Toyaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Jehowa, ko nde ayotokimanyiya
“[Jehowa] atumbukelaka lam’atumuwetaka.”—OSAM. 4:3.
1, 2. a) Naa okakatanu wakahomana la Davidi? b) Esambo akɔna wayangaso nsɛdingola?
L’ƆKƆNGƆ wa Davidi mbolɛ oko nkumekanga l’Isariyɛlɛ l’edja k’ɛnɔnyi ɛmɔtshi, nde akahomana l’okakatanu ɔmɔtshi wa wolo efula. Abisalɔma w’ɔnande akawɔtwɛ sheke l’anto akina dia nde mbɔkɔsɔla lowandji ndo Davidi akahombe mimɔ la Jerusalɛma. Ondaki ande wakandɛkɛka otema akolawɔ ndo nde akatshikala paka l’anto yema tshitshɛ tsho. L’etena kɛsɔ, nde akatakɛndakɛndaka atalele ekolo hwe lo Dikona di’Ɔlivɛ. Lâdiko dia lâsɔ, Shimɛi laki ose nkumbo kɛmɔtshi kakadjasɛka lo luudu la nkumekanga Saulo akoke Davidi abanga ndo akawotɛ ditshu etena kakandawodjaka etshi.—2 Sam. 15:30, 31; 16:5-14.
2 Onde Davidi akahombe mvɔ ele la lonyangu ndo la sɔnyi l’ɔtɛ w’okakatanu ɔsɔ? Ndoko, nɛ dia nde akayaɛkɛka le Jehowa. Kɛsɔ mɛnamaka l’Osambu 3 wakandafunde watɛkɛta woho wakandatalawɔka Abisalɔma w’ɔnande. Nde akafunde nto Osambu 4. Esambo akɔ tshɛ mɛnyaka eshikikelo kaki la Davidi k’ɔnɛ Nzambi ayoka ndo ayokadimola alɔmbɛlɔ ande. (Osam. 3:4; 4:3) Esambo ɛsɔ toshikikɛka ɔnɛ Jehowa ekɔ kâmɛ l’ekambi ande wa kɔlamelo otsho oko otsho ndo yanyi oko yanyi ndo ɔnɛ nde ayowatshɔkɔla lo mbasha wɔladi ndo lotui tshitshi. (Osam. 3:5; 4:8) Nyɛsɔ tɔsɛdingole esambo ɛsɔ ndo tende woho wɛnyawɔ dia sho pombaka ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Nzambi.
Etena ‘kalɔshamaso oma le anto efula’
3. Oko wɛnyamidiɔ l’Osambu 3:1, 2, naa okakatanu waki la Davidi?
3 Onto ɔmɔtshi akaye le Davidi ndo akayowotɛ ate: “Etema w’asi Isariyele wambukadimo utsha le Abisaloma.” (2 Sam. 15:13) Etena kakayambolaka Davidi kɛnɛ kakasale Abisalɔma dia mbetsha lokema l’anto la ngasɔ lo wedi ande, nde akalɔmbɛ Jehowa ate: “[Jehowa] li, atunyi ami wambuyala efula; antu efula wambunela dia ndjolo la mi ta! Antu efula wambuta dia lumu la mi vati: Ndi heyi ntana ekimanyelu le [Nzambi].” (Osam. 3:1, 2) Ase Isariyɛlɛ efula wakafɔnyaka dia Jehowa hokimanyiya Davidi dia nde ntondoya okakatanu ɔsɔ.
4, 5. a) Eshikikelo kakɔna kaki la Davidi? b) Naa elembetshiyelo wele l’etelo k’ɔnɛ “we katediaka ote ami”?
4 Koko Davidi akeyaka dia Nzambi ayowokimanyiya nɛ dia nde akayaɛkɛka tshɛ lo tshɛ le nde. Nde akembe ate: “Keli [Jehowa], we katukumbelaka l’utshimba ami uku engawu. We keli lutumbu la mi, we katediaka ote ami.” (Osam. 3:3) Davidi aki l’eshikikelo dia Jehowa ayowokokɛ oko watokokɛka lofulɛ ɔsɔlayi lo ta. Eelo, nkumekanga k’osombe kɛsɔ akatalawɔka ɔtɛ kɔɔla l’ɔtɛ wa sɔnyi kaki la nde. Koko Nkum’Olongo akayokitshaka Davidi lo dihole dia lâdiko. Jehowa akayokimanyiya dia nde nsembɔ tɔɔ ndo minyola ɔtɛ ande. Davidi aki l’eshikikelo ɔnɛ Nzambi ayowokimanyiya. Onde ndo wɛ mbayaɛkɛ ngasɔ le Jehowa?
5 Lo mbuta ɔnɛ “we katediaka ote ami,” Davidi akɛnya dia nde aki l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayowokimanyiya. Lo kɛnɛ kendana la etelo k’ɔnɛ “we katediaka ote ami,” dibuku dimɔtshi mbutaka ɔnɛ: “Etena kedia Nzambi . . . ɔtɛ w’onto, nde mboshaka elongamelo ndo eshikikelo k’ɔnɛ nde ayowokimanyiya.” Lam’ele Abisalɔma akawahola la wolo oma l’okudi, Davidi aki l’ɛkɔkɔ wa nde nkɔmɔ. Woho ‘wakawedia Nzambi ɔtɛ’ akawosha dihonga ndo akotshutshuya dia nde ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le nde.
Jehowa “atunkaluyaka diui”
6. Lande na kaki Davidi l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayokadimola alɔmbɛlɔ ande oma lo dikona diande di’ekila?
6 Lo ndjaɛkɛ le Jehowa ndo lo monga l’eshikikelo k’efula k’ɔnɛ nde ayowokimanyiya, Davidi akatetemala mbuta ɔnɛ: “Dimi latulelaka la diui dia wulu le [Jehowa]. Ndi atunkaluyaka diui uma lu dikuna diandi di’ekila.” (Osam. 3:4) Lo ndjela ɛtɛkɛta waki Davidi, ɔshɛtɛ wa sheke waki didjidji dia wôngelo waki Nzambi wakatɔlama l’okongo wa Siɔna. (Adia 2 Samuele 15:23-25.) Kânga mbakinde yekekɔ, Davidi aki l’elongamelo k’ɔnɛ Jehowa ayoka alɔmbɛlɔ ande oma lo dikona diande di’ekila.
7. Lande na kele Davidi komboka ndoko wɔma?
7 Davidi kɔkɔmɔ nɛ dia nde aki l’eshikikelo ɔnɛ Nzambi ayoka alɔmɛlɔ ande. Nde akembe ate: “Dimi latetamaka, ndu latulalaka djo. Dimi latetoka ne dia [Jehowa] eli usuko ami.” (Osam. 3:5) Oyadi l’otsho etena kele wâle kokaka nkomɛ onto la shashimoya, Davidi kombokaka wɔma dia ndala djɔ. Nde akeyaka dia nde ayemɔ nɛ dia kɛnɛ kakôkomɛ akokonya dia nde monga l’eshikikelo ɔnɛ naka nde ndjaɛkɛ le Nzambi, kete nde ayowosukɛ ndoko onyake. Sho lawɔ koka ndjaɛkɛ le Jehowa naka sho ‘ntetemala ndjela mboka yande’ ndo aha mbetawɔ pondjo dia kânga ɛngɔ kɛmɔtshi tânganya la nde.—Adia 2 Samuele 22:21, 22.
8. Ngande wɛnya Osambu 27:1-4 ɔnɛ Davidi akayaɛkɛka tshɛ lo tshɛ le Nzambi?
8 Eshikikelo kaki la Davidi ndo woho wakandayaɛkɛka tshɛ lo tshɛ le Nzambi mɛnamaka nto l’osambo okina wakandafunde watanema ɛtɛkɛta wakasambiyama ɛnɛ: “[Jehowa] keli usasi ami la panda kami, akona ukami woma? [Jehowa] keli usuko a lumu lami, akona ukami woma? . . . Kuyanga ului w’alimbi wayunyinga dia ntshelami kolo, utema ami huka woma. . . . Engo otoi kakamalombe [Jehowa] to kayumuyangaka, dia dimi mbidjase lu luudu la [Jehowa] lu nshi tshe ya lumu lami; dia menda dimena dia [Jehowa], ndu dia mamba dia etemwelo kandi.” (Osam. 27:1-4) Naka sho monga la tokanyi ta ngasɔ, kete tayosanganaka kâmɛ mbala la mbala l’asekaso atɛmɔdi wa Jehowa.—Heb. 10:23-25.
9, 10. Kânga mbakandafunde Osambu 3:6, 7, lande na kakokadiɔ mbutama ɔnɛ Davidi komonga la yimba ya nsɔmbɔya?
9 Kânga mbakahɛnyahɛnyama Davidi oma le Abisalɔma ndo kânga mbakashisha anto akina kɔlamelo yawɔ le nde, nde akembe ate: “Dimi haluki nunu nunu di’antu woma kuyanga vo wambunyinga lasuki la beke tshe. We [Jehowa], uneli, unshimbeli, we [Nzambi k]ami, ne dia we ayokomola atunyi ami tshe lu tama. We ayungula anyu w’antu wa kolo.”—Osam. 3:6, 7.
10 Davidi komonga la yimba ya nsɔmbɔya. Nzambi ndamɛ mbakahombe ‘nkɔmɔla atunyi ande l’atama.’ Nkumekanga Davidi akasangola dibuku di’ɛlɛmbɛ ndo nde akeyaka dia lo dibuku diakɔ, Jehowa akafunde ate: “Somboya eli dikambu diami, ndu difutu.” (Euh. 17:14, 15, 18; 32:35) Mbala kɛsɔ nto, Davidi akɛnya dia paka Nzambi ‘mbakoka mongola wanyu w’anto wa kɔlɔ.’ Etelo k’ɔnɛ “mongola wanyu” nembetshiyaka dia Jehowa ekɔ l’akoka wa nkonya anto wa kɔlɔ wɛɔdu diaha vɔ salanɛ kɔlɔ nto. Jehowa mbeyaka atshi wa kɔlɔ nɛ dia nde “atendaka utema.” (1 Sam. 16:7) Tekɔ la lowando l’efula le Nzambi lo woho watoshande mbetawɔ ndo wolo wa sho nshika tanga la ntondo ka kanga kɔlɔ koleki tshɛ, Satana. Nde ayanga mbidjama lo difuku diaha l’ekomelo oko tambwɛ kadikita kayanga walɛnde, koko kambowongola wanyu ndo kambɛlɛ paka otsha lo nyɔi.—1 Pet. 5:8, 9; Eny. 20:1, 2, 7-10.
“Panda keko le [Jehowa]”
11. Lande na kahombaso nɔmba lo dikambo di’asekaso ambetawudi?
11 Davidi akeyaka dia Jehowa ndamɛ mbakoka mbosha etshungwelo kaki la nde ohomba. Koko Davidi kɔnɔmba paka lo dikambo diande ndamɛ. Nde akalɔmbɛ ndo lo dikambo di’ekambi waki Nzambi lo tshɛ kawɔ. Ɔnkɔnɛ, Davidi akakomiya l’ɛtɛkɛta ande wakasambiyama ɛnɛ ate: “Panda keko le [Jehowa]; otshoko aye le wudja aye.” (Osam. 3:8) Lo mɛtɛ, kânga mbaki Davidi l’ekakatanu wa wolo efula, koko nde akalɔmbɛ di’ekambi waki Jehowa lo tshɛ kawɔ ndo aki l’eshikikelo ɔnɛ Nzambi ayowatshɔkɔla. Shi sho lawɔ kokaka nɔmba dikambo di’asekaso ambetawudi? Nyɛsɔ towaohɔke l’alɔmbɛlɔ aso, tɔlɔmbake Jehowa dia nde mbasha nyuma kande k’ekila dia vɔ monga la dihonga ndo ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le nde etena kasambishawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ.—Ef. 6:17-20.
12, 13. Kakɔna kakakomɛ Abisalɔma, ndo kakɔna kakasale Davidi?
12 Nyɔi ka kɔlɔ kakavu Abisalɔma ekɔ tshondo y’ɔhɛmwɛlɔ le wanɛ tshɛ walanga nsoya asekawɔ, djekoleko asɔnami waki Nzambi, oko Davidi. (Adia Tukedi 3:31-35.) Lam’akalɔmaka ta lam’asa alembe waki Davidi l’alembe waki Abisalɔma, Davidi l’alembe ande wakalɛndja. Etena kakatalawɔka Abisalɔma ahemi lo mponda kande, kingo kande kakahakema lam’asa ntahe y’owamba. Etena kakandasunyasunyaka ayanga ekimanyielo, Jɔaba akaye ndo akayoseholaka.—2 Sam. 18:6-17.
13 Onde Davidi akangɛnangɛna etena kakandoke di’Abisalɔma w’ɔnande ambovɔ? Kema nɛ dia nde akanyange efula ndo akalele ata ate: “On’ami Abisaloma li! on’ami li! On’ami Abisaloma li! Dimi nkutuvo lu dihuli diaye!” (2 Sam. 18:24-33) Paka ɛtɛkɛta waki Jɔaba mbakayokitshakitshaka lonyangu la Davidi. Ande nyɔi ka sɔnyi kakavu Abisalɔma lee! Nde akalɔsha she laki ɔsɔnami waki Jehowa ndo dui sɔ diakokonya lo nyɔi.—2 Sam. 19:1-8; Tuk. 12:21; 24:21, 22.
Davidi amboyaɛkɛ nto le Nzambi
14. L’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ akɔna ondo wakafundama Osambu 4?
14 Oko Osambu 3, Osambu 4 vɔ lawɔ wekɔ dɔmbɛlɔ di’oma k’ɛse otema diakalɔmbɛ Davidi diatoshikikɛ dia nde akayaɛkɛka tshɛ lo tshɛ le Jehowa. (Osam. 3:4; 4:3) Ondo Davidi akafunde Osambu ɔsɔ dia mɛnya lowando laki la nde otsha le Nzambi l’ɔkɔngɔ wa Abisalɔma mbɔlɔsha. Ko kana ondo vɔ wakafundama lo dikambo di’amembi w’ase Lɛwi. Oyadi l’ɔtɛ w’ɛkɔkɔ akɔna tshɛ wakawafundama, naka sho nkana yimba l’Osambu ɔsɔ, kete tayokeketsha wɛkamu aso le Jehowa.
15. Lande na kakokaso nɔmba Jehowa l’eshikikelo tshɛ lo tshimbo y’Ɔnande?
15 Ndo nto, Davidi akɛnya dia nde akayaɛkɛka le Nzambi tshɛ lo tshɛ ndo nde aki l’eshikikelo k’ɔnɛ nde ayoka ndo ayokadimola alɔmbɛlɔ ande. Nde akembe ɔnɛ: “[Nzambi k]a uluwanyi ami li, umbukeli lam’aketami; unshimbeli lam’emi l’atei w’asui; umbuki ketshi, uki dombelo diami.” (Osam. 4:1) Sho lawɔ kokaka monga l’eshikikelo ka ngasɔ naka sho nsala akambo w’ɛlɔlɔ. Mbeya dia Jehowa ‘Nzambi ka losembwe’ tshɔkɔlaka anto w’ɛlɔlɔ la dia totshutshuya dia sho mbɔlɔmba l’eshikikelo tshɛ lo tshimbo y’Ɔnande Yeso tele la mbetawɔ l’olambo wa tshungo. (Joa. 3:16, 36) Kɛsɔ toshaka wɔladi wa mamba.
16. Lande na kakakɔmɔ Davidi?
16 Lo tena dimɔtshi, sho kokaka mpomana l’akambo wakoka tɔkɔmɔla ndo tokonya dia sho nshisha wɛkamu aso le Nzambi. Lo tshanda mɔtshi, ɔsɔku mbakidiɔ lo dikambo dia Davidi nɛ dia nde akembe ate: “Nyu ana w’apami, edja ndu kaandi ayunyukimo mongola nemo diami? Edja ndu kaandi ayunyukimo mbuka engo k’anyanya ngandji, la nyanga engo keli kema mete?” (Osam. 4:2) Etelo k’ɔnɛ “ana w’apami” nangaka nembetshiya atunyi. Atunyi waki Davidi ‘wakalangaka diangɔ di’anyanya.’ Kânga mbakokaso nkɔmɔ l’ɔtɛ wa kɛnɛ katosalɛ anto akina, nyɛsɔ totetemale nsala alɔmbɛlɔ w’oma k’ɛse otema ndo toyaɛkɛke tshɛ lo tshɛ le Nzambi ɔtɔi ka mɛtɛ.
17. Lembetshiya woho wakokaso nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la kɛnɛ kofundami l’Osambu 4:3.
17 Woho wakayaɛkɛka Davidi le Nzambi mɛnamaka hwe l’ɛtɛkɛta ande ɛnɛ: “Nyeyi nyati: [Jehowa] akayasonwela one latutshaka ololo. [Jehowa] atumbukelaka lam’atumuwetaka.” (Osam. 4:3) Dia sho ntshikala la kɔlamelo le Jehowa, sho pombaka monga la dihonga ndo ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le nde. Waonga asɔ wekɔ ohomba le nkumbo y’Akristo etena katshanyema ose nkumbo ɔmɔtshi lahayatshumoya oma l’etshumanelo. Nzambi tshɔkɔlaka wanɛ wele la kɔlamelo le nde ndo wayela mboka yande. Ndo nto, kɔlamelo ndo wɛkamu wa l’otema ɔtɔi le Jehowa kimanyiyaka di’ɔngɛnɔngɛnɔ monga l’atei w’ekambi ande.—Osam. 84:11, 12.
18. Lo ndjela Osambu 4:4, ahombaso nsala naka wambotosalɛ dui dia kɔlɔ kana wambototondjɛ efata?
18 Ko kakɔna kahombaso nsala etena katɛkɛta onto ɔmɔtshi kɔlɔ kana katosalɛnde dui dimɔtshi diambotomadia? Sho kokaka nama ɔngɛnɔngɛnɔ aso naka sho nsala kɛnɛ kakate Davidi ɔnɛ: “Nyudidimi, keli tanyutshaki kolo; nyotekete lu khumi y’etema yanyu lam’enyu lu tangi, ku nyuyali ki.” (Osam. 4:4) Naka wambotosalɛ dui dia kɔlɔ kana wambototondjɛ efata, tatokaloyake kɔlɔ lo kɔlɔ. (Romo 12:17-19) Sho kokaka mbutɛ Jehowa dui sɔ lo dɔmbɛlɔ diaso lo woshɛshɛ. Nsala dui sɔ mbeyaka tokimanyiya dia sho ntshikitanya ekanelo kaso ka yimba ndo mbodimanyiya la ngandji tshɛ. (1 Pet. 4:8) Tende dako diakasha ɔpɔstɔlɔ Paulo lo dikambo sɔ diɛnama dia diɔ mbɔsama oma l’Osambu 4:4: “Nyuki kele, ku tanyutshaki kolo. Unya tadjelaki kele kanyu. Tanyushaki uhimbanyi dihuli.”—Ef. 4:26, 27.
19. Lo ndjela Osambu 4:5, ahombaso nsala dia Nzambi mbetawɔ elambo aso wa lo nyuma?
19 Etena kakandɛnyaka ohomba wa ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Nzambi, Davidi akembe ate: “Nyulambuli elambu anyu w’ololo; nyekami le [Jehowa].” (Osam. 4:5) Elambo wakalambolaka ase Isariyɛlɛ waki la nɛmɔ etena kakawâlambolaka l’eyango w’amɛna. (Is. 1:11-17) Di’elambo aso wa lo nyuma mbetawɔma le Nzambi, sho lawɔ pombaka monga l’eyango w’amɛna ndo ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le nde.—Adia Tukedi 3:5, 6; Heberu 13:15, 16.
20. Kakɔna kalembetshiya etelo k’ɔnɛ ‘osase w’elungi kaki Jehowa’?
20 Davidi akatetemala mbuta ɔnɛ: “Antu efula mvutaka vati: Ayutenya diese na? [Jehowa] li, utediya elundji kaye k’ongenongeno.” (Osam. 4:6) ‘Osase w’elungi kaki Jehowa’ nembetshiyaka mbetawɔma le nde. (Osam. 89:15) Ɔnkɔnɛ, etena kakalɔmbɛ Davidi Jehowa ate: “Utediya elundji kaye k’ongenongeno,” nde akalɔmbaka Jehowa dia vɔ ‘mbetawɔma le nde.’ Naka sho ndjaɛkɛ le Jehowa, kete tayetawɔma le nde ndo tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula wa ntsha lolango lande.
21. Eshikikelo kakɔna kele la so naka sho ndjasha tshɛ lo dinela dia lo nyuma ɛlɔ kɛnɛ?
21 Etena kakandakongɛka dia Nzambi mbosha ɔngɛnɔngɛnɔ woleki wɔnɛ watongaka l’anto lo nshi ya dinela, Davidi akembɛ Jehowa ate: “We ambudja ongenongeno utamanya l’utema ami wuleki a wane wambuyala la dinela di’ololo di’ahoho la di’elua wa ntsha wanu.” (Osam. 4:7) Sho lawɔ kokaka monga l’eshikikelo k’ɔnɛ tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ naka sho ndjasha ɛlɔ kɛnɛ lo dinela dia lo nyuma, mbuta ate esambishelo ka Diolelo. (Luka 10:2) Lam’ele ‘wodja wambohama ɔtɛkɔya’ w’akitami wekɔ lo nɔmbɔla olimu w’esambishelo, tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mɛna woho watahame lofulo ‘l’amunyi.’ (Is. 9:3) Onde ndo wɛ lawɔ mbakamba olimu ɔsɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ?
Totetemale ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Nzambi
22. Lo ndjela Osambu 4:8, ngande wakayaokaka ase Isariyɛlɛ etena kakawakitanyiyaka ɛlɛmbɛ waki Nzambi?
22 Davidi akakomiya l’Osambu 4 lo mbuta ɔnɛ: “Dimi latetamaka, latulalaka djo la ki, ne dia weme [Jehowa], katunamaka lu luudu lami.” (Osam. 4:8.) Edja tshɛ kakakitanyiyaka ase Isariyɛlɛ ɛlɛmbɛ wa Jehowa, vɔ waki lo wɔladi ndo lo lotui tshitshi. Ɛnyɛlɔ, ‘ase Juda l’ase Isariyɛlɛ waki la lotui tshitshi’ etena kakolɛka Sɔlɔmɔna. (1 Khum. 4:25) Wanɛ wakayaɛkɛka le Nzambi waki la wɔladi kânga lam’asawɔ la wedja wa ngala wakâdinge. Oko Davidi, sho ndalaka djɔ ya lɔngɔvungɔvu nɛ dia Nzambi tokokɛka.
23. Kakɔna kayotokondja naka sho ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Nzambi?
23 Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ toyasha tshɛ lo tshɛ l’olimu waki Jehowa. Ndo nto, nyɛsɔ tɔlɔmbake Jehowa la mbetawɔ, ko tayonga la “ki ka [Nzambi] kuleki yimba tshe.” (Fil. 4:6, 7) Ande ɔngɛnɔngɛnɔ wayonga la so naka sho nsala ngasɔ lee! Sho kokaka nongamɛ nshi yayaye l’eshikikelo tshɛ naka sho ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Jehowa.
Ngande wayoyokadimola?
• Naa akambo wakahomana la Davidi l’ɔtɛ w’Abisalɔma?
• Ngande watokeketsha Osambu 3 dia sho ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Jehowa?
• Lo toho takɔna takoka tokimanyiya Osambu 4 dia sho nkeketsha wɛkamu aso le Jehowa?
• Wahɔ akɔna wakokaso nkondja naka sho ndjaɛkɛ tshɛ lo tshɛ le Nzambi?
[Osato wa lo lɛkɛ 29]
Kânga etena kakandatalawɔka Abisalɔma, Davidi akayaɛkɛka le Jehowa
[Esato wa lo lɛkɛ 32]
Onde wɛ ndjaɛkɛka tshɛ lo tshɛ le Jehowa?