Waohwelo wa Jehowa wekɔ amɛna

1. Awui akɔna wekaso mbala la mbala lo nsanganya, ndo wahɔ akɔna wakondjaso lo mbakalolɛka?

ETENA katoyɔlɔngɔsɔlaka Wekelo wa Tshoto y’Etangelo, onde wɛ atayambolaka ɔnɛ: ‘Shi tambekaka awui anɛ’? Naka aya tshanda mɔtshi yɔtɔyɛ lo nsanganya ya l’etshumanelo, kete ondo wɛ ambɛnaka dia vɔ kalolɛka wetshelo ɛmɔtshi mbala la mbala. Ɛnyɛlɔ, awui wendana la Diolelo diaki Nzambi, olambo w’etshungwelo, olimu w’esambishelo, ndo waonga akina wele oko ngandji ndo kɔlamelo wekɔ akambo wekaso lo nsanganya mbala la mbala. Mbeka akambo asɔ mbala la mbala tokimanyiyaka dia monga la mbetawɔ ka wolo ndo monga ‘anto wakitanyiya ɔtɛkɛta, koko aha amboki ato.’​—Jak. 1:22.

2. a) Waohwelo wa Nzambi mendanaka mbala efula la na? b) Ngande wotshikitanyi waohwelo wa Nzambi la ɛlɛmbɛ w’anto?

² Tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokadimɔmi ɔnɛ “waohwelo” mendanaka mbala efula la ɛlɛmbɛ, wadjango ndo ɛlɔmbwɛlɔ kasha Nzambi ekambi ande. Otshikitanyi l’ɛlɛmbɛ w’ana w’anto watshikitanyema ndo wavuswama, ɛlɛmbɛ ndo wadjango wa Jehowa wokongaka nshi tshɛ amɛna. Kaanga mbele ɛlɛmbɛ ɛmɔtshi waki Nzambi mbishamaka paka lo waaso amɔtshi ato kana mendanaka paka la akambo amɔtshi, vɔ hawongaka pondjo kɔlɔ kana mbeta loowe. Omembi w’esambo akate ate: “[Waohwelo] aye weli ololo pundju.”​—Osam. 119:144.

3, 4. a) Waohwelo wa Jehowa mongaka nto la na? b) Kakɔna kakahombe ase Isariyɛlɛ nsala dia vɔ nkondja ɛtshɔkɔ?

³ Ondo wɛ ambɛnaka dia waohwelo wa Jehowa mongaka nto la ɛhɛmwɛlɔ. Wodja w’Isariyɛlɛ wakalongolaka ɛhɛmwɛlɔ lo tshimbo y’amvutshi mbala la mbala. Ɛnyɛlɔ, yema tshitshɛ la ntondo k’ase Isariyɛlɛ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka, Mɔsɛ akaahɛmɔla ate: “Kanyewo, tanyukesamaki l’etema anyu, dia nyu nkadimo utsha le ditemolatemola la ditemola. [Jehowa] atukunyuka kele ka wulu.” (Euh. 11:16, 17) Bible mɛnyaka dia Nzambi akashaka ekambi ande waohwelo w’amɛna.

⁴ Lo waaso akina efula, Jehowa akakeketsha ase Isariyɛlɛ dia vɔ mbooka wɔma, nkitanyiya dui diande ndo nkidia lokombo lande. (Euh. 4:29-31; 5:28, 29) Otowokitanyiya waohwelo asɔ, tshike wotokondja ɛtshɔkɔ efula.​—Lew. 26:3-6; Euh. 28:1-4.

KƐNƐ KAKASALE ASE ISARIYƐLƐ LA NTONDO KA WAOHWELO WA NZAMBI

5. Lande na kakalwɛlɛ Jehowa nkumekanga Hɛzɛkiya ta?

⁵ Lo ɔkɔndɔ w’ase Isariyɛlɛ wakalole l’esukusuku, Jehowa akakotsha alaka wakandaalake. Ɛnyɛlɔ, etena kakatshu Sɛnakɛribɛ nkumekanga k’ase Asuriya dia tɔlɔsha Juda ndo kakandaanɛ dia minya nkumekanga Hɛzɛkiya oma lo lowandji la wolo, Jehowa akekɛ lonya lo ntoma ondjelo ande. L’otsho ɔtɔi oto, ondjelo wa Nzambi akadiake “apami w’ahunga tshe” wa l’atei w’alembe w’ase Asuriya, woho ɔnɛ wele Sɛnakɛribɛ akatshutshuyama la wolo dia nkalola la sɔnyi lakande. (2 Ek. 32:21; 2 Khum. 19:35) Lande na kakalwɛlɛ Nzambi nkumekanga Hɛzɛkiya ta? Nɛ dia Hɛzɛkiya “akamamema [Jehowa], kunkimo mbuyela, ndu akalamaka elembe wakadjela [Jehowa] Mose.”​—2 Khum. 18:1, 5, 6.

6. Ngande wakayaɛkɛ nkumekanga Josiya le Jehowa?

⁶ Ɛnyɛlɔ kekina k’onto lakakitanyiyaka wadjango wa Jehowa ele ka nkumekanga Josiya. Kam’akandakotsha ɛnɔnyi enanɛi “ndi akat[atɛ nsala] akambu w’usimbwi lu ashu wa [Jehowa] . . . Kombetola lu lunya la pami kana lu lunya la lomoso.” (2 Ek. 34:1, 2) Josiya akɛnya dia nde akayaɛkɛka le Jehowa lo minya dikishi tshɛ oma lo wodja ndo mbolola ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Lo nsala ngasɔ, Josiya kondjakondjɛ ndamɛ ɛtshɔkɔ, koko ndo wodja w’otondo.​—Adia 2 Ekondo 34:31-33.

7. Etombelo akɔna wakongaka l’ase Isariyɛlɛ etena tshɛ kakawɔnyɔlaka waohwelo wa Jehowa?

⁷ Lonyangu ko, wodja waki Nzambi ɔsɔ kotetemala ndjaɛkɛ lo waohwelo wa Jehowa. L’edja ka ntambe efula, vɔ wakahakahakaka lam’asa okitanyiya l’ohindodi. Tena tshɛ diakɔlaka mbetawɔ kawɔ, ɛtɛkɛta w’ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ w’ɔnɛ “anto wɛmbama la asuku w’ashi ndo wɛmbama lɛnɛ la lɛnɛ la lɔpɛpɛ tshɛ la wetshelo” wakakotshama le wɔ. (Ɛf. 4:13, 14) Oko wakadiatatami, tena tshɛ diakiwɔ kokitanyiyaka waohwelo wa Nzambi, vɔ wakadiɛnɛka la mpokoso efula.​—Lew. 26:23-25; Jer. 5:23-25.

8. Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ k’ase Isariyɛlɛ?

⁸ Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma l’ɛnyɛlɔ k’ase Isariyɛlɛ? Oko wakidiɔ le wɔ, ekambi waki Nzambi wa nshi nyɛ nongolaka alako ndo ohokwelo. (2 Pet. 1:12) Wadielo wa mbala la mbala w’Ɔtɛkɛta wa Nzambi wakafundama lo wolo wa nyuma k’ekila tooholaka waohwelo ande. Oko weso la lotshungɔ la nsala kɛnɛ kalangaso, sho koka nsɔna dia ndjela ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa kana nsala kɛnɛ kele ɔlɔlɔ lo washo aso. (Tuk. 14:12) Nyɛsɔ tɔsɛdingole ɛkɔkɔ ɛmɔtshi wɛnya lande na kahombaso ndjaɛkɛ lo waohwelo wa Jehowa ndo wahɔ wakondjaso lo nsala dui sɔ.

TOKITANYIYA WAOHWELO WAKI NZAMBI KO TAYOYƆSƐNA PONDJO

9. Etena kaki asi Isariyɛlɛ l’oswe wa shɛnga, ngande wakaashikikɛ Jehowa dia nde ayowasukɛ?

⁹ L’edja k’ɛnɔnyi 40 wakekekɔ ase Isariyɛlɛ ‘l’oswe wa shɛnga wa woke ndo wa wɔma,’ Jehowa kombasha elembetshielo wa shikaa wendana la woho wakandahombe mbalɔmbɔla, mbakokɛ ndo mbakotshɛ ehomba awɔ. Koko nde akawatɛka mbala la mbala dia vɔ pombaka ndjaɛkɛ le nde ndo l’ɛlɔmbwɛlɔ kande. Lo nkamba la dinge la yanyi ndo ɛkɔhɔ ka dja l’otsho dia mbalɔmbɔla, Jehowa akɛnya ase Isariyɛlɛ dia nde akaasukɛka etena kakawatandaka lɔkɛndɔ la paa efula lɔsɔ. (Euh. 1:19; Etum. 40:36-38) Nde akaakotshɛka nto ehomba awɔ wa l’emunyi. Bible mbutaka ɔnɛ: “Ahondo awo kundjala emusu; ekulu awo kumvuda.” Ndo nto, “vo kumpumba nduku engo.”​—Neh. 9:19-21.

10. Ngande walɔmbɔla Jehowa ekambi ande ɛlɔ kɛnɛ?

¹⁰ Ekambi waki Nzambi wa nshi nyɛ waya suke la mbɔtɔ l’andja w’oyoyo wa losembwe. Ko onde sho ndjaɛkɛka le Jehowa dia nde tosha kɛnɛ keso l’ohomba dia sho ndjoshimbamɛ lo “mfɔnu ka woke” kayaye? (Mat. 24:21, 22; Osam. 119:40, 41) Eelo mɛtɛ, Jehowa hayokamba la dinge dia tɔlɔmbɔla dia sho mbɔtɔ l’andja w’oyoyo. Koko nde ekɔ lo nkamba l’okongamelo ande dia tokimanyiya dia sho ntetemala nsungukala lo nyuma. Ɛnyɛlɔ, nshi nyɛ okongamelo wa Jehowa amboleka tɛnya ohomba wa sho monga la lonyuma la wolo lo salaka wadielo wa Bible w’onto ndamɛ, Ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo wa la dikɔlɔ, mbɔtɔka mbala la mbala lo nsanganya y’Akristo ndo lo sambishaka. Onde sho salaka etshikitanu dia nkitanyiya alako asɔ? Nsala ngasɔ ayotokimanyiya dia sho monga la mbetawɔ kayotokimanyiya dia sho ndjɔsɛna l’andja w’oyoyo.

11. Lo toho takɔna tɛnya Nzambi dia nde ndjakiyanyaka dikambo diaso?

¹¹ Laadiko dia tokimanyiya dia sho nsungukala lo nyuma, okongamelo wa Jehowa tokimanyiyaka nto l’alako wendana la woho wa mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna lo lɔsɛnɔ laso la lushi la lushi. Ɛnyɛlɔ, woho wakokaso monga la wɛdimo lo kɛnɛ kendana la lomombo la l’emunyi ndo nama sso di’ɔsɛlɛngɛ diaha sho monga l’ekiyanu efula. Sho kondjaka nto wahɔ lo nkitanyiya alako watoshawɔ wendana l’ɔlɔtɔ, ɔlɔngɔswɛlɔ wa divo, ɔsɔnwɛlɔ wa tɔkɛnyɔ ndo wɔtwɛlɔ wa kalasa y’etale. Tokanyiya nto waohwelo walongolaso wendana la nkumbo yaso, ɔkɛndjɛkɛndjɛlɔ wa dihomɔ dietetaso, okokelo wa Mbalasa ya Diolelo ndo woho wa ndjalɔngɔsɔla di’akambo wa wanyandja wakoka tokomɛ. Alako asɔ tshɛ mɛnyaka dia Nzambi ndjakiyanyaka di’ɔlɔlɔ aso.

WAOHWELO WAKAKIMANYIYA AKRISTO WA LO NTAMBE KA NTONDO DIA NTSHIKALA LA KƆLAMELO

12. a) Dui diakɔna diakoholaka Yeso ambeki ande mbala la mbala? b) Tshelo yakɔna y’okitshakitsha yaki Petero kombohɛ, ndo wetshelo akɔna wakondjaso?

¹² Lo ntambe ka ntondo, ekambi waki Nzambi wakalongolaka waohwelo mbala la mbala. Ɛnyɛlɔ, Yeso akoholaka ambeki ande mbala la mbala ohomba wa monga l’okitshakitsha. Nde kokomɛ tsho lo mbatɛ kɛnɛ kalembetshiya okitshakitsha, koko nde akawaɛnya dui sɔ oma l’ɛnyɛlɔ. Lushi lande l’ekomelo la nkɛtɛ oko onto, Yeso akatshumanya apɔstɔlɔ ande dia nsala dambo di’Elekanelo. Etena kakalɛka apɔstɔlɔ ande, Yeso akonɛ ndo akatatɛ mbasola ekolo, tshelo yakasalemaka mbala efula oma le dibɔyi. (Jni. 13:1-17) Tshelo y’okitshakitsha shɔ yakasha ambeki ande wetshelo wakiwɔ kokoka mbohɛ. Ɛnɔnyi oko 30 l’ɔkɔngɔ, ɔpɔstɔlɔ Petero laki lawɔ lo dambo diakɔ, akayoshaka asekande Akristo alako wendana l’okitshakitsha. (1 Pet. 5:5) Ɛnyɛlɔ ka Yeso pombaka totshutshuya sho tshɛ dia monga l’okitshakitsha lo diɔtɔnganelo diasaso l’anto akina.​—Flpɛ. 2:5-8.

13. Naa dionga dikina di’ohomba diakoholaka Yeso ambeki ande dia monga la diɔ?

¹³ Dui dikina diakoholaka Yeso ambeki ande mbala la mbala aki ohomba wa monga la mbetawɔ ka wolo. L’ɔkɔngɔ wa vɔ mpekɔ ntondja ɔdiɛngɛ waki le dikɛnda dimɔtshi dia pami, ambeki waki Yeso wakawombola ɔnɛ: “Lande na kahatakoki ntondja ɔdiɛngɛ akɔ?” Yeso akaakadimola ate: “L’ɔtɛ wa mbetawɔ kanyu ka tshitshɛ. Lo mɛtɛ kanyotɛmi nte: Naka nyu monga la mbetawɔ ka woke oko lɔtɔngɔ la mutardɛ, . . . ndooko dikambo diahanyatokoka nsala.” (Mat. 17:14-20) L’edja tshɛ k’olimu ande, Yeso aketsha ambeki ande ɔnɛ mbetawɔ ekɔ dionga di’ohomba. (Adia Mateo 21:18-22.) Onde sho salaka la wolo dia nkondja wahɔ oma lo waaso wa nkeketsha mbetawɔ wakondjaso lo nsanganya ya weke ndo ya l’etshumanelo? Nsanganya shɔ tshɛ yekɔ waaso wa sho mɛnya wɛkamu aso le Jehowa.

14. Lande na kele ekɔ ohomba nkɛnɛmɔla ngandji kele oko ka Kristo ɛlɔ kɛnɛ?

¹⁴ Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ ndola la waohwelo watɔlɔmba dia sho monga la ngandji k’onto l’ɔnango. Yeso akate dia ɔlɛmbɛ wa hende woleki woke ele “[nanga] wonyayɛ onto oko wayalangayɛ.” (Mat. 22:39) Woho akɔ waamɛ mbele, Jakɔba y’ɔnango Yeso akelɛ ngandji ate “ɔlɛmbɛ wa woke.” (Jak. 2:8) Ɔpɔstɔlɔ Joani akafunde ate: “Analengo wa ngandji le, dimi lambonyofundɛ, aha ɔlɛmbɛ w’oyoyo, koko ɔlɛmbɛ w’edjedja wakanyalongola oma k’etatelo.” (1 Jni. 2:7, 8) Naa “ɔlɛmbɛ w’edjedja” wakatɛkɛtaka Joani lanɛ? Nde akatɛkɛtaka di’ɔlɛmbɛ wa ngandji. Ɔlɛmbɛ ɔsɔ waki “w’edjedja” lo yoho nyɛ yele Yeso akawashawɔ ɛnɔnyi efula la ntondo, mbuta ate “oma k’etatelo.” Koko vɔ waki nto “ɔlɛmbɛ w’oyoyo” nɛ dia wakalɔmbaka dia monga la ngandji ka ndjahombia, mbuta ate ngandji kahomba ambeki waki Yeso monga la tɔ la ntondo k’ekakatanu w’eyoyo. Oko weso ambeki wa Kristo, onde tekɔ la lowando lo ɛhɛmwɛlɔ watoshawɔ diaha sho monga la yimba ya lokaki yambokokanɛ l’andja ɔnɛ ndo yakoka toshimba diaha mboka wonyaso onto ngandji?

15. Naa ɔkɔkɔ wa ntondo wakaye Yeso la nkɛtɛ?

¹⁵ Yeso akayakiyanyaka nto lo dikambo di’anto akina. Dui sɔ diakɛnama lo woho wakandakɔnɔla akanga wa hemɔ, wa dikɔmɔ ndo wakandolola edo. Koko ɔkɔkɔ wa ntondo wakaye Yeso la nkɛtɛ komonga wa nkɔnɔla anto lo demba. Esambishelo ndo wetshelo ande mbakaleke monga ohomba le anto. Lande na? Nɛ dia wanɛ wakakɔnɔla Yeso ndo wakandolola lo ntambe ka ntondo wakayotshundaka esombe ndo wakayovɔka nto, koko wanɛ waketawɔ losango lande wakonge l’elongamelo ka lɔsɛnɔ la pondjo.​—Jni. 11:25, 26.

16. Polo lo yɛdikɔ yakɔna yambohama olimu w’esambishelo ndo wa mbetɛ anto ambeki ɛlɔ kɛnɛ?

¹⁶ Olimu w’esambishelo wakatatɛ Yeso lo ntambe ka ntondo wekɔ lo salema ɛlɔ kɛnɛ lo yoho yoleki. Yeso akadjangɛ ambeki ande ate: “Ɔnkɔnɛ nyotshu ndo nyetɛ anto wa lo wedja tshɛ ambeki.” (Mat. 28:19) Lo mɛtɛ, kɛsɔ mbakawasale ndo sho lawɔ kɛsɔ mbasalaso. Ɛmɛnyi wa Jehowa ndekana miliyɔ esambele wekɔ lo nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo l’ohetoheto lo wedja ndekana 230, ndo wekɔ lo mbeka la miliyɔ y’anto Bible mbala la mbala. Esambishelo kɛsɔ mɛnyaka dia tekɔ lo nsɛna lo nshi y’ekomelo.

TOYAƐKƐ LE JEHOWA

17. Dako diakɔna diakasha ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ nde la Petero Akristo tshɛ?

¹⁷ Lo mɛtɛ, waohwelo wa Jehowa wakakimanyiya Akristo wa lo ntambe ka ntondo dia vɔ ntshikala nge lo mbetawɔ. Ohokanyiya woho wakahombe Timɔte keketshama etena kakawotɛ ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ laki lo lokanu la Rɔmɔ ate: “Otetemale nama lokongɛ l’ɛtɛkɛta w’eshika wakayoke oma le mi.” (2 Tim. 1:13) L’ɔkɔngɔ wa nde nkeketsha asekande Akristo dia vɔ nkɛnɛmɔla waonga wele oko ekikelo, ngandji k’onto l’ɔnango ndo solo dia lotutsha, ɔpɔstɔlɔ Petero akate ate: “[Lay]ongaka nshi tshɛ suke dia nyohola akambo asɔ kaanga mbawaeyanyu ndo kaanga mbambonyoshikimala lo akambo wa mɛtɛ.”​—2 Pet. 1:5-8, 12.

18. Ngande wakɔsaka Akristo wa lo ntambe ka ntondo waohwelo?

¹⁸ Lo mɛtɛ, mukanda wakafunde ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ nde la Petero waki la “akambo wakatama ntondo oma le amvutshi w’ekila.” (2 Pet. 3:2) Onde anangɛso wa lo ntambe ka ntondo asɔ wakomala l’ɔtɛ wa waohwelo asɔ? Keema, nɛ dia dui sɔ diakɛnyaka ngandji kakawaokaka Nzambi ndo diakaakimanyiya dia vɔ ‘ntetemala nongola ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika ndo mpama lo ewo ka Nkumɛso ndo Oshimbedi aso Yeso Kristo.’​—2 Pet. 3:18.

19, 20. Lande na kahombaso ndjaɛkɛ lo waohwelo wa Jehowa, ndo wahɔ akɔna wayotokondja lo nsala dui sɔ?

¹⁹ Ɛlɔ kɛnɛ, tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa ndjaɛkɛ lo waohwelo wa Jehowa watanema lo Ɔtɛkɛta ande, Bible. (Adia Jashua 23:14.) Lɔkɔ, sho tanaka woho wambosalɛ Nzambi anto wele kema kokele akambo l’edja k’ɛnɔnyi nunu. Dibuku sɔ diakafundama dia wahɔ aso. (Rɔmɔ 15:4; 1 Kɔr. 10:11) Ndo nto, sho mɛnaka woho wakotshama alaka wa lo Bible. Alaka amɔtshi wa lɔkɔ wekɔ oko waohwelo w’akambo wakatatami edja la ntondo. Ɛnyɛlɔ, miliyɔ y’anto wekɔ lo mpongomɔ oya l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ waki Jehowa, oko wakadiatatami lo daka dimɔtshi ɔnɛ kɛsɔ mbayoyala ‘lo etenyi k’ekomelo ka nshi y’ekomelo.’ (Is. 2:2, 3) Ndo nto, woho wamboleka akambo wa l’andja ɔnɛ ndana ekɔ ekotshamelo k’alaka wa lo Bible. Ndo oko wakataditshi la diko, woho wambokokanɛ olimu w’esambishelo lo andja w’otondo mɛnyaka ekotshamelo k’ɛtɛkɛta wa Yeso.​—Mat. 24:14.

²⁰ Otungi aso akalame Ɔtɛkɛta ande Bible wakokaso ndjaɛkɛ lɔkɔ. Onde sho kondjaka wahɔ oma lɔkɔ? Sho pombaka ndjaɛkɛ lo waohwelo ande. Kɛsɔ mbakasale Rosellen. Nde mbutaka ate: “Etena kakamatatɛ ndjaɛkɛ tshɛ le Jehowa, mbakamayoleka mɛna woho wambokande ngandji, wasukɛnde ndo wakeketshande.” Ɔnkɔnɛ, nyɛsɔ sho lawɔ totetemala nkitanyiya waohwelo wa Jehowa dia sho nkondja wahɔ.