Tshoto y’Etangelo y’Angɛlɛ wa wɔdu yakatondjama l’oyango akɔna?
AYA ɛnɔnyi efula wele anto wa l’andja w’otondo wekɔ lo ngɛnangɛna ndo nkondja wahɔ oma l’akambo wa lo Bible walembetshiyama lo Tshoto y’Etangelo. Lo Ngɔndɔ k’esambele 2011, Tshoto y’Etangelo ya ntondo ya wekelo y’Angɛlɛ wa wɔdu yakatondjama. Lɔkɔ, wakate ɔnɛ: “L’edja k’ɔnɔnyi ɔtɔi, tayanga mpemba tondjaka Tshoto y’Etangelo lo Angɛlɛ wa wɔdu ndo naka yɔ yayonga l’etombelo w’ɛlɔlɔ, kete yayotetemala tondjama.”
Kakianɛ, tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia nyewoya dia tambɔsa yɛdikɔ ya ntetemala ndjitondja. Yɔ yanga ntatɛ tondjama ndo lo Falase, Portugais ndo l’Espagnol wa wɔdu.
ANTO EFULA NDJINGƐNANGƐNAKA
L’ɔkɔngɔ wa vɔ nongola Tshoto y’Etangelo y’Angɛlɛ wa wɔdu, anto efula wa la sidɛ ka Pacifique wakate ɔnɛ: “Kakianɛ, anangɛso l’akadiyɛso woleka nshihodia awui wele lo Tshoto y’Etangelo.” Mukanda okina mbitaka ɔnɛ: “Wenya wakatetshaka dia nyanga elembetshiyelo wa tɔtɛkɛta ta wolo lo diksiɔnɛrɛ weta kakianɛ dia nshihodia avɛsa ndo wetshelo wakokaso nkondja.”
Kadiyɛso kɛmɔtshi kɔtɔ lo kalasa y’adidi l’États-Unis mbutaka ate: “L’edja k’ɛnɔnyi 18, lakatɛkɛtaka ndo lakafundaka lo yoho yele paka anto wakɔtɔ kalasa y’adidi mbakoka nshihodia. Laki la mbekelo ka ntɛkɛta ndo nkanyiya lo yoho y’ambiya anto akina. Koko lambɛna dia dimi pombaka nsala etshikitanu efula.” Etena kɛnɛ kayande osambisha wa manamana, nde mbutaka ate: “Tshoto y’Etangelo y’Angɛlɛ wa wɔdu mbambokimanyiya dia dimi ndjalowanya. Tɔtɛkɛta tookamba lawɔ lɔkɔ ambombisha ɛnyɛlɔ ka dimi lawɔ nkamba la tɔtɛkɛta ta wɔdu.”
Kadiyɛso kekina ka lo wodja w’Angleterre kakabatizama lo 1972 akafunde lo dikambo dia Tshoto y’Etangelo y’Angɛlɛ wa wɔdu ate: “Etena kakamayiadɛ mbala ka ntondo, lakoke oko Jehowa mbodjashi suke lami onyingi lonya lo dihɛka ndo tekɔ lo mbadia dimi lande kaamɛ. Aki oko ombutshi ɔmɔtshi mbatɛ ɔnande shimu ya dimɛna efula.”
Kadiyɛso kekina kakamba lo Bɛtɛlɛ ka l’États-Unis kambobatizama olekanyi ɛnɔnyi 40 akate ate numɛlɔ ka Tshoto y’Etangelo nyɛ yambookimanyiya dia nde ndeka nshihodia Bible. Ɛnyɛlɔ, kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Elembetshiyielo wa tɔtɛkɛta tɔmɔtshi,” yakatondjama lo Tshoto y’Etangelo y’Angɛlɛ wa wɔdu ya Ngɔndɔ ka divwa 15, 2011 yakalembetshiya tshɛkɛta “olui a woke w’ɛmɛnyi” wele lo Hɛbɛru 12:1 ɔnɛ: “Dui sɔ nembetshiyaka ɔnɛ vɔ wekɔ efula kaheyama mbadia.” Nde mbutaka ate: “Diɛsɛ l’elembetshielo ɛsɔ, lakashihodia divɛsa sɔ.” Lo dikambo dia nsanganya yasalema lomingu la lomingu, nde kotshaka ate: “Kaanga mbakoka ana w’akɛnda nkadimola mbala kakɔ ɔtɔi oma lo Tshoto y’Etangelo ya wɔdu, vɔ hawokadimola lo tɔtɛkɛta takɔ taamɛ oko lo Tshoto y’Etangelo yokotondjamaka mbala la mbala. Ɔnkɔnɛ kɔmatɛrɛ yashawɔ ngɛnyangɛnyaka ampokami efula.”
Kadiyɛso kekina kakamba nde lawɔ lo Bɛtɛlɛ akafunde ate: “Dimi kombolaka mpokamɛ etena kasha ana w’akɛnda kɔmatɛrɛ l’etshumanelo. Tshoto y’Etangelo y’Angɛlɛ wa wɔdu ambakimanyiya dia vɔ mbisha kɔmatɛrɛ la dietawɔ tshɛ. Kɔmatɛrɛ yashawɔ yekɔ tshondo y’ekeketshelo le mi.”
Kadiyɛso kɛmɔtshi kakabatizama lo 1984 mɛnyaka lowando la nde lo dikambo dia Tshoto y’Etangelo y’Angɛlɛ wa wɔdu lo mbuta ɔnɛ: “Yɔ mɛtɛ yakatondjama dikambo diami. Lambotatɛ nshihodia kɛnɛ kadiami lo yɛdikɔ y’efula. Ndo nto, loosha kɔmatɛrɛ lo Wekelo wa Tshoto y’Etangelo.”
YƆ YAMBOKIMANYIYA AMBUTSHI EFULA
Ombutshi ɔmɔtshi wa womoto wele l’ɔna pami lele l’ɛnɔnyi esambele akate ate: “Mbɔsa etena ka mbolembetshiya tɔtɛkɛta ta wolo etena kalɔngɔsɔlaso Tshoto y’Etangelo nɛndjakami efula.” Ngande wambookimanyiya Tshoto y’Etangelo y’Angɛlɛ wa wɔdu? Nde mbutaka ate: “Lamaamba heyama dia mbɛɛna adia edingɔ ndo ashihodia kɛnɛ kadiande. Lam’ele tɔtɛkɛta tele lɔkɔ bu wolo ndo ɛnɔngɔ wekɔ tomondo efula, nde oshihodia dimɛna ndo ɔngɛnangɛna wekelo. Nde otatɛ ndowanya kɔmatɛrɛ yashande lo nsanganya, aha la dimi mbokimanyiya ndo nde olekaka mbidja yimba lo wekelo etena katawalɔmbwama.”
Mama kekina kele nde lawɔ l’ɔna womoto lele l’ɛnɔnyi enanɛi akafunde ate: “Ntondo, takookimanyiyaka dia nde mbisha kɔmatɛrɛ. Koko kakianɛ, ndamɛ oyilɔngɔsɔlaka. Toowokimanyiyaka paka lo pai dia mbolembetshiya tɔtɛkɛta nɛ dia ndamɛ otishihodia. Kakianɛ, oleka ngɛnangɛna wekelo wa Tshoto y’Etangelo.”
KAKƆNA KATA ANA VƆAMƐ?
Ana w’akɛnda efula wambɛna dia Tshoto y’Etangelo y’Angɛlɛ wa wɔdu yakatondjama lo yoho ya laande lo dikambo diawɔ. Rebecca lele l’ɛnɔnyi dikumi l’ehende akalɔmbɛ ate: “Lam’alanganyu nyotetemale ndjitondja.” Nde kotshaka ate: “Lambɔngɛnangɛna heyama woho wambonyodja kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: ‘Elembetshiyelo wa tɔtɛkɛta tɔmɔtshi.’ Yɔ yekɔ ehomɔ ka dimɛna efula le ana w’akɛnda.”
Nicolette lele l’ɛnɔnyi esambele mbutaka nde lawɔ ate: “Laki l’okakatanu w’efula dia nshihodia awui wa lo Tshoto y’Etangelo. Kakianɛ, loshaka kɔmatɛrɛ lo ɛtɛkɛta ami hita.” Emma lele l’ɛnɔnyi divwa akafunde ate: “Tshoto nyɛ yambokimanyiya efula dimi la kosɛmi lele l’ɛnɔnyi esamalo. Taya l’akoka wa nshihodia akambo efula. Losaka la mamba.”
Mbokɛmaka hwe di’anto efula wekɔ lo nkondja wahɔ oma lo Tshoto y’Etangelo y’Angɛlɛ wa wɔdu, nɛ dia yɔ yekɔ la tɔtɛkɛta ta wɔdu efula. Yɔ yambokimanyiya anto efula dia ndeka nshihodia akambo wa lo Bible ndo yayotetemala tondjama kaamɛ la nyɛ yokotondjamaka mbala la mbala yambokimanyiya anto efula oma ko 1879.
[Osato wa lo lɛkɛ 29]
[Osato wa lo lɛkɛ 30]
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 30]
“Wenya wakatetshaka dia nyanga elembetshiyelo wa tɔtɛkɛta ta wolo lo diksiɔnɛrɛ weta kakianɛ dia nshihodia avɛsa ndo wetshelo wakokaso nkondja”
[Osato wa lo lɛkɛ 31]
[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 31]
“Lamaamba heyama dia mbɛɛna adia edingɔ ndo ashihodia kɛnɛ kadiande”