“Umbetshaki dia ntsha lulangu laye”
“Umbetshaki dia ntsha lulangu laye, ne dia we keli [Nzambi k]ami.”—OSA. 143:10.
AWUI WA MBOHƆ
Awui akɔna wakahomana la Davidɛ wɛnya dia nde akayakiyanyaka dia nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la lolango laki Jehowa?
Kakɔna kakakimanyiya Davidɛ dia nde nshihodia lolango laki Nzambi?
Kakɔna kayotokimanyiya dia sho ntetemala mbetawɔma le Jehowa?
1, 2. Wahɔ akɔna wakondjaso etena kɛnaso akambo woho wawaɛna Nzambi, ndo kakɔna kayangaso mbeka oma le Davidɛ lo kɛnɛ kendana la dui sɔ?
ONDE wɛ atakambaka la kartɛ kana la yɛnya nɔrdɛ dia mbeya lɛnɛ atayatshu? Nsala ngasɔ ayokokimanyiya dia wɛ mbeya mboka ka dimɛna kahombayɛ ntshɔ. Tɔndɔ diakɔ diâmɛ koka tokimanyiya etena kɔsaso tɛdikɔ. Mɛna akambo woho wawaɛna Otungi aso ayotokimanyiya dia ‘nkɛndakɛnda lo yoho’ yalanga Jehowa.—Iza. 30:21.
2 L’edja tshɛ ka lɔsɛnɔ lande, nkumekanga Davidɛ ka l’Isariyɛlɛ w’edjedja akatotshikɛ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula lo woho wakandasalaka lolango laki Nzambi. Nyɛsɔ tɔsɛdingole akambo amɔtshi wakahomana la Davidɛ lo lɔsɛnɔ, kele tende wetshelo wakokaso nkondja oma le nde lo woho wakandayaɛkɛka le Jehowa Nzambi l’otema ande tshɛ.—1 Nkum. 11:4.
DAVIDƐ AKƆSAKA LOKOMBO LA JEHOWA LA NƐMƆ DI’EFULA
3, 4. a) Kakɔna kakakimanyiya Davidɛ dia ntokomɛ Ngɔliyatɛ? b) Ngande wakɔsaka Davidɛ lokombo laki Nzambi?
3 Tende kɛnɛ kakasalema etena kakatshu Davidɛ dia tɔlɔ la dihangamende di’ose Filistiya diakawelɛka Ngɔliyatɛ. Kakɔna kakôkimanyiya dia tokomɛ dihangamende sɔ diaki l’otale wa mɛtrɛ suke la shato? (1 Sam. 17:4) Onde dihonga diaki la nde? Onde mbetawɔ kaki la nde le Nzambi? Eelo mɛtɛ, waonga ahende asɔ wakôkimanyiya dia nde mbidja otshumba. Koko, woho wakandalɛmiyaka Jehowa ndo lokombo lande la woke mbakaleke nkimanyiya Davidɛ dia nde ntokomɛ dembe sɔ. Ɛnyɛlɔ, Davidɛ akambola la nkɛlɛ tshɛ ate: “Na usi Filistiya uku laki kumbahema uhekeli, ladja elui w’alimbi wa [Nzambi k]a lumu tofwefwe?”—1 Sam. 17:26.
4 La ntondo ka nde ntshɔ dia tɔlɔ la Ngɔliyatɛ, Davidɛ akawotɛ ate: “We ambuya uya le mi la yombo, dikonga la osongo, keli dimi lambuya le ye paka lu lukumbu la [Jehowa], kanga lulimbilimbi, [Nzambi] kanga alimbi wa Isariyele, wambuyudja tofwefwe.” (1 Sam. 17:45) Lam’ele nde akayaɛkɛka le Nzambi ka mɛtɛ, Davidɛ akadiake Ngɔliyatɛ la lɔwɔkɔ ɔtɔi loto. Nde mɛtɛ akayaɛkɛka le Jehowa ndo akɔsaka lokombo lande la nɛmɔ di’efula, aha paka lo diaaso sɔ to, koko lɔsɛnɔ lande l’otondo. Ndo nto, Davidɛ akakeketsha ase Isariyɛlɛ w’asekande dia vɔ ‘ntombola lokombo l’ekila la Jehowa.’—Adia 1 Ɛkɔndɔ 16:8-10.
5. Naa awui wakokayɛ mpomana la wɔ wafɔna la kɛnɛ kakasalɛ Ngɔliyatɛ ase Isariyɛlɛ?
5 Onde wɛ ekɔ l’ofunu lo woho wele Jehowa mbele Nzambi kayɛ? (Jɛr. 9:24) Kakɔna katoyosalaka etena katɔɔnyɔlaka asukanyi, asekayɛ wa l’olimu, wa la kalasa kana ewotɔ ayɛ Jehowa ndo katowɔtɛkɛtaka kɔlɔ dikambo di’Ɛmɛnyi ande? Onde wɛ tɛkɛtaka la dihonga tshɛ etena kashama lokombo la Jehowa sɔnyi, lo ndjaɛkɛ l’osukɔ ande? Ekɔ mɛtɛ di’ekɔ “etena ka nembohala,” koko hatohombe mboka sɔnyi l’ɔtɛ weso Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo ambeki wa Yeso. (Ond. 3:1, 7; Makɔ 8:38) Kânga mbahombaso monga la dilɛmiɛlɔ ndo la loshilambo etena kasambishaso wanɛ watona losango laso, tatongake oko ase Isariyɛlɛ “wakate asulu, wakandama la woma wa mamba” etena kakawawanɛ Ngɔliyatɛ. (1 Sam. 17:11) Lo dihole dia nsala ngasɔ, tosale la wolo dia nkidia lokombo laki Jehowa Nzambi. Oyango aso ele wa nkimanyiya anto dia vɔ mbeya dia Jehowa kele Nzambi ka mɛtɛ. Dia nkotsha oyango ɔsɔ, sho pombaka nkamba dimɛna l’Ɔtɛkɛta ande dia mbakimanyiya dia vɔ mɛna ohomba wa ndjasukanya la nde.—Jak. 4:8.
6. Oyango akɔna waki la Davidɛ etena kakandatshu dia tɔlɔ la Ngɔliyatɛ, ndo lo dikambo diakɔna diahombaso ndeka ndjakiyanya?
6 Ohomanelo waki Davidɛ nde la Ngɔliyatɛ toshaka wetshelo okina wa dimɛna efula. Etena kakayâyaka Davidɛ lo dihole dia ta, nde akambola ate: “Kayuwutshela untu layudiaka usi Filistiya uku, ndu layunya Isariyele lu sonyi?” Anto wakawotɛ kɛnɛ kakatama ntondo ɔnɛ: “Naka untu ayûdiaka [Ngɔliyatɛ], khum’ekanga ayôngonya, ayûwusha on’andi wadi.” (1 Sam. 17:25-27) Tolembete dia aha difuto dia lomombo diakawalake mbakayakiyanyaka Davidɛ. Nde akayakiyanyaka di’oyango woleki woke, mbuta ate wa ntombola lokombo la Nzambi ka mɛtɛ. (Adia 1 Samuɛlɛ 17:46, 47.) Kayotota dikambo diaso? Onde oyango aso woleki woke ekɔ wa ndjayangɛ lokumu, ndjamɔtshɛ lomombo la l’emunyi ndo dia monga onto la woke l’andja ɔnɛ? Tonge oko Davidɛ lakembe ate: “Nyolemiaki [Jehowa] kame la mi, shu tshe tediaki lukumbu landi kame.” (Osa. 34:3) Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ sho tshɛ toyaɛkɛke le Nzambi, lo mbetshaka nshi tshɛ lokombo lande la ntondo ka lakiso.—Mat. 6:9.
7. Ngande wakokaso monga la mbetawɔ ka wolo etena kahomanaso l’anto wahalange losango la Diolelo?
7 Davidɛ akatokomɛ Ngɔliyatɛ nɛ dia nde akayaɛkɛka tshɛ le Jehowa ndo aki la mbetawɔ ka wolo. Yoho mɔtshi yakandakeketsha mbetawɔ kande aki lo ndjaɛkɛ le Jehowa etena kakandalamaka ɛkɔkɔ. (1 Sam. 17:34-37) Dia sho ntetemala nsambisha, sho lawɔ pombaka monga la mbetawɔ ka wolo, djekoleko etena kahomanaso l’anto wahalange mpokamɛ losango laso. Tayonga la mbetawɔ ka ngasɔ naka sho ndjaɛkɛ le Jehowa lo akambo aso tshɛ. Ɛnyɛlɔ, sho koka nsala la wolo dia nsambisha onto losukanyi laso lo mutuka wɛmba anto tshɛ. Lande na kahatakoke nsambisha anto wahomana laso lo toshinga etena keso l’esambishelo ka lo luudu la luudu?—Etsha 20:20, 21.
DAVIDƐ AKAKONGƐKA LE JEHOWA
8, 9. Ngande wakɛnya Davidɛ dia nde akayelaka ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa kânga mbakɔhɛnyahɛnyaka Saulo?
8 Ɛnyɛlɔ kekina kɛnya dia Davidɛ akayaɛkɛka la lolango lande tshɛ le Jehowa ele, woho wakandɔsaka Saulo nkumekanga ka ntondo k’Isariyɛlɛ la nɛmɔ. L’ɔtɛ wa kandjema kakandokaka Davidɛ, Saulo akayange dia mbodiaka mbala shato y’etondo, koko Davidɛ akewɔka ndo nde kokaloya kɔlɔ lo kɔlɔ. L’ekomelo, Davidɛ akayolawɔka etale mangana la Saulo. (1 Sam. 18:7-11; 19:10) Oma lâsɔ, Saulo akatshu l’asalayi ande 3 000 dia toyangana la Davidɛ l’oswe wa shɛnga. (1 Sam. 24:2) L’ekomelo a shimu, aha la mbeya, Saulo akatɔtɔka paka lo wooko waki Davidɛ nde l’alembe ande. Davidɛ akakoke nkamba la diaaso sɔ dia ndjaka nkumekanga Saulo lakatâyangaka nyɔi kande. Lâdiko dia lâsɔ, lolango laki Nzambi aki dia Davidɛ nkita Saulo oko nkumekanga k’Isariyɛlɛ. (1 Sam. 16:1, 13) Lo mɛtɛ, otondonga Davidɛ akayele alako wakawosha alembe ande, tshike nde otodiaka nkumekanga Saulo. Koko nde akate ate: “[Jehowa] anshimbi diaha dimi ntshela khumemi lakandakiti iso dikambu dia wuhu one, ne dia ndi eli ukitami w’iso wa [Jehowa].” (Adia 1 Samuɛlɛ 24:4-7.) L’etena kɛsɔ, ko Saulo eke nkumekanga. Ɔnkɔnɛ, Davidɛ konanga minya Saulo lo dihole diande dia nkumekanga, etena kele Jehowa ndamɛ atawonya. Lo mpembola tsho yɛtshi ya dihɔndɔ y’okutu wa Saulo, Davidɛ akɛnya dia nde komonga la kanyi ya mbodiaka.—1 Sam. 24:11.
9 Davidɛ akɛnya nto woho wakandalɛmiyaka Saulo laki okitami w’esɔ waki Nzambi etena kakandawɛnyi mbala k’ekomelo. Mbala kɛsɔ nto, Davidɛ nde l’Abishai wakakome lo dihole diaki Saulo nde l’alembe ande ko wakôtane lo djɔ ya baku. Kânga mbakawotɛ Abishai ɔnɛ Nzambi ambokimɔ Saulo l’anya ande dia nde mbodiaka la dikɔnga, Davidɛ kombetawɔ nsala dui sɔ. (1 Sam. 26:8-11) Lam’ele Davidɛ akatetemala nyanga ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi, nde kokalola ɛkɔngɔkɔngɔ oma lo yɛdikɔ yakandɔshi ya nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la lolango la Jehowa kânga mbakɔsɛngiya Abishai.
10. Okakatanu akɔna wakokaso mpomana lawɔ, ndo kakɔna kayotokimanyiya dia nshika tanga?
10 Sho lawɔ koka tanema la ntondo k’okakatanu wakoka asekaso mpemba dia totshutshuya dia ndjela tokanyi tawɔ ta lo demba, lo dihole dia tokeketsha dia sho ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kaki Jehowa. L’ɛnyɛlɔ kaki Abishai, amɔtshi mbeyaka totshutshuya dia sho nsala dikambo dimɔtshi aha la nyanga ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi, mbala mɔtshi lo dui diele shoamɛ mbahomba mbɔsa yɛdikɔ. Dia nshika tanga la ntondo k’ehemba wa ngasɔ, sho pombaka mbeya ele lolango la Jehowa lo dikambo diakɔ ndo nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la lɔ.
11. Wetshelo akɔna wamboyokondja oma le Davidɛ lo kɛnɛ kendana la mbetshaka lolango laki Nzambi la ntondo?
11 Davidɛ akalɔmbɛ Jehowa Nzambi ate: “Umbetshaki dia ntsha lulangu laye.” (Adia Osambo 143:5, 8, 10.) Lo dihole dia nde ndjaɛkɛ lo tokanyi tande kana t’anto akina, Davidɛ akalomɔlomɔka dia mbetshama oma le Nzambi. Nde ‘akakanaka yimba lo elimu tshɛ waki Jehowa ndo akatetemala ndjasha la lolango tshɛ l’olimu wakawosha Nzambi.’ Sho koka nshihodia ele lolango laki Nzambi naka sho salaka wekelo wa lotshimola w’Afundelo ndo kanaka yimba lo ɛkɔndɔ efula wa lo Bible wɛnya woho wakasalɛka Jehowa anto akambo.
DAVIDƐ AKAKITANYIYAKA ATƆNDƆ WAKI L’EDIA K’ƐLƐMBƐ
12, 13. Lande na kakatshola Davidɛ ashi wakawela alembe ande asato?
12 Davidɛ akangɛnangɛnaka atɔndɔ waki l’edia k’ɛlɛmbɛ ndo sho koka mbokoya nsaki kaki la nde ka nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ l’atɔndɔ akɔ. Tɔsɛdingole kɛnɛ kakasale Davidɛ etena kakinde la mposa ka “ashi wa no uma l’eteko ka la suku dia Betelehema.” Alembe asato waki Davidɛ wakɔtɔ l’osomba ɔmɔtshi w’ase Filistiya ko wakatâhɔtɔla ashi. Koko Davidɛ “kumbetawo mbano. Ndi akatshulula la ntundu ka [Jehowa].” Lande na? Nde akate ate: “[Nzambi k]ami li, kanyi ya ntsha dikambu ne yeko etali uma le mi. Ukundi ukukimi no dikila di’apami ane waketawo nsundja nyumu yawo? Ne dia uma l’esundjelu ka nyumu yawo, mbakawatuwaela.”—1 Ɛk. 11:15-19.
13 Davidɛ akeyaka dia lo ndjela ɛlɛmbɛ, dikila diakahombaka mbitshɔma la ntondo ka Jehowa koko aha ndɛma. Ndo nde akeyaka nto bonde kakahombaka dui sɔ salema ndo ɔnɛ “lumu la dimba leko lu dikila.” Koko ashi asɔ komonga dikila. Ko lande na kakatone Davidɛ dia mbanɔ? Nɛ dia nde akakitanyiyaka atɔndɔ waki l’edia k’ɛlɛmbɛ. Le Davidɛ, ashi asɔ waki la nɛmɔ di’efula oko dikila di’apami asato asɔ. Ɔnkɔnɛ, komonga dimɛna dia Davidɛ nnɔ ashi asɔ. Lo dihole dia mbanɔ, nde akawatshola la nkɛtɛ.—Lɛw. 17:11; Eoh. 12:23, 24.
14. Kakɔna kakakimanyiya Davidɛ dia nde mɛna akambo woho wawaɛna Jehowa?
14 Davidɛ akasalaka la wolo tshɛ dia nkitanyiya ɛlɛmbɛ wa Nzambi. Nde akate ate: “Dimi latongenangenaka dia ntsha lulangu laye, we [Nzambi k]ami. Ee, olembe aye ambufundama l’utema ami.” (Osa. 40:8) Davidɛ akekaka ɛlɛmbɛ waki Nzambi ndo akakanaka yimba efula lɔkɔ. Nde akayaɛkɛka lo lomba lele la wadjango waki Jehowa. Etombelo wakayala la dui sɔ ele, nde akayakiyanyaka dia mbakitanyiya, aha tsho kɛnɛ kaki l’abuku koko ndo kɛnɛ kaki l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Etena kekaso Bible, ayonga dui dia lomba naka sho kanaka yimba la kɛnɛ kekaso ndo kilama l’etema aso woho wa sho ndjashikikɛ dia nsala kɛnɛ kangɛnyangɛnya Jehowa, kânga la ntondo ka dui dimɔtshi dia wolo efula.
15. Lo yoho yakɔna yaki Sɔlɔmɔna kokitanyiya ɛlɛmbɛ waki Nzambi?
15 Sɔlɔmɔna k’ɔna Davidɛ akalangemaka efula oma le Jehowa Nzambi. Koko l’etena kɛmɔtshi, nde kokitanyiya ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Nde kokitanyiya didjango diaki Jehowa diakandadjangɛ nkumekanga ka l’Isariyɛlɛ tshɛ di’ɔnɛ “ndi tayalaki la wadi efula.” (Eoh. 17:17) Lo mɛtɛ, Sɔlɔmɔna akatshuke wadi efula w’ase wedja. Ɔnkɔnɛ lo nshi yande y’osombe, “wadiendi wakenge utema andi utsha le ditemolatemola.” Oyadi kɛnɛ tshɛ kakandafɔnyaka, “Solomona akatshi kene kaki kolo lu ashu wa [Jehowa]. Ndi kundjela [Jehowa] l’utema tshe uku akatshaka Davidi, shi.” (1 Nkum. 11:1-6) Onde ɛnyɛlɔ kɛsɔ hɛnya ohomba w’efula wa sho nkitanyiya ɛlɛmbɛ ndo atɔndɔ wa l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi? Dui sɔ diekɔ ohomba etena kasangoyaso dia tshukana.
16. Shɛngiya yakɔna yele la didjango dia tshukana “paka lo Nkumadiɔndjɔ” le wanɛ walanga tshukana?
16 Tɔshi di’onto ɔmɔtshi lele bu Okristo ambosawola layɛ dikambo dia tshuki, onde ekadimwelo ayɛ mɛnyaka dia wɛ ekɔ l’ekanelo ka yimba kaki la Davidɛ ko kana kaki la Sɔlɔmɔna? Tatohɛke dia Bible nɔmbaka Akristo wa mɛtɛ dia tshukana “paka lo Nkumadiɔndjɔ.” (1 Kɔr. 7:39) Ɔnkɔnɛ, naka Ɔmɛnyi wa Jehowa nangaka tshukana, kete nde pombaka tshukana paka l’Ɔmɛnyi wa Jehowa. Ndo naka sho nsala dia nshihodia kɛnɛ katɔlɔmba Afundelo, kete hatototona tsho tshukana l’onto lele bu Ɔmɛnyi wa Jehowa, koko tayotona oseka tshelo tshɛ yakoka ndjotokonya dia mɛnyanya ngandji ka l’asa pami la womoto l’onto tshɛ lele bu Ɔmɛnyi wa Jehowa.
17. Kakɔna kakoka tokimanyiya dia mbewɔ ntala lo djonga ya menda esato wɛnyawɔ anto etakataka?
17 Tɔsɛdingole nto woho wakoka ɛnyɛlɔ kaki Davidɛ ka nyanga ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi tokimanyiya etena katanemaso la ntondo k’ohemba wa menda esato wɛnyawɔ anto etakataka. Adia avɛsa wayela anɛ, kana yimba lo atɔndɔ wa lɔkɔ ndo sala la wolo dia mbeya lolango laki Jehowa lo dikambo sɔ. (Adia Osambo 119:37; Mateo 5:28, 29; Kɔlɔsayi 3:5.) Kana yimba lo atɔndɔ waki Jehowa wa lâdiko tokimanyiyaka diaha sho ntala lo djonga ya menda esato wɛnyawɔ anto etakataka.
TƐNAKE AKAMBO WOHO WAWAƐNA NZAMBI TENA TSHƐ
18, 19. a) Kânga mbakinde komonga kokele, kakɔna kakakimanyiya Davidɛ dia nde ntetemala mbetawɔma le Nzambi? b) Kakɔna kamboyoyashikikɛ dia nsala?
18 Kânga mbakinde ɛnyɛlɔ ka dimɛna lo toho efula, Davidɛ akasale pɛkato efula ya weke. (2 Sam. 11:2-4, 14, 15, 22-27; 1 Ɛk. 21:1, 7) Koko l’edja tshɛ ka lɔsɛnɔ lande, Davidɛ akayatshumoyaka etena tshɛ kakandasalaka pɛkato. Nde akakɛndakɛndaka la ntondo ka Nzambi ‘la olowanyi w’otema.’ (1 Nkum. 9:4) Lande na kataso ngasɔ? Nɛ dia Davidɛ akasalaka la wolo dia nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la lolango laki Jehowa.
19 Kânga mbeso anto wele kema kokele, sho koka ntetemala mbetawɔma le Jehowa. Dia nkotsha dui sɔ, nyɛsɔ tekake Ɔtɛkɛta waki Nzambi l’etete, tokanake yimba efula la kɛnɛ kekaso ndo tosalake la wolo dia kambaka la kɛnɛ kakatakakatshiya l’etema aso. Naka sho nsala awui asɔ tshɛ, kete tayɔlɔmba Jehowa l’okitshakitsha tshɛ oko Davidɛ lakate ate: “Umbetshaki dia ntsha lulangu laye.”
[Osato wa lo lɛkɛ 3]
[Osato wa lo lɛkɛ 5]
Kakɔna kakashimbe Davidɛ diaha ndjaka Saulo kânga mbakinde la waaso wa nsala dui sɔ?
[Osato wa lo lɛkɛ 6]
Wetshelo akɔna wakondjaso lo woho wakatone Davidɛ nnɔ ashi wakawela alembe ande asato?