ʻEpeleli
Sāpate, ʻEpeleli 1
Ko kimoutolu ʻa ia naʻe fakamavaheʻi pea mou hoko ko e ngaahi fili ki muʻa koeʻuhí ko e tuku ʻa hoʻomou ngaahi fakakaukaú ʻi he ngaahi ngāue naʻe fulikivanú, kuó ne fai eni ha fakalelei maʻamoutolu ʻaki ʻa e sino fakaekakano ʻo e tokotaha ko iá fakafou ʻi heʻene mate.—Kol. 1:21, 22.
Kapau ʻoku ʻikai ke fakahaaʻi ʻe he kakaí ʻa e tui ki he feilaulau ʻa Sīsuú, ʻoku vakai ʻa e ʻOtuá kiate kinautolu ko e ngaahi fili. ʻI heʻene peheé, ʻoku tau maʻu ai ʻa e fatongia ke tala kiate kinautolu ʻe lava ke nau hoko ko e ngaahi kaumeʻa ʻo e ʻOtuá. Naʻe tohi ʻe he ʻapositolo ko Sioné: “Ko ia ʻokú ne ngāueʻi ʻa e tui ki he ʻAló ʻokú ne maʻu ʻa e moʻui taʻengatá; ko ia ʻokú ne talangataʻa ki he ʻAló heʻikai te ne mamata ki he moʻuí, ka ʻoku nofo maʻu ʻiate ia ʻa e houhau ʻa e ʻOtuá.” (Sione 3:36) ʻOku lava ke tau fiefia ʻi hono ʻai ʻe he feilaulau ʻa Kalaisí ke tau malava ʻo hoko ko e ngaahi kaumeʻa ʻo e ʻOtuá. (2 Kol. 5:18-20) ʻOku tau fakahoko ʻa e akoʻi ʻa e moʻoní ki he kakaí pea tokoniʻi kinautolu ke nau maʻu ha vahaʻangatae vāofi mo Sihova. Ko e tafaʻaki mahuʻinga eni ʻo hono malangaʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo e ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá. w16.07 4:8-10
Lau Tohi Tapu ki he Fakamanatú: (Meʻa naʻe hoko he lolotonga ʻa e ʻahó: Nīsani 14) Sione 19:1-42
Mōnite, ʻEpeleli 2
Tuku ke fakamāʻoniʻoniʻi ho huafá.—Māt. 6:9.
Ko e meʻa muʻomuʻa tahá, naʻe lotu ʻa Sīsū ke fakamāʻoniʻoniʻi pe ʻai ke māʻoniʻoni ʻa e huafa ʻo Sihová. Koeʻuhi ko Sihová ʻoku māʻoniʻoni, ko e meʻa kotoa pē ʻokú ne faí pea ko ha lao pē ʻokú ne faʻu ʻoku māʻoniʻoni. Ka ʻi ʻĪteni, naʻe fehuʻia olopoto ai ʻe Sētane ʻa e totonu ʻa e ʻOtuá ke ne fokotuʻu ʻa e ngaahi tuʻunga ki he faʻahinga ʻo e tangatá. Naʻá ne loi ʻo fekauʻaki mo Sihova peá ne fakaongoongokoviʻi ai ʻa e huafa pe ko e ongoongo ʻo e ʻOtuá. (Sēn. 3:1-5) ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko Sīsuú, naʻá ne ʻofa moʻoni ʻi he huafa ʻo Sihová peá ne fai ʻa e meʻa kotoa pē naʻá ne malavá ke fakamāʻoniʻoniʻi ia. (Sione 17:25, 26) Anga-fēfē? ʻAki hono ʻulungāngá mo ʻene akonakí, naʻe tokoniʻi ai ʻe Sīsū ʻa e niʻihi kehé ke nau ʻiloʻi ko e ngaahi tuʻunga ʻa Sihová ʻoku totonu pea ko e meʻa kotoa pē ʻokú ne fiemaʻu meiate kitautolú ko e lelei pē ia maʻatautolu. (Saame 40:8-10) Naʻa mo e taimi naʻe ʻai ai ia ʻe Sētane ke ne faingataʻaʻia peá ne pekia ʻi ha pekia fakamamahí, naʻe kei mateaki ai pē ʻa Sīsū. Naʻá ne fakamoʻoniʻi ʻoku malava ke talangofua kakato ha tangata haohaoa kia Sihova. w17.02 2:2-4
Lau Tohi Tapu ki he Fakamanatú: (Meʻa naʻe hoko he lolotonga ʻa e ʻahó: Nīsani 15) Mātiu 27:62-66 (Meʻa naʻe hoko hili ʻa e tō ʻa e laʻaá: Nīsani 16) Sione 20:1
Tūsite, ʻEpeleli 3
Ke ʻa e Lamí ʻa e . . . ngeiá mo e lāngilangí.—Fkh. 5:13.
Ko e “Lamí” ko Sīsū Kalaisi ia. ʻOku anga-fēfē ʻetau ʻiloʻi iá? ʻI he taimi naʻe ʻi māmani ai ʻa Sīsuú, naʻe ui ia “ko e Lami ē ʻa e ʻOtuá ʻa ia ʻokú ne ʻave ʻa e angahala ʻa māmaní!” (Sione 1:29) Kuo ʻi ai nai ha tuʻi kuo loto-lelei ke mate ko ha huhuʻi maʻa hono kakaí? Ko e moʻoni ʻoku ʻi ai ʻa e ʻuhinga lelei ke fakalāngilangiʻi ai ia. ʻOku tuha ʻa Sīsū mo e fakalāngilangí koeʻuhí “ko e Tuʻi ia ʻo e faʻahinga ko ia ʻoku pule ko e ngaahi tuʻí pea ko e ʻEiki ʻo e faʻahinga ko ia ʻoku pule ko e ngaahi ʻeikí, ʻa e tokotaha pē ko ia ʻokú ne maʻu ʻa e taʻefaʻamaté, ʻa ia ʻokú ne ʻafio ʻi he maama ʻoku taʻealaaʻu ki ai, ʻa ia kuo ʻikai ha tangata kuó ne mātā pe malava ke mamata ki ai.” (1 Tīm. 6:14-16) Mahalo pē ʻokú ke maʻu ʻa e ongoʻi tatau mo ia naʻe maʻu ʻe he ngaahi meʻamoʻui ʻi hēvaní ʻa ia naʻa nau hiva: “Ko e Lami naʻe tāmateʻí ʻokú ne taau ke ne maʻu ʻa e mālohi mo e ngaahi koloa mo e poto mo e ivi mo e ngeia mo e lāngilangi mo e fakahīkihiki.” (Fkh. 5:12) ʻI he taimi ʻoku tau fili ai ke fakalāngilangiʻi ʻa Sīsū mo ʻene Tamaí, ʻe lava ke tau maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá. ʻOku pehē ʻe Sīsū ʻi he Sione 5:23: “ʻIlonga ʻa ia ʻoku ʻikai te ne fakalāngilangiʻi ʻa e ʻAló ʻoku ʻikai te ne fakalāngilangiʻi ʻa e Tamaí ʻa ia naʻá ne fekau mai iá.”—Saame 2:11, 12. w17.03 1:3, 4
Lau Tohi Tapu ki he Fakamanatú: (Meʻa naʻe hoko he lolotonga ʻa e ʻahó: Nīsani 16) Sione 20:2-18
Pulelulu, ʻEpeleli 4
Kapau te mou fakafoki au . . . , te u hoko koā ko homou pule?—Fkm. 11: 9.
Naʻe hoko ʻa Sēfita ko ha tokotaha pāteʻi tau mālohi, pea naʻá ne ʻiloʻi lelei ʻa e hisitōlia ʻo ʻIsilelí mo e Lao ʻa Mōsesé. Ko e anga ʻo e fakafeangai ʻa Sihova ki Hono kakaí naʻe akoʻi ai kiate ia ʻa e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá ki he tonú mo e halá. (Fkm. 11:12-27) Naʻe ngāueʻaki ʻe Sēfita ʻi heʻene moʻuí ʻa e ʻilo ko iá ʻi he taimi naʻá ne fai ai ha ngaahi fili. Naʻá ne ʻiloʻi lelei ʻa e anga ʻo e ongoʻi ʻa Sihova fekauʻaki mo e ʻitá mo e sāuní pea mo e founga ʻoku fiemaʻu ai ʻe he ʻOtuá ke feʻofaʻaki Hono kakaí. Tānaki atu ki ai, naʻe akoʻi ia ʻe he Laó ki he founga ke fakafeangai ai ki he niʻihi kehé naʻa mo e faʻahinga naʻe fehiʻa ange kiate iá. (ʻEki. 23:5; Liv. 19:17, 18) Ngalingali naʻe tokoniʻi ʻa Sēfita ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Siosifá. Kuo pau pē naʻá ne ako mei he anga hono fakahāhā ʻe Siosifa ʻa e mēsí ki hono fanga tokouá neongo ʻenau fehiʻa ʻiate iá. (Sēn. 37:4; 45:4, 5) Kuo pau pē naʻe tokoni kia Sēfita ʻene fakakaukau atu ki he faʻifaʻitakiʻanga ko ení, ke fakafeangai ai ʻi he founga naʻe fakahōifua kia Sihová. Ko e meʻa naʻe fai ange ʻe he fanga tokoua ʻo Sēfitá kiate iá naʻá ne fakalotomamahiʻi moʻoni ia. Ka ko e faitau maʻá e huafa ʻo Sihová mo ʻene kakaí naʻe mahuʻinga ange ia ʻi he ngaahi ongoʻi fakafoʻituitui ʻa Sēfitá.—Fkm.11:1-3. w16.04 1:8, 9
Tuʻapulelulu, ʻEpeleli 5
Naʻe hokohoko atu ʻenau līʻoa kinautolu . . . ki he fevahevaheʻakí.—Ngā. 2:42.
ʻOku fakatuʻotuʻa maʻu pē ʻa e kakai ʻa Sihová ki he taimi ʻoku nau fakatahataha aí. Ko e fakatātaá, ko e ʻuluaki kau Kalisitiané naʻa nau vēkeveke ke fakataha fakatahataha ʻo lotu ai kia Sihova pea ako fekauʻaki mo ia. Ko e moʻoni, ʻokú ke fakatuʻotuʻa atu mo koe foki ke ke ʻalu ki he ngaahi fakatahá. Kae hangē pē ko e kotoa ʻo e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné, te ke ʻiloʻi nai ʻoku faingataʻa ke maʻu maʻu pē ʻa e ngaahi fakatahá. Te ke fiemaʻu nai ke ngāue ʻi ha ngaahi houa lahi pe kuo lahi ʻa e ngaahi meʻa ke ke faí pe ʻokú ke ongoʻi helaʻia maʻu pē. Ko e houngaʻia ʻi he mahuʻinga ʻo e ngaahi fakatahá te ne tokoniʻi kitautolu ke tau fai ʻa e meʻa kotoa te tau ala lavá ke maʻu ʻetau ngaahi fakatahá. Ko e moʻoni ko e niʻihi hotau kaungātuí ʻoku ʻikai malava ke nau maʻu maʻu pē ʻetau ngaahi fakatahá koeʻuhi ko e ngaahi tuʻunga ʻikai malava ke nau matuʻuaki hangē ko ha puke lahi. Ko e kau mātuʻá te nau tokoni nai ki he faʻahinga ko ení ke nau maʻu ʻaonga mei he ngaahi polokalama fakalaumālié ʻe lava ke nau ngāueʻaki ia ʻo fakahoko ʻi he telefoní pe ko hono hiki-tatau ʻa e ngaahi fakatahá maʻa kinautolu. w16.04 3:3
Falaite, ʻEpeleli 6
Loto-toʻa! Kuó u ikuna ʻa e māmaní.—Sione 16:33.
Fakakaukau ki he ngaahi faʻifaʻitakiʻanga ʻo e kau sevāniti faitōnunga ʻa Sihová. Ko e tokolahi ʻi he ngaahi taimi ʻo e Tohi Tapú naʻa nau maʻu ʻa e loto-toʻa, pea naʻa nau fai ha ngaahi fili fakapotopoto ʻo tokoniʻi ai kinautolu ke nau hanganaki tuʻu-ʻatā ai. Fakakaukau kia Setaleki, Mēsake mo ʻApitenikō, ʻa ia naʻa nau fakafisi ke lotu ki he ʻīmisi naʻá ne fakafofongaʻi ʻa e puleʻanga Pāpiloné. (Tan. 3:16-18) ʻOku tokoniʻi ʻe he talanoa Fakatohitapu ko ení ʻa e kau Fakamoʻoni tokolahi ʻi he ʻahó ni ke nau hoko ʻo loto-toʻa pea fakafisi ke lotu ki he fuka ʻo e fonua ʻoku nau nofo aí. Naʻe ʻikai ke kau ʻa Sīsū ʻi he ngaahi meʻa fakapolitikalé pe ngaahi ʻīsiu ʻokú ne fakamavahevaheʻi ai ʻa e kakaí. Naʻá ne ʻiloʻi ʻe hoko ʻene faʻifaʻitakiʻanga leleí ke tokoniʻi ai ʻene kau ākongá. Naʻá ne pehē “kae loto-toʻa.” ʻE lava ke tokoniʻi koe ʻe he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻi hoʻo fakatahaʻangá. Kapau ʻoku toe ʻiloʻi ʻe he ngaahi mēmipa ʻo e fakatahaʻangá ho tuʻungá, ʻe lava ke nau ʻoatu ʻa e fakalototoʻa. Kole ke nau lotu maʻau. Ka ʻoku totonu foki ke tau poupouʻi hotau fanga tokouá pea lotu maʻa kinautolu.—Māt. 7:12. w16.04 4:16, 18
Tokonaki, ʻEpeleli 7
ʻE tali ko au ʻe he kakai na.—Saame 110:3.
ʻOku fai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ha tānaki paʻanga ʻi honau ngaahi Fale Fakatahaʻangá pe ʻi he ngaahi fakataha-lahí? ʻIkai! Ko ʻenau ngāué ʻoku poupouʻi ia ʻaki ʻa e ngaahi tokoni loto-fiefoaki. (2 Kol. 9:7) Neongo ia ʻi he taʻu kuo ʻosí, naʻe fakamoleki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e meimei houa ʻe ua piliona ʻi hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí mo fai ʻa e ngaahi ako Tohi Tapu ʻe hiva miliona tupu ʻi he māhina taki taha. ʻOku ʻikai ke totongi ʻenau malangá ka ʻoku nau fiefia ke ngāueʻaki ʻenau paʻangá tonu ke fai ʻa e ngāue ko ení. Naʻe pehē ʻe ha fakatotolo ʻe taha fekauʻaki mo e ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová: “Ko e taumuʻa tefitó ko e malanga mo e faiako.” Naʻá ne toe pehē ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻoku ʻikai ke totongi ʻenau kau faifekaú. Ko ia kapau ʻoku ʻikai ke tau malanga koeʻuhi ko e paʻangá, ko e hā ʻetau fakaueʻilotó? ʻOku tau loto-lelei ke fai ʻa e ngāue ko ení koeʻuhí ʻoku tau ʻofa kia Sihova pea tau ʻofa ki he kakaí. Ko e fakakaukau ko iá ʻoku fakahoko ai ʻa e kikite ʻi he konga tohi ʻo e ʻahó ni. w16.05 2:9
Sāpate, ʻEpeleli 8
Ko e poto ʻoku mei ʻolungá, ʻuluakí ʻoku maʻa, hoko ai ʻa e fakamelino, fakaʻatuʻi, mateuteu ke talangofua, fonu ʻi he meesi mo e ngaahi fua lelei.—Sēm. 3:17.
Ko ia, ʻoku akoʻi mai ʻe he Tohi Tapú kuo pau ke tau fakaʻehiʻehi mei ha fakafiefia pē ʻe lava ke fakatupunga ai kitautolu ke tau sioloto pe holi ki he ngaahi meʻa ʻoku kovi mo taʻemaʻá. Pea kapau te tau mahinoʻi lelei ʻa e meʻa ʻoku ʻofa ai ʻa Sihová mo e meʻa ʻokú ne fehiʻa aí, ʻe faingofua kia kitautolu ke tau ʻiloʻi ʻa e ʻū tohi, faiva pe keimi ke tau filí. Heʻikai leva ke tau fiemaʻu ke toe ʻeke ki he niʻihi kehé ʻa e meʻa ʻoku totonu ke tau faí. ʻI he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke tau fai ha fili, ʻoku lahi ʻa e ngaahi fakakaukau kehekehe ʻe lava ke tau fili mei aí ʻa ia ʻe fakahōifua kotoa kia Sihova. Ka ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke tau fai ha fili mātuʻaki mahuʻinga, ʻe lelei nai ke tau kole ki ha taha ʻi he kau mātuʻá pe ko ha tokoua pe tuofefine matuʻotuʻa ke nau ʻomai ha faleʻi. (Tai. 2:3-5; Sēm. 5:13-15) Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai totonu ke tau kole ki he tokotaha ko iá ke ne fai ha fili maʻatautolu. ʻI hono kehé, ʻoku fiemaʻu ke tau fakakaukau fakalelei ki he meʻa ʻoku tau ʻilo mei he Tohi Tapú pea fai leva ʻetau filí tonu. (Hep. 5:14) Naʻe pehē ʻe he ʻapositolo ko Paulá: “Ko e tokotaha taki taha te ne fua ʻene kavenga pē ʻaʻana.”—Kal. 6:5. w16.05 3:15, 16
Mōnite, ʻEpeleli 9
Naʻá ku hoko ki muʻa ko ha tokotaha laukovi taʻemolumaluʻia pea ko ha tokotaha fakatanga pea ko ha tangata anga-taʻetokaʻi.—1 Tīm. 1:13.
ʻOku ʻikai ke vakai ʻa Sihova ki he kakaí ʻo hangē ko e anga ʻetau vakaí. ʻI hono kehé, ʻokú ne sivisiviʻi ʻa e lotó pea ʻiloʻi moʻoni ai kitautolu taki taha. (1 Sām. 16:7e) Naʻe fakahāhā eni ʻe Sihova ʻi he taimi naʻá ne fokotuʻu ai ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané. Naʻá ne tohoaki mai kiate ia mo hono ʻAló ʻa e kakai tokolahi ʻa ia naʻe vakai ki ai ʻa e niʻihi naʻe ʻikai hanau mahuʻinga. (Sione 6:44) Ko e fakatātaá, ko e tokotaha Fālesi ko ia naʻe hingoa ko Saulá naʻe sivisiviʻi ʻe Sihova ʻa e loto ʻo Saulá pea naʻe ʻikai ke ne ongoʻi naʻá ne hoko ko ha ʻumea taʻeʻaonga. (Pal. 17:3) ʻI hono kehé, naʻe sio ʻa Sihova ʻe lava ke fakafuo ʻa Saula “ko ha ipu kuo fili” ʻa ia te ne malanga ai “ki he ngaahi puleʻangá pea pehē ki he ngaahi tuʻi mo e ngaahi foha ʻo ʻIsilelí.” (Ngā. 9:15) Naʻe toe fili ʻe Sihova ha niʻihi ʻa ia naʻe malava ke fakafuo kinautolu ke “ngāueʻaki lāngilangiʻia,” ʻo kau ai ʻa e faʻahinga naʻe hoko ki muʻa ko e kau konā, ʻulungaanga taʻetaau mo kaihaʻa. (Loma 9:21; 1 Kol. 6:9-11) ʻI heʻenau ako ʻa e Folofolá, naʻe fakaivimālohiʻi ai ʻenau tui kia Sihová pea fakaʻatā ia ke ne fakafuo kinautolu. w16.06 1:4
Tūsite, ʻEpeleli 10
Vakai, hange ko e ʻumea ʻi he nima ʻo e tufunga, ko kimoutolu ia ʻi hoku nima.—Sel. 18:6.
Ke tokoniʻi kitautolu ke tau hanganaki hangē ha ʻumea moluú, kuo ʻomai ai ʻe he ʻOtuá ʻene Folofolá, ko e fakatahaʻanga Kalisitiané mo e ngāue fakafaifekaú. ʻI he taimi ʻoku tau lau ai ʻa e Tohi Tapú mo fakalaulauloto fakaʻaho ki aí, ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke tau hoko ʻo molū ʻi he nima ʻo Sihová pea fakaʻatā ia ke ne fakafuo kitautolu. Naʻe fekau ʻe Sihova ki he ngaahi tuʻi ʻo ʻIsilelí ke nau hiki ha tatau ʻo e Lao ʻa e ʻOtuá pea lau ia ʻi he ʻaho kotoa pē. (Teu. 17:18, 19) Naʻe ʻiloʻi ʻe he kau ʻapositoló ko hono lau ʻa e Folofolá mo fakalaulauloto ki aí naʻe mātuʻaki mahuʻinga ia ki heʻenau ngāue fakafaifekaú. Naʻe tuʻo lauingeau ʻenau ngāueʻaki ha ngaahi konga ʻo e Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Hepeluú ʻi heʻenau ngaahi hiki tohí, pea ʻi he taimi naʻa nau malanga ai ki he kakaí naʻa nau fakalototoʻaʻi kinautolu ke nau ngāueʻaki ʻa e Folofola ko iá. (Ngā. 17:11) ʻI he founga meimei tatau, ʻoku tau toe ʻiloʻi ʻa e mahuʻinga ke lau fakaʻaho ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá mo fakalaulauloto ki ai. (1 Tīm. 4:15) ʻE tokoniʻi heni kitautolu ke tau hanganaki anga-fakatōkilalo pea ʻe malava leva ai ke fakafuo kitautolu ʻe Sihova. w16.06 2:10
Pulelulu, ʻEpeleli 11
ʻI he meʻá ni ʻe ʻilo ai ʻe he faʻahinga kotoa ko kimoutolú ko ʻeku kau ākonga, ʻo kapau ʻoku mou maʻu ʻa e ʻofá ʻi homou lotolotongá.—Sione 13: 35.
Ki muí ni mai, kuo fakahāhā ʻe he kau sevāniti ʻa Sihová ʻa e feʻofaʻaki ko ení neongo ʻa e taimi ʻoku kau atu ai ʻa e ngaahi puleʻangá ki he taú. Ko e fakatātaá, ʻi he tau lahi hono ua ʻa māmaní, fakafuofua ki he kakai ʻe 55 miliona naʻe mate aí. Ka naʻe ʻikai ke tāmateʻi ʻe he kakai ʻa Sihová ha taha ʻi he tau ko iá. (Mai. 4:1, 3) Naʻe tokoni eni ke nau hanganaki ‘ʻataʻatā mei he toto ʻo e tangata kotoa pē.’ (Ngā. 20:26) ʻOku hokohoko atu ʻa e tupu tokolahi ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá neongo ʻa e mālohi honau fili ko Sētané. Ko ia ʻa e “ʻotua ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení.” (2 Kol. 4:4) ʻOku puleʻi ʻe Sētane ʻa e ngaahi kautaha fakapolitikale ʻo e māmani ko ení, pea pehē ki he ngaahi kautaha tufaki ongoongó, pea ʻokú ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi he feinga ke taʻofi hono malangaʻi ʻa e ongoongo leleí. Ka heʻikai lava ke ne taʻofi ʻa e ngāue ko ení. Kae kehe, ʻoku ʻiloʻi ʻe Sētane ʻoku toe siʻi pē hono taimí, ko ia ʻokú ne feinga hokohoko ke taʻofi ʻetau lotu kia Sihová.—Fkh. 12:12. w16.06 4:3, 4
Tuʻapulelulu, ʻEpeleli 12
Ako mei he ngaahi lile ʻo e vaó.—Māt. 6:28.
Naʻe fakamanatu ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá ʻa e anga hono tokangaʻi ʻe Sihova ʻene ngaahi meʻa fakatupú. Naʻe ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e fakatātā mei he “ngaahi lile ʻo e vaó.” ʻE ʻuhinga nai ʻa e ‘ngaahi lilé’ ki he ngaahi matalaʻiʻakau hangē ko e kalatiolá, haiasiní, misimisí mo e tiulipé. Kuo ʻikai ʻaupito ha taha ʻi he ngaahi lilé ni naʻe ngaohi filo ke nau teungaʻaki. Ka ʻoku nau fuʻu fakaʻofoʻofa ʻaupito pea naʻe pehē ai ʻe Sīsū “naʻa mo Solomone ʻi he kotoa ʻo hono lāngilangí naʻe ʻikai ke teungaʻia ia ʻo hangē ko ha taha ʻo e ngaahi lilé ni”! Fakakaukau ki he meʻa hono hoko naʻe leaʻaki ʻe Sīsuú: “Kapau leva kuo fakateunga pehē ʻe he ʻOtuá ʻa e ʻakau ʻo e vaó, . . . , ʻikai ʻe lahi ange ʻene fakateunga kimoutolú, ʻa kimoutolu ʻa e kau tui vaivai?” (Māt. 6:29, 30) Ko e moʻoni, ʻe fai ia ʻe Sihova! Ka naʻe fiemaʻu ki he kau ākonga ʻa Sīsuú ha tui ʻoku lahi ange. (Māt. 8:26; 14:31; 16:8; 17:20) ʻOku fiemaʻu ke nau falala ʻoku finangalo ʻa Sihova ke ne tokangaʻi kinautolu pea te ne fakahoko moʻoni ia. Fēfē kitautolu? ʻOku tau tui ʻe tokangaʻi kitautolu ʻe Sihova? w16.07 1:15, 16
Falaite, ʻEpeleli 13
Fakatatau ki he meʻaʻofa kuo maʻu ʻe he tokotaha taki taha, ngāueʻaki ia ke mou fetauhiʻaki ai ʻi he tuʻunga ko e kau tamaioʻeiki lelei ʻo e ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá.—1 Pita 4:10.
Tatau ai pē pe ko e ha ʻa e ngaahi faingataʻa te tau fehangahangai nai mo ia ʻi he moʻuí, ʻe ʻomai ʻe Sihova ʻa e meʻa ʻoku tau fiemaʻú kae malava ke tau kātekina ia. (1 Pita 1:6) Te ne ʻomai maʻu pē kiate kitautolu ʻa e meʻa tofu pē ʻoku tau fiemaʻú koeʻuhí ke tau lava ʻo ikuʻi ʻa e ʻahiʻahi taki taha. Koeʻuhí ko e lahi ʻo e ngaahi founga ʻoku fakahaaʻi ai ʻe Sihova ʻene ʻofa maʻataʻataá, ʻoku tau maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki lahi. Ko e taha ʻo kinautolu ko e fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá. ʻOku tau fakamālō ʻi he ʻofa maʻataʻatā ʻa Sihová ke fakamolemoleʻi ai ʻetau ngaahi angahalá. Ka ʻokú ne fai ení kapau pē ʻoku tau fakatomala mo hokohoko atu ʻa e faitau mo ʻetau ngaahi holi angahalaʻiá. (1 Sio. 1:8, 9) Naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ʻi hono taimí ʻa e anga ʻo hono fakamolemoleʻi ʻe Sihova ʻa e angahalá. Naʻá ne pehē: “Naʻá ne fakahaofi kitautolu mei he mafai ʻo e fakapoʻulí peá ne ʻave kitautolu ki he puleʻanga ʻo e ʻAlo ʻokú ne ʻofa aí, ʻa ia ʻoku fakafou ʻiate ia ʻetau maʻu hotau fakatauʻatāina fakafou ʻi he huhuʻí, ʻa e fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá.” (Kol. 1:13, 14) ʻOku tau houngaʻia moʻoni ʻi he faimeesi ʻa e ʻOtuá ʻo tau loto ai ke fakahīkihikiʻi ia. Pea koeʻuhí ko hono fakamolemoleʻi ʻe Sihova ʻetau ngaahi angahalá, ʻoku lava ke tau toe maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki fakaofo kehe. w16.07 3:7-9
Tokonaki, ʻEpeleli 14
ʻE laiki ʻe ia ho ʻulu.—Sēn. 3:15.
Neongo ʻa e meʻa naʻe fai ʻe Sētane ʻi ʻĪtení, naʻe fakapapauʻi ʻe Sihova naʻe maʻu ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ha ʻamanaki ki he kahaʻú. ʻOku maʻu ʻa e ʻamanaki ko ení ʻi he ʻuluaki kikite ʻa e Tohi Tapú. Te ne fekau mai ha taha mei he kulupu ʻo e ngaahi meʻamoʻui laumālie ko iá ke ne “laiki” ʻa e Tēvoló. ʻE ʻai ʻe he hakó ke malava ʻa e faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ke nau maʻu ʻa e meʻa naʻe fakamoleki ʻe he ʻuluaki ongo meʻa mali fakaetangatá. ʻE maʻu ʻe he faʻahinga talangofua ʻo e tangatá ʻa e faingamālie ke moʻui taʻengata ʻi he māmaní, ʻo hangē pē ko ia naʻe fakataumuʻa ki ai ʻa Sihová. (Sione 3:16) Ko e angatuʻu ʻa ʻĀtama mo ʻIví naʻe uesia kovi ai ʻena nofo malí mo e ngaahi nofo mali kotoa ki mui aí. Ko e fakatātaá, ʻe hokosia ʻe ʻIvi mo e kakai fefine kotoa pē ʻa e langa lahi lolotonga ʻa e fāʻelé. ʻE maʻu ʻe he kakai fefiné ha holi mālohi ki honau ngaahi husepānití, ka ko e ngaahi husepānití te nau puleʻi honau ngaahi uaifí, naʻa mo hono ngaohikoviʻi kinautolu he taimi ʻe niʻihi ʻo hangē ko ia ʻoku tau sio ki ai ʻi he ʻaho ní. (Sēn. 3:16) ʻOku ʻamanekina ʻe Sihova ʻa e ngaahi husepānití ke nau hoko ko e ngaahi ʻuluʻi fāmili anga-ʻofa, pea ʻokú ne ʻamanekina ʻa e ngaahi uaifí ke nau fakamoʻulaloa ki honau ngaahi husepānití. (ʻEf. 5:33) ʻI he taimi ʻoku ngāue fakataha ai ʻa e ngaahi hoa mali Kalisitiané, ʻe lava ke toʻo atu ai ʻa e ngaahi palopalema lahi. w16.08 1:6, 7
Sāpate, ʻEpeleli 15
Uaifi, te ke ʻilo fēfē pe te ke fakahaofi ho husepānití? Pe ko koe, husepāniti, te ke ʻilo fēfē pe te ke fakahaofi ho uaifí?—1 Kol. 7:16.
ʻOku fakahaaʻi mai ʻe he Tohi Tapú ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi ʻuhinga lelei ki ha ongo meʻa mali ke na nofo fakataha neongo ko e taha ʻia kinaua ʻoku ʻikai ke lotu kia Sihova. (1 Kolinitō 7:12-14) ʻOku “fakatoputapuʻi” ʻa e hoa taʻetuí koeʻuhí ko ʻene mali ki ha sevāniti ʻa e ʻOtuá. ʻOku vakai ki he fānau īkí ʻa e ongo meʻá ʻoku nau “māʻoniʻoni” pea ʻoku maluʻi kinautolu ʻe he ʻOtuá. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻo e ngaahi husepāniti mo e ngaahi uaifi Kalisitiane kuo nau tokoniʻi honau ngaahi hoa malí ke nau hoko ko e kau sevāniti ʻa Sihova. ʻOku akonaki ʻa e ʻapositolo ko Pitá ki he ngaahi uaifi Kalisitiané ke nau anganofo ki honau ngaahi husepānití, “koeʻuhí, kapau ʻoku ʻi ai ha faʻahinga ʻoku ʻikai te nau talangofua ki he folofolá, ʻe lava ke ikunaʻi mai kinautolu ʻo ʻikai ʻaki ha lea kae fakafou ʻi he ʻulungaanga ʻa honau ngaahi uaifí, koeʻuhí ko ʻenau hoko ko e kau fakamoʻoni sio tonu ʻi hoʻomou ʻulungaanga maʻá fakataha mo e fakaʻapaʻapa lolotó.”—1 Pita 3:1-4. w16.08 2:14, 15
Mōnite, ʻEpeleli 16
ʻOfa lahi ki he tokotaha taki taha mei he lotó.—1 Pita 1:22.
ʻOku loto ʻa Sihova ke feʻofaʻaki ʻene kau sevānití ʻi he tuʻunga ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine pea nau fengāueʻaki. (Luke 22:24-27) ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Tohi Tapú naʻe foaki ʻe Sīsū ʻa e meʻa kotoa, kau ai ʻene moʻuí, ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé. (Māt. 20:28) Ko Toakasé naʻá ne “mohu ʻi he ngaahi ngāue lelei mo e ngaahi foaki ʻofa.” (Ngā. 9:36, 39) Naʻe “ngāue mālohi” ʻa Mele maʻa hono fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻi Lomá. (Loma 16:6) ʻE lava fēfē ke tau tokoniʻi ʻa e faʻahinga foʻoú ke nau mahinoʻi ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke nau fai ʻa e ngaahi meʻa lelei maʻa honau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné? ʻE lava ke tau kole ki he faʻahinga foʻoú ke nau haʻu mo kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau ʻaʻahi ai ki he faʻahinga taʻumotuʻá pe faʻahinga ʻoku puké. Pea ʻi he taimi ʻoku ʻaʻahi ai ʻa e ngaahi mātuʻá ki he faʻahinga peheé, ʻe lava ke nau ʻalu mo ʻenau fānaú ʻo kapau ʻe malava. ʻE lava ke kole ʻe he kau mātuʻá ki he toʻutupú pe faʻahinga foʻoú ke nau tokoni ange ʻi hono teuteu ha meʻakai maʻá e kau taʻumotuʻá pe monomono honau ngaahi ʻapí. ʻI he taimi ʻoku sio ai ʻa e toʻutupú mo e faʻahinga foʻoú ki he founga ʻoku fetokoniʻaki ai ʻa e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné, te nau ako ke fai ʻa e meʻa tatau pea houngaʻia ʻi he faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻa e mātuʻa ko ení ke ne fakakaukau ai ki he meʻa ʻe lava ke ne fai ke tokoni ki hono fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné.—Loma 12:10. w16.08 4:13, 14
Tūsite, ʻEpeleli 17
Ko e tokotaha ʻeni ʻoku fanongo ki he folofolá peá ne mahinoʻi ia, ʻa ia ʻokú ne mātuʻaki fua.—Māt. 13:23.
Naʻe pehē ʻe ha tuofefine kei siʻi ʻi Falanisē: “ʻOku ʻohovale lahi ʻa e kau faiako ʻi homau ʻapiakó ʻi he kei tui ʻa e fānau ako ʻe niʻihi ki he Tohi Tapú.” ʻOku tokolahi ʻa e kakai he ʻahó ni ʻoku ʻikai ke nau tui naʻe fakatupu kitautolu ʻe he ʻOtuá. Kapau ko ha sevāniti kei siʻi koe ʻa Sihova pe ʻokú ke ako fekauʻaki mo ia, te ke fifili nai he taimi ʻe niʻihi ki he founga ʻe lava ai ke ke fakamoʻoniʻi ko ia hotau Tokotaha-Fakatupú. ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he Tohi Tapú ke tau fakakaukau fakalelei ki he meʻa ʻoku tau fanongo mo lau aí pe fakaʻuhinga fekauʻaki mo iá. ʻOku pehē ʻe he Folofola ʻa e ʻOtuá: “E fakamoui koe e he faa fakakaukau.” Anga-fēfē? ʻE tokoniʻi ai koe ke ke talitekeʻi ʻa e ngaahi fakakaukau taʻemoʻoní pea ʻoku fakaivimālohiʻi ai hoʻo tui kia Sihová. (Pal. 2:10-12, PM) Ke maʻu ʻa e tui mālohi kia Sihová, kuo pau ke tau ʻiloʻi lelei ia. (1 Tīm. 2:4) Ko ia ʻi hoʻo lau ʻa e Tohi Tapú mo ʻetau ʻū tohí, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke ke kiʻi tuʻu ʻo fakakaukau fekauʻaki mo e meʻa ʻoku leaʻaki aí. Feinga ke mahinoʻi ʻa e meʻa ʻokú ke laú. w16.09 4:1-3
Pulelulu, ʻEpeleli 18
Hanganaki ikunaʻi ʻa e koví ʻaki ʻa e leleí.—Loma 12:21.
Neongo kapau naʻe ʻikai ke lelei hono ʻohake kitautolú pe ʻikai nai ha ʻamanaki ʻi heʻetau moʻui he taimi ní, ʻoku fiemaʻu ke tau hanganaki fāinga mo kītaki. ʻI heʻetau fai peheé, ʻe lava ke tau fakapapauʻi ʻe tāpuakiʻi kitautolu ʻe Sihova. (Sēn, 39:21-23) ʻI he ʻahó ni, ʻe fiemaʻu foki ke tau kātekina ha ngaahi pole faingataʻa. Mahalo pē ʻokú ke tofanga ʻi ha fakamaau taʻetotonu, tomuʻa fehiʻa, manuki pe ko e meheka mai ha taha. ʻI he ʻikai ke hoko ʻo loto-siʻí, manatuʻi ʻa e meʻa naʻá ne tokoniʻi ʻa Sēkope, Lesieli mo Siosifá ke nau hokohoko atu ʻi he tauhi fiefia kia Sihová. Naʻe fakaivimālohiʻi mo tāpuakiʻi kinautolu ʻe he ʻOtuá koeʻuhí naʻa nau houngaʻia moʻoni ʻi honau vahaʻangatae mo iá. Naʻa nau hanganaki fāinga pe fai mālohi, pea ngāue ʻo fehoanaki mo ʻenau ngaahi lotú. Koeʻuhí ʻoku tau moʻui ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻoku mahuʻinga ke tauhi ke mālohi ʻetau ʻamanaki ki he kahaʻú! ʻOkú ke loto-lelei ke fangatua, ʻa ia ko e ngāue mālohi ke maʻu ʻa e hōifua ʻa Sihová? w16.09 2:8, 9
Tuʻapulelulu, ʻEpeleli 19
Ko e fua ʻo e laumālié ko e . . . tui.—Kal. 5:22.
ʻI he tuʻunga ko ha mātuʻa, ko hoʻomou faʻifaʻitakiʻanga ʻi he tuí ʻoku mahuʻinga ʻaupito. ʻE lava ke ako ʻe hoʻo fānaú ʻa e meʻa lahi ange ʻi heʻenau sio ʻoku mālohi hoʻo tui kia Sihová. Te nau siofi ʻa e meʻa ʻokú ke faí. Ko ia, hanganaki fakaivimālohiʻi hoʻo tuí tonu. Tuku ke sio hoʻo fānaú ki he moʻoni kiate koe ʻa Sihová. Ko e fakatātaá, ʻi he taimi ʻoku hohaʻa ai ha faʻē mo ha tamai ʻi Pemuta fekauʻaki mo ha meʻa, ʻokú na lotu mo hona ngaahi ʻofefiné ʻo kole kia Sihova ke ne tataki kinautolu. ʻOkú na toe fakalototoʻaʻi ʻena fānaú ke nau lotu pē ʻia kinautolu. “ʻOkú ma toe tala ange ki homa ʻofefine lahí, ‘Falala kakato kia Sihova, hanganaki femoʻuekina ʻi he ngāue ʻo e Puleʻangá, pea ʻoua ʻe hohaʻa tōtuʻa.’ ʻI heʻene sio ki he olá, ʻokú ne ʻilo ʻoku tokoniʻi kimautolu ʻe Sihova. Kuo tokoni lahi eni ki heʻene tui ki he ʻOtuá mo e Tohi Tapú.” Ngaahi mātuʻa, ʻoua ʻaupito ʻe ngalo heʻikai lava ke ke fakamālohiʻi hoʻo fānaú ke nau maʻu ʻa e tuí. ʻOkú ke tō mo fuʻifuʻi, ka ko Sihova pē ʻe lava ke ne ʻai ke tupú. (1 Kol. 3:6) Ko ia ngāue mālohi ke akoʻi hoʻo fānau ʻofeiná fekauʻaki mo Sihova, pea lotu ʻo kole hono laumālié ke tokoniʻi kinautolu ke nau maʻu ʻa e tuí. ʻE lava ke ke fakapapauʻi ʻe tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa hoʻo ngāue mālohi kotoa pē.—ʻEf. 6:4. w16.09 5:16-18
Falaite, ʻEpeleli 20
Te ke uhuʻi [ʻa e ngaahi leá ni] ki hoʻo fanau.—Teu. 6:7.
Fakakaukau kia Serge mo hono uaifí, ʻa Muriel, ʻa ia ʻokú na ngāue ʻi ha fakatahaʻanga lea muli ʻo laka hake ʻi he taʻu ʻe tolu. Naʻe kamata ke na fakatokangaʻi ko hona fohá, ʻa ia naʻe taʻu 17, naʻe ʻikai ke ne fiefia ʻi he ngāue fakafaifekaú pe ko e ngaahi fakatahá.“ʻI he taimi naʻá ma ʻiloʻi ai ʻoku taʻofi ʻe he tuʻunga ko ení homa fohá mei he fakalakalaka fakalaumālié,” ko e fakamatala ia ʻa Serge, “naʻá ma fili ke foki ki heʻemau fakatahaʻanga ki muʻá.” Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e ngaahi mātuʻá ke nau fili pe te nau foki ki ha fakataha ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e lea ʻoku mahinoʻi lelei taha ʻe heʻenau fānaú? ʻUluakí, ʻoku totonu ke nau fakakaukau pe te nau maʻu moʻoni ha taimi mo e ivi feʻunga ke akoʻi ʻenau fānaú ke nau ʻofa kia Sihova pea toe akoʻi kinautolu ʻi he lea mulí ʻi he taimi tatau. Uá, ʻoku nau fakatokangaʻi nai ʻoku ʻikai loto ʻenau fānaú ke ʻalu ʻi he ngāue fakamalangá, ʻalu ki he ngaahi fakatahá, pe naʻa mo e ngāue ʻi he malaʻe lea mulí. ʻI he ngaahi ʻuhinga ko ení, ʻoku fakakaukau nai ʻa e ngaahi mātuʻá ke nau foki ki ha fakatahaʻanga ʻoku ngāueʻaki ai ʻa e lea ʻoku mahinoʻi lelei taha ʻe heʻenau fānaú kae ʻoua kuo fakatupulekina ʻe he fānaú ha vahaʻangatae mālohi mo Sihova.—Teu. 6:5-7. w16.10 2:14, 15
Tokonaki, ʻEpeleli 21
ʻI he tuí, ko Noa, hili ʻene maʻu ʻa e fakatokanga fakaʻotua fekauʻaki mo e ngaahi meʻa kuo teʻeki mātaá, naʻá ne fakahāhā ʻa e manavahē-ʻOtuá peá ne langa ha ʻaʻake ki hono fakahaofi ʻa hono falé.—Hep. 11:7.
Mahalo naʻe ʻeke ange ʻe he kaungāʻapi ʻo Noá ʻa e ʻuhinga naʻá ne langa ai ʻa e ʻaʻaké. ʻOku lava ke tau fakapapauʻi naʻe ʻikai ke fakalongolongo ai pē ʻa Noa. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko Noá “ko ha tokotaha malangaʻi ʻo e māʻoniʻoní.” (2 Pita 2:5) Naʻá ne fakatokanga ki he kakaí naʻe ʻamanaki ke ʻomai ʻe he ʻOtuá ha lōmaki ke fakaʻauhaʻaki ʻa e fulikivanú. Naʻá ne tala ange nai kia kinautolu ʻa e meʻa tofu pē naʻe tala ange kiate ia ʻe Sihová: “Kuo ongo mai kiate au kuo aʻu ʻa e kakano kotoa pe ki hono ngataʻanga; he ko e meʻa ʻiate kinautolu kuo opeope ʻi he fonua ʻa e fakamalohi,” pea “ko au e ʻoku ou teu ʻomi ʻa e lomaki, ko e fuʻu vai ke ʻufiʻufi ʻa e fonua, ke fakaʻauha ʻa e kakano kotoa pe ʻi he lalo langi ʻa ia ʻoku ʻi ai ha manava moʻui: ʻIlonga ha meʻa ʻoku ʻi he fonua ʻe mate.” Pea kuo pau pē naʻe fakamatalaʻi ʻe Noa ki he kakaí ʻa e meʻa naʻe fiemaʻu ke nau fai ka nau hao aí. Naʻe tuʻutuʻuni ʻe Sihova: “Te ke hu koe ki he aake.”—Sēn. 6:13, 17, 18. w16.10 4:7
Sāpate, ʻEpeleli 22
ʻOku ʻikai ʻi he tangata . . . ke fakaʻuli ʻene ʻalu.—Sel. 10:23.
ʻI he Tohi Tapú, kuo ʻomai ai ʻe Sihova ki he ngaahi mātuʻá ʻa e fakahinohino ki he founga ke akoʻi ai ʻenau fānaú. ʻOku fiemaʻu ki he kau Kalisitiané ke nau tokanga ke ʻoua naʻa uesia kinautolu ʻe he fakakaukau ʻoku angaʻaki ʻe he māmani ko ení. (ʻEf. 2:2) Ko e fakatātaá, ʻi he feituʻu ʻe niʻihi ʻe fakakaukau nai ha tamai, ‘Sai, ko e fatongia ia ʻo e kakai fefiné ke akoʻi ʻa e fānaú.’ Ka ʻoku fekauʻi māʻalaʻala ʻe he Tohi Tapú ki he ngaahi tamaí ke nau akoʻi ʻa Sihova ki heʻenau fānaú. (ʻEf. 6:4) Ko e ngaahi tamai mo e ngaahi faʻē ʻoku ʻofa kia Sihová, ʻoku nau loto ke maʻu ʻe heʻenau fānaú ha vahaʻangatae vāofi mo ia, ʻo hangē ko Sāmiuelá ʻi he taimi naʻá ne kei siʻi aí. (1 Sām. 3:19) Ki muʻa ke tau fai ha ngaahi fili mahuʻinga ʻi he moʻuí, ʻoku tau loto ke ʻiloʻi ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa Sihová, kae lava ke tau mateaki kiate ia. ʻOku tau fiemaʻu ʻa e tokoni ʻetau Tamaí koeʻuhí ʻoku ʻikai lava ke tau fakaʻuli ʻetau laká. w16.11 3:14, 15
Mōnite, ʻEpeleli 23
ʻI heʻeku vakai ki ho ngaahi langí, ʻa e ngaahi ngāue ʻa ho louhiʻinimá, ʻa e māhiná mo e ngaahi fetuʻu ʻa ia kuó ke teuteú, ko e hā ʻa e tangata ko e meʻa noa peé ke ke manatu ai kiate ia?—Saame 8:3, 4.
ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he fakatupú ʻa e taʻehanotatau ʻa e fokotuʻutuʻu maau ʻa e ʻOtuá. “Ko poto naʻe langa ai ʻe Sihova ʻa e fonua; naʻa ne fokotuʻu ʻa e langi ʻaki ʻa e mafai-ke-sivi.” (Pal. 3:19) ʻOku lahi ʻa e meʻa ʻoku ʻikai ke tau ʻilo ʻi he ngaahi meʻa naʻe fakatupu ʻe Sihová. Ko e moʻoni, “ko e ngananganaiki pe ʻo ha meʻa ʻoku tau fanongoa.” (Siope 26:14) Ka ʻoku hā mahino mei he kiʻi meʻa siʻi ʻoku tau ʻilo fekauʻaki mo hotau ʻunivēsí ʻene fokotuʻutuʻu maau ʻaupitó. ʻOku ngaʻunu ʻa e fetuʻu ʻe laui miliona ʻi he vavaá ʻi ha founga maau. Pea fakakaukau ki he founga ʻoku vilo takai ai ʻa e ngaahi palanite ʻi hotau sisitemi solá ki he laʻaá. ʻOku malava pē ʻa e founga fakaofo mo maau ko ení koeʻuhí he ko Sihova naʻá ne fokotuʻutuʻu maau ʻa e ngaʻunu holo ʻa e ngaahi palanité mo e ngaahi fetuʻú. ʻI heʻetau fakakaukau atu ki he anga ʻene ‘ngaohi ʻa e langí ʻi hono potó’ mo e māmaní, ʻoku tau loto ke fakahīkihikiʻi ia, lotu kiate ia pea mateaki kiate ia.—Saame 136:1, 5-9. w16.11 2:3
Tūsite, ʻEpeleli 24
Te nau toki hoko ko e kau ʻatu feilaulau kia Sihova ʻi he maʻoniʻoni.—Mal. 3:3.
ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Malakai 3:1-3 ʻa e meʻa naʻe hoko ki he Kau Ako Tohi Tapú mei he 1914 ki he 1918. Ko Sihova ko e ʻOtuá ʻa e ‘ʻEiki moʻoní’ mo Sīsū Kalaisi ko e ‘talafekau ʻo e Kovinanité,’ naʻá na haʻu ʻo sivi ʻa “haʻa Livai,” ʻa ia ko e kau paní. Hili hono fakatonutonu mo fakamaʻa kinautolu ʻe Sihová, naʻa nau mateuteu ai ke maʻu honau vāhenga-ngāue foʻoú. ʻI he 1919, naʻe fakanofo ai ʻe Sīsū ʻa e “tamaioʻeiki anga-tonu mo potó,” ʻa ia naʻe vaheʻi ke nau tataki mo ʻomai ʻa e ngaahi fakahinohinó ki he kau sevāniti kotoa ʻa e ʻOtuá. (Māt. 24:45) Kuo tauʻatāina ʻa e kakai ʻa e ʻOtuá mei Pāpilone ko e Lahi. Talu mei ai kuo nau ako lahi ange ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá, pea toe loloto ange ʻenau ʻofa kiate iá. He houngaʻia ē ko kinautolu ʻi heʻene ngaahi tāpuakí! w16.11 5:14
Pulelulu, ʻEpeleli 25
Sivi au muʻa . . . ko Sihova Sapaoti ia—pe ʻikai te u tangaki maʻamoutolu ʻa e ngaahi katupa ʻo e langi, ʻo vakili ʻa e tapuaki kiate kimoutolu, kaeʻoua ke ʻikai hao.—Mal. 3:10.
ʻOku tau ʻofa ʻia Sihova “koeʻuhi naʻe tomuʻa ʻofa mai ʻa e ʻOtuá kiate kitautolu.” (1 Sio. 4:19) ʻI he tupulaki ʻetau ʻofa kia Sihová, ʻe mālohi ange ai ʻetau tui kiate iá pea ʻe mālohi ange ai ʻetau falala-pau ʻe hanga ʻe Sihova ʻo fakapaleʻi ʻa e faʻahinga ʻoku ʻofa kiate iá. (Hep. 11:6) Ko Sihová ko e tokotaha fakapale ia! Ko e taha ia ʻo e konga mahuʻinga ʻo ia mo e meʻa ʻokú ne faí. ʻI heʻene peheé heʻikai ai ke kakato ʻetau tui ki he ʻOtuá kae ʻoua kuo tau tuipau te ne fakapaleʻi ʻa e faʻahinga ʻoku nau kumi tōtōivi kiate iá. Ko e hā ʻoku tau lea pehē aí? Koeʻuhí ko e “tuí ko e ʻamanekina ʻosi fakapapauʻi ia ʻo e meʻa kuo fai ʻa e ʻamanaki ki ai.” (Hep. 11:1) Ko e tuí ʻoku ʻuhinga iá ko hono maʻu ʻa e tuipau fakaʻaufuli ʻe tāpuakiʻi ʻe he ʻOtuá ʻene faʻahinga mateakí. Hangē ko ia ʻoku hā ʻi he potutohi ʻo e ʻaho ní, ʻoku fakaafeʻi kitautolu ʻe Sihova ke tau kakapa atu ki heʻene ngaahi tāpuakí. ʻOku fakahaaʻi ʻetau houngaʻia ki he talaʻofa ko ení ʻi he taimi ʻoku tau tali ai ʻa e fakaafe ʻa Sihová ke sivi ia. w16.12 4:1-3
Tuʻapulelulu, ʻEpeleli 26
Ko hono fokotuʻu ʻa e fakakaukaú ʻi he kakanó ʻoku iku ia ki he mate.—Loma 8:6.
Naʻa mo ha tokotaha kuó ne tauhi kia Sihova ʻi he ngaahi taʻu lahi, ʻe lava ke ne kamata ke moʻui ʻo “fehoanaki mo e kakanó.” Ko ia, naʻe ʻuhinga nai ʻa Paulá ʻoku totonu ke ʻoua te tau fakakaukau ki he ngaahi meʻa hangē ko e meʻakaí, ngāué, fakafiefiá pe faisoó? ʻIkai ʻaupito. Ko e ngaahi meʻa anga-maheni ia ʻi he moʻuí. Naʻa mo Sīsū naʻá ne fiefia ʻi he meʻakaí pea naʻá ne fafanga ʻa e niʻihi kehé. Naʻá ne toe ʻiloʻi ʻa e fiemaʻu ke ne mālōlō. Pea naʻe tohi ʻe Paula ʻo pehē ʻi he nofo malí, ko e fehokotaki fakasinó ʻoku mahuʻinga. Ko e foʻi lea faka-Kalisi naʻe ngāueʻaki ʻe Paulá ʻoku ʻuhinga iá, ko e tokangataha kotoa ʻa e fakakaukau mo e palani ʻa ha taha ki ha meʻa. Naʻe fakamatalaʻi ʻe ha mataotao ʻe taha ʻo pehē, ko e kupuʻi lea ko ení ʻoku lave ia ki he faʻahinga ʻoku nau “talanoa maʻu pē ki he meʻa ʻoku nau mahuʻingaʻia taha aí,” pea ʻoku nau tokangataha pē ki heʻenau ngaahi holi siokitá. ʻOku nau fakaʻatā ʻa e ngaahi holi ko iá ke ne puleʻi ʻenau founga moʻuí. w16.12 2:5, 9, 10
Falaite, ʻEpeleli 27
Ko hai koe ke ke fakamāuʻi ho kaungāʻapí?—Sēm. 4:12.
ʻE lava ke tau kamata ke ʻafungi kapau ʻe ʻikai ke tau mapuleʻi ʻetau ngaahi holi fehālākí. Kuo hoko ʻa e tokolahi ʻo ʻafungi koeʻuhí ʻoku nau loto ke fakalāngilangiʻi kinautolu, meheka ki he niʻihi kehé, pe ʻikai mapuleʻi ʻenau ʻitá. Naʻe hoko eni ki he niʻihi ʻoku lave ki ai ʻi he Tohi Tapú, hangē ko ʻApisalome, ʻŪsaia mo Nepukanesa. Naʻe fakahaaʻi mahino ʻe Sihova kia kinautolu ʻa e fiemaʻu ke nau hoko ʻo anga-fakatōkilaló. (2 Sām. 15:1-6; 18:9-17; 2 Kal. 26:16-21; Tan. 5:18-21) ʻOku ʻi ai nai ha ngaahi ʻuhinga kehe ʻoku ʻikai ai ke anga-vaivai ʻa e kakaí ʻi he taimi ʻe niʻihi. Fakakaukau ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa ʻApimeleki mo Pitá. (Sēn. 20:2-7; Māt. 26:31-35) Naʻe ʻafungi ʻa e ongo tangata ko ení? Pe naʻe ʻikai nai ke na ʻiloʻi ʻa e ngaahi moʻoniʻi meʻá kotoa pe fai taʻefakakaukauʻi ha meʻa? Koeʻuhí ʻoku ʻikai lava ke tau sio ki he lotó, ʻoku totonu ke ʻoua te tau fakamāuʻi ʻa e fakaueʻiloto ʻa e kakai kehé. w17.01 3:9, 10
Tokonaki, ʻEpeleli 28
Ko e fefiné ni mei heʻene fusimoʻomó naʻá ne lī kotoa ʻa e meʻa naʻá ne maʻu ke moʻuiʻakí.—Luke 21:4.
Hangē ko e uitou masivá, ʻoku tokolahi hotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻi he ʻahó ni ʻoku nau falala kapau te nau fakamuʻomuʻa ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻe fakapapauʻi ʻe Sihova te nau maʻu ʻa e meʻa ʻoku nau fiemaʻú. (Māt. 6:33) Fakakaukau ki ha tokoua ko hono hingoá ko Malcolm. Lolotonga ʻa e ngaahi taʻu naʻá ne tauhi ai mo hono uaifí kia Sihová, naʻá na maʻu ʻa e ngaahi taimi lelei mo e ngaahi taimi kovi. “ʻI he taimi ʻe niʻihi, ko e moʻuí ʻoku feliliuaki, taʻepau pea aʻu ʻo faingataʻa ke fekuki mo ia,” ko ʻene leá ia. “Ka ʻoku tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa e faʻahinga ʻoku falala kiate iá.” Ko e hā ʻa e faleʻi ʻa Malcolm? “Lotu kia Sihova ke ke hoko ʻo ola lelei pea longomoʻui ʻi heʻene ngāué ʻi he lahi taha hoʻo malavá. Tokangataha ki he meʻa te ke lava ʻo faí kae ʻikai ki he meʻa heʻikai te ke lava ʻo faí.” ʻOku ʻalu ʻa e māmani ko ení “mei he kovi ki he kovi ange,” ko ia ʻoku lava ke tau ʻamanekina ʻe toe lahi ʻaupito ʻa e faingataʻá. (2 Tīm. 3:1, 13) ʻOku mahuʻinga ange ʻi ha toe taimi ke ʻoua ʻe lōmekina kitautolu ʻe he ngaahi faingataʻá. ʻI hono kehé, ʻoku fiemaʻu ke mālohi ʻetau tui kia Sihová pea tokangataha ki he meʻa ʻoku lava ke tau faí. w17.01 1:17-19
Sāpate, ʻEpeleli 29
ʻE ʻikai te ke langa ʻekoe ha fale.—1 Kal. 17:4.
Naʻe fakaʻamu ʻa Tēvita ke ne langa ha temipale fakaʻofoʻofa moʻo Sihova. Ka naʻe ʻikai ke fiemaʻu eni ʻe Sihova. Naʻá ne tala ange kia Nētane ke tala kia Tēvita ʻa e lea ko ia ʻi he konga tohi ʻo e ʻaho ní. Neongo naʻe talaʻofa ʻe Sihova kia Tēvita te ne ʻiate ia maʻu pē, naʻe ʻiloʻi ʻe Tēvita ko e taha ʻo hono ngaahi fohá te ne langa ʻa e temipalé. Naʻe anga-fēfē fakafeangai ki ai ʻa Tēvitá? (1 Kal. 17:1-4, 8, 11, 12; 29:1) Naʻe fiemaʻu moʻoni ʻe Tēvita ke ne langa ha temipale moʻo Sihova, pea naʻá ne mei loto-mamahi lahi nai ai. Ka naʻá ne kei poupouʻi kakato ʻa e ngāue ʻe tataki ʻe hono foha ko Solomoné. Naʻe tokoni ʻa Tēvita ki hono fokotuʻutuʻu ʻa e kau ngāué pea tānaki ʻa e ukamea, kopa, siliva, koula mo e papa. Naʻe ʻikai ke ne hohaʻa pe ko hai te ne maʻu ʻa e lāngilangi ki hono langa ʻa e temipalé, ʻa ia naʻe ʻiloa ia ki mui ko e temipale ʻo Solomoné. ʻI hono kehé, naʻá ne fakalototoʻaʻi ʻa Solomone, ʻi heʻene pehē: “Pea ko eni tama, ke ʻiate koe ʻa Sihova: Pea ʻofa ke ke tuʻumalie, pea ke langa ʻa e fale ʻo Sihova.”—1 Kal. 22:11, 14-16. w17.01 5:6, 7
Mōnite, ʻEpeleli 30
Hamusi kimautolu, ʻo ʻufiʻufi ʻemau hia, koeʻuhi pe ko ho huafa.—Saame 79:9.
Naʻa mo e taimi ʻoku fakatangaʻi ai kitautolú, ʻoku tau fai hotau lelei tahá ke moʻui ʻi he founga ʻoku akoʻi mai ʻe Sihová. ʻI he moʻui ʻo fakatatau ki he ngaahi tuʻunga ʻa Sihová, ʻoku tau ʻoatu ai ʻa e lāngilangi ki hono huafá. (Māt. 5:14-16) ʻOku tau fakamoʻoniʻi ai ko e ngaahi lao ʻa Sihová ʻoku lelei pea ko Sētané ko ha tokotaha loi. ʻOku ʻikai ke tau haohaoa, ko ia te tau fai ʻa e ngaahi fehālaaki. ʻI he taimi ʻoku tau fai pehē aí, ʻoku tau fakatomala pea fai hotau lelei tahá ke tuku hono fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke fakalāngilangiʻi ai ʻa e huafa ʻo Sihová. Pe ʻoku tau kau ʻi he kau paní pe ko e “fanga sipi kehe,” ʻe fakamolemoleʻi ʻe Sihova ʻetau ngaahi angahalá kapau ʻoku tau tui ki he huhuʻí. ʻOkú ne tali ko hono kau lotu ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakatapui kiate iá. ʻOkú ne fakahaaʻi ʻoku māʻoniʻoni ʻa e kau Kalisitiane paní ʻi he tuʻunga ko hono ngaahi foha pea ʻoku māʻoniʻoni ʻa e “fanga sipi kehe” ʻi he tuʻunga ko hono ngaahi kaumeʻa. (Sione 10:16; Loma 5:1, 2; Sēm. 2:21-25) Ko ia ai, naʻa mo e taimí ni, ʻoku ʻai ʻe he huhuʻí ke tau malava ʻo maʻu ha vahaʻangatae lelei mo ʻetau Tamaí pea fakamāʻoniʻoniʻi ʻa hono huafá. w17.02 2:5, 6