Wɔladi Wa Mɛtɛ—Oma Lende Ayowoya?
“[Jehowa] ekɔ lo komiya ata polo ndo lo koma ya nkɛtɛ.”—OSAMBU 46:9, NW.
“OLIMU wa losembwe la mɛtɛ wayoyala wɔladi; ndo lotumu la losembwe la mɛtɛ, ki la lotui tshitshi polo ndo l’etena kaheyama komelo. Eelo, anto ami wayodjasɛ lo edjaselo ka wɔladi, lo mvudu ya shikaa ndo lo ahole wa diomuyelo waha la londjo.” (Isaya 32:17, 18, NW) Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ daka dia dimɛna efula! Ɔsɔ ekɔ daka dia wɔladi w’oma le Nzambi.
2 Ko wɔladi wa mɛtɛ kɛdikɛdi na? Onde naka ata waya bu kete lâsɔ taya la wɔladi wa mɛtɛ? Onde wɔladi wa mɛtɛ ekɔ paka etena kayalɔngɔsɔla wedja dia vɔ ndɔ ta dikina? Onde wɔladi wa mɛtɛ ekɔ oko dikambo dia kashi dia lokanyiya? Ɔsɔ ekɔ wembola wahombaso kondja ekadimwelo w’eshika. Ntondotondo, wɔladi wa mɛtɛ kema oko dɔ. Wɔladi wakalake Nzambi ndeka kɛnɛ tshɛ kakoka andja ɔnɛ kanyiya la fwa. (Isaya 64:4) Ɔsɔ bu wɔladi w’ɛnɔnyi engana eto kana w’ɛnɔnyi akumi amɔtshi eto. Ɔsɔ ekɔ wɔladi wa pondjo pondjo! Ndo ɔsɔ bu wɔladi wele paka le anto amɔtshi ato wele akanga a waɛsɛ—ɔsɔ ekɔ wɔladi wa l’olongo, wa la nkɛtɛ, wa le andjelo, ndo wa le anto. Wɔladi akɔ mbekɔnɛ le anto wa wedja tshɛ, wa lo dibila tshɛ, w’ɛtɛkɛta tshɛ, ndo wa weho tshɛ wa nkoho y’alemba. Wɔladi ɔsɔ bu l’olelo, bu la bariyɛlɛ, ndo hawokitaka tatala.—Osambu 72:7, 8; Isaya 48:18.
3 Wɔladi wa mɛtɛ kɛdikɛdi wɔladi wa lushi tshɛ. Kɛdikɛdi, pindju tshɛ yetɔyɛ, wɛ bu ndo la kanyi ya dikambo di’ata, wɛ hayakiyanya ndoko yema lo dikambo dia lɔsɛnɔ layɛ la lo nshi yayaye, dia lɔsɛnɔ la lo nshi yayaye l’anayɛ koyanga l’ekana ayɛ. Ɔsɔ ele wɔladi wa tshɛ wa lo yimba. (Kolosai 3:15) Wɔladi wa mɛtɛ mɛnyaka ɔnɛ awui w’epetenge wamboshila, akambo a ngala waya bu nto, nkumbo yambatɔna yaya bu nto, wanɛ wahomba mvudu ya mbidjasɛ waya bu nto, tovushi ndjala la wanɛ wavɔ la tshitshi waya bu nto, ndo okiyanu wa l’otema la nyangu yaya bu nto. Kɛnɛ koleki dimɛna tshɛ ele: wɔladi a Nzambi kɛdikɛdi andja waha la hemɔ, wele bu la pâ, la ekiyanu, kana nyɔi. (Enyelo 21:4) Ande elongamelo ka dimɛna efula k’ɔnɛ tayokondja wɔladi wa mɛtɛ pondjo pondjo lee! Shi wɔladi la ɔngɛnɔngɛnɔ wa ngasɔ mbakombolaso sho tshɛ? Kema wɔladi wa ngasɔ mbahombaso nɔmbaka Nzambi ndo kambaka olimu dikambo diawɔ?
Anto Wambokita Tatala
4 Aya ɛnɔnyi nkama wele ndo anto, ndo etondo a wedja, wekɔ lo tɛkɛta dia wɔladi, wekɔ lo mbɔtɔ nsanganya dia vɔ kɛtshanyaka lo dikambo dia wɔladi, wekɔ lo mbika mpita lo nkama y’ekanda wa toseke ta wɔladi. Ko kakɔna kambotomba oma l’akambo asɔ tshɛ na? L’ɛnɔnyi 80 wetshi, sho kokaka mbuta ɔnɛ ndoko etena kakete ko ta bu lo wodja ɔmɔtshi kana l’atei w’olui ɔmɔtshi w’anto. Lâsɔ mɛtɛ, mbokɛmaka hwe ɔnɛ wɔladi ekɔ ɛngɔ kambolawɔ etale oma lo asho w’anto. Awui asɔ tshɛ totshutshuyaka dia sho ndjambola ɔnɛ: Lande na kayatshutshuya anto la wolo awɔ tshɛ dia mbidja wɔladi l’andja w’otondo koko kitaka paka tatala, ndo lande na kahakoke onto mbela wɔladi wa mɛtɛ ndo wayotshikala edja na?
5 Lo tshena pe, anto hawokoke mbidja wɔladi nɛ dia vɔ komendɛ le kiɔkɔ y’oshika ya wɔladi wa mɛtɛ. Oma lo shɛngiya ya Satana Diabolo, anto wambosala ɛlɔngɔswamelo walanyema la dikɔmɔ diawɔ ndo la ditshelo diawɔ dia kɔlɔ diele oko: lohehe, saki ka kondja lokumu, mposa ka wolo ka lowandji la ka mbahemɛ anto akina. Vɔ wakɔtɔ kalasa ya weke weke, wambosala atshunda wa weke dia kimanyiyaka anto ndo atshunda wa kanaka yimba; koko atshunda asɔ wekɔ lo kanyiya paka weho ekina nto wa sɔkishaka anto ndo mbadiakaka. Anto wambɛdiyama otsha lo kiɔkɔ yakɔna na? Lende ambowoyanga wɔladi akɔ na?
6 L’ɔnɔnyi wa 1919, wedja wakɛkɛ etema awɔ lo Société des Nations dia mbidja wɔladi wa pondjo. Elongamelo kɛsɔ kakayɔtɔ l’ashi l’ɔnɔnyi wa 1935, lam’akaye alembe waki Mussolini ko ndjɔ̂twɛ wodja w’Éthiopie, ndo l’ɔnɔnyi wa 1936, lam’akatombe ta di’ase ngelo lo wodja w’Espagne. Société des Nations akayovɔ l’ɔnɔnyi wa 1939, lam’akatombe Ta dia Hende di’Andja w’Otondo. Wɔladi akɔ wakawataka l’onyɔ oto kotshikala kânga ɛnɔnyi 20.
7 Ko kayotota lo dikambo di’Ɔlɔngɔswamelo wa Wedja Wosanganyi (O.N.U.) na? Onde O.N.U. akasha anto elongamelo kɛmɔtshi ka shikaa lo dikambo dia wɔladi wa pondjo lo nkɛtɛ k’otondo? Atonga na. Tatɛ oma lo 1945, ɔnɔnyi wakatongama O.N.U., ata ndekana 150 la ɛlɔshanelo wa l’ekoma wambosalema! Diɔ diakɔ mɛtɛ diakate yɔnɛ Gwynne Dyer, nomb’ewo k’Ose Canada lo akambo w’ata ndo oma lɛnɛ atombawɔ, ɔnɛ O.N.U. “bu tshunda di’asanto, koko ekɔ tshunda dia mengenga y’esehe (braconniers) yambowɔsa dia ndjolamaka nyama y’okonda,” ndo nto, O.N.U. ekɔ oko “tshunda di’ɛhɔdu watɛkɛta paka l’onyɔ oto ko ndoko katshawɔ.”—Ɛdika la Jeremiya 6:14; 8:15.
8 Kânga mbatɛkɛtawɔ dia wɔladi, wedja wekɔ lo tetemala tshula ekoma ndo wekɔ lo tetemala tondja weho w’ekoma w’eyoyo. Esangɔ efula, wedja akɔ wahɔhɔla nsanganya yɔtɔwɔ lo dikambo dia wɔladi mbaleka ndo tshula ekoma. Lo wedja ɛsɔ, anto kondjaka falanga woho w’anyanya l’okanda wasalawɔ, diɔ diakɔ diakeketala otshulelo w’ekoma wa wâle, ndo wa bɔɔmbɛ ya kɔlɔ tshɛ yadiaka anto k’anto suke la 26000 ɔnɔnyi tshɛ, oyadi epalanga kana ana w’akɛnda. Anto wekɔ lo sokoyama oma lo mbekelo ya kɔlɔ ndo oma lo mposa k’otamanya ka ngɔna. L’osondjelo la osombelo w’ekoma l’asa wedja la wedja, vɔ kimɔka ndo ndɛka mbo y’otsho la etshimba woho w’anyanya. Ase pɔlitikɛ amɔtshi ngɔnaka lo yoho shɔ.
9 Lo Diɛla Woke dia l’ɔnɔnyi wa 1995, yɔnɛ Joseph Rotblat, ombewi wa fizikɛ w’Ose Pologne wakalongola prix Nobel ka Wɔladi, akalɔmbɛ wedja dia vɔ tshika sɛmanɛka ekoma. Nde akate ate: “Woho wâmɛ wakokaso shimba [ɔsɛmanelo w’oyoyo w’ekoma] ele komiya awui tshɛ w’ata.” Onde wɛ fɔnyaka ɔnɛ dikambo sɔ diayosalema ondo? Tatɛ oma l’ɔnɔnyi wa 1928, wedja 62 wakake mpita lo mukanda wa Diokanelo dia Kellogg-Briand, ko wakɛnya lo mukanda akɔ ɔnɛ hawoyɔlɔ ata nto dia kandolaka ekakatanu wa lam’asawɔ. Ta dia Hende di’Andja w’Otondo diakayɛnya ɔnɛ diokanelo sɔ diaki paka oko dikatshi dia tshanana.
10 Lo mbuta mɛtɛ, l’edja tshɛ kambɔsɛna anto lanɛ la nkɛtɛ, ata mbadjɛka etakanya lo mboka. Yɔnɛ Gwynne Dyer akafunde ate: “Ta ekɔ mbekelo k’ohomba efula l’atei wa tshunda di’anto, ndo ta, ndo anto, vɔ tshɛ mɛtɛ wekɔ ase lɔlɔnga ɔtɔi.” Eelo, suke la wodja tshɛ ndo diolelo tshɛ diambongaka l’asɔlayi awɔ w’ahonga walɛmiyama efula, l’elui awɔ w’alembe wakamba olimu, la ata wa lokumu wambowɔlɔka, la kalasa yawɔ y’asɔlayi yɔsawɔ oko ekila, ndo l’elui wa bɔngɛ. Koko, l’eleko kaso kɛnɛ, ata wambɔlɔma ndeka ndo deko dikina tshɛ, oyadi lo nanya diangɔ kana lo ndjaka anto.
11 Mɛnamaka hwe ɔnɛ ewandji w’andja ɔnɛ wambɔnyɔla dui di’etatelo diasha onto lomba, dui diofundami lo Jeremiya 10:23 ɔnɛ: “[Jehowa] li, dimi mbeyaka nti: Untu hakendakenda lu mbuka uma lu wulu andi! Lam’atundokendakendaka, ndi ndame heyi nombola ekulu andi.” Naka tamboka Nzambi ɔkɔngɔ, kete ndoko wɔladi wa mɛtɛ wayotokondja. Onde akambo asɔ tshɛ mɛnyaka ɔnɛ ata hawokoke mumɔ oma lo tshunda di’anto wamboshidimikɔ efula? Onde lâsɔ kɛdikɛdi wɔladi—wɔladi wa mɛtɛ—ekɔ oko dɔ diahakotshamaki?
Kiɔkɔ ya Dikambo
12 Dia sho kadimola wembola ɛsɔ, sho pombaka shihodia tɔkɔkɔ t’ata. Bible mbutaka hwe ɔnɛ ondjelo wakatɔmbɔkɔ welɛwɔ Satana mbele ‘ondjakanyi’ w’oma k’etatelo, “kanga kashi,” ndo “andja w’otondo wekɔ lo lowandji la kanga kɔlɔ.” (Joani 8:44; 1 Joani 5:19, NW) Kakɔna kambondosala dia nde keketsha eyango ande na? 2 Koreto 4:3, 4 totɛka ɔnɛ: ‘Naka lokumu l’ɔlɔlɔ latatasambisha lekɔ la dihɔndɔ di’ekombamelo, kete lɔ lambokombama paka le wanɛ wele lo tashishɔ, l’atei awɔ mbele nzambi ka dikongɛ di’akambo nɛ ambetɛ wanɛ wahetawɔ oko totshungu lo timba tawɔ, ate kele osase wa lokumu l’ɔlɔlɔ la lotombo, lokumu l’ɔlɔlɔ lendana la Kristo, ɔnɛ lele efanelo ka Nzambi, watowahɛtɛke.’ Satana salaka kɛnɛ tshɛ kakokande sala dia mbekola timba t’anto oma lo Diolelo diaki Nzambi diakoka shidiya ekakatanu wa l’andja ɔnɛ. Nde mbadihaka asho ndo mbaekolaka timba l’awui wendana la lɔsɛnɔ la tshunda di’anto, l’akambo wa pɔlitikɛ ndo w’ɛtɛmwɛlɔ watonga diatɔnelo, ko awui asɔ mɛnamaka di’oko vɔ ndeka lowandji laki Nzambi ohomba. Ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi ka nshi nyɛ kɛnya dui sɔ ele woho wambofulanɛ ngandji k’otamanya ka wodja l’andja w’otondo.
13 Satana Diabolo keketshaka anto dia vɔ monga la ngandji k’otamanya ka wodja ndo ka kabila, mbut’ate monga la kanyi y’ɔnɛ wodja ami, lokoho lami la demba, kana kabila kami ndeka k’anto akina. Mpetsho yakawombaka l’etema l’edja k’ɛnɔnyi nkama yambomɛ mpɛtahɛta ɛlɔ kɛnɛ dia tatshutshuyaka dja lo ata ndo l’ɛlɔshanelo ekina w’eyoyo. Yɔnɛ Federico Mayor, ɔnɔmbɔdi wa lâdiko wa lo UNESCO, akakiyana efula l’ɔtɛ wa mbekelo kɛsɔ, ko nde akate ate: “Koyanga l’ahole wele ambɛnamaka dia anto efula mbetawɔka onto okina kanyiya kana ntsha woho walangande, ngala yambokadimɔ, nɛ dia wɔma w’angɛndangɛnda wambomɛ mɛnama efula, ndo ɛtɛkɛta wa ngandji k’otamanya ka wodja kana wa lohetsho l’anto wele la woho okina wa lokoho la demba, awui wambowokanaka ɔnɛ wambeta pondjo, wekɔ lo tafulanɛ tsho.” Kakɔna kambotomba oma l’akambo asɔ na? Odiakelo wa mamba wa lokema l’anto lo wodja wakawelɛka ntondo ɔnɛ Yougoslavie ndo woho wambodiakema anto woho w’anyanya lo ta dia l’asa kabila la kabila lo Rwanda ekɔ paka bɛnyɛlɔ pende to di’awui wa ngasɔ wanyanyawɔ lo tita nsango ta l’andja w’otondo.
14 Bible akatatshi ɔnɛ lo tena di’ekomelo k’andja ɔnɛ, falasa ka beela, kele didjidji di’ata, kayokindjakindja nkɛtɛ k’otondo. Sho mbadiaka lo Enyelo 6:4 ɔnɛ: “Falasa kekina ka tilili kakatumbi. Wakasha one lakakiahemi wulu wa minya ki uma la kete, ndu dia vo ndjakana. Wakawusha yombo ya wuki.” Tatɛ oma l’ɔnɔnyi wa 1914, tekɔ lo mɛna ombahemi ɔsɔ wa falasa ka didjidji ‘atanya wɔladi,’ ndo wedja wekɔ lo tatetemala ndɔ ata.
15 Hatokoke mbohɛ kɛnɛ kakasale ɛtɛmwɛlɔ lo ata asɔ ndo l’odiakelo ɔsɔ w’anto. Yɛdikɔ ya woke ya dikila di’anto diakatshulwama oma lo shɛngiya y’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Yɔnɛ Hans Küng, ombewi wa teoloji w’Oseka Mupɛ, akafunde ate: “Ndoko tamu di’ɔnɛ [ɛtɛmwɛlɔ] wakasɛngiya ndo wekɔ lo tetemala sɛngiya anto dia vɔ ntsha kɔlɔ ndo ndjakana. Ɛlɔshanelo efula, ata efula wadiaka lokema l’anto, ata wele mɛtɛ ‘ata w’ɛtɛmwɛlɔ,’ wekɔ l’ɛtɛ awɔ; . . . [ɛtɛmwɛlɔ wekɔ nto l’onongo] lo dikambo di’ata ahende wambɔlɔ andja w’otondo.”
16 Jehowa Nzambi akanande lo dikambo dia kɛnɛ kasala ɛtɛmwɛlɔ wa kashi lam’adiakana anto ndo walɔwɔ ata na? Enyelo 18:5 totɛka woho wambofundama ɛtɛmwɛlɔ wa kashi oma le Nzambi ɔnɛ: ‘Munga yande yambotshumana olui polo ndo l’olongo, ko Nzambi ambohɔ lokambokambo lande la kɔlɔ.’ Lam’ele diokanelo di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi vɔ l’ewandji wa pɔlitikɛ mongaka kiɔkɔ y’odiakelo wa lokema l’anto, kiɔkɔ ya lokema la pɛkato, Nzambi mɛtɛ hakoke mbohɛ ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Kem’edja nto, nde ayonya dive sɔ di’otakanya lo mboka k’otsha lo wɔladi wa mɛtɛ.—Enyelo 18:21.
Mboka k’Otsha lo Wɔladi
17 Naka anto hawokoke mbela wɔladi wa mɛtɛ ndo wa pondjo oma l’ekimanyielo k’ɛlɔngɔswamelo wele oko O.N.U., ko oma lende ayoya wɔladi wa mɛtɛ, ndo woho akɔna wayowoya na? Onde mbetawɔ ɔnɛ wɔladi wa pondjo kokaka monga ekɔ oko mbetawɔ dɔ dia kashi? Wɔladi hatonga oko dɔ dia kashi naka sho mendɛ le kiɔkɔ y’oshika ya wɔladi. Ko akɔna ɔsɔ ele kiɔkɔ y’oshika ya wɔladi na? Divɛsa di’Osambu 46:9 (NW) kadimolaka dimbola sɔ lam’atotɛdiɔ ɔnɛ Jehowa “ekɔ lo komiya ata polo ndo lo koma ya nkɛtɛ. Nde mbɛlaka ota, ndo pendjahendjaka dikɔnga; pusupusu y’ata, nde ndjitshumbaka lo dja.” Jehowa amboshilaka tatɛ la ntsha olimu wa komiya ata ko mbidja wɔladi wa mɛtɛ. Woho akɔna na? Lam’akandâhenya Yeso Kristo l’okudi wakoka la nde lo Diolelo lo 1914, ndo lam’akandadihola olimu woleki woke wa ndakanya anto wɔladi, olimu wahatasalemaka ndoko lushi lanɛ la nkɛtɛ. Pɔlɔfɛsi ka l’Isaya 54:13 tokeketshaka lam’atatɔ ɔnɛ: “Ana aye tshe wayetshama le [Jehowa], ku vo wayuyala la [wɔladi w’efula].”
18 Pɔlɔfɛsi kɛsɔ kekɔ ɛnyɛlɔ kalembetshiya dui di’ɔnɛ ɔkɔdi kolamba hasambe tshina, mbut’ate dikambo tshɛ diekɔ la kiɔkɔ yadiɔ. Lanɛ, wetshelo wa Jehowa—wele oko kiɔkɔ—kadimolaka anto walanga ata ko mbakonyaka anto walanga wɔladi ndo wele la wɔladi lam’asawɔ la Nzambi. Dikambo diotumbi oma lo kiɔkɔ yakɔ kɛdikɛdi okadimwelo w’otema wakonya anto anangi wa wɔladi. Koyanga nshi nyɛ, wetshelo ɔsɔ watshikitanya etema la timba t’anto wekɔ lo tadianganyema l’andja w’otondo, l’etena katayele miliyɔ y’anto ɛnyɛlɔ ka Yeso Kristo, ‘Owandji wa Wɔladi.’—Isaya 9:6.
19 Ko Yeso akandalakanya lo dikambo dia wɔladi wa mɛtɛ na? Nde kombuta paka dikambo dia wɔladi wa l’asa wedja la wedja koko nde akate ndo dia wɔladi wa l’asa anto l’anto la dia wɔladi wele l’onto l’atei w’otema oma lo nkum’otema kande k’ɔlɔlɔ. Lo Joani 14:27, sho mbadiaka ɛtɛkɛta wakatɛ Yeso ambeki ande ate: ‘Lambonyotshikɛ wɔladi, wɔladi ami mbamomonyosha. Halanyoshawɔ oko woho watoshanaka andja ɔnɛ wɔladi. Tanyoyakiyanyake ndo tanyokake wɔma.’ Ngande wakatshikitana wɔladi wa Yeso la wɔnɛ w’andja ɔnɛ na?
20 Ntondotondo, wɔladi wa Yeso wakamamatana ma ma la losango la Diolelo lakandasambishaka. Nde akeyaka ɔnɛ lowandji la l’olongo la losembwe, lowandji lokengami la Yeso nde l’anto 144000 wayolɛ kâmɛ la nde, mbayonya ata la ampɔhɔdi w’ata. (Enyelo 14:1, 3) Nde akeyaka ɔnɛ lowandji lakɔ layela akambo wa wɔladi wa lo paradiso, akambo wakandayolakaka otshi wa kɔlɔ wakavu suke la nde. Yeso kômbolaka dihole dimɔtshi lo Diolelo dia l’olongo, koko nde akate ate: “Mɛtɛ kakotɛmi ɛlɔ nte: Wɛ ayonga la mi lo Paradiso.”—Luka 23:43, NW.
21 Yeso akeyaka nto ɔnɛ Diolelo diande diayela esambelo le wanɛ walela ndo wele la mbetawɔ le nde. Wɔladi ande wekɔ ndo l’elongamelo k’eolwelo, elongamelo ka dimɛna efula kakeketsha etema w’anto. Ohɔ ɛtɛkɛta ande w’ekeketshelo wofundami lo Joani 5:28, 29 (NW) ɔnɛ: “Tanyambake dikambo sɔ, nɛ dia wonya wekɔ lo ndjaye wele wanɛ tshɛ wele lo waombo w’eohwelo wayoka dui diande ko wayotomba, wanɛ wakasalaka akambo w’ɔlɔlɔ oya lo eolwelo ka lɔsɛnɔ, wanɛ wakasalaka akambo wahasungana oya lo eolwelo k’elombwelo.”
22 Onde wɛ ekɔ lo kongɛ etena kɛsɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ? Onde wɛ ambovushaka anto amɔtshi walangayɛ efula? Onde wɛ ekɔ la mposa k’efula ka mɛnana la wɔ nto? Lâsɔ etawɔ wɔladi washana Yeso. Onga la mbetawɔ kele oko ka Marta wa kadiyɛnde la Lazaro, ɔnɛ lakatɛ Yeso ate: “Dimi mbeyaka nti: Ndi ayulo lu eulwelu ka lushi l’ekumelu.” Koko, lembetɛ okadimwelo w’ɔngɛnɔngɛnɔ efula wakasha Yeso Marta: “Dimi leko eulwelu la lumu. One lambetawo, kuyanga ndi ayuvo, ayuyala la lumu. One leli la lumu, lambetawo, ndi havu pundju. We mbetawoka diui so?”—Joani 11:24-26.
23 Ndo wɛ lawɔ kokaka mbetawɔ daka sɔ ndo kondja ɛlɔlɔ w’oma lɔkɔ. Woho akɔna na? Ele lam’ayoyokondja ewo k’oshika ka Dui dia Nzambi. Enda nganɛ wakɛnya Paulo ohomba w’ewo k’oshika: “Shu . . . hatuheko nyolombela lu dombelo diasu, dia nyu ndudiama [“la ewo k’oshika ka,” NW] lulangu landi, dia nyu ndjala la yimba ya nshihudia akambu tshe wa [n]yuma, dia nyu nkendakenda ololo uku alanga Khumadiondjo, dia nyu nto elua lu elimu w’ololo tshe, la dia mbula lu [“ewo k’oshika ka Nzambi,” NW].” (Kolosai 1:9, 10) Ewo kɛsɔ k’oshika kayokoshikikɛ ɔnɛ Jehowa Nzambi mbele kiɔkɔ ya wɔladi wa mɛtɛ. Tɔ kayokɛnya ndo kɛnɛ kahombayɛ sala nshi nyɛ dia wɛ mbuta kâmɛ l’omembi w’esambu ɔnɛ: “Lo wɔladi mbalangami mbetama ndo ndala, nɛ dia wɛmɛ Jehowa mbatombidjashaka lo lotui tshitshi.”—Osambu 4:8, NW.
[Study Questions]
1. Daka diakɔna dia dimɛna efula dia wɔladi diatanaso lo pɔlɔfɛsi ka l’Isaya?
2, 3. Otɔkɔndɔlɛ wɔladi wa mɛtɛ nganɛ wewɔ.
4. Ngande wamboyatshutshuya anto dia mbidja wɔladi, ko kakɔna kambotomba?
5. Bonde kayatshutshuya anto dia mbidja wɔladi ko kitaka tatala esangɔ tshɛ na?
6, 7. (a) Kakɔna kakɛnama oma lo kɛnɛ tshɛ kakasale Société des Nations? (b) Kakɔna kɛnama oma lo kɛnɛ tshɛ kasala O.N.U.?
8. Koyanga mbatɛkɛtawɔ dia wɔladi, akambo akɔna wasala wedja? (Isaya 59:8)
9, 10. Wa nomb’ewo ya l’andja ɔnɛ atawɔ lo dikambo di’ata ndo dia kɛnɛ tshɛ kayatshutshuya anto dia ntsha?
11. Naa dui di’ohomba efula diambɔnyɔla ewandji w’andja ɔnɛ lam’atawayange wɔladi?
12, 13. (a) Bible atatɔ lo dikambo dia kiɔkɔ ya woke ndo yahɛnama y’ata? (b) Ngande wambekola Satana timba t’anto oma lo ɛngɔ kakoka mɛtɛ shidiya ekakatanu wa l’andja ɔnɛ?
14. Lo yoho ya didjidji, ngande walembetshiya Enyelo 6:4 ata la akambo watomba oma lɔkɔ lo tena diaso nɛ?
15, 16. (a) Kakɔna kasala ɛtɛmwɛlɔ lo ata ndo l’odiakelo w’anto? (b) Jehowa akanande lo kɛnɛ kasala ɛtɛmwɛlɔ wa kashi?
17, 18. (a) Bonde kele mbetawɔ ɔnɛ wɔladi wa pondjo kokaka monga bu oko mbetawɔ dɔ dia kashi? (b) Jehowa ambondoshila ntsha dia nde shikikɛ ɔnɛ wɔladi wa mɛtɛ wayoya?
19. Yeso akandalakanya lo dikambo dia wɔladi wa mɛtɛ?
20. L’ekimanyielo kakɔna kayela Yeso wɔladi wa mɛtɛ?
21, 22. (a) Wɔladi wa mɛtɛ wekɔ ndo l’elongamelo kakɔna ka dimɛna efula kakeketsha etema w’anto? (b) Ahombaso ntsha dia kondja ɔtshɔkɔ ɔsɔ?
23. Lande na kele ewo k’oshika ka Dui dia Nzambi kekɔ ohomba dia kondja wɔladi wa mɛtɛ?
[Caption]
[Questions]
[Caption on page 3]
[Caption on page 3]
Wɔladi wa mɛtɛ kema dɔ. Ɔsɔ ekɔ daka dia Nzambi
[Caption on page 5]
[Caption on page 5]
Tatɛ oma lo 1914, ombahemi wa didjidji wa falasa ka beela ekɔ lo tanya wɔladi oma la nkɛtɛ
[Caption on page 6]
[Caption on page 6]
Onde ɛtɛmwɛlɔ la O.N.U. kokaka mbela wɔladi?
[Caption on page 7]
[Review on page 7]
Onde Wɛ Kokaka Kadimola?
◻ Lande na kayatshutshuya anto dia mbidja wɔladi koko kitaka tatala esangɔ tshɛ?
◻ Ele kiɔkɔ yoleki woke y’ata?
◻ Lande na kele wɔladi wa pondjo bu dɔ dia kashi?
◻ Ele kiɔkɔ ya wɔladi wa mɛtɛ?