Tosha kɛnɛmɔ le wanɛ wahomba nongola kɛnɛmɔ
“Ɔnɛ lodjashi lo kiti ka lowandji ndo Ɔna Ɔkɔkɔ watshɔkwame ndo kɛnɛmɔ la lotombo la wolo wayalake le wɔ pondjo pondjo!”—ƐNY. 5:13.
1. Lande na kasungana anto amɔtshi nongola kɛnɛmɔ, ndo kakɔna kayoteya lo sawo nɛ?
NGANDE washaso anto kɛnɛmɔ? Sho salaka dui sɔ lo ndjasha le wɔ lo yoho ya laande ndo lo mbalɛmiya. Mbala efula sho mbishaka kɛnɛmɔ le wanɛ wambotosalɛ dui dimɔtshi diasungana mbasha kɛnɛmɔ kana le wanɛ wele la ɔkɛndɛ kana wele la dihole di’ohomba. Lo sawo nɛ, tayeya wanɛ wahombaso mbisha kɛnɛmɔ ndo lande na.
2, 3. a) Lande na kele Jehowa sunganaka nongola kɛnɛmɔ lo yoho ya laande? (Enda osato wele lo mbɔtwɛlɔ.) b) Ele Ɔna Ɔkɔkɔ latɛkɛtama lo Ɛnyɛlɔ 5:13, ndo lande na kahombaso mbosha kɛnɛmɔ?
2 Ɛnyɛlɔ 5:13 mbutaka ɔnɛ: “Ɔnɛ lodjashi lo kiti ka lowandji” ndo “Ɔna Ɔkɔkɔ” sunganaka nongola kɛnɛmɔ. “Ɔnɛ lodjashi lo kiti ka lowandji” ele Jehowa. Lo Ɛnyɛlɔ tshapita 4, ditongami dia l’olongo toshaka ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wɛnya lande na kasungana Jehowa, “Ɔnɛ lasɛna pondjo pondjo,” nongola kɛnɛmɔ. Vɔ mbutaka ɔnɛ: “Wɛ Jehowa Nzambi kaso, wɛ kasungana nongola lotombo, kɛnɛmɔ ndo wolo, nɛ dia wɛ kakatonge diangɔ tshɛ, ndo oma lo lolango layɛ mbakadionge ndo mbakadiatongama.”—Ɛny. 4:9-11.
3 “Ɔna Ɔkɔkɔ” latɛkɛtama lo Ɛnyɛlɔ 5:13 ekɔ Yeso Kristo. Ngande weyaso dui sɔ? Etena kakinde la nkɛtɛ, Yeso akelamɛka ɔnɛ: “Ɔna Ɔkɔkɔ wa Nzambi ɔnɛ lanya pɛkato ya l’andja!” (Jni. 1:29) Nkumekanga kakɔna kekina kambovɔka la lolango tshɛ oko oshinga w’etshungwelo dikambo dia ambolami ande? Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ ɔkɔkɔ w’oshika wahombande nongola kɛnɛmɔ. Yeso sunganaka nongola kɛnɛmɔ, nɛ dia “nde kele Nkumekanga ka wanɛ wolɛ oko nkumi ya dikanga ndo Nkumi ka wanɛ wolɛ oko nkumi.” (1 Tim. 6:14-16) Ondo ndo wɛ mbayaoka oko wayaoka ditongami dia l’olongo diemba ɔnɛ: “Ɔna Ɔkɔkɔ wakadiakema sunganaka nongola wolo ndo ɔngɔnyi ndo lomba ndo nkudu ndo kɛnɛmɔ ndo lotombo ndo ɔtshɔkɔ.”—Ɛny. 5:12.
4. Lande na kele ayonga dui dia lomba le so dia mbisha Jehowa nde la Kristo kɛnɛmɔ?
4 Joani 5:22, 23 mbutaka dia Jehowa akadje Kristo shushi y’anto tshɛ. Ɔsɔ ekɔ ɔkɔkɔ woleki woke wahombaso mbisha Yeso kɛnɛmɔ. Etena kasalaso dui sɔ, sho mbishaka ndo Jehowa kɛnɛmɔ. Naka sho nsɔna dia mbisha Yeso nde la She kɛnɛmɔ, kete sho koka nkondja lɔsɛnɔ la pondjo.—Adia Osambo 2:11, 12.
5. Lande na kasungana anto tshɛ nongola yema ya kɛnɛmɔ ndo dilɛmiɛlɔ?
5 Anto wakatongama “lo efanelo ka Nzambi.” (Eta. 1:27) Dui sɔ nembetshiyaka ɔnɛ anto efula wekɔ la dikoka dia nkɛnɛmɔla waonga wafɔna la wa Nzambi. Ɛnyɛlɔ, anto koka nkɛnɛmɔla ngandji, ɔlɔlɔ w’otema ndo kɛtshi. Anto wakatongama nto la nkum’otema, dikoka dia mbeya ɔlɔlɔ la kɔlɔ, kɛnɛ kele losembwe kana kɛnɛ kele bu losembwe, kɛnɛ kasungana kana kɛnɛ kahasungana. (Rɔmɔ 2:14, 15) Anto efula nangaka diangɔ diele pudipudi ndo elangala, ndo vɔ nangaka nsɛna lo wɔladi kaamɛ l’anto akina. Dui sɔ hadiokoke tambiya, nɛ dia Jehowa ekɔ Nzambi kaha l’ofukutanu ndo ka wɔladi. Mbokɛmaka hwe di’anto tshɛ wakatongama la dikoka dia mbokoya Jehowa lo yoho mɔtshi kana kina. L’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ ɔsɔ, vɔ sunganaka nongola kɛnɛmɔ ndo dilɛmiɛlɔ oma le so.—Os. 8:5.
TOSHA ANTO KƐNƐMƆ LO YOHO YA DIMƐNA
6, 7. Ngande wotshikitanyi Ɛmɛnyi wa Jehowa la anto efula lo mbisha anto akina kɛnɛmɔ?
6 Sho mbeyaka dia anto akina pombaka nongola kɛnɛmɔ, koko mbeyaka monga wolo dia mbeya woho wa kɛnɛmɔ kahombaso mbasha ndo lo yɛdikɔ yakɔna. Ekɔ ngasɔ nɛ dia anto efula wele keema kokele sɛngiyamaka efula oma lo waonga wa l’andja waki Satana. Anto efula konyaka wamato kana apami efula dikishi diawɔ. Lo dihole dia mbasha kɛnɛmɔ ndo dilɛmiɛlɔ oko walɔmba Jehowa, anto mbishaka anto akina kɛnɛmɔ kamboleka lo mbaɔsa oko tozambizambi. Vɔ koka mbokoya ɔlɔtɔ, lɔkɛwɔ ndo yoho ya nsala akambo y’ewandji wa pɔlitikɛ ndo w’ɛtɛmwɛlɔ, akɛnyi wa tɔkɛnyɔ, anto wa lokumu wa lo filmɛ ndo anto akina weyama efula.
7 Akristo wa mɛtɛ mbeyaka dia ayonga dui dia kɔlɔ mbisha anto kɛnɛmɔ polo lo yoho shɔ. Lo anto tshɛ wambongaka la lɔsɛnɔ, paka Yeso mbakatshike ɛnyɛlɔ ka kokele kahombaso mbokoya. (1 Pet. 2:21) Sho pombaka mbohɔka ɔnɛ “anto tshɛ wakasale pɛkato ndo hawokome lo lotombo la Nzambi.” (Rɔmɔ 3:23) Ndooko onto lasungana tɛmɔma. Etena kashaso anto kɛnɛmɔ koleki kɛnɛ kahombaso mbasha, dui sɔ hadiɔngɛnyangɛnya Jehowa.
8, 9. a) Ngande wɔsa Ɛmɛnyi wa Jehowa ewandji wa lɛɛta? b) Etena kakɔna kahatahombe nkitanyiya ewandji wa lɛɛta?
8 Ekɔ anto amɔtshi wasungana nongola kɛnɛmɔ kana dilɛmiɛlɔ oma le so l’ɔtɛ wa dihole diele la wɔ. Ɛnyɛlɔ, tokanyiya dikambo dia ewandji wa lɛɛta ndo kɛnɛ katosalɛwɔ. Vɔ kimanyiyaka dia mbidja ki lo ahole wadjasɛso ndo dia nkotsha ehomba w’anto walɔmbɔlawɔ. Olimu wakambawɔ wekɔ la ɛlɔlɔ efula. Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akate dia sho pombaka mbɔsa ewandji wa lɛɛta ɛsɔ oko “ewandji wa laadiko.” Nde akate nto dia sho pombaka ndjela ɛlɛmbɛ awɔ lo mbuta ɔnɛ: “Nyosha onto tshɛ kɛnɛ kahombande nongola: Elambo le ɔnɛ lahika elambo,” ndo “kɛnɛmɔ le ɔnɛ lahomba nɛmiyama.”—Rɔmɔ 13:1, 7.
9 Oko weso Ɛmɛnyi wa Jehowa, sho salaka kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala dia mɛnya ewandji wa lɛɛta ɔnɛ sho mbalɛmiyaka. Lo mɛtɛ, wodja tshɛ wekɔ la mbekelo yawɔ, diakɔ diele kɛnɛ katɔlɔmba ewandji wa lɛɛta lo dihole dimɔtshi mbeyaka ntshikitana la kɛnɛ kalɔmbawɔ dihole dikina. Koko sho kambaka kaamɛ la ewandji wa lɛɛta etena kasalawɔ olimu awɔ. Ko naka wambotɔlɔmba dia nsala dui dimɔtshi diayotokonya diaha nkitanyiya Jehowa, hatokoke disala. Lo tena dia ngasɔ, sho kitanyiyaka ndo mbishaka Jehowa kɛnɛmɔ lo dihole dia anto.—Adia 1 Petero 2:13-17.
10. Ngande wakatshike ekambi wa Jehowa wa lo nshi y’edjedja ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ le so ɛlɔ kɛnɛ?
10 Sho koka nkondja wetshelo oma le ekambi wa Jehowa wa lo nshi y’edjedja, wanɛ wakasha mandji ndo ewandji ayɔ kɛnɛmɔ. Yɔsɛfu nde la Mariya wekɔ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ. Etena kakalange ase Rɔmɔ mbeya anto angana waki lo wodja, Yɔsɛfu nde la Mariya wakande lɔkɛndɔ otsha la Bɛtɛlɛhɛma dia tofundja nkombo lo buku dia lɛɛta, kaanga mbaki Mariya aya suke la mbota. (Luka 2:1-5) Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ ekɔ ɛnyɛlɔ kekina k’onto lakalɛmiyaka ewandji w’ana w’anto. Etena kakawofunde ɔnɛ nde ambosala dui dimɔtshi dia kɔlɔ, la dilɛmiɛlɔ tshɛ nde akayasambɛ la ntondo ka nkumekanga Hɛrɔdɛ Angiripa ndo la ntondo ka Fɛsto, nguvɛrnɛrɛ ka prɔvɛnsɛ k’ase Rɔmɔ ka la Judeya.—Ets. 25:1-12; 26:1-3.
11, 12. a) Lande na kahatasha ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ kɛnɛmɔ ka laande? b) Kakɔna kakatombe etena kakalɛmiya Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi wa lo Autriche ose pɔlitikɛ ɔmɔtshi?
11 Kayotota lo dikambo di’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ? Onde sho pombaka mbasha kɛnɛmɔ ka laande? Sho mbashaka kɛnɛmɔ ka woho washaso onto okina tshɛ. Koko ayonga kɔlɔ naka sho mbasha kɛnɛmɔ ka laande, kaanga naka wambotɔlɔmbatɔ. Lande na? Nɛ dia ɔtɛmwɛlɔ wa kashi hawetsha akambo wa mɛtɛ wendana la Nzambi ndo Ɔtɛkɛta ande Bible. Yeso akɔnyɔla embetsha wa lo ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo akawaelɛ ɔnɛ akanga wa dungi pende ndo ɛnɔmbɔdi wa kɔlɔ. (Mat. 23:23, 24) Lo wedi okina, hatonga kɔlɔ dia sho mbisha ewandji wa lɛɛta kɛnɛmɔ ndo dilɛmiɛlɔ lo yoho ya laande. Naka sho nsala ngasɔ, kete vɔ wayotokimanyiya lo tena dimɔtshi.
12 Dɔkɔtɛlɛ Heinrich Gleissner aki owandji ɔmɔtshi wa pɔlitikɛ wa l’Autriche. Etena kakalɔmaka Ta dia hende dia l’andja w’otondo, ase Nazi wakawonde. Etena kakawawodje lo kawolo otsha lo mpango kɛmɔtshi ka lokanu, nde akatɛnana la Leopold Engleitner, Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔmɔtshi waki l’ohetoheto w’oma lo Autriche. Ɔnangɛso Engleitner akalembetshiya dɔkɔtɛlɛ Gleissner dietawɔ diande la dilɛmiɛlɔ tshɛ ndo nde akoohokamɛ la yambalo tshɛ. Etena kakashile ta, Gleissner akakambaka mbala la mbala la lowandji lande dia nkimanyiya Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo Autriche. Wɛ koka mbeya bɛnyɛlɔ dikina di’akambo w’amɛna wakasalema l’ɔtɛ wakalɛmiya Akristo ewandji wa lɛɛta.
TOSHA ANTO AKINA KƐNƐMƆ
13. Lo yoho ya laande, waa na wasungana nongola kɛnɛmɔ ndo dilɛmiɛlɔ diaso, ndo lande na?
13 Anangɛso l’akadiyɛso sunganaka nongola kɛnɛmɔ ndo nɛmiyama oma le so. Dui sɔ diekɔ mɛtɛ djekoleko le anangɛso walɔmbɔla, ɛnyɛlɔ dikumanyi, emendji w’etshimbedi, ase kɔmite ka filialɛ ndo ase Olui-walɔmbɔla. (Adia 1 Timɔte 5:17.) Vɔ tshɛ kotshaka ehomba w’ekambi waki Nzambi, ndo Bible mbelɛka ekambi ɛsɔ ɔnɛ “apami wele oko weshasha.” (Ɛf. 4:8) Ɔnkɔnɛ, mbokɛmaka hwe dia sho pombaka mbasha kɛnɛmɔ ndo mbalɛmiya, oyadi wodja akɔna wewɔ, kalasa yakɔna yakawɔtɔ, dihole diele la wɔ lo tshunda kana ekondjelo kele la wɔ. Akristo wa lo ntambe ka ntondo wakatotshikɛ ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ. Vɔ wakashaka apami wakalɔmbɔlaka kɛnɛmɔ, ndo sho salaka woho akɔ waamɛ ɛlɔ kɛnɛ. Etena keso kaamɛ la apami asɔ, sho hatowaɔshi oko andjelo, mbuta ate anto wa laande. Koko sho mbalɛmiyaka ndo mbashaka kɛnɛmɔ l’ɔtɛ w’olimu wa wolo wakambawɔ ndo okitshakitsha awɔ.—Adia 2 Kɔrɛtɔ 1:24; Ɛnyɛlɔ 19:10.
14, 15. Ngande wotshikitanyi dikumanyi di’Akristo la ewandji efula w’ɛtɛmwɛlɔ?
14 Dikumanyi sɔ diekɔ oko alami w’ɛkɔkɔ wele l’okitshakitsha. Vɔ hawolange mbɔsama oko anto wa lokumu. Ɔnkɔnɛ vɔ ntshikitana efula la ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ efula wa nshi nyɛ ndo ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ waki lo nshi ya Yeso. Nde akate lo dikambo diawɔ ate: “Vɔ nangaka ahole wa lokumu lo alambo ndo nangaka mbidjasɛ l’ahole wa ntondo lo toshinangɔnga, ndo nangaka anto mbasha mɔyɔ lo bingu.”—Mat. 23:6, 7.
15 Dikumanyi di’Akristo kitanyiyaka ɛtɛkɛta waki Yeso ɛnɛ: “Tanyelamɛke Rabi, nɛ dia nyekɔ la Ombetsha 1. Nyu tshɛ nyekɔ onto l’ɔnango. Ndo nto, tanyelɛke ndooko onto Shɛnyu la nkɛtɛ, nɛ dia nyekɔ la Shɛnyu 1, Ɔnɛ lele l’olongo. Tanyelamɛke ɛnɔmbɔdi, nɛ dia nyekɔ la Ɔnɔmbɔdi 1, Kristo. Onto loleki woke l’atei anyu pombaka monga okambi anyu. Onto tshɛ layadiya wayowokitshakitsha ndo onto tshɛ layakitshakitsha wayowodiya.” (Mat. 23:8-12) Naka dikumanyi dia lo tshumanelo tshɛ dia l’andja w’otondo monga l’okitshakitsha ndo nkitanyiya ɛtɛkɛta wa Yeso, kete anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ wayowaoka ngandji, wayowalɛmiya ndo wayowasha kɛnɛmɔ.
Etena kakamba dikumanyi la okitshakitsha tshɛ, vɔ mbokamaka ngandji, nɛmiyamaka ndo kondjaka kɛnɛmɔ oma le anangɛwɔ (Enda odingɔ 13-15)
16. Lande na kahombaso ntetemala mbidja welo dia mbisha anto akina kɛnɛmɔ?
16 Mbeyaka mbɔsa etena k’otale dia sho mbeka woho wa mbisha anto akina kɛnɛmɔ. Ngasɔ mbakidiɔ ndo lo dikambo di’Akristo wa lo ntambe ka ntondo. (Ets. 10:22-26; 3 Jni. 9, 10) Koko welo wayotodja dia nsala dui sɔ keema anyanya. Naka sho mbisha anto akina kɛnɛmɔ lo yoho yalanga Jehowa, tayokondja ɛlɔlɔ efula.
ƐLƆLƆ WAYA LO MBISHA ANTO AKINA KƐNƐMƆ
17. Naa ɛlɔlɔ ɛmɔtshi waya lo mbisha anto wele la lowandji kɛnɛmɔ?
17 Naka sho mbisha anto wele la lowandji lo ahole weso kɛnɛmɔ ndo dilɛmiɛlɔ, kete ondo vɔ wayoleka mamɛ lotshungɔ laso la nsambisha. Vɔ mbeyaka monga kaanga la kanyi y’ɔlɔlɔ lo dikambo di’olimu aso w’esambishelo. Dui sɔ diakasalema ambeta ɛnɔnyi efula la Allemagne etena kakatshu Birgit laki ombatshi mboka otsha lo woshelo wa dipɔlɔmɛ di’ɔnande la womoto. Embetsha wakatɛ Birgit ɔnɛ vɔ waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia monga la ana wele Ɛmɛnyi wa Jehowa lo kalasa yawɔ l’edja k’ɛnɔnyi efula. Vɔ wakɛnyi dia ana wele Ɛmɛnyi wa Jehowa asɔ waketɛ kalasa dihole dia dimɛna efula. Birgit akawatɛ ate: “Ana aso wekɔ lo mbetshama dia ndjela atɔndɔ waki Nzambi wendana la lɔkɛwɔ ndo dui sɔ mendanaka ndo la nɛmiya embetsha ndo mbasha kɛnɛmɔ.” Ombetsha ɔmɔtshi akate ate: Otondonga ana tshɛ monga oko Ɛmɛnyi wa Jehowa, tshike olimu wa mbetsha wotonga wɔdu. Vɔ waki la ekanelo k’ɔlɔlɔ ka ngasɔ lo dikambo dia ana wele Ɛmɛnyi wa Jehowa woho wele mingu efula l’ɔkɔngɔ, ombetsha ɔmɔtshi akayɔtɔ lo losanganya la woke.
18, 19. Kakɔna kahombaso mbohɔka etena kashaso dikumanyi kɛnɛmɔ?
18 Atɔndɔ wele lo Ɔtɛkɛta wa Nzambi koka tokimanyiya dia nshihodia woho wa mbisha dikumanyi dia lo tshumanelo kɛnɛmɔ. (Adia Hɛbɛru 13:7, 17.) Sho kokaka ndo pombaka mbawandola l’ɔtɛ w’olimu wa wolo wakambawɔ. Naka sho ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kashawɔ, kete dui sɔ diayokimanyiya dikumanyi dia nkamba l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Bible mbutaka dia sho pombaka nto mbokoya mbetawɔ kawɔ. Koko dui sɔ hadiolembetshiya dia sho pombaka nsala la wolo dia mbokoya tshɛ lo tshɛ yoho yalɔta, yatɛkɛta ndo yetsha ekumanyi kɛmɔtshi keyama efula. Naka sho nsala ngasɔ, kete ayɛnama oko tekɔ lo tayele anto lo dihole dia ndjela Kristo. Hatohombe mbohɛ dia dikumanyi wekɔ anto wele keema kokele oko sho.
19 Naka sho mbisha dikumanyi kɛnɛmɔ, mbalɛmiya ndo aha mbaɔsa oko anto wa lokumu, kete dui sɔ diayowakimanyiya. Lo woho akɔna? Ayonga dui dia wɔdu le wɔ dia ntetemala monga l’okitshakitsha ndo mbewɔ dia mfɔnya ɔnɛ vɔ ndeka anto akina kana ɔnɛ kɛnɛ kasalawɔ mongaka tena tshɛ dimɛna.
20. Ɛlɔlɔ akɔna wakondjaso etena kashaso anto akina kɛnɛmɔ?
20 Mbisha anto akina kɛnɛmɔ tokimanyiyaka dia mbewɔ monga akanga wa lokaki ndo tokimanyiyaka dia ntetemala monga la okitshakitsha etena kayasha anto akina lo yoho ya laande le so. Dui sɔ diekɔ nto tshondo y’ekokelo le so, nɛ dia diɔ tokimanyiyaka dia mbewɔ ntakana naka onto ɔmɔtshi lalɛmiyaso ambosala dui dimɔtshi diambotonyangiya. Ɔlɔlɔ okina ele dui sɔ tokimanyiyaka dia ntetemala monga kaamɛ la okongamelo wa Jehowa. Okongamelo hasha ndooko onto, oyadi ombetawudi kana bu kɛnɛmɔ ka tshambandeko.
21. Ɔlɔlɔ akɔna woleki woke waya lo mbisha anto akina kɛnɛmɔ?
21 Ɔlɔlɔ woleki woke waya lo mbisha anto akina kɛnɛmɔ ele, lo nsala dui sɔ sho ngɛnyangɛnyaka Nzambi. Tayosalaka kɛnɛ kalangande sho nsala ndo tayotshikalaka la kɔlamelo le nde. Jehowa ayokoka nkadimola Satana lakate ɔnɛ ndooko onto lakoka monga la kɔlamelo. (Tok. 27:11) Anto efula wa l’andja ɔnɛ haweye woho wakokawɔ mbisha anto akina kɛnɛmɔ lo yoho ya dimɛna. Tekɔ la lowando l’efula lo woho weyaso woho wa mbisha anto kɛnɛmɔ lo yoho yalanga Jehowa!