LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • yp vahe 19 p. 150-157
  • Ko e Hā ʻOku ʻIkai Tukunoaʻi Ai Au ʻe he Tamaikí?

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko e Hā ʻOku ʻIkai Tukunoaʻi Ai Au ʻe he Tamaikí?
  • Ngaahi Fehuʻi ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú—Tali ʻOku ʻAonga
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • ʻIkai ko ha Meʻa Fakaoli
  • ʻUhinga ʻOku Nau Fai Ai Iá
  • Fakangata ʻa e Fakahohaʻá
  • Ulo Atu Hoʻo Māmá
  • Ko e Hā Hono Kovi ʻo e Sāuní?
    ʻĀ Hake!—2002
  • Ko e Hā ʻOku Totonu Ke U ʻIlo Fekauʻaki mo e Pāʻusiʻi Fakaefehokotaki Fakasinó?
    Tali ki he Fehuʻi ʻe 10 ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú
  • ʻE Lava Fēfē Ke U Fekuki mo e Fakahohaʻasi Fakaefehokotaki Fakasinó?
    ʻEke ʻe he Toʻutupú
  • ʻE Lava Fēfē Ke U Fekuki mo e Tenge mei he Toʻumeʻá?
    Ngaahi Fehuʻi ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú—Tali ʻOku ʻAonga
Ngaahi Fehuʻi ʻOku ʻEke ʻe he Toʻutupú—Tali ʻOku ʻAonga
yp vahe 19 p. 150-157

Vahe 19

Ko e Hā ʻOku ʻIkai Tukunoaʻi Ai Au ʻe he Tamaikí?

Ko e lue ʻa e tamasiʻí ʻoku tala pē ai. ʻI he tailiili mo ongoʻi taʻepauʻiá, ʻoku hā mahino ʻokú ne puputuʻu ʻi hono ʻātakai foʻoú. Tuai-e-kemo ʻoku kilofi atu ʻe he tamaiki lalahí ko ha kiʻi tamasiʻi foʻou ia ʻi he ʻapiakó. ʻI ha lau mōmeniti pē kuo takatakaiʻi ia ʻe ha tamaiki ʻa ia ʻoku kamata ke ʻuha atu ʻenau lau fakalieliá kiate ia! ʻI he kulamumuú, ʻokú ne lele ki he ungaʻanga ofi tahá—ko e fale mālōloó. Ko e katá ʻoku ongo takai ʻi he holisí.

KO HONO fakahohaʻasi, fakamataliliʻi mo fakahāeaʻi ʻo e niʻihi kehé ʻa e ngaahi vaʻinga anga-fakamamahi ʻa e kau talavou tokolahi. Naʻa mo e taimi ʻo e Tohi Tapú, naʻe fakahāhā ʻe ha kau talavou ha anga naʻe kovi. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi ʻe taha naʻe fakahohaʻasi ai ʻa e palōfita ko ʻIlaisá ʻe ha kulupu ʻo e tamaiki tangata. ʻI he taʻetokaʻi ʻa hono lakangá, naʻe kaila taʻefakaʻapaʻapa atu ʻa e tamaikí ni: “Hiki mo e tula! Hiki mo e tula!” (2 Tuʻi 2:​23-25) ʻI he ʻahó ni, ʻoku hehema tatau ʻa e kau talavou tokolahi ke fai ʻa e ngaahi lea fakahāea mo fakalotomamahi fekauʻaki mo e niʻihi kehé.

“Ko au naʻe puku ʻi heʻemau kalasi hivá,” ko e manatu ia ʻa e taha ʻo e kau faʻu-tohi ʻo e Growing Pains in the Classroom. “ʻI he hoko ko e tama poto taha mo e tama nounou taha ʻi he kalasí ko ha fio fakamamahi ia ʻi he foomu īkí: ko e faʻahinga naʻe ʻikai te nau fie hapoʻi au ko ʻeku pukú naʻa nau hapoʻi au ko ʻeku potó. Tānaki atu ki he ‘kāimuʻá,’ naʻe toe ui au ‘ko ha tikisinale luelue,’ pea mo e ngaahi hingoa [laukovi] kehe ʻe 800.” ʻOku tānaki mai ʻe he faʻu-tohi ʻo e Loneliness of Children: “Ko e fānau ʻoku faingataʻaʻia fakasino, palopalema ʻenau leá, pe hā matamatakehe fakaesino pe ʻi he tōʻongá ko e ngaahi tāketi pau kinautolu ʻo e fakamatalili ʻa e fānau kehé.”

ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku maluʻi ʻe he kau talavoú kinautolu ʻaki ʻenau kau ʻi ha tuʻunga ʻoku iku atu ki ha feʻauʻauhi kovi: tauʻaki felaukoviʻaki fakalalahi (ʻo faʻa kau ki he ongo mātuʻa ʻa e tokotaha ʻe tahá). Ka ko e kau talavou tokolahi ʻoku ʻikai lava ke nau maluʻi kinautolu ʻi he fehangahangai mo e fakahohaʻa ʻa e toʻumeʻá. ʻOku manatu ʻa e talavou ʻe taha ki ha ngaahi ʻaho, koeʻuhi ko e fakamatalili mo e fakahohaʻa ʻa ʻenau kalasí, naʻá ne fuʻu manavahē mo loto-mamahi ʻo ne ‘fakakaukau ai ʻe lua.’ Naʻe ʻikai lava ke ne tokanga ki heʻene akó ʻi heʻene hohaʻa ki he meʻa ʻe fai ange ʻe he fānau ako kehé.

ʻIkai ko ha Meʻa Fakaoli

Kuó ke hoko ko e fakamamahiʻanga koe ʻa e toʻumeʻá? Te ke fiemālie nai ke ʻiloʻi ʻoku ʻikai ke vakai ki ai ʻa e ʻOtuá ko ha meʻa fakaoli. Fakakaukau ki he fakamatala ʻi he Tohi Tapú ki ha kātoanga naʻe fokotuʻutuʻu ke fakafiefiaʻi ʻa e mavae ʻo e foha ʻo ʻĒpalahame ko ʻAisaké. Ngalingali ʻi he meheka ki he tofiʻa ʻe maʻu ʻe ʻAisaké, naʻe kamata ke “manuki” ʻa e foha lahi ʻo ʻĒpalahame ko ʻIsimeʻelí kia ʻAisake. Kae kehe, ʻi he ʻikai ko ha fakakata fakaolí, naʻe tatau ʻa e fakamatalilí mo e ‘fakatanga.’ (Kaletia 4:29) Naʻe ongoʻi ai ʻe he faʻē ʻa ʻAisaké, ʻe Sela ha fakafili ʻi he fakamatalilí. Naʻá ne vakai ki ai ko hano taʻetokaʻi ia ʻo e taumuʻa ʻa Sihova ke fakatupu ha “hako,” pe Mīsaia, fakafou ʻi heʻene tama ko ʻAisaké. ʻI he kole ʻa Selá, naʻe fekau ai ʻa ʻIsimeʻeli mo ʻene faʻeé ke na mavahe mei he fale ʻo ʻĒpalahamé.—Senesi 21:​8-14.

ʻI he tuʻunga tatau, ʻoku ʻikai ko ha meʻa fakaoli ʻa hono fakahohaʻasi fakalotokovi koe ʻe he tamaikí—tautefito ʻi he taimi ʻoku nau fai pehē ai koeʻuhi ko hoʻo feinga ke moʻui ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻunga ʻi he Tohi Tapú. Ko e fakatātaá, ʻoku ʻiloa ʻa e kau talavou Kalisitiané ʻi heʻenau vahevahe ʻenau tuí ki he niʻihi kehé. Kae hangē ko e lau ʻa ha kulupu ʻo e kau talavou fakamoʻoni ʻa Sihova: “ʻOku fakakataʻaki kimautolu ʻe he tamaiki ʻi ʻapiakó koeʻuhi ko ʻemau malanga mei he matapā ki he matapaá, pea ʻoku nau tuku hifo kimautolu koeʻuhi ko e meʻa ko iá.” ʻIo, ʻi he hangē ko e kau sevāniti faitōnunga ʻa e ʻOtuá ʻi he kuohilí, ko e kau talavou Kalisitiane tokolahi ʻoku “ʻahiʻahiʻi ʻaki . . . ʻa e ngaahi manuki.” (Hepelu 11:36) ʻOku taau ke fakaongoongoleleiʻi kinautolu ʻi heʻenau loto-toʻa ʻi hono kātekina ʻa e ngaahi fakamāʻanga peheé!

ʻUhinga ʻOku Nau Fai Ai Iá

Kae kehe, mahalo te ke fifili nai pe ʻe anga-fēfē haʻo ʻai ke tukunoaʻi koe ʻe ho kau fakamamahí. ʻUluakí, fakakaukau ki he ʻuhinga ʻoku hoko ai ʻa e fakamatalilí. “I he lolotoga ae kata oku mamahi ai ae loto,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú ʻi he Palovepi 14:13 (PM). ʻOku mapuna hake ʻa e katá ʻi he taimi ʻoku fakahohaʻasi ai ʻe ha kulupu ʻo ha kau talavou ha taha. Ka ʻoku ʻikai te nau “mavava ʻi he fiefia honau loto.” (Aisea 65:14) ʻOku faʻa hoko ko e katá ko hano mātuʻaki fakapuliki ia ʻo e taʻemanonga ʻa e lotó. ʻI mui ʻi he pōlepole loi ko iá, ʻoku pehē moʻoni mai nai ʻa e kau fakamamahí: ‘ʻOku ʻikai te mau saiʻia ʻiate kimautolu, ka ko hono tuku hifo ha tahá ʻoku mau ongoʻi lelei ange ai.’

ʻOku toe ueʻi foki ʻe he meheká ʻa e ʻohofí. Manatu ki he fakamatala ʻi he Tohi Tapú ki he taʻu hongofulu tupu ko Siosifá, ʻa ia naʻe hanga hake ʻa hono fanga tokouá tonu kiate ia koeʻuhi ko e peleʻaki ia ʻe heʻene tamaí. Ko e tōtuʻa ʻa e meheká naʻe taki atu ʻo ʻikai ngata pē ki he ngaohikovia fakaelea kae aʻu ki he fakakaukau fakapō! (Senesi 37:​4, 11, 20) ʻI he tuʻunga tatau he ʻahó ni, ko ha tamasiʻi ako ʻoku poto makehe atu pe saiʻia ai ʻa e kau faiakó te ne langaʻi nai ʻa e meheka ʻa hono toʻumeʻá. Ko hono fakahāeaʻí ʻoku ngali ‘tuku hifo ai ia.’

Ko ia ai, ko e veiveiuá, meheká mo e siʻi ʻa e fakamahuʻingaʻi-kitá ʻoku faʻa hoko ko e ngaahi ʻuhinga ia ʻo e manukí. Ko e hā leva ke mole ai ʻa hoʻo fakamahuʻingaʻi-kitá koeʻuhi ko e mole ʻa e fakamahuʻingaʻi-kita ʻa ha talavou veiveiua?

Fakangata ʻa e Fakahohaʻá

“Monuʻiaa, ka ko e tangata ko ē kuo ʻikai . . . nofo ʻi he nofoʻanga ʻo haʻa manuki,” ko e lau ia ʻa e tokotaha-tohi-sāmé. (Sāme 1:1) Ko e kau ʻi he manukí koeʻuhi ke ofeʻi ai ʻa e tokangá meiate koé ʻoku fakalōloaʻi pē ai ʻa e fakahāeá. “Neongo pe ko hai, ʻoua te mou totongi ʻene kovi ʻaki ʻa e kovi. . . . Ikuna ʻa e kovi ʻaki ʻa e lelei” ko e faleʻi fakaʻotuá ia.—Loma 12:​17-21.

ʻOku tānaki mai ʻe he Koheleti 7:9: “ʻOua naʻa ʻoho ho loto ke ʻita: he ko e ʻita ʻoku ne ngaohi hono nofoʻanga ʻi he fatafata ʻo e sesele.” ʻIo, ko e hā ke ke fuʻu fakamātoato ai ʻi he fakamatalilí? Ko e moʻoni, ʻoku maongo kapau ʻoku fakakataʻaki ʻe ha taha ho fōtungá pe maʻu ʻene fiefiá ʻi he ngaahi tamele ʻa ho matá. Ka ko e ngaahi leá ni, neongo nai ʻene taʻeifó, ʻoku ʻikai moʻoni ko e fakalotokovi ia. Ko ia, kapau ʻoku alasi fāinoa ʻe ha taha—pea naʻa mo e ʻikai fuʻu fāinoa nai—hao hangatāmaki, ko e hā ke ʻosiʻosi moʻui aí? Kapau ko e meʻa ʻoku leaʻakí ʻoku ʻikai ke fakalielia pe taʻefakaʻapaʻapa, feinga ke ke sio ki hono fakaolí. ʻOku ʻi ai ʻa e “ʻaho ke kata,” pea ko e ʻita ʻi he fakakatá ko ha fakapoʻuli nai ia.—Koheleti 3:4.

Kae fēfē kapau ko e fakamatalilí ʻoku fakamamahi pe aʻu ʻo fulikivanu? Manatuʻi ʻoku fiemaʻu ʻe he tokotaha manukí ke maʻu ʻene fiefiá ʻi hoʻo talí, ke olioliʻia ʻi hoʻo loto-mamahí. Ko e toe lau atu, taukapoʻi kita, pe fakatō loʻimatá ʻoku ngalingali ʻe fakaʻaiʻai ai ia ke hokohoko atu ʻene fakahohaʻá. Ko e hā ke ʻai ai ʻa e tokotaha ko iá ke fiemālie ʻi he sio atu ʻokú ke loto-mamahí? Ko e founga lelei taha ke taʻofi ai ʻa e fakahāeá ko hono faʻa tukunoaʻi fiemālie pē kinautolu.

Naʻe tānaki mai ʻe Tuʻi Solomone: “Ko e meʻa foki ki he ngaahi lea ʻoku fai ʻe he kakai, ʻoua naʻa tokanga ho loto ki ai, naʻa ʻiloange te ke fanongo ki hoʻo tamaioʻeiki ʻoku ne talakaaʻi koe. Seuke ʻoku ʻilo ʻe ho loto kuo tuʻo lahi ʻa e talakaaʻi ha kakai kehe ʻe koe foki.” (Koheleti 7:​21, 22) Ke “tokanga ho loto” ki he ngaahi lea kona ʻa e kau manukí ʻe ʻuhinga ia, ko e fuʻu tōtuʻa ʻa e tokanga ki heʻenau fakamāuʻi koé. ʻOku moʻoni ʻenau fakamāú? Naʻe ʻohofi taʻetotonu ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻe hono toʻumeʻa meheká, ka naʻá ne tali: “Ka koe mea jii aubito kiate au ke fakamāu au ekimoutolu, be koe fakamāu ae tagata: . . . Ko ia oku ne fakamāu au, koe Eiki ia.” (1 Kolinito 4:​3, 4, PM) Ko e vahaʻangatae ʻo Paula mo e ʻOtuá naʻe fuʻu mālohi ʻaupito ʻo ne maʻu ai ʻa e loto-maʻu mo e mālohi ʻi loto ke matuʻuaki ʻa e ngaahi ʻohofi taʻetotonú.

Ulo Atu Hoʻo Māmá

ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻe manukiʻi nai koe koeʻuhi ko hoʻo founga moʻui ko ha Kalisitiané. Naʻe pau kia Sīsū Kalaisi tonu ke ne kātekina ʻa e “lea fakafepaki” peheé. (Hepelu 12:​3, NW) Ko Selemaia foki naʻá ne hoko ‘koe manukiaga i he aho kotoabe’ koeʻuhi ko ʻene lea loto-toʻa ʻaki ʻa e pōpoaki ʻa Sihová. ʻI he kīvoi ʻa e fakahohaʻá naʻe aʻu ai ʻo mole fakataimi meia Selemaia ʻa ʻene fakaueʻilotó. “E ikai teu toe lea kiate ia [Sihova], bea e ikai teu toe lea i hono huafa,” ko ʻene fakapapaú ia. Kae kehe, ko ʻene ʻofa ki he ʻOtuá mo e moʻoní naʻe faai pē ʻo ne ueʻi ia ke ne ikunaʻi ʻene manavaheé.—Selemaia 20:​7-9, PM.

Kuo ongoʻi loto-siʻi pehē pē mo e kau talavou Kalisitiane ʻe niʻihi he ʻahó ni. ʻI he hohaʻa ke taʻofi ʻa e fakamatalilí, kuo feinga ʻa e niʻihi ke fūfuuʻi ʻa e moʻoniʻi meʻa ko ia ko e kau Kalisitiane kinautolú. Ka ko e ʻofa ki he ʻOtuá ʻoku faʻa faifai pē ʻo ne ueʻi ʻa e faʻahingá ni ke ikunaʻi ʻenau manavaheé pea tuku ke ‘ulo atu ʻenau māmá’! (Mātiu 5:16) Ko e fakatātaá, naʻe pehē ʻe ha tamasiʻi taʻu hongofulu tupu: “Ko ʻeku fakakaukaú naʻe liliu. Naʻe ʻikai te u toe vakai ki he hoko ko ha Kalisitiané ko ha kavenga ke fataki holo ka naʻá ku kamata vakai ki ai ko ha meʻa ke laukauʻaki.” Ko koe foki ʻe malava ke ke “vikiviki” ʻi he monū ʻo hono ʻiloʻi ʻo e ʻOtuá pea ʻi heʻene ngāueʻaki koe ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé.—1 Kolinito 1:31.

Kae kehe, ʻoua te ke fakaafeʻi ʻa e fakafilí ʻaki hono fakaangaʻi maʻu pē ʻa e niʻihi kehé pe ʻoatu ʻa e fakakaukau ki he niʻihi kehé ko koé ʻokú ke ongoʻi ʻokú ke māʻolunga ange. ʻI he malanga hake ʻa e faingamālie ke vahevahe ai ʻa hoʻo tuí, fai pehē, ka ʻi he “anga-vaivai mo e ʻapasia loloto.” (1 Pita 3:​15, NW) Ko ho ongoongo ʻo e ʻulungāanga leleí ʻe hoko nai ko ho maluʻi lelei tahá ia lolotonga ʻa hoʻo kei akó. Neongo ʻe ʻikai nai ke saiʻia ʻa e niʻihi kehé ʻi hoʻo loto-toʻá, te nau faʻa tokaʻi taʻefietokaʻi koe koeʻuhi ko e meʻa ko iá.

Ko ha taʻahine ko Vanessa naʻe fakahohaʻasi ia ʻe ha kulupu ʻo e tamaiki fefine ʻa ia naʻa nau hapoʻi ia, tekelele holo ia, fakatooki ʻene ʻū tohí mei hono nimá—ʻo fai kotoa ʻi he feinga ke fakalanga kē. Naʻe aʻu ʻo nau huhua ha inu sokaleti ʻi hono ʻulú mo hono kofu hina maʻá. Ka neongo ia, naʻe ʻikai te ne foʻi ʻi heʻenau fakalanga keé. ʻI ha taimi ki mui ai, naʻe fetaulaki ʻa Vanessa mo e taki fakamoveuveu ʻo e kulupú ni ʻi ha fakataha-lahi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová! “Naʻá ku fehiʻa ʻiate koe . . . ,” ko e lau ia ʻa e fakaaoao ko eni ki muʻá. “Ne u loto ke u sio ʻokú ke kiʻi ʻita tuʻo taha.” Kae kehe, ko ʻene fieʻilo ki he kei tauhi maʻu ʻe Vanessa ʻa ʻene loto-nongá naʻe iku ai ki heʻene tali ha ako Tohi Tapu mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Naʻá ne hoko atu, “naʻá ku manako ʻi he meʻa naʻá ku akó, pea te u papitaiso ʻapongipongi.”

Ko ia ʻoua te ke tuku ʻa e “lea fakafepaki” ʻa e toʻumeʻá ke ne maumauʻi ho laumālié. ʻI heʻene feʻungamālié, ʻai ke ke anga-fakakata. Tali ʻa e koví ʻaki ʻa e anga-lelei. Fakafisi ke tafunaki ʻa e afi ʻo e fakakikihí, pea ʻi he ʻalu ʻa e taimí ʻe siʻi nai ai ʻa e fiefia ʻa ho kau fakamamahí ʻi hono tāketiʻi koe ki he manukí, he “ʻi he ʻosi ʻa e fefie ʻoku mate ʻa e afi.”—Palovepi 26:20.

Ngaahi Fehuʻi ki he Fetalanoaʻaki

◻ ʻOku anga-fēfē ʻa e vakai ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻoku nau fakamataliliʻi anga-fakamamahi ʻa e niʻihi kehé?

◻ Ko e hā ʻokú ne faʻa fakatupunga ʻa e fakahohaʻa fakatalavoú?

◻ ʻE lava fēfē ke ke fakasiʻisiʻi pea naʻa mo hono fakangata ʻa e manukí?

◻ Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tuku ‘ke ulo atu hoʻo māmá’ ʻi he ʻapiakó, naʻa mo e taimi ʻoku fakamataliliʻi ai koe ʻe he niʻihi kehé?

◻ Ko e hā ʻa e ngaahi sitepu ʻe lava ke ke fou ai ke maluʻi koe mei he anga-fakamālohi ʻi he ʻapiakó?

[Fakamatala ʻi he peesi 155]

ʻI mui ʻi he pōlepole loi ko iá, ʻoku pehē moʻoni mai nai ʻa e kau fakamamahí: ‘ʻOku ʻikai te mau saiʻia ʻiate kimautolu, ka ko hono tuku hifo ha tahá ʻoku mau ongoʻi lelei ange ai’

[Puha ʻi he peesi 152]

ʻE Lava Fēfē Ke U Fakaʻehiʻehi mei Hano Tā Au?

‘ʻOku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻa hoʻo moʻuí ʻi hoʻo haʻu ki he akó.’ Ko e lau ia ʻa e fānau ako tokolahi. Ka ko hono toʻo ha meʻa māsila ʻoku fakavalevale mo fakaafe faingataʻa. (Palovepi 11:27) ʻE lava fēfē leva ke ke maluʻi koe?

ʻIlo pea fakaʻehiʻehi mei he ngaahi feituʻu fakatuʻutāmakí. Ko e vahaʻa lokí, sitepú mo e ngaahi loki fetongí ko e ngaahi feituʻu mātuʻaki fakatuʻutāmaki ia ʻi he ngaahi ʻapiako ʻe niʻihi. Pea ʻoku ʻiloa ʻa e ngaahi fale mālōloó ko e ngaahi feituʻu fakatahatahaʻanga ki he fuhu mo e ngāueʻaki ʻo e faitoʻo kona tapú ʻo sai ange ai ki he kau talavou tokolahi ke nau faingataʻaʻia ʻi heʻenau ngāueʻaki ʻa e ngaahi fale ko ení.

Tokangaʻi hoʻo feohí. ʻOku faʻa hoko ʻo kau ha talavou ʻi he lotolotonga ʻo ha fuhu koeʻuhi pē ko ʻene feohi mo e faʻahinga halá. (Sio ki he Palovepi 22:​24, 25.) ʻOku moʻoni, ko hono fakataleʻi ʻa ho kaungāakó ʻe malava ke fakamavaheʻi ai kinautolu pe ʻai ai ke nau fehiʻa ʻiate koe. Kapau ʻokú ke anga-fakakaumeʻa mo anga-fakaʻapaʻapa kiate kinautolu, te nau hehema lahi ange nai ke tukunoaʻi koe.

Fakamamaʻo mei he keé. Fakaʻehiʻehi mei he “fepolepolei.” (Kaletia 5:26) Neongo kapau te ke hoko ko e ikuna ʻi ha fuhu, ʻe tali faingamālie pē nai ho tokotaha fakafepakí ki ha toe fetaulaki. Ko ia, ʻuluaki feinga ke talanoaʻi ʻa e palopalemá ke ʻoua ʻe hoko ha kē. (Palovepi 15:1) Kapau ʻoku ʻikai ola ʻa e talanoá, lue—pea naʻa mo e lele—mamaʻo mei ha pole fuhu. Manatuʻi, “ʻOku lelei hake ha kuli moʻui ʻi ha laione mate.” (Koheleti 9:4) ʻI ha feinga fakaʻosi, fai ha meʻa fakapotopoto pē ʻoku fiemaʻu ke maluʻi mo fakahaofi ai koe.—Loma 12:18.

Talanoa ki hoʻo ongo mātuʻá. Ko e kau talavoú “ʻoku tātātaha ke nau fakahā ʻenau tailiili ʻi he ʻapiakó ki heʻenau ongo mātuʻá, ʻi he manavahē naʻa fakakaukau ʻenau ongo mātuʻá ʻoku nau foʻi pe tafuluʻi kinautolu ʻi he ʻikai te nau fepōlepolei mo e kau fakaaoaó.” (The Loneliness of Children) Neongo ia, ʻoku faʻa hoko ko e kau atu ki ai ha taha ʻi he ongo mātuʻá ʻa e founga pē ʻe taha ke taʻofi ai ʻa e palopalemá.

Lotu ki he ʻOtuá. ʻOku ʻikai ke fakapapauʻi mai ʻe he ʻOtuá te ke hao ʻi ha lavea. Ka ʻe malava ke ne ʻoatu ʻa e loto-toʻa ke ke fehangahangai ai mo e ngaahi polé pea mo e poto ʻoku fiemaʻu ke fakamokomoko ai ʻa e tuʻunga ʻoku hokó.—Semisi 1:5.

[Fakatātā ʻi he peesi 151]

ʻOku maʻukovia ʻa e kau talavou tokolahi ʻe he fakahohaʻa ʻa e toʻumeʻá

[Fakatātā ʻi he peesi 154]

ʻOku loto ʻa e tokotaha manukí ke olioliʻia ʻi hoʻo loto-mamahí. Ko e toe lau atu, pe fakatō loʻimatá ʻe toe fakaʻaiʻai nai ai ʻa e fakahohaʻá

[Fakatātā ʻi he peesi 156]

ʻAi ke anga- fakakata ʻi he taimi ʻoku fai ai ʻa e fakamatalilí

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share