“Nyu nyeko la Uwandji otoi, Kristu ndame”

“Tanyetamaki ewandji, ne dia nyu nyeko la uwandji otoi, Kristu ndame.”—MAT. 23:10.

1. Onto akɔna lɔsa Ɛmɛnyi wa Jehowa oko Owandji awɔ, ndo lande na?

ƐTƐMWƐLƆ wa lo Lokristokristo wekɔ l’ewandji w’ana w’anto, ɛnyɛlɔ oko Papa l’Ɔrɔma, ewandji wa nkumbo ndo ase Métropole wa l’ɛtɛmwɛlɔ w’Ɔrtɔdɔksɛ wa lo lɛkɛ l’Ehotwelo ka Wonya ndo ɛnɔmbɔdi ekina wa l’ɛtɛmwɛlɔ. Ɛmɛnyi wa Jehowa mbeyaka dia vɔ bu ndoko l’owandji w’onto. Vɔ bu ambeki kana andjedi w’onto ɔmɔtshi. Dikambo sɔ mbɔtɔnɛka l’ɛtɛkɛta wakewoya Jehowa lo prɔfɛsiya kakandatɛkɛta dikambo dia Ɔnande ɔnɛ: “Enda, lakûkitsha omenyi le wedja, umbuledi la olombodi le antu.” (Is. 55:4) Etshumanelo ka l’andja w’otondo k’Akristo w’akitami ndo asekawɔ “ekoko ekina” hawetawɔ nɔmbwama oma le owandji okina paka wɔnɛ wakawasha Jehowa. (Joa. 10:16) Vɔ mbetawɔka ɛtɛkɛta wakate Yeso ɔnɛ: “Nyu nyeko la uwandji otoi, Kristu ndame.”—Mat. 23:10.

Ondjelo waki ɔnɔmbɔdi w’Isariyɛlɛ

2, 3. Ɔkɛndɛ akɔna w’ohomba waki la Ɔnaki Nzambi lo Isariyɛlɛ?

² Ntambe efula la ntondo k’etshumanelo k’Akristo kengama, Jehowa aki la ondjelo wakatalɔmbɔlaka wodja ande w’Isariyɛlɛ. L’ɔkɔngɔ wa nde ntondja ase Isariyɛlɛ oma l’Edjibito, Jehowa akawatɛ ate: “Enda, dimi lambutuma ondjelo la ntundu kaye, dia ntakulamaka lu mbuka ndu dia nkotola utsha lu dihuli diakamalongosola. Kuyalamaki la ntundu kandi, kukitanyiaki diui diandi, tûhendwelaki, ne dia ndi hukudimanyia kolo yaye. Lukumbu lami leko le ndi.” (Etum. 23:20, 21) Aha la tâmu, sho kokaka mbuta dia ondjelo waki la lokombo la Jehowa ɔsɔ aki Ɔna Nzambi l’enondo.

³ La ntondo ka nde ndjotɔ oko onto, mɛnamaka dia Ɔna Nzambi ɔsɔ mbakelamɛka Mikayɛlɛ. Lo dibuku dia Danyele, Mikayɛlɛ mbelamɛka ɔnɛ: ‘Owandji wa wodja wa [Danyele],’ mbuta ate Isariyɛlɛ. (Dan. 10:21) Ombeki Juda akɛnya dia Mikayɛlɛ akayashaka l’akambo w’ase Isariyɛlɛ edja efula la ntondo ka nshi ya Danyɛlɛ. L’ɔkɔngɔ wa nyɔi ka Mɔsɛ, mɛnamaka dia Satana akakombola nkamba l’odo wa Mɔsɛ l’eyango ande hita, ondo dia nkeketsha ase Isariyɛlɛ dia vɔ ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. Koko, Mikayɛlɛ kombetawɔ dia nde nsala dikambo sɔ. Juda mbutaka ate: “Keli Mikaele, [o]ndjelo a wuki, lam’akandatshana la uhimbanyi ne dia udu a Mose, ndi taki la dihunga dia mbulumbuya la aui wa lotengo. Keli ndi akati ati: Khumadiondjo akuhangweli!” (Jude 9) Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, la ntondo k’alembe w’ase Isariyɛlɛ ninga osomba wa Jɛriko, aha la tâmu Mikayɛlɛ “olombodi w’ului w’alimbi wa [Jehowa],” akɛnama le Jashua dia mboshikikɛ ɔnɛ Nzambi ayowosukɛ. (Adia Jashua 5:13-15.) Etena kakahembe ɔdiɛngɛ ɔmɔtshi wa wolo nshimba ondjelo ɔmɔtshi wakayayaka dia ndjewoya ɔprɔfɛta Danyɛlɛ akambo amɔtshi w’ohomba, Mikayɛlɛ arkandjelo akaye dia ndjôkimanyiya.—Dan. 10:5-7, 12-14.

Oyelo w’Ɔnɔmbɔdi wakalakema

4. Prɔfɛsiya kakɔna kakewoyama lo dikambo di’oyelo wa Mɛsiya?

⁴ La ntondo ka dikambo sɔ, Jehowa akatome ondjelo Ngabiriyɛlɛ le ɔprɔfɛta Danyɛlɛ dia towewoya prɔfɛsiya kendana la oyelo wa ‘Mɛsiya Ɔnɔmbɔdi.’ (Dan. 9:21-25)a Oko wakadiewoyama, l’eleko kamɔnga akatshi ka lo 29 T.D., Yeso akabatizama le Joani. Nyuma k’ekila kakahotamɛ Yeso, ko nde akakome Okitami, mbuta ate Kristo Mɛsiya. (Mat. 3:13-17; Joa. 1:29-34; Ngal. 4:4) Oko wakandakitama nyuma, nde akakome Ɔnɔmbɔdi wahakoke mbɛdikama l’ɛnɔmbɔdi ekina tshɛ.

5. Kakɔna kakasale Kristo oko wakinde Ɔnɔmbɔdi etena kakandakambaka olimu ande la nkɛtɛ?

⁵ L’etatelo k’olimu ande lanɛ la nkɛtɛ, Yeso akɛnya dia nde mbele ‘Mɛsiya Ɔnɔmbɔdi.’ Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, nde akatatɛ nsɔna ambeki ande ndo akasale dihindo diande dia ntondo. (Joa. 1:35–2:11) Ambeki ande wakatawoyelaka etena kakandatakindjakindjaka nkɛtɛ atasambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo. (Luka 8:1) Nde akâlowanya l’olimu w’esambishelo ndo akalɔmbɔla olimu w’esambishelo ndo wa wetshelo lo mbisha ɛnyɛlɔ ka dimɛna. (Luka 9:1-6) Ɛlɔ kɛnɛ, dikumanyi di’Akristo salaka la wolo dia mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Yeso lo mbeta la ntondo l’olimu w’esambishelo.

6. Lo yoho yakɔna yakɛnya Kristo dia nde aki Olami w’ɛkɔkɔ ndo Ɔnɔmbɔdi?

⁶ Yeso akɛnya ɔkɛndɛ okina wele lande oko wakinde ɔnɔmbɔdi lo ndjaɛdika ndamɛ la olami w’ɛkɔkɔ wa ngandji. Alami w’ɛkɔkɔ wa lo lɛkɛ l’ehotwelo ka wonya wakalɔmbɔlaka ɛkɔkɔ awɔ lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ. Lo dibuku diande La terre et le Livre (Angl.) yɔnɛ W.M. Thomson akafunde ate: “Alami w’ɛkɔkɔ mbetaka la ntondo aha tsho dia mɛnya mboka, koko dia ndjashikikɛ ɔnɛ mboka kakɔ kekɔ dimɛna ndo ɛkɔkɔ kokaka mbeta lɔkɔ. . . . La danga [diande] nde aketaka la ntondo atalɔmbɔla ɛkɔkɔ otsha lɛnɛ ahombawɔ tɔlɛ adiyo w’ɔmɔngɛla ndo kokamɛ oma le nyama ya ngala.” Dia mɛnya dia nde ekɔ Olami w’ɛkɔkɔ ndo Ɔnɔmbɔdi w’oshika, Yeso akate ate: “Dimi leko ulami w’ololo w’ekoko. Ulami w’ololo w’ekoko atuvwelaka ekoko. Ekoko ami watukaka diui diami. Dimi mbaeyaka, vo watundjelaka.” (Joa. 10:11, 27) Lo yoho yɔtɔnɛ l’ɛtɛkɛta ande, Yeso akavu nyɔi k’olambo lo wahɔ w’ɛkɔkɔ ande, koko Jehowa ‘akawolola oma lo nyɔi ndo akawetɛ ɔnɔmbɔdi ndo Oshimbedi.’—Etsha 5:31; Heb. 13:20.

Omendji w’etshumanelo k’Akristo

7. Lo tshimbo ya na y’alɔmbɔla Yeso etshumanelo k’Akristo?

⁷ Yema tshitshɛ la ntondo ka nde mbudɛ l’olongo, Yeso lakolwama akatɛ ambeki ande ate: “Wakambisha wulu tshe ndu l’ulungu ndu la kete.” (Mat. 28:18) Jehowa akasha Yeso nyuma k’ekila dia nde nkeketsha ambeki ande woho wa vɔ nshikikala l’akambo wa mɛtɛ w’Akristo. (Joa. 15:26) Yeso akatshulwɛ Akristo wa lo ntambe ka ntondo nyuma lo Pɛntɛkɔsta 33 T.D. (Etsha 2:33) Otshulwelo wa nyuma k’ekila ɔsɔ mbakakimanyiya dia etshumanelo k’Akristo kengama. Jehowa aketɛ Ɔnande oma l’olongo ɔnɔmbɔdi w’etshumanelo k’Akristo ka la nkɛtɛ. (Adia Efeso 1:22; Kolosai 1:13, 18.) Yeso ekɔ lo nɔmbɔla etshumanelo k’Akristo lo tshimbo ya nyuma k’ekila kaki Jehowa, ndo andjelo wekɔ lo mbokambɛ olimu nɛ dia vɔ “wakayala l’okongo andi.”—1 Pet. 3:22.

8. Ehomɔ kakɔna kakakambe la Kristo lo ntambe ka ntondo dia nɔmbɔla ambeki ande, ndo waa na wakamba la nde nshi nyɛ?

⁸ Ndo nto, lo tshimbo ya nyuma k’ekila, Kristo akasha ‘apami wele oko weshasha,’ amɔtshi oko ‘alami la embetsha’ l’etshumanelo. (Ef. 4:8, 11) Ɔpɔstɔlɔ Paulo akewola emendji w’Akristo ɔnɛ: “Nyuyalami ololo, ndu nyulami limba [l’ɛkɔkɔ] tshe ololo, wako wakanyukitsha [nyuma k’ekila] alami, dia nyu ndesha ekelizia wa Khumadiondjo.” (Etsha 20:28) Etena kakatatɛ etshumanelo k’Akristo, emendji ɛsɔ tshɛ waki apami w’akitami. Apɔstɔlɔ ndo dikumanyi diaki l’etshumanelo ka la Jerusalɛma wakasalaka akambo oko olui-walɔmbɔla. Kristo akakambaka la wɔ dia nɔmbɔla olui “w’anangu” w’akitami wa la nkɛtɛ. (Heb. 2:11; Etsha 16:4, 5) L’etena kɛnɛ k’ekomelo, Kristo akasha ‘ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ’ ndo Olui-walɔmbɔla wele onyimpala awɔ wokengami la djui y’apami w’akitami, “diango diandi tshe,” mbuta ate wahɔ wa Diolelo wa la nkɛtɛ. (Mat. 24:45-47) Akitami kâmɛ la anyawɔ ɛkɔkɔ ekina mbeyaka dia lo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ k’Olui-walɔmbɔla wa nshi nyɛ, vɔ wekɔ lo ndjela Kristo lele Ɔnɔmbɔdi awɔ.

Kristo mbakahɔhɔla olimu w’esambishelo

9, 10. Ngande wakalɔmbɔla Kristo akambo lo kɛnɛ kendana l’odianganyelo wa lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo?

⁹ Oma k’etatelo, Yeso ndamɛ mbalɔmbɔla olimu w’esambishelo ndo wa wetshelo wakambema l’andja w’otondo. Nde akadjanga didjango dia lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo sambishama lo wedja tshɛ wa la nkɛtɛ. L’etena kakandakambaka olimu ande, nde akatɛ ambeki ande ate: “Tanyutshokaki l’atei w’asi wedja, tanyotoki l’usumba tshe w’asi Samariya. Keli nyutshu le ekoko wakashisho lu khumbu ka Isariyele. Lam’ayunyutatshokaka, kanyutasambishaka nyati: Diulelu dia l’ulungu diaya suki.” (Mat. 10:5-7) Vɔ wakasambisha l’ohetoheto l’atei w’ase Juda ndo ase wedja, djekoleko l’ɔkɔngɔ wa Pɛntɛkɔsta 33 T.D.—Etsha 2:4, 5, 10, 11; 5:42; 6:7.

¹⁰ L’ɔkɔngɔ diko, lo tshimbo ya nyuma k’ekila Yeso akadianganya olimu w’esambishelo ka Diolelo le ase Samariya ndo oma lâsɔ le anto akina waki komonga ase Juda. (Etsha 8:5, 6, 14-17; 10:19-22, 44, 45) La kanyi ya dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ l’atei w’ase wedja, Yeso akakeketsha Saulo ka la Taraso dia nde nkoma Okristo. Yeso akadjangɛ ombeki ande Ananiya ate: “Unela, utshu l’osese wetawo vati: w’Usimbwi, lu luudu la Judasi, utumbuli untu, lukumbu landi Saulu, usi Taraso kendi. . . . Tshoka, ne dia ndi eko usi ulimu lambumusonola, dia ndi ntsho la lukumbu lami la ntundu k’asi wedja la ka khumi ya dikanga, ndu le asi Isariyele.” (Etsha 9:3-6, 10, 11, 15) “Untu” ɔsɔ mbakayokomaka ɔpɔstɔlɔ Paulo.—1 Tim. 2:7.

11. Ngande wakadianganya Kristo olimu w’esambishelo lo tshimbo ya nyuma k’ekila?

¹¹ Lam’akakoke etena ka dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo l’atei w’ase Wedja waki komonga ase Juda, nyuma k’ekila kakalɔmbɔla Paulo dia nde munda lɔkɛndɔ la misiɔnɛrɛ otsha l’Asie Mineure ndo l’Erɔpɛ. Ɔkɔndɔ wa Luka wele lo mukanda w’Etsha mbutaka ɔnɛ: “Lam’akawakambela Khumadiondjo ulimu [Aprɔfɛta ndo embetsha w’Akristo wa l’etshumanelo ka l’Atiyɔka wa la Suriya], ndu lam’akawakili mbu ya nde, [nyuma k’ekila] akati ati: Nyonsonwele Baranaba la Saulu dia ulimu wakamawaeti. Lam’akawakili mbu ya nde, vo wakalombe, wakawâhe anya, ku wakâtumi.” (Etsha 13:2, 3) Yeso ndamɛ mbakasɔnɛ Saulo ka la Taraso dia nde monga ‘ose olimu lakasɔnama’ dia mɛmba lokombo Lande l’atei w’ase wedja. Ɔnkɔnɛ, etombelo w’amɛna waki l’esambishelo kɛsɔ wakaye oma le Kristo, Ɔnɔmbɔdi w’etshumanelo. Yeso akakambe la nyuma k’ekila dia nɔmbɔla olimu wa diambo ɔsɔ wakakambe Paulo lo lɔkɛndɔ lande la hende la misiɔnɛrɛ. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Nyuma ka Jesu,” mbuta ate Yeso lo tshimbo ya nyuma k’ekila akalɔmbɔla Paulo nde l’asekande dia vɔ nsɔna dihole diakawahombe munda lɔkɛndɔ lawɔ la hende la misiɔnɛrɛ ndo nde akawaɛnya l’ɛnɛlɔ dia vɔ ntshɔ otsha l’Erɔpɛ.—Adia Etsha 16:6-10.

Yeso ekɔ lo nɔmbɔla etshumanelo kande

12, 13. Ngande wɛnya dibuku dia Enyelo dia Kristo akeyaka dimɛna dimɛna kɛnɛ kakasalemaka l’etshumanelo l’etshumanelo?

¹² Yeso akayelaka dimɛna dimɛna kɛnɛ kaketaka lo tshumanelo di’ambeki ande w’akitami diaki lo ntambe ka ntondo T.D. Nde akeyaka dimɛna eongelo ka lo nyuma k’etshumanelo l’etshumanelo. Dikambo sɔ mɛnamaka etena kadiaso Enyelo tshapita 2 ndo 3. Nde akashile nkombo ya tshumanelo esambele diaki lo Asie Mineure. (Eny. 1:11) Tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa mbetawɔ dia nde akeyaka eongelo ka lo nyuma ka tshumanelo dikina di’ambeki ande wa la nkɛtɛ wa l’etena kɛsɔ.—Adia Enyelo 2:23.

¹³ Yeso akândola tshumanelo dimɔtshi l’ɔtɛ w’ekikelo kawɔ, kɔlamelo yaki lawɔ l’ehemba, woho wakawasukɛ ɔtɛkɛta ande la kɔlamelo tshɛ ndo woho wakawatone wetshelo wa waa apɔsta. (Eny. 2:2, 9, 13, 19; 3:8) Lo wedi okina, nde akasha tshumanelo dimɔtshi ɛhɛmwɛlɔ wa wolo l’ɔtɛ wakatatɛ mbɔla ngandji kakawawokaka ndo wakawayotatɛka ndjasha l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi, lo monanyi ndo wakawayetawɔka dia diatɔnelo monga l’atei awɔ. (Eny. 2:4, 14, 15, 20; 3:15, 16) Oko wakinde omendji wa lo nyuma woludi la ngandji, kânga tshumanelo diakandasha ɛhɛmwɛlɔ wa wolo, Yeso akawatɛ ate: “Dimi latulakaka latusuyaka wane wukami ngandji. Okone ukalangani, ukandimuli utema.” (Eny. 3:19) Kânga mbakinde l’olongo, Yeso akalɔmbɔlaka tshumanelo di’ambeki ande wa la nkɛtɛ lo tshimbo ya nyuma k’ekila. L’ekomelo ka nsango yande otsha le tshumanelo sɔ, nde akawatɛ ate: “One leli la tui, uki okone atela [n]yuma ekelizia.”—Eny. 3:22.

14-16. a) Ngande wakɛnya Yeso dia nde ekɔ Ɔnɔmbɔdi wele la dihonga w’ekambi wa Jehowa wa la nkɛtɛ? b) Etombelo akɔna wambonga lo woho wele Yeso ‘kâmɛ’ l’ambeki ande “edja ndu ekumelu k’andja”? c) Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo diayela?

¹⁴ Takɛnyi dia Mikayɛlɛ (Yeso) mbaki ondjelo wa wolo waki Ɔnɔmbɔdi w’Isariyɛlɛ. L’ɔkɔngɔ diko, Yeso akayongaka Ɔnɔmbɔdi wele la dihonga ndo Olami w’ɛkɔkɔ woludi la ngandji le ambeki ande wa lo ntambe ka ntondo. L’etena kakandakambaka olimu ande la nkɛtɛ, nde aketaka la ntondo l’olimu w’esambishelo ndo l’ɔkɔngɔ wa eolwelo kande, nde akalɔmbɔlaka dimɛna dimɛna odianganyelo wa lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo.

¹⁵ L’edjedja ka wonya, lo tshimbo ya nyuma k’ekila, Yeso akahombe dianganya olimu w’esambishelo polo lo tokoma ta nkɛtɛ. La ntondo ka nde mbudɛ l’olongo, Nde akatɛ ambeki ande ate: “Nyu nyayulungula wulu lam’ayuya [nyuma k’ekila] le nyu. Nyu nyayuyala emenyi ami lu Jerusalema, lu Judiya tshe la Samariya edja ndu l’ekumelu ka kete.” (Etsha 1:8; adia 1 Pet. 1:12.) L’ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo, esambishelo ka diambo efula kakasalema lo ntambe ka ntondo.—Kol. 1:23.

¹⁶ Koko, Yeso ndamɛ akɛnya dia olimu ɔsɔ wayotetemala kambema polo lo nshi y’ekomelo. L’ɔkɔngɔ wa Yeso mbisha ambeki ande ɔkɛndɛ wa nsambisha ndo wa mbetɛ wedja tshɛ ambeki, nde akâlake ate: “Dimi leko la nyu nshi tshe, edja ndu ekumelu k’andja.” (Mat. 28:19, 20) Tatɛ lam’akandahenyama l’okudi lo 1914, Kristo amboleka monga ‘kâmɛ’ l’ambeki ande ndo amboleka monga Ɔnɔmbɔdi w’oshika. Tayɔsɛdingola lo sawo diayela, olimu wa wolo wakambande ntatɛ oma lo 1914.

[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]

Ovuswelo

• Ngande wakɛnya Ɔnaki Nzambi dia nde aki Ɔnɔmbɔdi w’oshika w’Isariyɛlɛ?

• Kristo ekɔ lo nɔmbɔla etshumanelo kande ka la nkɛtɛ lo tshimbo ya na?

• Ngande walɔmbɔla Kristo odianganyelo wa lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo?

• Kakɔna kɛnya dia Kristo ekɔ lo ndjela dimɛna dimɛna eongelo ka lo nyuma k’etshumanelo l’etshumenelo?

[Osato wa lo lɛkɛ 21]

“Enda, dimi lambutuma ondjelo la ntundu kaye”

[Osato wa lo lɛkɛ 23]

Oko wakidiɔ lo nshi y’edjedja, Kristo ekɔ lo nkamba ‘l’apami wele oko weshasha’ dia nɔmbɔla ɛkɔkɔ ande