TOKOYA MBETAWƆ KAWƆ | ABƐLƐ
“Kaanga mbakandavu, mbetawɔ kande kekɔ lo ntetemala tetsha”
ABƐLƐ akendaka woho wakalɛka ɛkɔkɔ ande adiyo l’omamu wa dikona aha la mboka wɔma ɔnɛ kana nyama ka ngala ayoyowanda. Oma laasɔ, ondo nde akedia washo otsha lo dihole diaki lo tshalola ndo nde akɛnyi yema y’osase. Nde akeyaka dia yɔɔmbɔ ya lombe yakatshimbaka wonya tshɛ lo dihole sɔ diaha onto mbɔtɔ lo ekambɔ k’Ɛdɛna. Etena kakatombe ambutshi ande oma l’ekambɔ kɛsɔ, vɔ tshɛ komonga la lotshungɔ la nkoma lɛkɔ nto. Ohɔsa dia wɛ ekɔ lo mɛna woho wasukasuka divo diaki Abɛlɛ nɛ dia lɔpɛpɛ la l’ɔkɔngɔ a midi lekɔ lo kɔmama lɔkɔ etena kambondedia washo otsha l’olongo dia nkana yimba dikambo di’Otungi ande. Onde vɔ wakakoke nkaloya diɔtɔnganelo diaki lam’asawɔ la Nzambi? Dui sɔ mbakakombolaka Abɛlɛ.
Abɛlɛ ekɔ lo ntetemala ketsha ɛlɔ kɛnɛ. Onde wɛ kokaka mboka dui diande? Wɛ mbeyaka mbuta dia ɔsɔ ekɔ dui diahakoke salema nɛ dia Abɛlɛ ambovɔ aya edja efula. Weka ande wamboshishɔka ambeta suke la ntambe 60. Bible mbutaka lo kɛnɛ kendana la wanɛ wavɔ ɔnɛ: “Wavo haweyi nduku dikambu.” (Ondaki 9:5, 10) Ndo nto, ndoko dihole diofundjiwɔ kɛnɛ kakate Abɛlɛ lo Bible k’otondo. Ko ngande wakokande ntetemala tetsha?
Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akafunde lo kɛnɛ kendana la Abɛlɛ ɔnɛ: “Kaanga mbakandavu, mbetawɔ kande kekɔ lo ntetemala tetsha.” (Hɛbɛru 11:4) Lo tshimbo yakɔna yatetemala Abɛlɛ tetsha? Lo tshimbo ya mbetawɔ. Abɛlɛ mbaki onto la ntondo la monga la mbetawɔ ka wolo, diakɔ diele nde akatotshikɛ ɛnyɛlɔ kasɛna ka sho mbokoya ɛlɔ kɛnɛ. Naka sho nkondja wetshelo oma lo mbetawɔ kaki la nde nsala la wolo dia mbokoya, kete ɔkɔndɔ waki Abɛlɛ wayotetemala tetsha.
Lam’ele Bible hate akambo efula lo dikambo di’Abɛlɛ, onde sho kokaka nkondja wetshelo ɔmɔtshi oma l’ɛnyɛlɔ kande? Ɛsɔ tɔsɛdingole avɛsa amɔtshi angana.
ETENA KAKASƐNƐ ABƐLƐ AKI PAKA ANTO ANGANA ATO LA NKƐTƐ
Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’Adama tongama mbakayotɔka Abɛlɛ. L’ɔkɔngɔ diko, Yeso akayɛnyaka dia “etatelo k’andja” kakayala etena kakotɔ Abɛlɛ. (Luka 11:50, 51) Mɛnamaka di’andja wakatɛkɛtaka Yeso lo divɛsa nɛ nembetshiyaka anto waki l’elongamelo ka ntshungɔ oma lo pɛkato. Kaanga mbaki Abɛlɛ onto la nɛi la monga la nkɛtɛ, mɛnamaka dia nde mbaki onto la ntondo lakakoke ntshungɔ oma lo pɛkato.a Mbokɛmaka di’Abɛlɛ akasɛnɛ l’atei w’anto waki la shɛngiya ya kɔlɔ.
Kaanga mbele laasɔ ko anto watafulanɛ la nkɛtɛ, vɔ wakatatɛ diɛnɛ l’asui. Ondo Adama l’Eva, ambutshi waki Abɛlɛ waki elangala ndo la lokalo, koko vɔ wakasale dui dia kɔlɔ efula l’okonda. Kaanga mbakiwɔ anto wa kokele waki l’elongamelo ka nsɛna pondjo pondjo, vɔ wakatɔmbɔkwɛ Jehowa Nzambi ndo wakatshanyema oma lo paradiso. Lo mbetsha wahɔ awɔ hita lo dihole dia ntondo, vɔ wakashisha eongelo ka kokele ndo lɔsɛnɔ la pondjo.—Etatelo 2:15–3:24.
Etena kakawatshanyema oma l’ekambɔ k’Ɛdɛna, Adama nde l’Eva wakatatɛ mɛna dia lɔsɛnɔ laya edika w’edika. Koko etena kakotɔ ɔnawɔ l’enondo, vɔ wakawɔlɛ Kɛna, kitshimudi ate: “Ɛngɔ kambotondjama” ndo Eva akate ate: “Dimi lambuta ona pami uma lu ekimanyelu ka [Jehowa].” Ondo nde akatondja ɛtɛkɛta ɛsɔ dikambo nde akohɔ daka diakawasha Jehowa l’ekambɔ k’Ɛdɛna diata ɔnɛ womoto ɔmɔtshi ayota ‘kanula’ ndo kanula shɔ yayolanya Satana lakakonya Adama l’Eva l’ɔtɔmbɔkwɛlɔ. (Etatelo 3:15; 4:1) Onde Eva akafɔnyaka ɔnɛ nde mbaki womoto latɛkɛtama lo daka sɔ ndo ɔnɛ Kɛna mbaki ‘kanula’ yakalakema?
Naka ngasɔ mbakandafɔnyaka, kete nde akayakesaka mɛtɛ. Ndo nto, naka nde l’Adama wakonɛ tokanyi ta ngasɔ lo yimba y’Abɛlɛ, kete wakawokanya longe ɔnɛ mvula. L’ɔkɔngɔ diko, Eva akayotaka ɔna la hende, koko Bible hɛnya dia nde akate woho w’ɛtɛkɛta wakandate etena kakandote Kɛna. Vɔ wakawɔlɛ lokombo ɔnɛ Abɛlɛ, kitshimudi ate “Lɔhɛngɔ” kana “Anyanya.” (Etatelo 4:2) Onde woho wakawasɔnɛ lokombo lɔsɔ akɛnyaka dia vɔ waki l’elongamelo k’efula le Abɛlɛ oleki kɛnɛ kaki la wɔ le Kɛna? Ondo ngasɔ mbediɔ, koko sho bu l’eshikikelo.
Ambutshi kokaka nkondja wetshelo oma le Adama l’Eva lo toho totshikitanyi. Onde wɛ monɛka tokanyi ta kɔlɔ lo timba t’anayɛ oma l’ɛtɛkɛta ndo l’etsha ayɛ? Onde wɛ mbaetshaka dia vɔ nanga Jehowa Nzambi ndo mbɔtɔ la nde ɔngɛnyi? Lonyangu ko, ambutshi wa ntondo kokotsha ɔkɛndɛ awɔ ɔsɔ. Koko, tokanula tawɔ wekɔ l’elongamelo kɛmɔtshi.
KƐNƐ KAKAKIMANYIYA ABƐLƐ DIA MONGA LA MBETAWƆ LE NZAMBI
Etena kakatolaka Kɛna nde l’Abɛlɛ, Adama akawaetsha dia vɔ nkamba olimu woho wa vɔ mbisha lonya dia nkotsha ehomba wa lo nkumbo. Kɛna aki okambi wa dikambɔ ndo Abɛlɛ aki olami w’ɛkɔkɔ.
Koko Abɛlɛ, akasale dui dia dimɛna efula. L’edja tshɛ kakinde la lɔsɛnɔ, nde akakɛnɛmɔla mbetawɔ ndo Pɔɔlɔ akayofundaka dikambo diatɔ. Abɛlɛ komonga l’ɛnyɛlɔ ka dimɛna k’onto ɔmɔtshi lakandakoke mbokoya. Ko ngande wakandakoke monga la mbetawɔ le Jehowa Nzambi? Tɔsɛdingole akambo asato wakookimanyiya dia nde monga la mbetawɔ ka wolo le Nzambi.
Etongelo kaki Jehowa.
Lo mɛtɛ, Jehowa akawadje mananu, mbuta ate akatondja atɛndɛ l’ahangola nkɔi lo dihole diakawahombaka nkamba dikambɔ. Koko, nkɛtɛ yakangɔnyaka mbo ya ndɛ yakakimanyiyaka nkumbo kaki Adama dia ndjasɛnya. Ndo nto, Nzambi kombidja waa nyama, fudu, nse, nkɛtɛ, ɛkɛdi, ndjale, wange, wonya, ngɔndɔ ndo tɔɔtɔ mananu. Dihole tshɛ diakendaka Abɛlɛ, nde akɛnaka djembetelo ya ngandji k’efula, yimba ndo ɔlɔlɔ waki Jehowa Nzambi ɔnɛ lakatonge ɛngɔ tshɛ. (Rɔmɔ 1:20) Etena kakandakanaka yimba lo akambo asɔ, mbetawɔ kande kakatakeketalaka.
Abɛlɛ akatshungolaka etena dia nkana yimba l’akambo wendana la Jehowa. Ohɔsa dia wɛ ekɔ lo mɛna Abɛlɛ la lemba la nde l’ɛkɔkɔ. Monga olami w’ɛkɔkɔ akalɔmbaka di’onto nkɛndakɛnda efula. Nde akahombaka nɔmbɔla ɛkɔkɔ l’akona, l’eswe, tenyanya ɛkɛdi w’ashi dia yanga adiyo w’ɔmɔngɛla, ashi w’amɛna ndo ahole w’amɛna wa momuya. L’atei wa ditongami tshɛ diaki Nzambi, mɛnamaka dia ɛkɔkɔ mongaka l’ohomba w’onto dia mbalɔmbɔla ndo mbakokɛ. Onde Abɛlɛ akɛnyi dia nde lawɔ aki l’ohomba w’ɛlɔmbwɛlɔ ndo w’ekokelo kaki Nzambi lele la yimba y’efula yoleki anto? Aha la taamu, kɛsɔ mbakandalɔmbaka ndo etombelo wakonge la dui sɔ ele, mbetawɔ kande kakatetemala mpama.
Etongelo kakakimanyiya Abɛlɛ dia nde monga la mbetawɔ ka nge otsha le Otungi
Alaka waki Jehowa.
Weho akɔ tshɛ, Adama l’Eva wakakɔndɔlɛ anawɔ kɛnɛ kakete l’Ɛdɛna kakayakonyaka dia vɔ mbitshanyema. Mbokɛmaka di’Abɛlɛ aki l’akambo efula wakandahombe nkana la wɔ yimba.
Jehowa akate dia nkɛtɛ yakahombe mbidjama mananu. Abɛlɛ akakoke mɛna atɛndɛ l’ahangola kɔi wakakotsha ɛtɛkɛta ɛsɔ. Jehowa akatatshi nto dia Eva ayosowaka lo nshi yande ya diemi ndo ya mbota. Etena kakotɔ akose w’Abɛlɛ, aha la taamu nde akɛnyi ekotshamelo k’ɛtɛkɛta ɛsɔ. Jehowa akeyaka dia Eva akahombe monga la nsaki k’efula k’omɛnde mbolanga ndo mbodja yimba ndo Adama akahombe mbahemɛ Eva. Lo mɛtɛ, Abɛlɛ akayɛnaka ekotshamelo k’ɛtɛkɛta ɛsɔ. L’akambo tshɛ, Abɛlɛ akɛnyi ekotshamelo k’ɛtɛkɛta waki Jehowa ɛsɔ. Ɔnkɔnɛ, Abɛlɛ aki l’ɛkɔkɔ w’eshika wa monga la mbetawɔ l’alaka waki Nzambi wendana la ‘kanula’ yakahombe ndjoshidiya awui wa kɔlɔ wakatatɛ l’Ɛdɛna.—Etatelo 3:15-19.
Ekambi waki Jehowa.
L’etena kakasɛnaka Abɛlɛ, nde komonga la bɛnyɛlɔ di’amɛna di’anto wakandakoke mbokoya, koko nde akakoke mbokoya bɛnyɛlɔ di’andjelo wakandɛnaka. Etena kakatshanyema Adama nde l’Eva oma l’ekambɔ, Jehowa akadjanga ɔnɛ oyadi vɔ kana tokanula tawɔ hawokoke mama nsanga lɛkɔ nto. Dia nde nkokɛ ekambɔ diaha Adama la wadɛnde ndjokalola, Jehowa akakitsha akɛruba, mbuta ate andjelo wa wolo efula ndo yɔɔmbɔ ya lombe yakatshimbaka wonya tshɛ dia nama mboka k’otsha l’ekambɔ.—Etatelo 3:24.
Ohokanyiya woho wakɛnaka Abɛlɛ akɛruba asɔ etena kakinde eke dikɛnda. Lam’ele akɛruba asɔ wakalɔtɛ alemba w’anto, Abɛlɛ akakoke mbaɛna dia vɔ wekɔ la wolo w’efula. Ndo nde akɛnaka “yombo” ya lombe yakatshimbaka wonya tshɛ. Etena kakayolaka Abɛlɛ, onde nde akɛnyi akɛruba asɔ wakɔmɔ kana mimɔ oma l’ahole awɔ w’olimu? Keema. Otsho oko otsho, yanyi oko yanyi, ɛnɔnyi k’ɛnɔnyi ndo deko ko deko, andjelo asɔ wakatshikalaka paka l’ahole awɔ w’olimu. Lo mɛtɛ, Abɛlɛ akɛnyi dia Jehowa Nzambi ekɔ l’ekambi wele la kɔlamelo. Abɛlɛ akɛnyi di’akɛruba asɔ waki la kɔlamelo ndo l’okitanyiya otsha le Jehowa oleki wɔnɛ waki la nkumbo kande k’otondo. Lo mɛtɛ, ɛnyɛlɔ k’andjelo asɔ kakakeketshaka mbetawɔ kande.
Lɔsɛnɔ lande l’otondo, Abɛlɛ akɛnyi di’akɛruba wakakambɛka Jehowa la kɔlamelo ndo l’okitanyiya
Lo nkana yimba l’awui wakeyanya Jehowa wendana la nde lo tshimbo y’etongelo, alaka ande ndo bɛnyɛlɔ di’ekambi ande, mbetawɔ k’Abɛlɛ kakayakeketalaka yema yema. Shi ɛnyɛlɔ kande kekɔ lo ntetemala tetsha? Ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka w’Akristo kokaka monga la mbetawɔ k’oshika le Jehowa Nzambi, oyadi ase nkumbo yawɔ bu latɔ. Diangɔ dia diambo diakatonge Jehowa, Bible ndo mbetawɔ ka wolo kele’asekaso ambetawudi tokimanyiyaka dia sho lawɔ monga la mbetawɔ.
LANDE NA KAKI OLAMBO W’ABƐLƐ LA NƐMƆ NDEKA WA KƐNA?
Etena kakatahamaka mbetawɔ kaki l’Abɛlɛ le Jehowa, nde akalange kiɛnya l’etsha. Ko kakɔna kakandakoke mbisha Otungi w’andja w’otondo dia mbɛnya lowando lande? Oko wakokayɛ dieya, Nzambi komonga l’ohomba w’onto ɔmɔtshi mbosha woshasha kana mbokimanyiya. L’edjedja ka wonya, Abɛlɛ akayoshihodiaka ɔnɛ naka sho nambola Jehowa kɛnɛ kele la so koleki dimɛna, kete nde ayotetawɔ.
Ɔnkɔnɛ, Abɛlɛ akayalɔngɔsɔla dia nde nambola Jehowa ɛkɔkɔ ɛmɔtshi. Nde akasɔnɛ ana w’ɛkɔkɔ wakaleke amɛna ndo akaalambola. L’etena kakɔ kaamɛ, Kɛna nde lawɔ akalambola Jehowa diangɔ di’oma lo dikambɔ diande dia nde mbetawɔma oma le Nzambi. Koko nde komonga l’eyango w’amɛna oko w’Abɛlɛ. Akɛnama di’olambo wa Kɛna wakatshikitana la w’Abɛlɛ etena kakɔshi onto l’onto diangɔ diande dia ntatɛ dilambola.
Otshikitanyi la Kɛna, Abɛlɛ akalambola olambo ande la mbetawɔ
Ondo Abɛlɛ nde la Kɛna wakalambola elambo lo ahole w’elambwelo ndo ondo akɛruba waki enyimpala wa Jehowa la nkɛtɛ wakɛnyi elambo akɔ. Jehowa aketawɔ olambo waki Abɛlɛ nɛ dia Bible mbutaka ɔnɛ: “[Jehowa] akangenangenela Abele la ulambu andi.” (Etatelo 4:4) Koko, Bible hatoshikikɛ woho waketawɔ Nzambi olambo waki Abɛlɛ. Ko lande na kakandawetawɔ?
Onde olambo oto mbakandetawɔ? Abɛlɛ akalambola nyama ka nsɛna ndo akasedia dikila diatɔ la nkɛtɛ. Onde nde akeyaka di’olambo wa ngasɔ waki la nɛmɔ di’efula? Ntambe efula l’ɔkɔngɔ wa nyɔi kaki Abɛlɛ, Nzambi akayokamba l’olambo wa ɔna ɔkɔkɔ waha la vadi oko didjidji di’olambo w’Ɔnande la kokele, mbuta ate “Ɔna Ɔkɔkɔ wa Nzambi” wele dikila diande diaha l’onongo diakatshulwama. (Joani 1:29; Etombelo 12:5-7) Koko ondo Abɛlɛ kombeyaka akambo asɔ tshɛ.
Kɛnɛ keyaso ele, Abɛlɛ akalambola kɛnɛ koleki dimɛna. Jehowa komenda tsho olambo, koko nde akendaka ndo Abɛlɛ lakoolambolaka. Ngandji ndo mbetawɔ k’oshika kaki la nde otsha le Jehowa mbakootshutshuya dia nde nambola olambo.
Olambo ande wakatshikitana la waki Kɛna. Jehowa “kongenangenela Kena la ulambu andi.” (Etatelo 4:5) Dui sɔ hadiolembetshiya di’olambo waki Kɛna waki kɔlɔ, nɛ dia Nzambi akayetawɔ di’anto mbolambola diangɔ di’oma lo dikambɔ diawɔ. (Akambo w’Ase Lɛwi 6:14, 15) Koko, Bible mbutaka lo dikambo dia Kɛna ɔnɛ: “Etsha ande waki kɔlɔ.” (1 Joani 3:12) L’ɛnyɛlɔ k’anto efula wa nshi yɛ, mɛnamaka dia Kɛna akafɔnyaka ɔnɛ mamema Nzambi laadiko di’ɛlɔmɔ tsho mbata dikambo. Etsha ande wakɛnya esadi eto ɔnɛ nde komonga la mbetawɔ k’oshika le Jehowa ndo kombookaka ngandji.
Etena kakashihodia Kɛna dia Jehowa hetawe olambo ande, onde nde akasale la wolo dia nkondja wetshelo oma l’ɛnyɛlɔ kaki Abɛlɛ? Ndooko, nɛ dia nde akoke Abɛlɛ w’ɔnango kandjema ka mamba. Jehowa akɛnyi woho waki otema wa Kɛna ndo nde akakane la nde yimba la lotutsha tshɛ. Nde akawotɛ ɔnɛ naka nde ntetemala la dionga dia ngasɔ, kete nde ayosala pɛkato ka woke ndo ɔnɛ nde ayoyala la “ongenongeno” naka nde nsala etshikitanu.—Etatelo 4:6, 7.
Kɛna akɔnyɔla ɔhɛmwɛlɔ waki Nzambi, diakɔ diakandatɛ Abɛlɛ dia vɔ ntshɔ vɔ ahende ato l’ekambɔ. Lam’akawakome lɛkɔ, Kɛna akoodiake. (Etatelo 4:8) Woho ɔsɔ mbakakome Abɛlɛ onto la ntondo lakasoyama l’ɔtɛ wa mbetawɔ kande, mbuta ate omvwedi wa ntondo. Kaanga mbakandavu, ɔkɔndɔ ande hawoshishɔki.
Aki oko Abɛlɛ akalelɛka Jehowa Nzambi dia nde nsɔmbɔya dikila diande. Ndo kɛsɔ mbakasale Nzambi nɛ dia nde akasha Kɛna dilanya lo kɔlɔ kakandasale. (Etatelo 4:9-12) Ɔkɔndɔ wa mbetawɔ kaki Abɛlɛ wekɔ lo ntetemala tetsha. Kaanga mbakandasɛnɛ ɛnɔnyi oko lokama ndo mbaki ɛnɔnyi ɛsɔ tshitshɛ lo mbɛdika la lɔsɛnɔ l’anto wa lo nshi shɔ, Abɛlɛ aki la kɔlamelo le Nzambi edja tshɛ kakinde la lɔsɛnɔ. Nde akavu eya dia nde akalangemaka ndo aketawɔmaka oma le Jehowa Shɛso lele l’olongo. (Hɛbɛru 11:4) Sho koka monga l’eshikikelo dia nde ekɔ lo wɔɔngɔ waki Jehowa akongɛ eolwelo dia ndjɔsɛna lo Paradiso ka la nkɛtɛ. (Joani 5:28, 29) Dia wɛ tɛnana la nde lɛkɔ, wɛ pombaka mpokamɛ Abɛlɛ etena katetemala mbetawɔ kande tetsha.
a Etelo k’ɔnɛ “etatelo k’andja” mbelaka kanyi ya mboka woho la nkɛtɛ, mbuta ate mbota ana. Ɔnkɔnɛ, yɔ mendanaka la onto la ntondo lakotɔ la nkɛtɛ. Ko lande na kakakambe Yeso la etelo k’ɔnɛ “etatelo k’andja” paka lo dikambo di’Abɛlɛ, koko aha dia Kɛna laki ɔna enondo? Ele nɛ dia tɛdikɔ ndo etsha waki Kɛna wakɛnyaka dia nde akashile tɔmbɔkwɛ Jehowa Nzambi l’okonda. L’ɛnyɛlɔ k’ambutshi ande, Kɛna bu l’ɔnɔngɔ w’anto wahomba mbolɔ ndo ntshungɔ oma lo pɛkato.