ndo atâkokɛka la kɔlamelo ndo la dihonga tshɛ. (Osam. 23:2-4) Etena kakinde dikɛnda, Davidi aki onami w’ɛkɔkɔ ndo nde akakokɛka ɛkɔkɔ wa she dimɛna. Nde aki la dihonga etena kakaye tambwɛ ndo lawondo dia ndjonda ɛkɔkɔ ande ndo nde akahande shisha lɔsɛnɔ lande dia mbakokɛ.​—1 Sam. 17:34, 35.

7. a) Kakɔna kakalɔngɔsɔla Davidi dia ndjɛmba ɔkɛndɛ ande wa nkumekanga? b) Ngande wakɛnya Yeso dia nde ekɔ Olami w’ɔlɔlɔ w’ɛkɔkɔ?

⁷ Ɛnɔnyi waketsha Davidi l’oswe ndo l’akona akɔlɔngɔsɔla dia nde ndjɛmba ɛkɛndɛ wa weke wa nama wodja wa Isariyɛlɛ.b (Osam. 78:70, 71) Yeso nde lawɔ akɛnya oma lo ditshelo diande dia nde ekɔ olami w’ɛkɔkɔ washa ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ. Jehowa mboshaka wolo ndo mbɔlɔmbɔlaka etena kaleshande “limba la tshitshe l’ekoko” ndo “ekoko ekina.” (Luka 12:32; Joa. 10:16) Ɔnkɔnɛ, Yeso ekɔ Olami w’ɔlɔlɔ w’ɛkɔkɔ. Nde mbeyaka ɛkɔkɔ ande dimɛna efula yoho nyɛ yele nde mbelɛka ɔkɔkɔ tshɛ lo lokombo lawɔ. Nde mbokaka ɛkɔkɔ ande ngandji k’efula yoho nyɛ yele etena kakinde la nkɛtɛ, nde aketawɔ nkimɔ lɔsɛnɔ lande lo wahɔ awɔ. (Joa. 10:3, 11, 14, 15) Oko wende Olami w’ɔlɔlɔ w’ɛkɔkɔ, Yeso ekɔ lo sala akambo waki Davidi kokoka sala pondjo. Olambo ande wa tshungo wakadiholɛ anto mboka ka vɔ tshungɔ oma lo nyɔi. Ndoko dui diayowoshimba dia nde mbisha “limba la tshitshe l’ekoko” ande lɔsɛnɔ lahavu l’olongo ndo “ekoko ekina” lɔsɛnɔ la pondjo lo andja w’oyoyo wosembwe lɛnɛ ahonga atunyi wele oko ndjaondo.​—Adia Joani 10:27-29.

Toyele nkumekanga katalɛndja

8. Ngande wakɛnya Davidi dia nde aki nkumekanga kakatalɛndjaka?

⁸ Oko wakinde nkumekanga, Davidi aki ɔndɔshi wa ata waki la dihonga wakakokɛ ekambi waki Nzambi ndo “[Jehowa] akete Davidi onembishi lu ahuli tshe wakandatatshokaka.” Lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Davidi, wodja wakaleke pama, mbuta ate tatɛ oma l’ɔkɛdi wa Edjibito polo l’ɔkɛdi wa Eyufarata. (2 Sam. 8:1-14) Oma lo wolo waki Jehowa nde akakome owandji waki la nkudu k’efula. Bible mbutaka ɔnɛ: “Lukumu la Davidi lakadiangana lu kete tshe. [Jehowa] akawete engo ka woma le wedja tshe.”​—1 Ek. 14:17.

9. Lembetshiya woho wakalɛndja Yeso oko wakinde nkumekanga kakasɔnama.

⁹ L’ɛnyɛlɔ ka nkumekanga Davidi, Yeso nde lawɔ aki la dihonga etena kakinde la nkɛtɛ. Oko wakinde Ɔnɛ lakahombe ndjonga nkumekanga, nde akɛnya dia nde aki la lowandji lâdiko dia ɛdiɛngɛ etena kakandâtondja oma le wanɛ waki la wɔ. (Mako 5:2, 6-13; Luka 4:36) Kânga Satana Diabolo lele otunyi woleki tshɛ kema la wolo lâdiko diande. Yeso akalɛndja andja ɔnɛ wele lo wolo waki Satana oma lo osukɔ waki Jehowa.​—Joa. 14:30; 16:33; 1 Joa. 5:19.

10, 11. Ɔkɛndɛ akɔna wele la Yeso oko wende Nkumekanga kele Ɔndɔshi wa ata l’olongo?

¹⁰ Ɛnɔnyi oko 60 l’ɔkɔngɔ wa Yeso mvɔ ndo mbolɔ otsha l’olongo, ɔpɔstɔlɔ Joani akɛnyi ɛnɛlɔ ka prɔfɛsiya kakɛnyaka Yeso lo ɔkɔndɛ ande wa Nkumekanga kele Ɔndɔshi wa ata l’olongo. Joani akafunde ate: “Dimi lakendi, menyi ku falasa ka wema kene, la one lakakiahemi aki la uta. Wakawusha dembo dia kusu, ku ndi akatshu atalembia, ndu dia ntolembia.” (Eny. 6:2) Yeso mbele ombahemi wa falasa ka wɛma. “Wakawusha dembo dia kusu” lo 1914 etena kakandadjama Nkumekanga l’olongo. Oma lâsɔ, “ndi akatshu atalembia.” Eelo, l’ɛnyɛlɔ ka Davidi, Yeso ekɔ nkumekanga katalɛndja. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa nde mbahenyama lo kiti ka Diolelo dia l’olongo, nde akalɛndja Satana lo ta ndo akôholoya nde l’ɛdiɛngɛ ande lanɛ la nkɛtɛ. (Eny. 12:7-9) Nde ayotetemala mbahema falasa atadje etshumba edja ndo ‘lam’ayondoshidiya ɔlɔndjɛlɔ ande,’ mbuta ate nde ayolanya dikongɛ di’akambo dia kɔlɔ diaki Satana tshɛ lo tshɛ.​—Adia Enyelo 19:11, 19-21.

¹¹ L’ɛnyɛlɔ ka Davidi, Yeso nde lawɔ ekɔ nkumekanga kokana kɛtshi ndo nde ayokokɛ “ului a wuki” lo Aramangɛdɔna. (Eny. 7:9, 14) Ndo nto, lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Yeso ndo ka wanɛ wele ekitɔ kâmɛ la nde, mbuta ate anto 144000 wayolɔ oma lo nyɔi, “eulwelu k’antu w’ololo la antu wa kolo uma lu nyoi kayuyala.” (Etsha 24:15) Wanɛ wayolɔ la nkɛtɛ wayoyala la elongamelo ka nsɛna pondjo pondjo. Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ elongamelo ka diambo efula kakongɛwɔ! Nyɛsɔ sho tshɛ toyashikikɛ dia tetemala ‘sala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ’ kele katoyonge la lɔsɛnɔ etena kayolola nkɛtɛ la anto w’ɔlɔlɔ ndo wele la ɔngɛnɔngɛnɔ wayonga l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ ka Davidi dia woke.​—Osam. 37:27-29.

Dɔmbɛlɔ diaki Sɔlɔmɔna dia kondja lomba diambokadimɔma

12. Kakɔna kakalɔmbɛ Sɔlɔmɔna?

¹² Ndo Sɔlɔmɔna k’ɔna Davidi mbaki didjidji dia Yeso.c Etena kakakome Sɔlɔmɔna nkumekanga, Jehowa akɛnama le nde lo dɔ ndo akawotɛ dia Nde ayowosha kɛnɛ tshɛ kayondɔlɔmba. Sɔlɔmɔna akakoke nɔmba ɔngɔnyi w’efula, lowandji kana lolombe. Koko, nde akalɔmbɛ Jehowa aha la lokaki tshɛ ate: “Umbisha yimba la ewu dia dimi mbeya nombola wudja one. Akona ukuki nsambulaka akambu a wudja aye, wudja one wuleki wuki?” (2 Ek. 1:7-10) Jehowa akakadimola dɔmbɛlɔ diaki Sɔlɔmɔna.​—Adia 2 Ekondo 1:11, 12.

13. Lo woho akɔna wakaleke Sɔlɔmɔna anto tshɛ lomba, ndo aki lo Kiɔkɔ ya lomba lande?

¹³ Edja tshɛ kaki Sɔlɔmɔna la kɔlamelo le Jehowa, ndoko onto lakasɛnaka lo nshi yande lakonge la lomba oko nde. Sɔlɔmɔna akoke “tukedi nunu satu.” (1 Khum. 4:30, 32, 34) Tokedi efula l’atei atɔ takafundama l’abuku ndo wanɛ wayanga lomba nshi nyɛ wekɔ lo tetemala tiɔsa la nɛmɔ. Nkumekanga ka womoto ka la Shɛba akande lɔkɛndɔ la kilɔmɛtɛlɛ 2400 dia ndjohemba lomba laki Sɔlɔmɔna la “embula wa wulu.” Kɛnɛ kakawotɛ Sɔlɔmɔna ndo lɔsɛnɔ la dimɛna laki la anto wa lo diolelo diande kakawambiya efula. (1 Khum. 10:1-9) Bible mɛnyaka ɔnɛ laki lo kiɔkɔ ya lomba laki Sɔlɔmɔna lo mbuta ɔnɛ: “Antu tshe wakayangaka mena Solomona la mbuka yimba yakawusha [Nzambi].”​—1 Khum. 10:24.

Toyele nkumekanga ka lomba

14. Lo toho takɔna taki Yeso “one luleki Solomona wuki”?

¹⁴ Paka onto ɔtɔi oto mbakaleke Sɔlɔmɔna lomba. Onto akɔ ko Yeso Kristo lakate dia nde aki “one luleki Solomona wuki.” (Mat. 12:42) Yeso akate “aui wa lumu la pundju.” (Joa. 6:68) Ɛnyɛlɔ, Dako dia lo dikona diakakotsha awui efula ndo atɔndɔ efula lo atɔndɔ wele lo tokedi taki Sɔlɔmɔna. Sɔlɔmɔna akalembetshiya akambo efula washa atɛmɔdi waki Jehowa ɔngɛnɔngɛnɔ. (Tuk. 3:13; 8:32, 33; 14:21; 16:20) Yeso akɛnya dia ɔngɛnɔngɛnɔ wa mɛtɛ ndjaka oma lo akambo wendana la ɔtɛmwɛlɔ waki Jehowa ndo la okotshamelo wa alaka waki Nzambi. Nde akate ate: ‘Diɛsɛ le wanɛ weya ehomba awɔ wa lo nyuma nɛ dia diolelo dia l’olongo diele diawɔ.’ (Mat. 5:3) Wanɛ wakitanyiya wetshelo waki Yeso ndjasukanyaka la Jehowa ‘Ɔnɛ lele kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ.’ (Osam. 36:9; Tuk. 22:11; Mat. 5:8) Kristo mbele tshondo ya ‘lomba laki Nzambi.’ (1 Kor. 1:24, 30) Oko wende Mɛsiya Nkumekanga, Yeso Kristo ekɔ la ‘nyuma ka lomba.’​—Is. 11:2.

15. Ngande wakokaso kondja wahɔ oma lo lomba laki Nzambi?

¹⁵ Oko weso ambeki waki Sɔlɔmɔna ka woke, ngande wakokaso kondja wahɔ oma lo lomba laki Nzambi? Lam’ele lomba laki Jehowa mbishɔma lo Ɔtɛkɛta ande, sho pombaka mbidja welo dia likondja lo mbekaka Bible la yambalo tshɛ, djekoleko ɛtɛkɛta waki Yeso ndo kanaka yimba la kɛnɛ kadiaso. (Tuk. 2:1-5) Ndo nto, sho pombaka nɔmba Nzambi dia nde tosha lomba. Ɔtɛkɛta waki Nzambi toshikikɛka dia alɔmbɛlɔ aso w’oma k’ɛse otema walɔmbaso dia Nzambi tokimanyiya wayokadimɔma. (Jak. 1:5) La ekimanyielo ka nyuma k’ekila, tayokondja lomba l’oma l’Ɔtɛkɛta waki Nzambi lakoka tokimanyiya dia sho kandola ekakatanu ndo mbɔsa tɛdikɔ ta lomba. (Luka 11:13) Sɔlɔmɔna mbelamɛka nto ‘otshumanyishi,’ ɔnɛ “[l]akatetemala mbetsha antu ewu.” (Und. 12:9, 10) Oko wende Ɔtɛ w’etshumanelo ka Akristo, Yeso nde lawɔ ekɔ otshumanyishi wa wodja ande. (Joa. 10:16; Kol. 1:18) Omalɔkɔ, ayonga dui dia lomba dia sho mbɔtɔka lo nsanganya tshɛ ya l’etshumanelo lɛnɛ ‘atetemalaso mbetshama.’

16. Lo awui akɔna wafɔna Sɔlɔmɔna nde la Yeso?

¹⁶ Sɔlɔmɔna aki nkumekanga kakasale akambo efula. Nde akalɔngɔsɔla ekongelo ka wokelo, akalɔmbɔla olimu wa wokelo wa mvudu ya nkumekanga, akâte etadimbo, akasange dalo, akake esomba wa momba diangɔ, esomba nɛ dia pusupusu ya ta ndo esomba w’ambahemi wa falasa. (1 Khum. 9:17-19) Wodja w’otondo wakakondja wahɔ oma lo kɛnɛ kakahike Sɔlɔmɔna. Yeso nde lawɔ ekɔ ombiki. Nde akahike etshumenelo kande lo “dive.” (Mat. 16:18) Nde ayɔlɔmbɔla nto olimu wa wokelo wayosalema l’andja w’oyoyo.​—Is. 65:21, 22.

Toyele nkumekanga ka ki

17. a) Naa dikambo dimɔtshi dioleki woke diakasalema lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Sɔlɔmɔna? b) Kakɔna kaki Sɔlɔmɔna kokoka sala?

¹⁷ Lokombo Sɔlɔmɔna ndja oma lo tshɛkɛta mɔtshi yalembetshiya “ki.” Nkumekanga Sɔlɔmɔna akolɛka oma la Jerusalɛma, lokombo lalembetshiya “monga la wɔladi wa ndodia lo ahende.” Lo ɛnɔnyi 40 wakandolɛ, ki kakikɔ lo woho wahatongaka lo wodja w’Isariyɛlɛ. Bible mbutaka lo kɛnɛ kendana la ɛnɔnyi ɛsɔ ɔnɛ: “Juda la Isariyele wakadjase uma la Dane pulu ndu la Bere-Sheba ki lu nshi ya lumu tshe ya Solomona. Untu l’untu akadjaseka ki [l’ɛse k]’okodi andi wa fingu.” (1 Khum. 4:25) Koko kânga mbaki Sɔlɔmɔna la lomba l’efula la ngasɔ, nde kokoka tshungola ambolami ande oma lo lɔhɔmbɔ la hemɔ, pɛkato la nyɔi. Koko, Sɔlɔmɔna ka woke ayotshungola anto oma lo akambo asɔ tshɛ.​—Adia Romo 8:19-21.

18. Ɛtshɔkɔ akɔna wele la so ɛlɔ kɛnɛ l’etshumanelo ka Akristo?

¹⁸ Kânga nshi nyɛ, tekɔ la wɔladi l’etshumanelo ka Akristo. Lo mɛtɛ, tekɔ lo paradiso ka lo nyuma. Tekɔ la wɔladi lam’asaso la Nzambi ndo lam’asaso la wanyaso anto. Tolembete kɛnɛ kakatatshi Isaya lo dikambo dia ɛtshɔkɔ wele la so ɛlɔ kɛnɛ: “Vo wayutshula tombo tawo kungu, la akonga awo tukuwa ta loho. Wudja omotshi hawembela wudja ukina tombo, nduku antu haweka akambu wa ta ntu.” (Is. 2:3, 4) Etena ketawɔso dia nyuma kaki Nzambi tɔlɔmbɔla, sho mbishaka lonya dia wɔladi ɔsɔ monga.

19, 20. Ɛkɔkɔ akɔna wele la so wa ngɛnangɛna?

¹⁹ Koko, teye dia nshi yayaye yayoleka lâsɔ. Etena kayonga akanga w’okitanyiya lo wɔladi lo yɛdikɔ yahatayalaka ndoko lushi lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Yeso, yema yema vɔ “[w]ayutshungwama uma lu lohombo la ehondelo” edja ndo lam’ayowokoma kokele. (Romo 8:21) L’ɔkɔngɔ wa vɔ tenyanya ohemba w’ekomelo l’ekomelo ka Ɛlɔmbwɛlɔ k’ɛnɔnyi kinunu, “akanga a memakana wayukita kete, ndu wayongenangena la etshoko efula wa ki.” (Osam. 37:11; Eny. 20:7-10) Lo mɛtɛ, ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo Yeso kayoleka ɛlɔmbwɛlɔ ka Sɔlɔmɔna lo yɛdikɔ yahatakoke ndo fɔnya!

²⁰ Oko waki ase Isariyɛlɛ la ɛkɔkɔ efula w’eshika wa ngɛnangɛna lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Mɔsɛ, ka Davidi ndo ka Sɔlɔmɔna, mbele sho lawɔ tayoleka monga la ɛkɔkɔ wa ngɛnangɛna lo ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo. (1Khum. 8:66) Jehowa mbashaso losaka lo woho wakandatosha Ɔnande ɛtɔi lakandote lele Mɔsɛ ka woke, Davidi dia woke ndo Sɔlɔmɔna ka woke!

[Nɔte ya l’ɛse ka dikatshi]

Onde wɛ kokaka nembetshiya?

• Ngande wele Yeso Davidi dia woke?

• Ngande wele Yeso Sɔlɔmɔna ka woke?

• Kakɔna kamboyeya lo kɛnɛ kendana la Davidi dia woke, lele nto Sɔlɔmɔna ka woke?

[Osato wa lo lɛkɛ 31]

Lomba l’oma le Nzambi laki la Sɔlɔmɔna laki didjidji dia lɔnɛ lele la Sɔlɔmɔna ka woke

[Osato wa lo lɛkɛ 32]

Ɛlɔmbwɛlɔ ka Yeso kayoleka ɛlɔmbwɛlɔ ka Sɔlɔmɔna ndo ka Davidi lo yɛdikɔ yahatakoke ndo fɔnya!