Onde wɛ kokaka ‘ndja la Makɛdɔniya’?
1. Kakɔna kakatshutshuya Paulo nde l’asekande dia ntshɔ la Makɛdɔniya?
1 Oya l’ɔnɔnyi 49 T.D., ɔpɔstɔlɔ Paulo akamɔ oma la Suriya ka l’Atiyɔka dia nsala lɔkɛndɔ lande la hende la misiɔnɛrɛ. Nde aki l’oyango wa ntshɔ l’Ɛfɛsɔ ndo l’esomba ekina wa l’Asie Mineure. Koko lo dihole dia nde ntshɔ lɛkɔ, nde akalongola leeta oma lo ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma k’ekila dia nde ‘ntshɔ la Makɛdɔniya.’ Nde l’asekande waketawɔ leeta lɔsɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo waki la diɛsɛ dia mbata etshumanelo ka ntondo ka l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ. (Etsha 16:9, 10; 17:1, 2, 4) Ɛlɔ kɛnɛ, bɛtshi dimɔtshi dia nkɛtɛ dia l’andja w’otondo diekɔ mɛtɛ l’ohomba w’ekambi efula wa lo dinela. (Mat. 9:37, 38) Onde wɛ hakoke monga suke dia mbisha lonya l’olimu ɔsɔ?a
2. Lande na kahasɛdingola anto amɔtshi dia menda kana vɔ kokaka monɔ otsha lo wodja okina?
2 Ondo wɛ nangaka monga misiɔnɛrɛ oko Paulo, koko wɛ atakanaka yimba dimɛna dia kana wɛ kokaka monɔ otsha lo wodja okina. Ɛnyɛlɔ, mbeyaka monga ko wɛ bu l’akoka wa ntshɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ l’ɔtɛ w’ɛnɔnyi wele la yɛ kana nɛ dia wɛ ekɔ kadiyɛso k’onyemba kana nɛ dia wɛ ekɔ l’ana wa totshitshɛ. Mbala mɔtshi ko wɛ atakanaka yimba dia monɔ otsha lo wodja okina nɛ dia wɛ mɛnaka dia wɛ kema l’akoka wa têka ɔtɛkɛta okina. Kana mbeyaka monga ko wɛ akamɔ oma lo wodja ayɛ l’ɔtɛ w’ekakatanu wendana l’ekondjelo ko akatshu lo wodja okina ko wɛ oka wolo dia nyomonɔ otsha lo dihole dikina nto. Koko l’ɔkɔngɔ wa wɛ nsɛdingola awui asɔ lo dɔmbɛlɔ, wɛ kokaka mɛna di’ekakatanu ɛsɔ hawohombe koshimba dia wɛ monɔ otsha lo wodja okina wele l’ohomba w’apandjudi.
3. Lande na kele di’onto monga l’akoka wa tosambisha lo wodja okina, halɔmbɛ dia paka nde mbɔtɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ?
3 Onde dia tokimanyiya lo wodja okina paka mbɔtɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ? Kakɔna kakakimanyiya Paulo nde l’asekande dia vɔ nkondja etombelo w’ɛlɔlɔ? Vɔ wakayaɛkɛ le Jehowa ndo le nyuma kande k’ekila. (2 Kor. 3:1-5) Ɔnkɔnɛ, oyadi ekakatanu wele la yɛ hawokosha diaaso dia wɛ nongola olowanyelo wa lânde, wɛ kokaka monga l’akoka wa tosambisha dimɛna lo wodja okina. Tohɛke nto dia wɛ ekɔ lo ntetemala nongola olowanyelo lo tshimbo ya Kalasa k’olimu wa teokrasi ndo ya Losanganya l’olimu. Ndo naka wɛ ekɔ l’oyango wa mbɔtɔ lo Kalasa ka Ngiliyadɛ kana kekina ka ngasɔ, kete wonwelo ayɛ otsha lo wodja okina dia tɔlɛta olimu wa misiɔnɛrɛ wayokokimanyiya dia monga la diewo diayoyokoka nkamba la yɛ naka wɛ ambetawɔma dia nongola olowanyelo okina.
4. Lande na kahahombe apandjudi waya esombe mfɔnya dia vɔ hawoyokoka monɔ lo wodja okina dia tosambisha?
4 Apandjudi waya esombe: Esombe wambotshunda lo nyuma weke la yônge ya dimɛna kokaka monga ohomba efula lo wedja wele la dihombo di’apandjudi. Onde wɛ ambolongolaka pasiɔ? Apandjudi amɔtshi walongola yema ya falanga ya pasiɔ kokaka monga l’akoka wa tɔsɛna dimɛna lo wedja wele bu l’ekondjelo k’efula lɛnɛ ele adepasɛ awɔ mbidja ndo wendana la esakelo hɔshi falanga efula oko lo wedja awɔ wa lôtɔ.
5. Kɔndɔla dikambo dimɔtshi diendana l’ɔnangɛso lakalongola pasiɔ lakonɔ lo wodja okina dia tosambisha.
5 Ɔnangɛso ɔmɔtshi lambolongola pasiɔ lodjashi lo wodja watɛkɛtawɔ Angɛlɛ lele ekumanyi ndo ombatshi mboka akonɔ otsha lo dihole dimɔtshi diatshɔ anto efula dia tɔsɛnya washo dia lo sidɛ-ɛstɛ ka l’Asie dia tokimanyiya djui mɔtshi yaki l’apandjudi divwa watɛkɛta Angɛlɛ. Djui shɔ yakasambisha angɛndangɛna 30 000 wodjashi l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ. L’ɛnɔnyi ehende, anto 50 wakatatɛ mbɔtɔ lo nsanganya. Ɔnangɛso ɔsɔ akafunde ate: “Wonwelo ami lanɛ wambombela ɛtshɔkɔ efula wahamatakondjaka. Etena kema ka dimi nyoshilɛ kânga ɔtshɔkɔ ɔtɔi.”
6. Kɔndɔla dikambo dimɔtshi diendana la kadiyɛso k’onyemba kakonɔ otsha lo wodja okina waki l’ohomba efula w’apandjudi.
6 Akadiyɛso weke enyemba: Jehowa akakambe l’akadiyɛso lo yoho ya diambo efula dia dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ lo wedja wele l’ohomba efula w’apandjudi. (Osam. 68:11) Kadiyɛso kɛmɔtshi k’onyemba keke osekaseka aki l’oyango wa mpamia olimu ande w’esambishelo lo wodja okina, koko ambutshi ande wakayakiyanyaka dikambo dia ekokelo kande. Ɔnkɔnɛ nde akasɔnɛ wodja ɔmɔtshi waki komonga l’efukutanu l’awui wa pɔlitikɛ ndo wa falanga ndo akafundɛ Bɛtɛlɛ ka lo wodja ɔsɔ ko tɔ kakawewoya awui wakandalangaka mbeya. L’ɛnɔnyi esamalo wakandadjasɛ lo wodja ɔsɔ, nde akakondja ɛtshɔkɔ efula. Nde akate ate: “Lo wodja ami, dimi komongaka la waaso efula wa nkondja ambeki wa Bible. Koko, nkamba lo dihole diewɔ l’ohomba efula w’apandjudi akakimanyiya dia dimi nɔmbɔla ambeki efula wa Bible ndo akakimanyiya dia ndowanya akoka ami wa mbetsha.”
7. Kɔndɔla dikambo dia nkumbo kɛmɔtshi kakonɔ otsha lo wodja okina dia tokimanyiya.
7 Nkumbo: Naka nyekɔ l’ana, onde dikambo sɔ mbanyodjɛ wekamu dia nyu monɔ otsha lo wodja okina dia tosambisha lokumu l’ɔlɔlɔ? Nkumbo kɛmɔtshi kele l’ana ahende wele l’ɛnɔnyi enanɛi ndo dikumi wakɔshi yɛdikɔ ya mpemba dia nsala dui sɔ. Mama ka nkumbo akafunde lo kɛnɛ kakete ate: “Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula lo woho wambotoyodia anaso lanɛ nɛ dia vɔ wambɔtɔ lɔngɛnyi l’ambatshi mboka wa lânde ndo la waa misiɔnɛrɛ. Tambokondja ɛtshɔkɔ efula l’ɔtɛ wakambaso lo dihole diewɔ l’ohomba efula w’apandjudi.”
8. Onde onto kokaka ntshɔ dia tokamba lo wodja okina aha la mbeka ɔtɛkɛta okina? Lembetshiya.
8 Okakatanu wendana l’ɔtɛkɛta: Onde kanyi ya mbeka ɔtɛkɛta okina koshimbaka dia monɔ dia tokimanyiya lo wodja okina? Mbeyaka monga ko ɔtɛkɛta ayɛ wekɔ lo tɛkɛtama lo wedja wewɔ l’ohomba efula w’apandjudi wa Diolelo. Atshukanyi amɔtshi watɛkɛta Angɛlɛ wakonɔ otsha lo wodja watɛkɛtawɔ espagnol watanema anto efula watɛkɛta Angɛlɛ lɛkɔ. L’ɔkɔngɔ wa Bɛtɛlɛ mbaewoya tshumanelo efula diasala nsanganya l’Angɛlɛ diele l’ohomba w’ekimanyielo, vɔ wakasɔnɛ kɛmɔtshi ndo wakatshu lo nsanganya lɛkɔ mbala hiende. Vɔ wakakalola lo wodja awɔ dia tokitshakitsha adepasɛ wasalawɔ ngɔndɔ la ngɔndɔ ndo momba falanga yayowakimanyiya dia nsɛna ɔnɔnyi w’otondo. Etena kakawonge suke dia monɔ, anangɛso wa l’ɛtshi ka nkɛtɛ kakɔ wakâkimanyiya dia vɔ ntana luudu l’oshinga wɔdu la futɛ.
9, 10. Wanɛ wakatshike wedja awɔ dia ntshɔ lo wedja ekina pombaka nkana yimba lo dikambo diakɔna, ndo lande na?
9 Anto wakonɔ: Onde wɛ akonɔ otsha lo wodja ɔmɔtshi la ntondo ka wɛ mbeya akambo wa mɛtɛ? Mbeyaka monga ko ekɔ ohomba efula w’ekambi wa lo dinela lo wodja wakayotɔ. Onde wɛ hakoke nsɛdingola dia menda kana wɛ kokaka nkalola dia tosha ekimanyielo? Wɛ kokaka ntana olimu ndo luudu la mbidjasɛ esadi eto oleki onto ɔmɔtshi loye oma lo wodja okina. Ondo wɛ tɛkɛtaka ɔtɛkɛta wa lo ngelo kakɔ. Lâdiko dia lâsɔ, anto mbeyaka ndeka monga suke dia mpokamɛ losango la Diolelo oma le yɛ oleki oma le onto lɔsawɔ oko ɔngɛndangɛnda.
10 Pami kɛmɔtshi kakonɔ oma lo Albanie otsha lo Italie oko ose dawo akatane olimu wa dimɛna ndo akatomɛka nkumbo kande falanga. Lam’akandayekaka akambo wa mɛtɛ, nde akayotatɛ mbetsha djui mɔtshi y’ambatshi mboka wa lânde w’ase Italie ɔtɛkɛta w’albanais nɛ dia vɔ wakalange monɔ lo wodja w’Albanie dia tokamba lɛnɛ aki ohomba efula. Ɔnangɛso ɔsɔ akafunde ate: “Vɔ wakatatshɔka otsha lɛnɛ akamaye. Vɔ wakangɛnangɛna dia ntshɔ otsha l’Albanie kânga mbakiwɔ kombeyaka ɔtɛkɛta wa lɛkɔ. Koko, dimi lakeyaka ɔtɛkɛta ami ndo yoho ya lɔsɛnɔ ya l’Albanie. Lakayambola nte: Atshami lanɛ l’Italie?” Ɔnangɛso ɔsɔ akɔshi yɛdikɔ ya nkalola l’Albanie dia tokimanyiya anto wa lɛkɔ dia dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ. Nde akate ate: “Onde lekɔ la lonyangu dia ntshika olimu ndo falanga yakamakondjaka l’Italie? Ndooko! Lakatane mɛtɛ olimu washimbɛ nsɛnɔ y’anto l’Albanie. Lo kanyi yami, olimu woleki ohomba ndo washa onto ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo ele wa kambɛ Jehowa la kɛnɛ tshɛ kele laso!”
11, 12. Wanɛ wakana yimba dia ntshɔ otsha lo wodja okina ahombawɔ nsala?
11 Woho wa nsala dikambo sɔ: La ntondo ka vɔ ntshɔ la Makɛdɔniya, Paulo nde l’asekande waki la kanyi ya ntshɔ lo lɛkɛ la owɛstɛ, koko ‘nyuma k’ekila kakashimbe,’ ɔnkɔnɛ vɔ wakatshu otsha lo nɔrdɛ. (Etsha 16:6) Etena kakiwɔ suke la Bɛtaniya, Yeso akâshimbe dia vɔ ntshɔ otsha lɛkɔ. (Etsha 16:7) Jehowa ekɔ lo ntetemala nɔmbɔla olimu w’esambishelo oma lo tshimbo ya Yeso. (Mat. 28:20) Oma lɔkɔ, naka wɛ ambokana yimba dia monɔ otsha lo wodja okina, kete yanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa lo dɔmbɛlɔ.—Luka 14:28-30; Jak. 1:5; enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Woho wa mbeya dia kana wodja walangayɛ ntshɔ wekɔ l’ohomba w’ekimanyielo.”
12 Lɔmba dikumanyi ndo Akristo akina wambotshunda lo nyuma dia vɔ kosha tokanyi t’eshika. (Tuk. 11:14; 15:22) Adia asawo wakatondja ɔhɔmbɔ wendana la ntshɔ dia tokamba lo wodja okina ndo nsala eyangelo wendana la wodja tshɛ walangayɛ ntshɔ. Onde wɛ hakoke tembodi wodja walangayɛ ntshɔ ndo ntshikala nshi kambe lɛkɔ? Naka wɛ mɛtɛ nangaka ntshɔ lo wodja okina, kete fundɛ Bɛtɛlɛ ka lo wodja akɔ dia wɛ mbeya awui efula lo nkamba l’adrɛsɛ wele lo Annuaire weke katomba. Koko, lo dihole dia wɛ tomɛ Bɛtɛlɛ mukanda mbala kakɔ ɔtɔi, shawɔ dikumanyi dia l’etshumanelo kayɛ, nɛ dia vɔ wayonga l’awui wa nkotsha la ntondo ka mbotoma.—Enda lo dibuku Tamboyakongɛ dia nsala lolango la Jehowa, lɛkɛ 111-112.
13. Ngande wayokokimanyiya Bɛtɛlɛ, ko naa ɔkɛndɛ ayɛ?
13 Bɛtɛlɛ ayokewoya awui w’ohomba wendana la wodja akɔ dia wɛ mbɔsa tɛdikɔ, koko tɔ kema l’ɔkɛndɛ wa koyangɛ mikanda wahombama, viza, ekanda wa lɛɛta kana dihole dia wɛ todjasɛ. Ɔsɔ ekɔ akambo wahombayɛ nkana yimba dimɛna la ntondo ka wɛ monɔ. Ndo nto, wɛmɛ mbahomba mɛnana la wanɛ wakamba lo ambasadɛ dia mbeya kɛnɛ kahombama dia wɛ nkondja viza ndo dia tokondja olimu lɛkɔ. Wanɛ walanga monɔ pombaka monga l’akoka wa nkotsha ehomba awɔ ndo awui walɔmba lɛɛta.—Ngal. 6:5.
14. Ɔhɛmwɛlɔ akɔna wahombaso mbidja yimba lɔkɔ etena kalangaso tembodi kana monɔ lo wodja ɔmɔtshi wakawashimbe olimu aso?
14 Wedja wambowoshimbaka olimu aso: Lo wedja ɛmɔtshi, anangɛso l’akadiyɛso wa lɛkɔ pombaka monga la yewo y’efula dia ntɛmɔla Jehowa. (Mat. 10:16) Apandjudi watshɔ lo wedja ɛsɔ kokaka tokotola yambalo y’anto tshanana lo kɛnɛ kendana l’olimu aso ndo todja nsɛnɔ y’anangɛso wa lɛkɔ lo wâle. Naka wɛ sangoyaka dia ntshɔ lo wodja wa ngasɔ, kete lam’alangɛ fundɛ Bɛtɛlɛ ka lɛkɔ lo tshimbo y’olui wa dikumanyi la ntondo ka wɛ ntshɔ lɛkɔ.
15. Ngande wakoka anto wele bu l’akoka wa monɔ otsha lo wodja okina mpamia olimu awɔ l’etshumanelo kewɔ?
15 Naka wɛ hakoke monɔ lo wodja okina: Naka wɛ bu l’akoka wa monɔ otsha lo wodja okina, kete toyakɔmɔlake. Mbeyaka monga ko ‘lokuke [lokina] la woke lendana l’olimu’ lambodihɔ la ntondo kayɛ. (1 Kor. 16:8, 9) Mbeyaka monga k’omendji anyu w’otshimbedi mbeyaka ahole wele bu etale wele l’ohomba w’ekimanyielo. Ondo wɛ kokaka tokimanyiya l’etshumanelo kana l’olui ɔmɔ wele suke la nyu wasala nsanganya l’ɔtɛkɛta okina. Kana wɛ kokaka monga l’akoka wa mpamia olimu ayɛ l’etshumanelo keyɛ. Oyadi akambo wele la yɛ, kɛnɛ kele ohomba ele ndjasha l’anima ayɛ tshɛ l’ɔtɛmwɛlɔ ayɛ.—Kol. 3:23.
16. Dionga dia ngande diahomba monga la so otsha le wanɛ walanga monɔ otsha lo wodja okina?
16 Onde wɛ mbeyaka Okristo ɔmɔtshi wambotshunda lo nyuma wele l’oyango wa tokamba lo wodja okina? Naka eelo, kete sukɛnde ndo keketshande! Paulo akatshu la Suriya ka l’Atiyɔka, osomba wa sato wakaleke woke lo diolelo dia Rɔma (lâdiko wa Rɔma la Alɛsandɛriya). Oko waki ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ woke efula, etshumanelo ka l’Atiyɔka kaki mɛtɛ l’ohomba w’ekimanyielo kaki Paulo ndo wakahombe monga la lonyangu lo kɛnɛ kendana la womwelo ande oma lɛkɔ. Koko Bible hɛnya di’anangɛso asɔ wakashimbe Paulo dia mimɔ oma lɛkɔ. Mɛnamaka dia lo dihole dia vɔ ndjakiyanya paka dikambo di’ɛtshi kawɔ ka nkɛtɛ, vɔ wakohɔ dia “ekambo eli andja.”—Mat. 13:38.
17. Naa ɛkɔkɔ watotshutshuya dia nsɛdingola kana sho kokaka ‘ntshɔ la Makɛdɔniya’?
17 Paulo nde l’asekande wakatshɔkwama efula lo woho wakawetawɔ leeta la ntshɔ otsha la Makɛdɔniya. Etena kakiwɔ l’osomba wa Makɛdɔniya ka la Filipi, vɔ wakatane Ludiya ndo “Khumadiondjo akadihula utema andi dia ndi mpukama akambu wakati Paulu.” (Etsha 16:14) Ohokanyiya ɔlɔ waki la Paulo nde la waa misiɔnɛrɛ w’asekande etena kakabatizama Ludiya la nkumbo kande k’otondo! Lo wedja efula, anto w’etema ɛlɔlɔ wele oko Ludiya wahatasambishama losango la Diolelo wekɔ. Naka wɛ ‘ntshɔ otsha la Makɛdɔniya,’ kete wɛ mbeyaka monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa ntana ndo nkimanyiya anto asɔ.
[Nɔtɛ ka l’ɛse ka dikatshi]
a Atɔndɔ ndo dikeketshelo dia lo sawo nɛ koka mendana tshɛ lo tshɛ l’anangɛso wambotshunda wa lo Congo wanɛ wele ondo wekɔ lo nkana yimba dia monɔ otsha l’ahole akina kana lo prɔvɛnsɛ nkina ya lo wodja awɔ wa lôtɔ. Tekɔ l’ohomba efula w’ekambi wa lo dinela l’ahole efula wa lo Congo. Apandjudi amɔtshi wakotɔ lo prɔvɛnsɛ mɔtshi kokaka mɛna ohomba wa nkalola lo wodja awɔ dia ndjosha ekimanyielo. Akina mbeyaka monga ko vɔ tɛkɛtaka ɔtɛkɛta ɔmɔtshi wa lo wodja awɔ watɛkɛtawɔ lo dihole diele l’ohomba efula w’anangɛso wambotshunda lo nyuma. Lo prɔvɛnsɛ kakɔ kâmɛ, ohomba mbeyaka monga l’otshimbedi wosukanyi la wɔ.
[Kiombo ya lo lɛkɛ 5]
Woho wa mbeya dia kana wodja walangayɛ ntshɔ wekɔ l’ohomba w’ekimanyielo
• Oka sso lo Annuaire weke katomba. Dja yimba lo lofulo l’anto lahomba opandjudi ɔtɔi nsambisha.
• Kamba la Index dia nyanga asawo ndo akambo wendana la wodja ɔsɔ.
• Sawola l’apandjudi wakatshu tembola wodja akɔ kana wambodjasɛka lɛkɔ.
• Naka wɛ nangaka ntshɔ otsha lo wodja wayoyokoka nsambisha l’ɔtɛkɛta ayɛ wa lôtɔ, kete oka sso lo dihomɔ di’ase andja ɔnɛ, ɛnyɛlɔ oko l’Ɛtɛrnɛtɛ dia mbeya lofulo l’anto wa lɛkɔ watɛkɛta ɔtɛkɛta ayɛ.