Kâmɛ k’akristo tombolaka Nzambi
‘Nyodje welo wa l’otema ɔtɔi dia monga kâmɛ lo nyuma.’—EF. 4:3.
1. Ngande wakatombola Akristo wa lo ntambe ka ntondo wa l’Ɛfɛsɔ Nzambi?
KÂMƐ kakikɔ l’atei w’etshumanelo k’Akristo ka l’Ɛfɛsɔ w’edjedja kakatombolaka Jehowa, Nzambi ka mɛtɛ. Mɛnamaka dia l’osomba w’ɔngɔnyi efula ɔsɔ wakandaka anto okanda, anangɛso l’akadiyɛso amɔtshi w’Akristo waki la ɔngɔnyi ndo la ɛhɔmbɔ, etena kele Akristo akina waki ɛhɔmbɔ ndo waki wola wa mamba. (Ef. 6:5, 9) Amɔtshi waki ase Juda wakeke akambo wa mɛtɛ l’edja ka ngɔndɔ shato yakasambisha ɔpɔstɔlɔ Paulo lo shinangɔnga kawɔ. Akina wakatɛmɔlaka ntondo jambizambi yelɛwɔ Aratɛmi ndo wakasalaka awui wa maji. (Etsha 19:8, 19, 26) Mbokɛmaka hwe dia Lokristo la mɛtɛ lɔsɔ lakakengama l’anto wakaye oma lo bɛkɛ diotshikitanyi ndo waki la nsɛnɔ yotshikitanyi. Paulo akashihodia dia Jehowa akatombɔmaka oma lo kâmɛ kaki l’atei w’etshumanelo. Nde akafunde ate: ‘Lotombo layale le nde lo tshimbo y’etshumanelo.’—Ef. 3:21.
2. Kakɔna kakadje kâmɛ k’Akristo wa l’Ɛfɛsɔ lo wâle?
2 Koko, kâmɛ kaki l’etshumanelo ka l’Ɛfɛsɔ kakɔtɔ lo wâle. Paulo akewola dikumanyi dia l’etshumanelo kɛsɔ ate: “Antu wayunela uma l’atei anyu nyame, wayutela antu akambu waha mete, dia nkutula ambeki l’okongo awo.” (Etsha 20:30) Ndo nto, anangɛso l’akadiyɛso amɔtshi kotshika tshɛ lo tshɛ yimba ya diatɔnelo yakelɛ Paulo ɔnɛ: ‘Yimba yakamba olimu ɛlɔ kɛnɛ le ana w’ohedia.’—Efeso 2:2; 4:22.
Mukanda waka epole ɔsɛkɛ l’ohomba wa monga kâmɛ
3, 4. Ngande watɔtɔmiya mukanda wa Paulo otsha le ase Ɛfɛsɔ ohomba wa monga kâmɛ?
3 Paulo akeyaka ɔnɛ di’Akristo ntetemala nkamba lo yoho ya dimɛna, onto l’onto la l’atei awɔ pombaka mbidja welo wa l’otema ɔtɔi dia monga kâmɛ. Paulo akasambiyama oma le Nzambi dia fundɛ ase Ɛfɛsɔ mukanda wakandake epole ɔsɛkɛ l’ohomba wa monga kâmɛ. Ɛnyɛlɔ, Paulo akafunde lo kɛnɛ kendana la sangwelo diaki Nzambi dia “nsanganya [nto] diango tshe le Kristu.” (Ef. 1:10) Nde akɛdika nto Akristo w’akitami la ave wotshikitanyi wakimanyiya dia mbika luudu. Nde akate ate: “Ehikahika tshe kambumamanyema kame la ndi, kambudiama dia ndjala etemwelo k’ekila le [Jehowa].” (Ef. 2:20, 21) Lâdiko dia lâsɔ, Paulo akake epole ɔsɛkɛ lo kâmɛ lam’asa Akristo w’ase Juda la w’ase Wedja ndo nde akawaohola nto dia vɔ tshɛ wakatongama oma le Nzambi. Nde akelɛ Jehowa ɔnɛ: “[Shɛso lele] khumbu tshe ya l’ulungu ndu ya la kete yambolema kumbu uma le ndi.”—Ef. 3:5, 6, 14, 15.
4 Etena kayangaso nsɛdingola Efeso tshapita 4, tayɛna woho wele dia monga kâmɛ paka sho mbidja welo, woho watokimanyiya Jehowa dia sho monga kâmɛ ndo waonga wayotokimanyiya dia sho ntetemala monga kâmɛ. Lande na kahayadia tshapita y’otondo dia wɛ nyomoleka nkondja wahɔ oma lo wekelo ayɛ?
Lande na kele dia monga kâmɛ paka mbidja welo wa l’otema ɔtɔi?
5. Lande na kakoka andjelo kambɛ Nzambi lo kâmɛ, ndo lande na kele kokaka monga tshondo y’okakatanu le so dia sho monga kâmɛ?
5 Paulo akasɛngasɛnga anango l’akadiyɛnde wa l’Ɛfɛsɔ dia vɔ ‘nsala la wolo dia monga kâmɛ lo yimba.’ (Ef. 4:3) Dia sho nshihodia ohomba wa mbidja welo lo dikambo sɔ, nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ k’andjelo waki Nzambi. Lam’ele ndoko ditongami dihende diele la lɔsɛnɔ la nkɛtɛ diafɔna tshɛ lo tshɛ, sho kokaka mbuta ɔnɛ Jehowa tshɔkɔlaka miliyɔ y’andjelo ande l’onto ndo l’onto kânga mbewɔ la waonga wotshikitanyi. (Dan. 7:10) Koko, vɔ kambɛka Jehowa lo kâmɛ nɛ dia vɔ tshɛ mbohokamɛka ndo salaka lolango lande. (Adia Osambu 103:20, 21.) Oko wele andjelo wa kɔlamelo la waonga wotshikitanyi, mbele Akristo vɔ lawɔ wekɔ la wandja wotshikitanyi. Dui sɔ kokaka mbidja wekamu dia kâmɛ monga.
6. Waonga akɔna wayotokimanyiya dia sho nkamba kâmɛ l’anangɛso ndo l’akadiyɛso wele la wandja wotshikitanyi la waso?
6 Etena kasala anto wele kema kokele la wolo dia nkamba kâmɛ, vɔ kokaka monga l’ekakatanu esadi eto. Ɛnyɛlɔ, kayotota di’ɔnangɛso ɔmɔtshi lele la solo dia lotutsha koko komaka mbala efula l’ɔkɔngɔ, lakambɛ Jehowa kâmɛ l’ɔnangɛsɔ okina lakoma la wonya lo nsanganya koko momalaka esadi? Onto l’onto kokaka mbɔsa dia onyande ekɔ la mbekelo ka kɔlɔ ko mbohɛ dia ndo nde lawɔ mbele la mbekelo ka kɔlɔ kahombande ndjalowanya lɔkɔ. Ngande wakoka anangɛso asɔ ahende nkamba kâmɛ lo wɔladi? Tende woho wakoka waonga akina walɔmba Paulo di’Akristo monga la wɔ mbakimanyiya. Oma lâsɔ ko sho nkana yimba lo woho wakokaso nkimanyiya dia kâmɛ monga lo nkɛnɛmɔla waonga akɔ. Paulo akafunde ate: “Lambunyosengasenga nti: Nyokendakendaki . . . la ndjakitshakitsha tshe ndu [la] memakana, ndu la ndjakimela, ndu nyimanyiana kolo la ngandji. Nyutetemali [“monga kâmɛ lo yimba,” NW] lu dimama dia ki.”—Ef. 4:1-3.
7. Lande na kele ekɔ ohomba sho nkamba lo kâmɛ l’Akristo akina wele kema kokele?
7 Mbeka dia kambɛ Nzambi lo kâmɛ l’anangɛso ndo l’akadiyɛso wele kema kokele ekɔ ohomba nɛ di’Akristo wa mɛtɛ wekɔ demba ɔtɔi. Paulo akafunde ate: “Eko dimba otoi, la nyuma otoi, uku akanyetama lu elungamelu otoi ka leta lanyu. Khumadiondjo otoi, mbetawo otoi, batiza otoi, [Nzambi] otoi, la Shesu shu tshe.” (Ef. 4:4-6) Nyuma ndo ɛtshɔkɔ wa Jehowa wekɔ le tshunda ɔtɔi di’anangɛso l’akadiyɛso diakamba la Nzambi. Kânga naka ose etshumanelo ɔmɔtshi ambotonyangiya, onde tekɔ la dihole dikina dia sho ntshɔ? Ndoko dihole dikina diakokaso tôka ɛtɛkɛta washa lɔsɛnɔ la pondjo.—Joa. 6:68.
‘Apami wele oko weshasha’ kimanyiyaka dia kâmɛ monga
8. Waa na wakamba la Kristo dia tokeketsha diaha sho monga la yimba ya diatɔnelo?
8 Paulo akakambe la mbekelo kaki l’asɔlayi wa lo nshi y’edjedja dia mɛnya woho watosha Yeso ‘apami wele oko weshasha’ dia nkimanyiya dia kâmɛ monga l’etshumanelo. Ɔsɔlayi wakadjaka otshumba lo ta akayaka l’ɔhɔmbɔ wakandatonda lo wodja okina oya lo ngelo kande di’ɔhɔmbɔ akɔ ndjokimanyiyaka wadɛnde la ntumu ya la ngelo. (Osam. 68:1, 12, 18) Woho akɔ wâmɛ mbele, otshumba wambodja Yeso andja ɔnɛ ambokimanyiya dia nde nkondja ɛhɔmbɔ efula wayakimɔ la lolango lawɔ. (Adia Efeso 4:7, 8.) Ngande wakambande l’ɛhɔmbɔ wa didjidji ɛsɔ? Paulo akate ate: “Ndi akasha amotshi dia ndjala atumami; amotshi amvutshi; amotshi amembi wa lukumu l’ololo; amotshi esambisha la embetsha. Ne dia nduwanya ekilami, dia vo ntsha ulimu wa nkimanyiya akina, dia mpika dimba dia Kristu, edja ndu shu tshe tambumamana l’utundu wa mbetawo.”—Ef. 4:11-13.
9. a) Ngande watokimanyiya ‘apami wele oko weshasha’ dia sho monga kâmɛ? b) Lande na kahomba onto tshɛ la l’atei etshumanelo mbisha lonya dia kâmɛ monga?
9 Oko wewɔ alami w’ɛkɔkɔ wele la ngandji, ‘apami wele oko weshasha’ asɔ kimanyiyaka diaha kâmɛ kaso nshishɔ. Ɛnyɛlɔ, naka ekumanyi kɛmɔtshi ka l’etshumanelo ambɛna di’anangɛso ahende ‘wekɔ la yimba ya shɛmanedi lam’asawɔ,’ nde kokaka nkimanyiya efula dia kâmɛ monga l’etshumanelo lo mbasha alako lo shɔpɔ dia ‘mbakimanyiya dia vɔ monga la yimba ya memakana.’ (Ngal. 5:26–6:1) Oko wewɔ embetsha, ‘apami wele oko weshasha’ asɔ tokimanyiyaka dia sho monga la mbetawɔ ka wolo kohikami lo wetshelo wa lo Bible. Ɔnkɔnɛ, vɔ kimanyiyaka dia kâmɛ monga ndo tokimanyiyaka dia sho monga Akristo wambotshunda lo nyuma. Paulo akafunde dia dikambo sɔ ekɔ dia tokimanyiya “diaha shu ntshikala uku akenda, diaha nsutshasutshama la pepe tshe ya dietshelu, uma lu yewu y’antu, lu lukesu la munganyiya antu.” (Ef. 4:13, 14) Okristo tshɛ pombaka nkimanyiya dia kâmɛ kaso k’onto l’ɔnango monga, oko wakimanyiya etenyi tshɛ ka demba diaso dia sukɛ tenyi dikina diele lo dihombo.—Adia Efeso 4:15, 16.
Tɔkɛnɛmɔlɛ waonga w’amɛna
10. Ngande wakoka lɔkɛwɔ la mindo mbidja kâmɛ kaso lo wâle?
10 Onde takalembete dia tshapita ya nɛi ya mukanda wakafundɛ Paulo ase Ɛfɛsɔ mɛnyaka dia nkɛnɛmɔla ngandji mbele sapi dia sho monga kâmɛ oko Akristo wambotshunda lo nyuma? Ndo nto, nde akɛnyisha kɛnɛ kalembetshiya ngandji. Ɛnyɛlɔ, ndjela mboka ka ngandji hatosha lotshungɔ la sho nsala monanyi kana monga la lɔkɛwɔ la kɔlɔ. Paulo akakeketsha anango l’akadiyɛnde ate: “Tanyutshaki ntu uku atutshaka asi wedja.” Akristo asɔ waki ntondo “akanga a lunyu” ndo ‘wakayakimɔka l’awui wa kɔlɔ.’ (Ef. 4:17-19) Andja wasɛnaso ɔnɛ wele anto wekɔ la lɔkɛwɔ la mindo mbidjaka kâmɛ kaso lo wâle. Anto salaka shɛkɛsɛkɛ y’awui wa monanyi, mbidjaka awui wa monanyi lo nkembo, mendaka awui akɔ lo tɔkɛnyɔ ndo salaka monanyi kakɔ lo woshɛshɛ kana lo washo w’anto. Koko, teye dia kânga tosambi kana tɔkɛnyɔ ta lo demba tɛnya dia wɛ aya la nsaki ka dieyanelo otsha le onto ɔmɔtshi leyɛ bu la kanyi ya tshukana la nde kokaka ndjokanganya la Jehowa ndo la etshumanelo. Lande na? Nɛ dia dikambo sɔ kokaka konya onto esadi eto dia nsala monanyi. Ndo nto, tosambi kana tɔkɛnyɔ ta lo demba takonya otshukanyi dia nsala loseka, kokaka kakitola ana l’ambutshi awɔ ndo olonganyi wele bu l’onongo kakitɔna la ɔnɛ lambotosala loseka. Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ dui diadja diatɔnelo! Diakɔ diakafunde Paulo ate: “Keli nyu kumbeka Kristu osoku.”—Ef. 4:20, 21.
11. Bible keketshaka Akristo dia vɔ nsala etshikitanu akɔna?
11 Paulo akatɛtɛ dia sho minya waonga wa kɔlɔ ko nkɛnɛmɔla waonga wayotokimanyiya dia sho mbidjasɛ lo kâmɛ l’anto akina. Nde akate ate: “Nyunya ditshelu dia wuhu anyu wa ntundu, untu edjedja, latulanaka dia ndjela saki ya lukesu [ya lonto l’edjedja]. Nyuyali la tumba t’eyuyu, nyolote untu uyuyu, lakatungama lu ololo la ekila ka mete le [Nzambi].” (Ef. 4:22-24) Ngande wakokaso ‘ndjaetɛ eyoyo lo wolo wahɛtshahɛtsha timba taso’? Naka sho nkana yimba la lowando tshɛ lo kɛnɛ kekaso oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo oma l’ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ k’Akristo wambotshunda lo nyuma ndo naka sho mbidja welo, kete tayonga l’akoka wa ndɔta lonto l’oyoyo ‘lakatongama lo ndjela lolango la Nzambi.’
Tonge la toho t’amɛna ta tɛkɛtaka
12. Ngande wele mbutanɛ mɛtɛ kimanyiyaka dia kâmɛ monga, ndo lande na kele anto amɔtshi mɛnaka wolo mbuta mɛtɛ?
12 Ekɔ ohomba dia wanɛ wele lo nkumbo ndo l’etshumanelo ɔtɔi mbutanɛka mɛtɛ lam’asawɔ. Mbutanɛ akambo hwe hwe ndo nkamba l’ɛtɛkɛta w’amɛna kokaka nkonya anto dia vɔ monga kâmɛ. (Joa. 15:15) Ko kayotota naka onto ambotɛ onyande kashi? Etena keya ɔnango dia nde akawote kashi, nde hatonga nto la wɛkamu efula otsha le nde. Sho kokaka nshihodia lande na kakafunde Paulo ɔnɛ: “Nyutanelaki akambu wa mete, untu la unyandi, ne dia beke dia dimba otoi mbesu, shu tshe untu l’untu.” (Ef. 4:25) Onto lele la mbekelo ka mbutaka kashi, ondo ntatɛ oma ko dikɛnda diande, mbeyaka ndjɛna dia aya wolo dia nde ntatɛ mbuta mɛtɛ. Koko, Jehowa ayɔngɛnangɛna welo wayondodja dia ntshikitana ndo ayowokimanyiya.
13. Kakɔna kahombaso nsala dia mbewɔ dia tondjɛka anto ɛtɛkɛta wa kɔlɔ?
13 Jehowa tetshaka dia sho nɛmiyana ndo monga kâmɛ l’etshumanelo ndo lo nkumbo lo tɔlɔmba dia sho mbidja yimba lo ɛtɛkɛta watondjaso. Bible totɛka ɔnɛ: “Diui dia kolo tadiutumbaki uma l’enyo anyu . . . Yenyi tshe, la lutunu, la kele, la utshanu, la etenganelu, la wehu tshe wa somboki, wamo uma le nyu.” (Ef. 4:29, 31) Yoho mɔtshi ya mbewɔ dia tondjaka ɛtɛkɛta wahumuya anto ele lo monga la dilɛmiɛlɔ di’efula otsha le anto akina. Ɛnyɛlɔ, pami katondjɛ wadɛnde ɛtɛkɛta wa kɔlɔ pombaka nsala la wolo dia ntshikitanya dionga diande otsha le wadɛnde, djekoleko oko watandeke woho wɔsa Jehowa wamato la nɛmɔ. Nzambi akakite wamato amɔtshi nyuma k’ekila, lo mbasha diaaso dia vɔ tôlɛ oko nkumi ya dikanga kâmɛ la Kristo. (Ngal. 3:28; 1 Pet. 3:7) Woho akɔ wâmɛ mbele, womoto lele la mbekelo ka pangwɛka omɛnde pombaka ntshikitanya dionga sɔ naka nde ambeya dia Yeso akayakimɛka etena kakawosalɛka kɔlɔ.—1 Pet. 2:21-23.
14. Lande na kele nkɛlɛ ka wolo ekɔ tshondo ya wâle?
14 Dionga dia tondjɛka anto ɛtɛkɛta wa kɔlɔ kakatana efula la dionga dia nkɛlɛ k’esadi. Ndo dionga sɔ kokaka kakitola anto wele kâmɛ. Nkɛlɛ kekɔ oko dja. Tɔ kokaka mbahemɛ onto ndo mbotshutshuya dia nsala awui wa kɔlɔ efula. (Tuk. 29:22) Onto mbeyaka monga l’ɔkɔkɔ w’oshika wa momala, koko nde pombaka mbahemɛ nkɛlɛ kande ndo mbewɔ dia ndanya diɔtɔnganelo di’ɔlɔlɔ diele lam’asande l’anto akina. Akristo pombaka nsala la wolo dia dimanyiyana, aha mombanɛ tokumbɛkumbɛ kana mbohɔ awui wambetaka. (Osam. 37:8; 103:8, 9; Tuk. 17:9) Paulo akalake ase Ɛfɛsɔ ate: “Nyuki kele, ku tanyutshaki kolo. Unya tadjelaki kele kanyu. Tanyushaki uhimbanyi dihuli.” (Ef. 4:26, 27) Ntona dia mbahemɛ nkɛlɛ kaso kokaka mbisha Diabolo diaaso dia nde mbidja diatɔnelo ndo ewanu l’atei w’etshumanelo.
15. Mbɔsa ɛngɔ kele bu kaso kokaka monga l’etombelo akɔna?
15 Nɛmiya diangɔ di’anto akina kimanyiyaka dia kâmɛ monga l’atei w’etshumanelo. Sho mbadiaka ɔnɛ: “One latuvaka, tavaki.” (Ef. 4:28) Ekambi waki Jehowa mbeyamaka lo tshɛ kawɔ oko anto wakokawɔ mbɛkɛ otema. Naka Okristo ɔmɔtshi ambosala dui dimɔtshi diambokonya anto diaha mbɛkɛ otema nto le nde, ɛnyɛlɔ lo mbɔsa ɛngɔ kakana aha la dikimɔ, kete nde ambofukutanya kâmɛ kaso.
Ngandji kokaso Nzambi tetɛka kâmɛ
16. Ngande wakokaso nkamba l’ɛtɛkɛta wôdia dia nkeketsha kâmɛ kaso?
16 Kâmɛ kele l’atei w’etshumanelo k’Akristo ndja oma lo woho wakeketshamaso sho tshɛ dia mboka Nzambi ndo anto akina ngandji. Lowando lele la so lo ngandji ka Jehowa totshutshuyaka dia sho mbidja welo wa l’otema ɔtɔi dia nkitanyiya dako nɛ diata ɔnɛ: “Diui dia kolo tadiutumbaki uma l’enyo anyu, keli paka aui w’ololo, weya mbudia antu uku ahumbawo, ne dia nfudiya wane wuka ngandji ka mamba. Nyukani ketshi, nyuyali la memakana, nyudimanyanyiani uku akanyudimanyiya [Nzambi] dikambu dia Kristu.” (Ef. 4:29, 32) Jehowa dimanyiyaka la ngandji tshɛ anto wele kema kokele oko sho. Shi sho lawɔ pombaka dimanyiyaka anto akina etena kɛnaso munga yawɔ?
17. Lande na kahombaso mbidja welo wa l’otema ɔtɔi dia mbidja kâmɛ?
17 Kâmɛ kele l’atei w’ekambi waki Nzambi tombolaka Jehowa. Nyuma kande totshutshuyaka lo toho totshikitanyi dia sho mbidja kâmɛ. Lo mɛtɛ, hatohombe ntona ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma. Paulo akafunde ate: ‘Tanyonyangiyake nyuma k’ekila kaki Nzambi.’ (Ef. 4:30) Kâmɛ ekɔ ɛngɔ k’oshinga wolo kahombaso nkokɛ. Kâmɛ kɛsɔ kimanyiyaka anto tshɛ wakidja ndo watombola Jehowa dia vɔ monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Bible totɛka ɔnɛ: “Okone nyukuya [Nzambi] uku an’andi wa ngandji. Nyokendekende lu ngandji.”—Ef. 5:1, 2.
Ngande wayoyokadimola?
• Waonga akɔna wakimanyiya dia kâmɛ monga l’atei w’Akristo?
• Ngande wakoka dionga diaso nkimanyiya dia kâmɛ monga l’etshumanelo?
• Ngande wakoka ɛtɛkɛta aso tokimanyiya dia nkamba kâmɛ l’anto akina?
[Osato wa lo lɛkɛ 17]
Anto w’oma lo waoho wotshikitanyi wekɔ kâmɛ
[Osato wa lo lɛkɛ 18]
Onde sho shihodiaka wâle waya lo memula nsaki y’onto ɔmɔtshi leso bu la kanyi ya tshukana la nde?