“Ɛlɛmbɛ wa Jehowa wekɔ kokele”

1, 2. Lande na kahetsha anto efula ɛlɛmbɛ, ko ngande wakoma onto lo nanga ɛlɛmbɛ wa Nzambi?

“ƐLƐMBƐ wekɔ difuku di’aha l’ekomelo, vɔ nanyaka ɛngɔ tshɛ.” Awui asɔ mbɔsama oma lo dibuku dimɔtshi diakafundama lo 1712 diakɛnya dia wanɛ walombosha anto wekɔ ɔkɔkɛ efula, (dombo diakaviyaka ɛnɔnyi efula la ntondo ka diɔ pembɔma), ndo wanɛ wakafundaka anto wakasowaka lo dikambo sɔ. Lo wedja efula, woho waya wanɛ wadja ɛlɛmbɛ la wanɛ walombosha hawoyokana, wayawɔ keema la losembwe, wayawɔ la shɔnɔdi ambokonya anto efula lo mpetsha ɛlɛmbɛ.

² Lo yoho yotshikitanyi, enda ɛtɛkɛta waki omembi w’esambo ɔmɔtshi wakasɛnɛ ambeta ɛnɔnyi oko 2700. Nde akafunde ate: “Ande woho walangami ɛlɛmbɛ ayɛ lee!” (Osambo 119:97) Lande na kaki omembi w’esambo la ngandji k’efula ka ngasɔ? Nɛ dia ɛlɛmbɛ akɔ kondja oma le owandji ɔmɔtshi wa l’andja ɔnɛ, koko wakaye oma le Jehowa Nzambi. Lo yɛdikɔ yatayaleke mbeka ɛlɛmbɛ wa Jehowa, mbatayaleke nanga ɛlɛmbɛ akɔ. Wekelo ɔsɔ ayokokimanyiya dia shihodia kanyi yaki ombidji w’ɛlɛmbɛ woleki tshɛ l’andja w’otondo.

Ombidji w’ɛlɛmbɛ woleki tshɛ

3, 4. Lo akambo akɔna wakayaɛnya Jehowa dia nde ekɔ Ombidji w’ɛlɛmbɛ?

³ Bible totɛka dia “onto 1 kele Ombidji w’ɛlɛmbɛ ndo Shushi.” (Jakɔba 4:12) Jehowa mbele tshɔi y’Ombidji w’ɛlɛmbɛ woleki tshɛ. “Ɛlɛmbɛ ande wa l’olongo” mbalɔmbɔla ɔkɛndɛkɛndɛlɔ wa diangɔ diele lo loowa. (Jɔbɔ 38:33, The New Jerusalem Bible) Ndo nyembanyema ya andjelo ande w’ekila wekɔ lo ndjela ɛlɛmbɛ ande, vɔ nɔngama l’ɛnɔngɔ wele shikaa ndo wekɔ lo kambɛ Jehowa oko ekambi walɔmbɔma oma le nde.​—Osambo 104:4; Hɛbɛru 1:7, 14.

⁴ Jehowa akasha ndo anto ɛlɛmbɛ. Ntondo nde akatosha sho tshɛ nkum’otema kele tshondo y’ɔlɛmbɛ wa shikaa wa l’etei wakɛnɛmɔla losembwe la nde ndo watokimanyiya dia mbeya tshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ. (Rɔmɔ 2:14) Oko wakiwɔ la nkum’otema ka kokele, ambutshi aso wa ntondo waki tsho paka l’ohomba wa yema y’ɛlɛmbɛ tshitshɛ dia nsala lolango la Nzambi. (Etatelo 2:15-17) Koko anto wele bu kokele wekɔ l’ohomba w’ɛlɛmbɛ efula dia mbalɔmbɔla dia nsala lolango la Nzambi. Diakɔ diakalongola ewandji wa nkumbo oko Nɔa, Abrahama ndo Jakɔba ɛlɛmbɛ oma le Jehowa Nzambi dia tewoya nkumbo yawɔ ɛlɛmbɛ akɔ. (Etatelo 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Jehowa akayakonya Ombidji w’ɛlɛmbɛ lo yoho ya laande etena kakandasha wodja w’Isariyɛlɛ Ɛlɛmbɛ lo tshimbo ya Mɔsɛ. Ɛlɛmbɛ ɛsɔ tetshaka akambo efula lo kɛnɛ kendana la woho wɔsande losembwe.

Ɔsɛdingwelo w’ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ lo tshena pe

5. Onde Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ waki wotsho ndo wolo? Lande na kakadimolayɛ ngasɔ?

⁵ Efula mbɔsaka dia Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ waki wotsho ndo wolo efula. Dikambo sɔ bu mɛtɛ. Naka wɛ mbɔsaka dia ɛlɛmbɛ ndekana 600 amboleka, kanyiya dikambo nɛ yema: L’ekomelo ka ntambe ka 20, ɛlɛmbɛ tshɛ wa wodja wa États-Unis wakafundama l’abuku wakɔshi ndjɛkɛ 150000. Ndo l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ehende tshɛ, ɛlɛmbɛ ekina w’eyoyo oko 600 kotshamaka! Ɔnkɔnɛ, lo kɛnɛ kendana la lofulo, Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ waki yema tshitshɛ efula lo mbɛdika la lokema l’ɛlɛmbɛ w’anto. Koko, ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakalɔmbɔlaka ase Isariyɛlɛ lo akambo amɔtshi wele watatɛkɛtama kaanga yema lo ɛlɛmbɛ wa nshi nyɛ. Tɔsɛdingole lo tshena pe.

6, 7. a) Kakɔna katshikitanya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ la ɛlɛmbɛ ekina, ndo naa ɔlɛmbɛ wakaleke woke l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ? b) Ngande wakɛnyaka ase Isariyɛlɛ dia vɔ mbetawɔka lowandji laki Jehowa?

⁶ Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakatombolaka lowandji la Jehowa. Lo dikambo sɔ, Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakatshikitana l’ɛlɛmbɛ ekina tshɛ. Dikambo diakaleke tshɛ l’ɛlɛmbɛ ɛsɔ mbutaka ɔnɛ: “Isariyɛlɛ le, ohokame: Jehowa Nzambi kaso ekɔ ndamɛ Jehowa. Langa Jehowa Nzambi kayɛ la otema ayɛ tshɛ ndo la anima ayɛ tshɛ ndo la wolo ayɛ tshɛ.” Ngande wakakoke ekambi wa Nzambi kɛnɛmɔla woho wa ngandji ka ngasɔ otsha le nde? Vɔ wakahombe mbookambɛ, ndo ndjakitshakitsha l’ɛse ka lowandji lande.​—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 6:4, 5; 11:13.

⁷ Ose Isariyɛlɛ tshɛ akɛnyaka dilɛmiɛlɔ otsha lo lowandji la Jehowa lɔsɔ lo nkitanyiya anto wakandasha lowandji, mbuta ate ambutshi, ewandji wa nkumbo, toshushi, ɛlɔmbɛdi ndo l’ekomelo nkumekanga. Jehowa akɔsaka onto tshɛ latɔmbɔkwɛ anto waki la lowandji asɔ, oko nde mbatɔmbɔkwɛwɔ ndo lo wedi okina, Jehowa akomalɛka anto waki la lowandji asɔ naka vɔ salɛ anto akambo la lotamanya ndo aha la losembwe. (Etombelo 20:12; 22:28; Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Wedi akɔ ehende wakahombaka sukɛ lowandji la Nzambi.

8. Ngande wakashikikɛka Ɛlɛmbɛ yɛdikɔ ya eongelo k’ekila kaketawɔmaka le Jehowa?

⁸ Ɛlɛmbɛ wakashikikɛka yɛdikɔ ya eongelo k’ekila kaketawɔmaka le Jehowa. Tɔtɛkɛta “ekila” ndo “eongelo k’ekila” tanemaka mbala ndekana 280 lo Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakakimanyiyaka wodja wa Nzambi dia mbeya ntshikitanya kɛnɛ kele pudipudi la kele bu pudipudi ndo wakɛnyaka diangɔ oko 70 diaketshaka onto mindo lo kɛnɛ kendana la sɛlɛmɔni. Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakendanaka la pudipudi, olelo ndo la woho wakawahombaka nsala la diangɔ dia mindo. Ɛlɛmbɛ akɔ wakakimanyiyaka di’anto monga la alemba w’amɛna.a Koko oyango wakaleke tshɛ ele, Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakakimanyiyaka ase Isariyɛlɛ dia ntetemala la mbetawɔma le Jehowa, nɛ dia vɔ wakaakakitolaka la ditshelo dia kɔlɔ diakatshaka wedja wakasukana la wɔ. Tɔshi ɛnyɛlɔ.

9, 10. Kakɔna kakataka Ɛlɛmbɛ lo kɛnɛ kendana la dieyanelo ndo la eotwelo k’ɔna, ndo ɛlɔlɔ akɔna wakayaka oma lo dikambo sɔ?

⁹ Ɛlɛmbɛ wakataka dia dieyanelo akakonyaka onto mindo lo tshanda mɔtshi, oyadi kaanga le anto wotshukanyi ndo eotwelo k’ɔna. (Akambo w’ase Lɛwi 12:2-4; 15:16-18) Ɛlɛmbɛ ɛsɔ komɔnyɔlaka weshasha wa pudipudi w’oma le Nzambi ɛsɔ. (Etatelo 1:28; 2:18-25) Koko, ɛlɛmbɛ akɔ wakashikikɛka eongelo k’ekila ka Jehowa ndo wakakokɛka di’aha sambiyama hemɔ kana mbɔtɔ mindo. Wedja wakadinge ase Isariyɛlɛ waki la mbekelo ka sɔhanya ɔtɛmwɛlɔ la awui wa dieyanelo ndo la sɛlɛmɔni ya diwutshi kana ya ɛtɛtɔ ka nkɛtɛ. Monanyi k’apami la wamato aki etenyi kɛmɔtshi ka l’ɔtɛmwɛlɔ w’ase Kanana. Ditshelo sɔ diakayokonya ndo l’akambo wa wɔnɔnyi wahakoke ndo mbuta. Koko, Ɛlɛmbɛ wakakakitolaka atɛmɔdi wa Jehowa l’akambo tshɛ wendana la dieyanelo.b Ɔsɔ komonga tshɔi ya wahɔ.

¹⁰ Ɛlɛmbɛ ɛsɔ waketshaka nto dikambo dimɔtshi dia mɛtɛ di’ohomba efula.c Shi oma lo dieyanelo ndo lo diwutshi mbasambiyama pɛkato kaki Adama lo lɔlɔnga la lɔlɔnga? (Rɔmɔ 5:12) Ɛlɛmbɛ waki Nzambi wakoholaka ekambi ande dia vɔ waki wonya tshɛ la pɛkato. Sho tshɛ mɛtɛ mbotɔka la pɛkato. (Osambo 51:5) Tekɔ sho tshɛ l’ohomba w’edimanyielo ndo w’etshungwelo dia sho mbeya ndjasukanya la Nzambi kaso k’ekila.

11, 12. a) Atɔndɔ akɔna w’ohomba wa losembwe wakasukɛka Ɛlɛmbɛ? b) Ngande wakakokɛka Ɛlɛmbɛ di’aha enongo pembɔma lo yoho yele bu losembwe?

¹¹ Ɛlɛmbɛ wakasukɛka losembwe la kokele laki Jehowa. Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakalɔmbaka dia wɛdimo kana losembwe monga lo kilombo. Diakɔ diakawɛnyaka ɔnɛ: “Lɔsɛnɔ lo lɔsɛnɔ, sso lo sso, nnu lo nnu, lonya lo lonya, lokolo lo lokolo.” (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 19:21) Onto akahombaka nongola dilanya diɛdimi la kɔlɔ kakandasale. Yoho ya losembwe yaki Nzambi shɔ yaki la shɛngiya ya wolo efula l’Ɛlɛmbɛ tshɛ, ndo oko wayotodiɛna lo tshapita 14, dikambo sɔ diekɔ ohomba efula le so ɛlɔ kɛnɛ dia sho nshihodia oshinga w’etshungwelo waki Yeso Kristo.​— Timɔte 2:5, 6.

¹² Ɛlɛmbɛ wakakimanyiyaka nto di’aha enongo pembɔma lo yoho yele bu losembwe. Ɛnyɛlɔ, naka wambofunda onto akahombaka ɛmɛnyi ehende dia nshikikɛ mɛtɛ ka dikambo. Ɔmɛnyi wakate kashi akahombaka kondja dilanya dia wolo efula. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 19:15, 18, 19) Kɔta mishiko kana mbo y’otsho aki awui wakasekɛka Ɛlɛmbɛ la wolo tshɛ. (Etombelo 23:8; Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 27:25) Kaanga l’awui w’okanda, ekambi waki Nzambi wakalɔmbamaka dia ndjela ɛlɛmbɛ waki Nzambi wa laadiko wa losembwe. (Akambo w’ase Lɛwi 19:35, 36; Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 23:19, 20) Ɛlɛmbɛ wa laadiko ndo waha la shɔnɔdi ɛsɔ waki ɔtshɔkɔ w’efula le ase Isariyɛlɛ!

Ɛlɛmbɛ wakalɔmbaka dia monga la kɛtshi ndo aha la shɔnɔdi lo kilombo

13, 14. Ngande wakadjaka Ɛlɛmbɛ losembwe lam’asa wovi la onto lakandave?

¹³ Onde Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ waki wolo wolo ndo komonga la kɛtshi? Ndooko! Nyuma ka Nzambi akatshutshuya nkumekanga Davidɛ dia mfunda ate: “Ɛlɛmbɛ wa Jehowa wekɔ kokele.” (Osambo 19:7) Oko wakandadieyaka, Ɛlɛmbɛ wakakimanyiyaka dia kɛtshi la losembwe monga. Ngande wakawasalaka dikambo sɔ na?

¹⁴ Ɛlɔ kɛnɛ, Ɛlɛmbɛ wa lo wedja ɛmɔtshi ndekaka nkokɛ ndo mboka atshi wa kɔlɔ kɛtshi lo dihole dia ndeka ndjakiyanya dikambo di’anto wasalɛwɔ kɔlɔ. Ɛnyɛlɔ, vɔ mbeyaka mbidja wovi lo lokanu, koko oyadi onto lakandave nkondja diangɔ diakandavama kana bu, lɛɛta mbɔlɔmbaka dia mfuta elambo wakimanyiya dia nkokɛ ndo ndesha atshi wa kɔlɔ asɔ lo lokanu. Lo Isariyɛlɛ w’edjedja, mvudu ya nkanu komonga oko wadiɛnaso ɛlɔ kɛnɛ. Ɛlɛmbɛ wakadjɛka wanɛ wakawashaka dilanya elelo. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 25:1-3) Laadiko dia nde kaloya onto lakandave diangɔ diande, wovi akahombaka mboofuta ndo kibawo. Lofulo la kibawo kɛsɔ lakatshikitanaka, nɛ dia ondo toshushi waki la lotshungɔ la menda akambo amɔtshi, ɛnyɛlɔ ndjatshumoya kele la otshi wa kɔlɔ. Ondo kɛsɔ mbɛnya lande na kele kɛnɛ kakahombaka wovi mfuta lo ndjela Akambo w’ase Lɛwi 6:1-7 aki yema tshitshɛ naka mbɛdika la kɛnɛ kele lo Etombelo 22:7.

15. Ngande waki Ɛlɛmbɛ la kɛtshi ndo la losembwe otsha le onto lakadiakaka onto la shashimoya aha la okonda?

¹⁵ Ɛlɛmbɛ wakɛnyaka la kɛtshi tshɛ dia akambo wa kɔlɔ tshɛ kosalemaka la okonda. Diakɔ diele, lo ndjela Ɛlɛmbɛ, etena kakadiakaka onto wonyande la shashimoya aha la okonda takandahombe kimɔ lomu lo lomu naka nde ndawɔ otsha l’osomba ɔmɔtshi w’eshamelo wa lo Isariyɛlɛ wakalɔngɔsɔma dia dikambo sɔ. L’ɔkɔngɔ wa toshushi tele l’akoka sɛdingola dikambo diande, nde akahombe ntshikala l’osomba w’eshamelo polo lo nyɔi ka ɔlɔmbɛdi a laadiko. Oma laasɔ, ko nde ndjonga la lotshungɔ la ntshɔ todjasɛ dihole tshɛ dialangande. Ɔsɔku mbakandakondjaka wahɔ oma lo kɛtshi ka Nzambi. Lo etena kakɔ kaamɛ, Ɛlɛmbɛ ɛsɔ wakɛnyaka ohomba w’efula wele la lɔsɛnɔ.​—Walelo 15:30, 31; 35:12-25.

16. Ngande wakakokɛka Ɛlɛmbɛ lotshungɔ laki l’onto l’akambo amɔtshi?

¹⁶ Ɛlɛmbɛ wakakokɛka lotshungɔ lele la onto. Tende woho wakawakokɛka anto wakakolamaka dibasa. Ɛlɛmbɛ wakasekɛka onto lakakolɛ onyande dia nde mbɔtɔ lo luudu lande ko mbɔsa ɛngɔ ɔkɔlɛ. Koko nde akahombe konga l’andja di’onto lokolende ndamɛ mbosha ɛngɔ k’ɔkɔlɛ. Kɛsɔ akashimbaka dia onto mbɔtɔ lo luudu la wonyande la wolo. Naka onto lokole osekande ambɔsa dihɔndɔ diande dia laadiko oko ɔkɔlɛ, kete nde akahombe mbookaloyadiɔ la ntondo ka wonya mbidja, nɛ dia nde mbeyaka ndjonga ladiɔ ohomba l’otsho dia ndjafɛ.​—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 24:10-14.

17, 18. Ngande wakatshikitana ase Isariyɛlɛ la wedja ekina l’awui w’ata ndo lande na?

¹⁷ Ɛlɛmbɛ wakendanaka nto ndo la akambo w’ata. Ekambi wa Nzambi wakahombaka ndɔ ata, aha l’ɔtɛ wa mposa ka lowandji kana dia mbɔsa bɛtshi dia nkɛtɛ, koko nɛ dia vɔ waki dihomɔ diaki Nzambi lo “Ata wa Jehowa.” (Embadi 21:14) Mbala efula, Ɛlɛmbɛ wakataka dia ntondotondo vɔ wakahombaka nɔmba osomba dia vɔ ndjalambola. Naka osomba wambotona dia nsala ngasɔ, laasɔ kete ko vɔ ninga osomba akɔ, koko lo yoho yɔtɔnɛ la ɛlɛmbɛ waki Nzambi. Otshikitanyi la kɛnɛ kɛnama l’ɔkɔndɔ w’ana w’anto, alembe w’ase Isariyɛlɛ takawahombaka mbeyana la wamato la wolo, kana ndjaka anto odiakadiaka. Vɔ takawahombaka ndo nanya ngelo lo kɔta etamba watɔ elowa waki atunyi.d Ndooko alembe akina wakahombaka nɛnya ɛlɛmbɛ wa woho ɔsɔ.​—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

¹⁸ Onde wɛ mbokaka yɛnyi etena kokayɛ dia wedja ɛmɔtshi mbetshaka ana w’akɛnda olimu w’ɔsɔlayi? Lo Isariyɛlɛ w’edjedja, ndooko pami kaki l’ɛse ka ɛnɔnyi 20 kakakambaka olimu w’ɔsɔlayi. (Embadi 1:2, 3) Kaanga pami ka yɔmɔma kɔmbɔsamaka l’olimu ɔsɔ. Pami kaki oma la tshuka wadi takandahombaka nkamba olimu w’ɔsɔlayi l’edja k’ɔnɔnyi w’otondo dia nde totshi ndo tɛnyi okitɔ ande la ntondo ka nde ndjotshɔ l’olimu wa waale ɔsɔ. Ɛlɛmbɛ wakalembetshiyaka dia yoho shɔ mbakakokaka pami keke ka tshuka ‘ntshikala la ngelo dia ngɛnyangɛnya wadɛnde.’​—Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 20:5, 6, 8; 24:5.

19. Ngande wakakokɛka Ɛlɛmbɛ wamato, ana, nkumbo wadi waki edo ndo ana wa tshike?

¹⁹ Ɛlɛmbɛ wakakokɛka nto wamato, ana ndo nkumbo. Vɔ wakadjangɛka ambutshi dia mongaka la yambalo mbala la mbala otsha le anawɔ ndo dia mbaetshaka akambo wa lo nyuma. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 6:6, 7) Vɔ wakashimbaka weho tshɛ wa dieyanelo dia lam’asa wanɛ wotɔ, di’aha vɔ ndjakema. (Akambo w’ase Lɛwi, tshapita 18) Vɔ wakashimbaka nto loseka, nɛ dia mbala efula dikambo sɔ diakahandjolaka nkumbo ndo diakanyaka ki ndo nɛmɔ di’ase nkumbo. Ɛlɛmbɛ wakakokɛka wadi waki edo la ana wa tshike, ndo wakasekɛka la wolo tshɛ di’aha mbaahɛnyahɛnya.​—Etombelo 20:14; 22:22-24.

20, 21. a) Lande na kaketawɔka Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ di’ase Isariyɛlɛ tshuka ɔsɛngɛ? b) Lo kɛnɛ kendana l’odiakelo wa diwala, lande na kele Ɛlɛmbɛ tshikitana la kɛnɛ kakayotaka Yeso l’ɔkɔngɔ?

²⁰ Koko amɔtshi koka ndjambola ɔnɛ: ‘Lande na kaketawɔka Ɛlɛmbɛ ɔsɛngɛ?’ (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 21:15-17) Sho pombaka sɛdingola dikambo sɔ lo ndjela akambo waki lo nshi yakadiasalemaka nɛ dia naka sho nsɛdingola Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ lo ndjela akambo weta nshi nyɛ, kete hatotowashihodia dimɛna. (Tokedi 18:13) Lo ekambɔ ka Ɛdɛna, Jehowa akɛnya dia diwala ekɔ dimama dia pondjo pondjo l’asa pami ɔtɔi la womoto ɔtɔi. (Etatelo 2:18, 20-24) Koko lo etena kakasha Jehowa ase Isariyɛlɛ Ɛlɛmbɛ, ko tshelo ya pami tshuka ɔsɛngɛ yambotakokanɛka l’edja ka nkama y’ɛnɔnyi. Jehowa akeyaka dimɛna dia mbala la mbala anto “w’ɛtɛ wolo” asɔ hawotokitanyiya oyadi kaanga ɛlɛmbɛ wa shikaa, oko wɛnɛ wakasekɛka ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi. (Etombelo 32:9) Diakɔ diele, oma lo lomba lande, nde akɛnyi di’ɔsɔ komonga etena ka dimɛna ka nɔngɔsɔla mbekelo tshɛ yendana la diwala. Tatohɛke di’aha Jehowa mbaketawɔ di’anto tshuka ɔsɛngɛ. Koko nde akakambe la Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ dia kongɛ awui wendana la ɔsɛngɛ l’atei w’ekambi ande ndo dia mbewɔ woho wa vɔ disala lo yoho ya kɔlɔ.

²¹ Woho akɔ waamɛ mbele Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ waketawɔka di’onto kakitɔna la wadɛnde l’ɔtɛ w’akambo efula wa kɔlɔ. (Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 24:1-4) Yeso akalembetshiya dia Nzambi aketawɔ di’ase Juda nsala dikambo sɔ ‘nɛ dia lonyu l’etema awɔ.’ Koko nde aketawɔ dikambo sɔ lo tshanda mɔtshi tsho. Yeso akatɛ ambeki ande dia vɔ ndjela ɛlɛmbɛ wa diwala wakashikikɛ Nzambi oma k’etatelo.​—Mateo 19:8.

Ɛlɛmbɛ wakakeketshaka ngandji

22. Ngande wakakeketshaka Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ ngandji, ndo otsha le na?

²² Onde wɛ mbeyaka ɛlɛmbɛ wa lɛɛta ɛmɔtshi wa nshi nyɛ watshutshuya anto dia mbokana ngandji? Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakadjaka ngandji lo dihole dia ntondo. Ngasɔ mbakidiɔ mɛtɛ, nɛ dia tshɛkɛta “ngandji” tanemaka lo toho totshikitanyi mbala ndekana 20 lo dibuku dia Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ. Ɔlɛmbɛ wahɔnyi l’ɔlɛmbɛ wakaleke woke l’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ mbutaka ɔnɛ: “Langa wonyayɛ onto oko wayalangayɛ.” (Akambo w’ase Lɛwi 19:18; Mateo 22:37-40) Laadiko dia monga la ngandji lam’asawɔ, ase Isariyɛlɛ wakahombe mboka angɛndangɛnda waki l’atei awɔ ngandji, lo mbohɔka dia vɔ lawɔ waki angɛndangɛnda l’etena kɛmɔtshi. Vɔ wakahombe mboka ase wola ndo anto wakasowaka ngandji, lo mbashaka yangɔ ndo mbewɔ dia kondja wahɔ oma le wɔ l’ɔtɛ wa paa kele lawɔ. Vɔ wakahombaka monga ɔlɔlɔ ndo la dilɛmiɛlɔ kaanga otsha le waa nyama yakɛmbaka wetsho.​—Etombelo 23:6; Akambo w’ase Lɛwi 19:14, 33, 34; Eohwelo k’Ɛlɛmbɛ 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Ofundji wa Osambo 119 akatshutshuyama dia nsala dikambo diakɔna, ndo kakɔna kakokaso sho lawɔ nsala?

²³ Wodja akɔna okina wakalongola ɛlɛmbɛ wa ngasɔ na? Hatokoke mamba lo kɛnɛ kendana l’ɛtɛkɛta ɛnɛ wakafunde omembi w’esambo ate: “Ande woho walangami ɛlɛmbɛ ayɛ lee!” Ngandji kaki la nde kɛsɔ komonga tsho nsaki kɛmɔtshi. Tɔ kakootshutshuya dia mbɔsa yɛdikɔ ya nsala tshɛ dia nkitanyiya ɛlɛmbɛ akɔ ndo nkamba la wɔ lo lɔsɛnɔ la nde la lushi la lushi. Nde akate nto ate: “Dimi kanaka yimba la wɔ lushi l’otondo.” (Osambo 119:11, 97) Eelo, nde akɔsaka wenya mbala la mbala dia mbekaka ɛlɛmbɛ wa Jehowa. Aha la taamu, lo yɛdikɔ yakandalekaka mbeka ɛlɛmbɛ akɔ mbakandalekaka mbaalanga, ndo lo nangaka ɛlɛmbɛ akɔ efula, nde akatalekaka nanga ndo Jehowa Nzambi lele Ombidji w’Ɛlɛmbɛ akɔ. Naka wɛ ntetemala la mbeka ɛlɛmbɛ wa Nzambi, kete wɛ lawɔ ayotetemala la ndjasukanya la Jehowa, Ombidji w’Ɛlɛmbɛ Waheme tshɛ ndo Nzambi ka losembwe.