Kâmɛ ekɔ djembetelo mɔtshi yeyama ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ
“Dimi layâmotsha kame uku ekoko weli l’ukutu.”—MIKA 2:12.
1. Ngande wɛnya etongelo lomba laki Nzambi?
OMEMBI w’esambo akate ate: “[Jehowa] li, ndi elimu aye efula li! La yimba mbakayêtungi tshe. Kete yambulula too l’ekundji aye.” (Osam. 104:24) Lomba laki Nzambi mɛnamaka lo ekimanyielo kashana miliyɔ y’etamba, ya tofumbɔfumbɔ, ya waa nyama ndo ya tokusokuso tele la lɔsɛnɔ la nkɛtɛ. Ndo nto, demba diaso kengama la nunu dia diangɔ dia weke ndo dia totshitshɛ efula diatanema lo tɔtshɔngu. Diangɔ sɔ tshɛ kambaka kâmɛ dia sho monga etondo w’anto wele l’alemba w’amɛna.
2. Oko wɛnyamidiɔ lo lɛkɛ 13, lande na kakokaso mbuta ɔnɛ kâmɛ kele lam’asa Akristo ekɔ tshondo ya dihindo?
2 Jehowa akatonge anto dia vɔ kimanyiyanaka lam’asawɔ. Anto wa l’andja w’otondo wekɔ la ɛnamelo, waonga, ndo akoka wotshikitanyi. Lâdiko dia lâsɔ, Jehowa akasha pami la womoto la ntondo waonga w’ɛlɔlɔ wakahombe mbâkimanyiya dia vɔ nkamba kâmɛ ndo kimanyiyanaka lam’asawɔ. (Etat. 1:27; 2:18) Koko anto lo tshɛ kawɔ wambangana la Nzambi ndo lo tshɛ kawɔ ndoko lushi lakawonge l’akoka wa nkamba kâmɛ. (1 Joa. 5:19) Ɔnkɔnɛ, etena kɛnaso dia etshumanelo k’Akristo ka lo ntambe ka ntondo kakakengama la anto wotshikitanyi, mbuta ate ɛhɔmbɔ wa l’Ɛfɛsɔ, wamato wa lokumu w’ase Ngirika, apami w’ase Juda wakeke mukanda efula ndo anto waki ntondo atɛmɔdi wa dikishi, sho kokaka mbuta dia kâmɛ kaki l’atei awɔ kaki tshondo ya dihindo.—Etsha 13:1; 17:4; 1 Tes. 1:9; 1 Tim. 6:1.
3. Kakɔna kata Bible lo dikambo dia kâmɛ k’Akristo, ndo kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?
3 Ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ kimanyiyaka anto dia vɔ nkamba dimɛna oko wakamba tenyi dia demba diaso dimɛna. (Adia 1 Koreto 12:12, 13.) Awui amɔtshi wayotɔsɛdingola lo sawo nɛ vɔanɛ: Ngande wakimanyiya ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ anto dia vɔ monga kâmɛ? Lande na kele paka Jehowa oto mbakoka nsala dia miliyɔ y’anto y’oma lo wedja tshɛ monga kâmɛ? Awui akɔna washimba dia kâmɛ monga watokimanyiya Jehowa dia mbâtondoya? Lo kɛnɛ kendana la kâmɛ, ngande wotshikitanyi Lokristo la mɛtɛ la Lokristokristo?
Ngande wakimanyiya ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ anto dia vɔ monga kâmɛ?
4. Ngande wakimanyiya ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ anto dia vɔ monga kâmɛ?
4 Anto wele l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ mbeyaka dia lam’ele Jehowa mbakatonge diangɔ tshɛ, nde mbele Omboledi wa mɛtɛ w’andja w’otondo. (Eny. 4:11) Ɔnkɔnɛ, kânga mbasɛna Akristo wa mɛtɛ lo atshunda wotshikitanyi ndo mbewɔ la nsɛnɔ yotshikitanyi, vɔ tshɛ kitanyiyaka ɛlɛmbɛ akɔ wâmɛ waki Nzambi ndo nɔmbwamaka l’atɔndɔ akɔ wâmɛ wa lo Bible. Atɛmɔdi tshɛ wa mɛtɛ mbelɛka Jehowa ɔnɛ: “Shesu.” (Is. 64:8; Mat. 6:9) Ɔnkɔnɛ, vɔ tshɛ wekɔ onto l’ɔnango lo nyuma ndo vɔ kokaka monga la kâmɛ ka dimɛna efula kakate omembi w’esambo ate: “Ndi dimena li! Ndi olo weko di’anangu mbidjase kame li!”—Osam. 133:1.
5. Naa dionga diakimanyiya dia kâmɛ monga l’atei w’atɛmɔdi wa mɛtɛ?
5 Kânga mbele Akristo wa mɛtɛ kema kokele, vɔ tshɛ wekɔ lo ntɛmɔla Nzambi lo kâmɛ nɛ dia vɔ wakeke dia mbokana ngandji lam’asawɔ. Jehowa mbaetshaka dia mbokana ngandji kahakoke anto akina mbokana. (Adia 1 Joani 4:7, 8.) Ɔtɛkɛta ande mbutaka ɔnɛ: “Nyolote etema wa ketshi, la wa memakana, la wa ndjakitshakitsha, la wa kenemo, la wa kolamelu. Nyukikaneli kolo. Nyudimanyanyia kolo yanyu, naka untu eko la ukina dikambu. Uku akanyudimanyia Khumadiondjo kolo, dieli la nyu, ndu nyu dia nyimanyiana kolo. Ladiku di’akambu ane tshe, nyolote ngandji; to keli dimama dia uluwanyi.” (Kol. 3:12-14) Dimama di’olowanyi sɔ, mbuta ate ngandji mbele dionga dioleki woke dieyama Akristo wa mɛtɛ. Lo ndjela kɛnɛ kakakokomɛ, onde wɛ hɛnyi dia kâmɛ kɛsɔ kekɔ dionga dimɔtshi dieyama ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ?—Joa. 13:35.
6. Ngande watokimanyiya elongamelo ka Diolelo dia sho monga kâmɛ?
6 Atɛmɔdi wa mɛtɛ wekɔ nto kâmɛ nɛ dia vɔ nongamɛka dia vɔ ndjaɛkɛka lo Diolelo diaki Nzambi lo diɔsa oko tshɔi y’elongamelo kaki anto. Vɔ mbeyaka dia kem’edja Diolelo diaki Nzambi diayɔhɛna mandji y’ana w’anto ndo diayɔtshɔkɔla akanga w’okitanyiya lo mbasha wɔladi wa mɛtɛ ndo wa pondjo. (Is. 11:4-9; Dan. 2:44) Ɔnkɔnɛ, Akristo kitanyiyaka kɛnɛ kakate Yeso lo dikambo dia ambeki ande ate: “Vo kema wa la kete, uku wemi kema la la kete.” (Joa. 17:16) Akristo wa mɛtɛ hawoyatambiya l’ekakatanu wa l’andja ɔnɛ, diakɔ diewɔ l’akoka wa monga kâmɛ kânga l’etena kalɔshana anto wâdingi.
Kiɔkɔ yâmɛ ya wetshelo wa lo nyuma
7, 8. Ngande watokimanyiya wetshelo w’oma lo Bible dia kâmɛ monga l’atei aso?
7 Akristo wa lo ntambe ka ntondo waki kâmɛ nɛ dia vɔ tshɛ wakalongolaka ekeketshelo oma lo kiɔkɔ yâmɛ. Vɔ waketawɔ dia Yeso mbaketshaka ndo mbakalɔmbɔlaka etshumanelo lo tshimbo y’olui-walɔmbɔla wakakengama l’apɔstɔlɔ ndo la dikumanyi di’apami dia la Jerusalɛma. Apami wakayakimɔ asɔ wakɔsaka tɛdikɔ tawɔ lo ndjela Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo wakashaka emendji weteta ɔkɛndɛ wa mbewoya tshumanelo dia lo wedja efula tɛdikɔ takawɔsaka tɔsɔ. Lo kɛnɛ kendana la emendji ɛmɔtshi, Bible mbutaka ɔnɛ: “Lam’akawakindula lu esumba, vo wakawatela elembe wakadji [apɔstɔlɔ] la dikumanyi diaki la Jerusalema, dia vo mbekitanyia.”—Etsha 15:6, 19-22; 16:4.
8 Woho akɔ wâmɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, Olui-walɔmbɔla wokengami la Akristo w’akitami wa nyuma kimanyiyaka dia kâmɛ monga lo tshumanelo dia l’andja w’otondo. Olui-walɔmbɔla ekɔ lo ntondja ekanda washa ekeketshelo ka lo nyuma lo ɛtɛkɛta efula. Mbo ya ndɛ ya lo nyuma shɔ tombaka oma lo Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Ɔnkɔnɛ, kɛnɛ ketshama ndja oma le Jehowa koko aha oma le anto.—Is. 54:13.
9. Ngande watokimanyiya olimu wakatosha Nzambi dia sho monga kâmɛ?
9 Emendji w’Akristo vɔ lawɔ kimanyiyaka dia kâmɛ monga lo mbisha ɛnyɛlɔ l’olimu w’esambishelo. Diɔtɔnganelo dia dimɛna diele lam’asa wanɛ wakamba olimu waki Nzambi kâmɛ ndeka nɛ diele lam’asa anto wakamba elimu kâmɛ l’andja ɔnɛ. Etshumanelo k’Akristo kakakengama dia ntombola Jehowa ndo dia olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ, wa mbetɛ anto ambeki ndo wa nkeketsha etshumanelo salema, koko aha oko dihole diahomana djui y’anto wokana. (Romo 1:11, 12; 1 Tes. 5:11; Heb. 10:24, 25) Diakɔ diakakoke ɔpɔstɔlɔ Paulo mbutɛ Akristo ate: “Nyu nyambushikikala lu [n]yuma otoi, la utema otoi; nyambutetemala lu mbetawo ka lukumu l’ololo.”—Fil. 1:27.
10. L’akambo akɔna amɔtshi weso kâmɛ oko weso ekambi waki Nzambi?
10 Ɔnkɔnɛ, oko weso ekambi waki Jehowa, tekɔ kâmɛ nɛ dia sho mbetawɔka lowandji laki Jehowa, sho mbokaka anangɛso l’akadiyɛso ngandji, kitshaka elongamelo kaso lo Diolelo diaki Nzambi ndo sho nɛmiyaka wanɛ wakasɔnama oma le Nzambi dia tɔlɔmbɔla. Jehowa tokimanyiyaka dia sho minya waonga amɔtshi wele la so l’ɔtɛ weso kema kokele wakoka mbidja kâmɛ kele lam’asaso lo wâle.—Romo 12:2.
Tonya lotamanya ndo kandjema
11. Lande na kele lotamanya kakitolaka anto, ndo ngande watokimanyiya Jehowa dia sho minya dionga sɔ?
11 Lotamanya kakitolaka anto. Kanga lotamanya ndjaɔsaka dia nde ndeka anto akina ndo nangaka ndjafuna efula. Koko mbekelo kɛsɔ hakimanyiya dia kâmɛ monga nɛ dia wanɛ woka woho wayafuna onto kokaka mbôka kandjema. Diakɔ diatotɛ ombeki Jakɔba ate: “Utaku one tshe, eko kolo.” (Jak. 4:16) Kema dimɛna mbɔsa dia anto akina wekɔ l’ɛse kaso. Lo yoho yɛnama hwe, Jehowa ekɔ ɛnyɛlɔ ka mamba k’okitshakitsha lo menda kɛnɛ katosalɛnde sho anto wele kema kokele. Davidi akafunde ate: ‘Okitshakitsha ayɛ wɛ Nzambi mbambombetɛ woke.’ (2 Sam. 22:36) Ɔtɛkɛta wa Nzambi tokimanyiyaka dia sho minya yimba ya lotamanya lo tetsha dia sho monga l’ekanelo k’ɔlɔlɔ. Paulo akasambiyama dia mumbola ate: “Untu akona ambukutshikitanya? Engo kakona kele la ye, kakiye kunungula? Keli naka we akakilungula, ukundi ayandulaye uku we ku[kil]ungula?”—1 Kor. 4:7.
12, 13. a) Lande na kele ekɔ wɔdu di’onto monga la kandjema? b) Etombelo akɔna wakondjaso lo mbɔsa anto akina oko awaɔsa Jehowa?
12 Kandjema ekɔ dui dikina diashimba dia kâmɛ monga. L’ɔtɛ wakatahowɔ pɛkato, sho tshɛ mongaka la ‘kanyi y’ɔkɔmiya,’ ndo l’edjedja ka wonya Okristo mbeyaka ndjonga la kandjema le anto akina l’ɔtɛ wa lomombo lele la wɔ, waɛsɛ awɔ ndo akoka awɔ. (Jak. 4:5) Ɛnyɛlɔ, ɔnangɛso lele la wadi l’ana mbeyaka mboka ɔnangɛso lakamba olimu wa lo tena tshɛ kandjema l’ɔtɛ wa waɛsɛ wele la nde, aha la nde mbeya dia ɔnangɛso ɔsɔ kokaka nde lawɔ mbôka kandjema l’ɔtɛ wende la wadi l’ana. Ngande wakokaso mbewɔ dia kandjema ka ngasɔ ndjolanya kâmɛ kele lam’asaso?
13 Dia tokimanyiya dia sho mbewɔ kandjema, tohɔ dia Bible mbɛdikaka akitami wa l’etshumanelo k’Akristo la tenyi dia demba di’onto. (Adia 1 Koreto 12:14-18.) Ɛnyɛlɔ, kânga mbakokayɛ mfɔnya lo tena dimɔtshi dia washo ayɛ ndeka otema ayɛ nɛmɔ, onde tenyi dia demba pende sɔ kema ohomba le yɛ oka? Woho akɔ wâmɛ mbele, Jehowa mbɔsaka onto tshɛ lele l’atei w’etshumanelo la nɛmɔ efula kânga mbele lo tena dimɔtshi anto amɔtshi kokaka mɛnama dia wekɔ ohomba efula oleki akina. Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ tɔsake anangɛso la akadiyɛso oko awaɔsa Jehowa. Lo dihole dia sho mboka anto akina kandjema, sho kokaka ndjashaka le wɔ ndo l’akambo wendana la wɔ. Lo nsala ngasɔ, sho mbishaka lonya dia mɛnya dia otshikitanu wekɔ lam’asa Akristo wa mɛtɛ la ase ɛtɛmwɛlɔ wa lo Lokristokristo.
Lokristokristo mbeyamaka oma lo diatɔnelo diele lam’asawɔ
14, 15. Ngande wakayokomaka Akristo w’apɔsta dia mbatɔna?
14 Kâmɛ kele l’atei w’Akristo wa mɛtɛ tshikitana etale la ewanu wele l’atei w’ɛtɛmwɛlɔ wa lo Lokristokristo. Oya lo ntambe ka nɛi, Lokristo l’apɔsta lakafulanɛ lo nshi yakalɔmbɔlaka nkumekanga k’opanganu la Rɔma, ndo nde akakimanyiya dia Lokristokristo ndeka mpama. L’ɔtɛ wa diatɔnelo diakatongaka lo ɛtɛmwɛlɔ mbele waolelo efula wakayokakitɔnaka la Rɔma dia nkenga ɛtɛmwɛlɔ awɔ hita kana wa wedja awɔ.
15 Waolelo efula wa l’atei awɔ wakalɔshana lam’asawɔ l’edja ka ntambe efula. Lo ntambe ka 17 ndo ka 18, anto wa l’États-Unis, wa la France ndo wa la Grande-Bretagne wakayashaka anto l’anto lo akambo wa Wodja awɔ, mbuta ate wakayongaka la ngandji ka wodja ndo wodja akayokoma oko tshondo y’ɔtɛmwɛlɔ. Lo ntambe ka 19 ndo ka 20, anto efula wakayongaka la ngandji ka wodja. L’edjedja ka wonya ɛtɛmwɛlɔ wa lo Lokristokristo wakayatɔnaka lo tâto t’ɛtɛmwɛlɔ efula, ndo efula ka tâto takɔ takadihaka washo lo kɛnɛ kendana la ngandji ka wodja. Ase ɛtɛmwɛlɔ komaka polo lo ndɔshana l’ase ɛtɛmwɛlɔ w’asekawɔ wa lo wedja ekina. Ɛlɔ kɛnɛ, Lokristokristo lambatɔna lo tâto t’ɛtɛmwɛlɔ ndo lo ɛtɛmwɛlɔ wele la ngandji ka wodja.
16. Naa weho w’akambo amɔtshi wakonya dia wanɛ wele lo Lokristokristo mbatɔna?
16 Lo ntambe 20, nkama ya tâto t’ɛtɛmwɛlɔ wa lo Lokristokristo wakasale osanga w’ɛtɛmwɛlɔ la kanyi ya vɔ monga kâmɛ. Koko, l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbidja welo efula l’edja k’ɛnɔnyi akumi, ɛtɛmwɛlɔ engana eto mbakasangana kâmɛ, ndo ase ɛtɛmwɛlɔ akɔ wekɔ lo ntetemala mbatɔna lo akambo wele oko, ohilwelo, otondjelo wa diemi, dieyanelo dia lam’asa pami la pami, ndo lo kanyi yendana la mbisha wamato lotshungɔ la nkoma ekambi. Lo tenyi dimɔtshi dia lo Lokristokristo, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ salaka la wolo dia ntshumanya anto wa lo tâto t’ɛtɛmwɛlɔ totshikitanyi dia vɔ monga kâmɛ, lo minya yimba lo wetshelo wakayâkonya dia vɔ mbatɔna. Koko dui sɔ diambokonya anto asɔ diaha monga la mbetawɔ ka nge ndo diaha tâto t’ɛtɛmwɛlɔ ta lo Lokristokristo monga nto kâmɛ.
Ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ bu la ngandji ka wodja
17. Ngande wakadiatatami dia lo “etena k’ekomelo ka nshi” ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wayosala di’anto monga kâmɛ?
17 Kânga mbamboleka mbatɔna andja ɔnɛ lo yoho ya kɔlɔ, kâmɛ kele lam’asa atɛmɔdi wa mɛtɛ kekɔ lo ntetemala mbatshikitanya l’anto akina. Ɔprɔfɛta waki Nzambi Mika akatatshi ate: “Dimi layâmotsha kame uku ekoko weli l’ukutu.” (Mika 2:12) Mika akatatshi di’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wayonga lâdiko dia weho ekina w’ɛtɛmwɛlɔ tshɛ, oyadi ɛtɛmwɛlɔ wa tozambizambi ta kashi ndo wa Wodja wɔsama oko jambizambi. Nde akafunde ate: “Keli lu [“etena k’ekomelo ka nshi,” NW] ukungu wa luudu la [Jehowa] wayushikikala l’ete w’ekungu. Vo wayediama l’adiku dia akuna, antu wayumbela leko. Wedja tshe, wudja la wudja, watuyelaka lukumbu la etemolatemola kawo, keli shu tayuyela lukumbu la [Jehowa Nzambi k]asu.”—Mika 4:1, 5.
18. Ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wambotokimanyiya dia sho nsala etshikitanu akɔna?
18 Mika akɛnya nto di’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ wayokonya di’anto waki ntondo atunyi monga kâmɛ. Sho mbadiaka ɔnɛ: “[Anto w’oma lo] wedja efula wayuya, ku wayuta vati: Nyuyeti, tutshu l’ukungu wa [Jehowa], lu luudu la [Nzambi k]a Jakoba, dia ndi ntutetsha mbuka yandi, mbayuteya nkendakenda lu tuwuka tandi. . . . Vo wayutshula tombo tawo kungu, la akonga awo tukuwa ta loho. Wudja hawuyedia tombo tawo dia ndo la wudja ukina, kuyanga mbeka akambu wa ta ntu.” (Mika 4:2, 3) Anto watomba oma l’ɛtɛmwɛlɔ wa tozambizambi takasale ana w’anto kana ta wedja, ko ndjɔtɔ l’ɔtɛmwɛlɔ waki Jehowa ngɛnangɛnaka kâmɛ kele l’ekambi ande. Nzambi mbaetshaka mboka ya ngandji.
19. Woho watshumanyema miliyɔ y’anto kâmɛ l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ekɔ djembetelo ya shikaa ya na?
19 Kâmɛ kele l’Akristo wa mɛtɛ l’andja w’otondo ɛlɔ kɛnɛ ekɔ dui dimɔtshi dia lânde ndo diɛnya hwe dia Jehowa ekɔ lo ntetemala nɔmbɔla ekambi ande lo tshimbo ya nyuma kande. Anto w’oma lo wedja tshɛ wekɔ lo tshumanyema kâmɛ lo yoho yahatɛnamaka ndoko lushi l’ɔkɔndɔ w’ana w’anto. Ɔsɔ ekɔ okotshamelo wa diambo wa kɛnɛ kofundami lo Enyelo 7:9, 14, ndo dikambo sɔ mɛnyaka dia kem’edja, andjelo waki Nzambi wayanga nkimɔ “pepe” yahomba ndanya dikongɛ nɛ di’akambo dia kɔlɔ. (Adia Enyelo 7:1-4, 9, 10, 14.) Shi ekɔ diɛsɛ dia woke le so dia monga kâmɛ lo nkumbo k’onto l’ɔnango ka l’andja w’otondo? Ngande wakoka ɔmɔmɔ la l’atei aso nkimanyiya dia kâmɛ kɛsɔ monga? Kɛsɔ mbayotɔsɛdingola lo sawo diayaye.
Ngande wayoyokadimola?
• Ngande wetɛ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ anto kâmɛ?
• Ngande wakokaso mbewɔ dia kandjema ndanya kâmɛ kaso?
• Lande na kele ngandji ka wodja hakoke nkakitola atɛmɔdi wa mɛtɛ?
[Osato wa lo lɛkɛ 13]
Akristo wa lo ntambe ka ntondo wakaye oma l’ahole efula w’otshikitanyi
[Esato wa lo lɛkɛ 15]
Ngande wele ekimanyielo kayɛ lo wokelo wa Mbalasa ya Diolelo kimanyiyaka dia kâmɛ monga?