Jehowa aki “Utshungudi” lo nshi yakafundamaka Bible
“[Nzambi] li, usamanya uya le mi. We keli ukimanyidi ami la utshungudi ami.”—OSAM. 70:5.
1, 2. a) Etena kakɔna kendɛ ekambi waki Nzambi le nde dia kondja ekimanyielo? b) Dimbola diakɔna dionyiyama, ndo le nde akokaso tana okadimwelo adiɔ?
ETENA kakiwɔ lo kɔnje, ambutshi waki ɔna womoto ɔmɔtshi lakatshukami laki l’ɛnɔnyi 23 wakalongola losango l’ɔnɛ ɔnawɔ la womoto akashishɔ lo yoho yaheyama. Vɔ wakafɔnyaka ɔnɛ wakawɔtwɛ sheke mɔtshi ya kɔlɔ. Mbala kakɔ ɔtɔi vɔ wakakande eshikɔ awɔ ko wakakalola la ngelo ndo vɔ tshɛ wakalɔmbaka l’otema ɔtɔi dia Jehowa mbâkimanyiya. Wakashola dia Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi waki l’ɛnɔnyi 20 ekɔ la hemɔ kɛmɔtshi kayowokonya diaha nde kɛndakɛnda. Mbala kakɔ ɔtɔi nde akalɔmbɛ Jehowa. Mama kɛmɔtshi kodia ɔnande la womoto ndamɛ ndo kasala la wolo dia kondja olimu bu la falanga efula ya somba mbo ya ndɛ yahombande ndɛ nde l’ɔnande lele l’ɛnɔnyi 12. Nde ambotɛ Jehowa kɛnɛ kele l’otema ande lo dɔmbɛlɔ. Eelo, etena kahomanawɔ l’ehemba kana l’ekakatanu, ekambi waki Nzambi nyangaka ekimanyielo le nde. Onde wɛ atasɛngasɛngaka Jehowa dia nde kokimanyiya etena keyɛ l’ohomba w’efula?
2 Dimbola di’ohomba efula monyiyamaka: Onde sho koka nongamɛ mɛtɛ ɔnɛ Jehowa ayokadimola alɔmbɛlɔ aso dia kondja ekimanyielo? Okadimwelo wakeketsha mbetawɔ tanemaka l’Osambu 70. Osambu wakeketsha ɔsɔ wakafundama oma le Davidi, okambi waki Jehowa wakahomana l’ehemba ndo l’ekakatanu efula lo lɔsɛnɔ lande. Omembi w’esambo ɔsɔ wakasambiyama akatshutshuyama dia mbuta lo dikambo dia Jehowa ate: “[Nzambi] li, . . . We keli ukimanyidi ami la utshungudi ami.” (Osam. 70:5) Ɔsɛdingwelo w’Osambu 70 kokaka tokimanyiya dia mbeya lande na kakokaso ndo sho lawɔ mendɛ le Jehowa lo tena dieso lo dihombo ndo ndjaɛkɛ tshɛ le nde ɔnɛ nde ayonga “Utshungudi” aso.
“We keli . . . Utshungudi”
3. a) Osambu 70 wekɔ la delo diakɔna dia kondja ekimanyielo? b) Eshikikelo kakɔna kakɛnya Davidi l’Osambu 70?
3 Osambu 70 tatɛka ndo komɛka la delo diakalelɛ Davidi Nzambi dia nde mbokimanyiya. (Adia Osambu 70:1-5.) Davidi akasɛngasɛnga Jehowa dia nde ‘samanya’ ndo ‘aha tshimbatshimba’ dia ndjotshungola. Lo divɛsa 2-4, Davidi akasɛngasɛnga Jehowa mbala tshanu. Alɔmbɛlɔ asato w’etatelo mendanaka la wanɛ wakayangaka dia mbodiaka. Davidi akasɛngasɛnga Jehowa dia nde nɛndja atunyi ande ndo nde mbaotsha sɔnyi l’ɔtɛ w’awui awɔ wa kɔlɔ. Alɔmbɛlɔ ahende w’ɔsɛngɔsɛngɔ wayela wele lo divɛsa 4 mendanaka la ekambi waki Nzambi. Davidi akalɔmbɛ dia wanɛ wayanga Jehowa wangɛnɛngɛnɛ ndo wôtombole. Davidi akatɛ Jehowa ɛtɛkɛta wayela ɛnɛ dia komiya osambo ande: “We keli ukimanyidi ami ndu utshungudi ami.” Tolembete dia Davidi kombuta ɔnɛ: “Onge” oko onto lɔsɛngasɛnga dui dikina. Koko nde akate ate: “We keli,” dia mɛnya eshikikelo kaki lande. Davidi aketawɔka dia nde ayolongola ekimanyielo k’oma le Nzambi.
4, 5. Wetshelo akɔna wakondjaso lo kɛnɛ kendana la Davidi lo Osambu 70, ndo eshikikelo kakɔna kakokaso monga latɔ?
4 Kakɔna kɛnya Osambu 70 lo dikambo dia Davidi? Etena kakandalɔshamaka oma le atunyi wakayashikikɛ dia mbodiaka, Davidi konyanga dia kandola akambo ndamɛ. Koko nde aki l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayɔlɔshana l’atunyi ande l’etena ndo lo woho wakandashikikɛ. (1 Sam. 26:10) Davidi akatetemala monga l’eshikikelo dia Jehowa kimanyiyaka ndo tshungolaka wanɛ woyanga. (Heb. 11:6) Davidi aketawɔka dia atɛmɔdi wa mɛtɛ wekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa ngɛnangɛna ndo tombola Jehowa lo mbutɛ anto akina akambo wendana la woke woke ande.—Osam. 5:11; 35:27.
5 L’ɛnyɛlɔ ka Davidi, sho kokaka monga l’eshikikelo ka tshɛ ɔnɛ Jehowa ekɔ Okimanyedi aso ndo “Utshungudi” aso. Oma lɔkɔ, etena kahomanaso l’ehemba wa wolo kana keso l’ohomba w’efula wa kondja ekimanyielo, sho kokaka nɔmba Jehowa aha la tshimbatshimba dia nde tokimanyiya. (Osam. 71:12) Ngande wakoka Jehowa kadimola alɔmbɛlɔ aso wɔlɔmbaso ekimanyielo? La ntondo ka sho sɛdingola woho wakoka Jehowa tokimanyiya, nyɛsɔ tɔsɛdingole toho tosato takandatshungola Davidi ndo takandokimanyiya etena kakinde l’ohomba wa wanyandja.
Nde akatshungɔ oma le atunyi ande
6. Kakɔna kakakimanyiya Davidi dia nde mbeya dia Jehowa tshungolaka anto w’ɛlɔlɔ?
6 Lo kamba la tenyi dia Bible diaki lande, Davidi akeyaka dia anto w’ɛlɔlɔ kokaka mendɛ le Jehowa dia nde mbakimanyiya. Etena kakadiake Jehowa anto wa kɔlɔ lo Mvula k’elola, nde akashimbɛ Nɔa la nkumbo kande kakokaka Nzambi wɔma. (Etat. 7:23) Etena kakalɔsha Jehowa dja la ekama wa tshɔ le anto waki l’osomba wa Sɔdɔma la Ngɔmɔra, nde akakimanyiya Lɔta laki onto ɔlɔlɔ la anande wa wamato ahende dia vɔ shimbamɛ. (Etat. 19:12-26) Etena kakadiake Jehowa Farawɔ kanga otako ndo alembe ande lo Ndjale ka Beela, Nde akakokɛ ekambi ande ndo akâkimanyiya diaha vɔ ndanyema. (Etum. 14:19-28) Shi kema dui dia diambo dia mɛna dia Davidi akatombola Jehowa l’osambo okina ɔnɛ: Nde ekɔ ‘Nzambi kashimbɛ’?—Osam. 68:20.
7-9. a) Ɔkɔkɔ akɔna waki la Davidi dia ndjaɛkɛ lo dikoka dia shimbɛ diele la Nzambi? b) Davidi akatombola onto akɔna l’ɔtɛ w’etshungwelo kande?
7 Davidi aki l’ɔkɔkɔ okina wa ndjaɛkɛ tshɛ lo dikoka diele la Jehowa dia mboshimbɛ. Oma lo kɛnɛ kakokomɛ, Davidi akeyaka dia “anya wa pundju” waki Jehowa kokaka tshungola wanɛ wôkambɛ. (Euh. 33:27) Lo waaso akina nto Jehowa akashimbɛ Davidi oma l’anya wa “atunyi” ande. (Osam. 18:17-19, 48) Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi.
8 Etena kakatɛtɛmɔlaka wamato w’ase Isariyɛlɛ Davidi l’ɔtɛ w’etshumba wakandadjaka l’ata, nkumekanga Saulo akawoke kandjema woho ɔnɛ wele nde akawoke dikɔnga lo waaso ahende. (1 Sam. 18:6-9) Davidi akasandjɔ diaha nde mbikama dikɔnga lo waaso akɔ tshɛ. Onde Davidi akashimbamɛ l’ɔtɛ wa diewo diaki lande ndo lowango l’efula lakandalawɔka oko wakinde ɔndɔshi w’ata wa manamana? Ndooko. Ɔkɔndɔ wa lo Bible nembetshiyaka dia “[Jehowa] aki kame la ndi.” (Adia 1 Samuele 18:11-14.) L’ɔkɔngɔ diko, etena kakɔtɔ sheke yakadje Saulo dia ndjaka Davidi l’anya wa ase Filistiya l’ashi, ‘Saulo akɛnyi ndo akalembetɛ ate Jehowa ekɔ kâmɛ la Davidi.’—1 Sam. 18:17-28.
9 Davidi akatombola onto akɔna l’ɔtɛ w’etshungwelo kande? Ɛtɛkɛta wele la diko dia Osambu 18 mbutaka dia Davidi “akatɛ Jehowa awui wa l’Osambu ɔnɛ lushi lakôtshungola Jehowa . . . oma l’anya wa Saulo.” Davidi akakɛnɛmɔla nsaki yaki lande lo lembo lɔnɛ lo mbuta ate: “[Jehowa] keli dive diami, wumbe ami wa ta la utshungudi ami; [Nzambi k]ami, dive diami, lene atumushamaka.” (Osam. 18:2) Shi mbetawɔ kaso keketshamaka lo mbeya dia Jehowa ekɔ l’akoka wa tshungola ekambi ande?—Osam. 35:10.
Nde akakondja osukɔ etena kakinde baka la hemɔ
10, 11. Kakɔna katokimanyiya dia sho mbeya etena kaki Davidi la hemɔ kɔtɛkɛtami l’Osambu 41?
10 Mbala kɛmɔtshi nkumekanga Davidi akatate hemɔ ka wolo katɛkɛtama l’Osambu 41. Etena kakinde baka la hemɔ, atunyi ande amɔtshi wakɔsaka dia Davidi “husungukala ntu.” (Divɛsa 7, 8) Etena kakɔna kaki Davidi baka la hemɔ? Akambo watɛkɛtama l’osambo ɔnɛ mbeyaka mbɔtɔnɛ la tena dia pâ dia lo lɔsɛnɔ laki Davidi etena kakayangaka Abisalɔma w’ɔnande dia mbɔkɔsɔla lowandji.—2 Sam. 15:6, 13, 14.
11 Ɛnyɛlɔ, Davidi tɛkɛtaka dikambo dia ɔngɛnyi ande ɔmɔtshi wakandɛkɛka otema le nde wakalɛka la nde wakayofunga. (Divɛsa 9) Dui sɔ mbeyaka tohola dikambo dimɔtshi diakakomɛ Davidi lo lɔsɛnɔ lande. Etena kakatɔmbɔkɔ Abisalɔma, ondaki ande wakandɛkɛka otema le nde wakawelɛka Ahitɔfɛlɛ akofunge ndo akete lo wedi waki Abisalɔma dia tɔmbɔkwɛ nkumekanga. (2 Sam. 15:31; 16:15) Tokanyiya yema woho wakayaoke nkumekanga etena kakinde baka la hemɔ, ele kema la wolo wa memala ndo eya dia wanɛ tshɛ waki suke la nde wakakombolaka dia nde mvɔ dia vɔ kotsha sheke yawɔ ya kɔlɔ.—Divɛsa 5.
12, 13. a) Eshikikelo kakɔna kaki la Davidi? b) Ngande wakakeketsha Nzambi Davidi?
12 Tena tshɛ Davidi akayaɛkɛka le “Utshungudi.” Lo dikambo dia ɔtɛmɔdi ɔmɔtshi wa Jehowa w’ɔlɔlɔ wele la hemɔ, Davidi akate ate: “[Jehowa] ayûtshungula lushi l’asui. [Jehowa] atuwushaka wulu lam’endi lu tangi k’asui. We atûsambaka lu kandji yandi tshe, lam’endi lu tangi.” (Osam. 41:1, 3) Lo divɛsa nɛ nto, tolembete eshikikelo kaki la Davidi l’ɛtɛkɛta w’ɔnɛ: ‘Jehowa ndamɛ ayo.’ Davidi aki l’eshikikelo k’ɔnɛ Jehowa ayowotshungola. Lo woho akɔna?
13 Davidi konongamɛka ɔnɛ Jehowa ayowɔkɔnɔya lo dihindo. Koko, nde aki l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ‘ayowosukɛ,’ mbuta ate nde akahombe mbosha wolo etena kakinde baka la hemɔ. Tena tshɛ Davidi aki l’ohomba wa ekimanyielo kɛsɔ. Lâdiko dia hemɔ kakɔlɛndja, nde akadingama l’atunyi wakatɛkɛta kɔlɔ lo dikambo diande. (Divɛsa 5, 6) Ondo Jehowa akakeketsha Davidi lo woho wakandawohola tokanyi takeketsha. Davidi akate ate: ‘Wɛ atosukɛka l’ɔtɛ w’olowanyi ami.’ (Divɛsa 12) Ondo Davidi akakondja wolo nto lo woho wakandakane yimba lo woho wele kânga mbakinde wɔdu ndo mbakatɛkɛtaka atunyi ande kɔlɔ lo lokombo lande, Jehowa akawɔsaka oko onto laki la olowanyi. L’ekomelo Davidi akayɔkɔlɔnganaka. Sho mongaka l’ekeketshelo mɛtɛ etena keyaso dia Jehowa kokaka sukɛ wanɛ wele la hemɔ!—2 Kor. 1:3.
Nde akawosha mbo ya ndɛ
14, 15. Etena kakɔna kaki Davidi nde l’anto ande l’ohomba wa mbo ya ndɛ, ndo ekimanyielo kakɔna kakawakondja?
14 Etena kakandakome nkumekanga k’Isariyɛlɛ, Davidi akakokaka ndɛ mbo ya ndɛ y’amɛna ndo nnɔ wanu ndo mbelɛ anto akina efula dia vɔ ndjɔlɛ lo mɛsa ande. (2 Sam. 9:10) Koko, lo tena dimɔtshi Davidi akadiɛnɛ la ndjala. Etena kakatɔmbɔkɔ Abisalɔma w’ɔnande ndo kakandahembe dia mbɔkɔsɔla lowandji, Davidi l’ekambi ande wa kɔlamelo wakalawɔ oma la Jerusalɛma. Vɔ wakalawɔ otsha lo nkɛtɛ ya Ngiliyadɛ yaki lo lɛkɛ l’ehotwelo ka wonya ka Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana. (2 Sam. 17:22, 24) Lam’ele vɔ wakahombe monga tekekɔ, Davidi nde l’anto ande wakonge esadi eto lo dihombo dia wolo dia mbo ya ndɛ, ashi wa nnɔ ndo diomuyelo. Ko lende akawahombe tana mbo ya ndɛ l’oswe wa shɛnga ɔsɔ?
15 L’edjedja ka wonya, Davidi nde la anto ande wakayokomaka l’osomba wa Mahanayima. Lɛkɔ, vɔ wakatohomanaka la apami asato waki akanga wa dihonga: Shobi, Makira la Barazilai. Vɔ waketawɔ mbidja nsɛnɔ yawɔ lo wâle dia kimanyiya nkumekanga kakasɔnama oma le Nzambi, nɛ dia otondonga Abisalɔma akɔshi lowandji, tshike aha la tâmu nde otosha onto tshɛ lakasukɛka Davidi dilanya dia wolo. Etena kakawɛnyi okakatanu waki la Davidi nde l’anto ande, apami asato wa kɔlamelo asɔ wakawaela diangɔ efula diaki lawɔ ohomba, mbidja ndo mbeto, eponga, nanula, kɔndɛ, ahɔhɔ, osanga, esɔ ndo ɛkɔkɔ. (Adia 2 Samuele 17:27-29.) Kɔlamelo ya lânde ndo woho wakalongola apami asato asɔ Davidi nde l’anto ande akananda otema waki Davidi. Onde Davidi akakoke mbohɛ kɛnɛ kakosalɛ apami asɔ?
16. Onto akɔna mɛtɛ lakasha Davidi nde l’anto ande mbo ya ndɛ?
16 Ko onto akɔna mɛtɛ akasha Davidi nde l’anto ande mbo ya ndɛ? Davidi aki l’eshikikelo k’ɔnɛ Jehowa kotshaka ehomba w’ekambi ande. Aha la tâmu, Jehowa kokaka tshutshuya ekambi ande ekina dia vɔ kimanyiya anyawɔ ambetawudi wele lo dihombo. Etena kakandakanaka yimba lo kɛnɛ kakokomɛ lo nkɛtɛ ya Ngilayadɛ, Davidi akɛnyi mɛtɛ dia lɔsɛngɔ lakɛnya apami asato asɔ aki mɛtɛ djembetelo ya ngandji kaki Jehowa. Otsha l’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande, Davidi akafunde ate: “Dimi laki olongo a pami, ku laya usumbi, keli latenyi untu ololo asekama, kuyanga an’andi walomba ma.” (Osam. 37:25) Shi sho kondjaka ekeketshelo lam’eyaso dia Jehowa ayokotsha ehomba w’ekambi ande?—Tuk. 10:3.
“[Jehowa] mbeyaka wuhu wa nshimbela antu”
17. Kakɔna kôkɛnyaka Jehowa mbala ko mbala?
17 Davidi aki ɔmɔtshi l’atei w’ekambi waki Jehowa wakatshungɔ lo nshi yakafundamaka Bible. Tatɛ oma lo nshi ya Davidi, mbala ko mbala Nzambi ôkɛnyaka mɛtɛ k’ɛtɛkɛta w’ɔpɔstɔlɔ Petero ɛnɛ: “[Jehowa] mbeyaka wuhu wa nshimbela antu w’ololo uma l’ehimba.” (2 Pet. 2:9) Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dikina pende.
18. Ngande wakatshungola Jehowa ekambi ande lo nshi ya Hɛzɛkiya?
18 Etena kakɔtwɛ alembe wa wolo w’ase Asuriya ase Juda la ta ndo kakawanɛ Jerusalɛma oya l’ɔnɔnyi 732 N.T.D., nkumekanga Hɛzɛkiya akalɔmbɛ ate: “[Jehowa] li, we [Nzambi k]asu utushimbeli . . . dia waulelu tshe weyi vati: we, weme keli [Jehowa].” (Is. 37:20) Hɛzɛkiya akaleke ndjakiyanya dikambo dia lokombo laki Nzambi. Jehowa akakadimola dɔmbɛlɔ sɔ dia l’otema ɔtɔi. L’otsho ɔtɔi oto, ondjelo ɔtɔi akadiake asɔlayi w’ase Asuriya 185 000 ndo akatshungola ekambi waki Jehowa wa kɔlamelo.—Is. 37:32, 36.
19. Ɔhɛmwɛlɔ akɔna wakakitanyiya Akristo wa lo ntambe ka ntondo dia vɔ nshimbamɛ oma lo mpokoso?
19 Nshi ngana tsho la ntondo ka nyɔi kande, Yeso akasha ɔhɛmwɛlɔ wa prɔfɛsiya lo wahɔ w’ambeki ande waki la Judeya. (Adia Luka 21:20-22.) Ɛnɔnyi akumi wakete, koko lo 66 T.D., ɔtɔmbɔkwɛlɔ w’ase Juda akakonya dia alembe w’ase Rɔma ndja dia ndjɔlɔsha Jerusalɛma. Nunu di’alembe diakalɔmbwama oma le Cestius Gallus wakalanya etenyi k’ehele ka tɛmpɛlɔ ko wakayomɔka la shashimoya. Lo mbeya dia ɔsɔ aki diaaso dia vɔ pandɔ oma l’elanyelo kakatatshi Yeso, Akristo wa kɔlamelo wakalawɔ l’akona. Nunu di’alembe w’ase Rɔma wakakalola lo 70 T.D., ndo mbala kɛsɔ vɔ komimɔ ndo wakawalanya Jerusalɛma tshɛ. Akristo wakakitanyiya ɔhɛmwɛlɔ waki Yeso wakashimbamɛ oma lo mpokoso ka woke kɛsɔ.—Luka 19:41-44.
20. Lande na kakokaso ndjaɛkɛ le Jehowa oko “Utshungudi” aso?
20 Mbetawɔ kaso keketshamaka etena kakanaso yimba lo tolembetelo tɛnya dia Jehowa kimanyiyaka ekambi wakinde. Kɛnɛ kakandasale lo nshi yakete toshaka ɛkɔkɔ w’eshika wa monga l’eshikikelo. Oyadi ekakatanu akɔna wakoka pomana la so kakianɛ kana wayohomana la so lo nshi yayaye, sho lawɔ kokaka monga l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ Jehowa ekɔ “Utshungudi” aso. Ngande wakoka Jehowa totshungola? Ko kayotota lo dikambo di’anto wakatatɛkɛtshi dikambo diawɔ lo mbɔtwɛlɔ ka sawo diaso? Ngande wakayotshikitanaka akambo waki lawɔ? Tayokadimola ambola asɔ lo sawo diayela.
Onde wɛ âkohɔ?
• Osambu 70 toshaka ɛkɔkɔ wa sho monga l’eshikikelo kakɔna?
• Ngande wakasukamɛ Davidi lo nshi yakinde la hemɔ?
• Bɛnyɛlɔ diakɔna diɛnya dia Jehowa kokaka tshungola ekambi ande oma le atunyi?
[Osato wa lo lɛkɛ 6]
Jehowa akakadimola dɔmbɛlɔ diaki Hɛzɛkiya