ʻE Lava ʻe ha Meʻa ʻo Fakafāʻūtahaʻi Moʻoni ʻa e Kakaí?
TATAU ai pē pe ko e hā hoʻo tuí, ngalingali pē ʻokú ke loto-tatau kuo pau pē ʻoku ʻi ai ha kau ʻofa ki he moʻoní ʻi he meimei lotu kotoa pē. Ko e kakai ko ē ʻoku nau fakamahuʻingaʻi lahi ʻa e meʻa ʻoku moʻoní pea ʻoku nau loto-lelei ke kumi ki aí ʻe lava ke maʻu ia ʻi he lotolotonga ʻo e kau Hinituú, kau Katoliká, kau Siú mo e kakai ʻo e ngaahi lotu kehé. Ka, ʻoku hā ngali vahevahe ʻe he lotú ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻOku aʻu ʻo ngāueʻaki ʻe he niʻihi ʻa e lotú ki ha ngaahi taumuʻa kovi. ʻE faifai ange pea malava ke fakafāʻūtahaʻi ʻa e kakai loto-moʻoni mei he lotu kotoa pē ʻa ia ʻoku nau maʻu ha ʻofa ki he meʻa ʻoku lelei mo moʻoní? ʻE lava ke fakatahatahaʻi fakataha kinautolu ki ha taumuʻa lelei?
He fakahohaʻa ē ke sio ki he fakautuutu ʻa e hoko ʻa e lotú ko e tupuʻanga ʻo e māvahevahé! Vakai angé ki he niʻihi ʻo e ngaahi fepaki ko ení. ʻOku tau ʻa e kau Hinituú mo e kau lotu Puta ʻi Suli Langikaá. Kuo lingitoto ʻa e kau Palotisaní, kau Katoliká mo e kau Siú ʻi ha ngaahi fepaki kehekehe. ʻOku tau ʻa e “kau Kalisitiané” mo e kau Mosilemí ʻi Posinia, Sesinia, ʻInitonīsia mo Kosovou. Pea ʻi Maʻasi 2000, ko e ʻaho ʻe ua ʻo ha fekeʻikeʻi naʻe felāveʻi mo e lotú naʻe mate ai ha kau Naisīlia ʻe toko 300. Ko e moʻoni, kuo tafunaki ʻe he ngaahi tāufehiʻa fakalotú ʻa e tuʻunga anga-fakamanu ʻo e ngaahi fepaki ko ení.
ʻOku faʻa loto-siʻi ʻa e kakai loto-moʻoní ʻi he ngaahi kovi ʻoku fai ʻi he hingoa ʻo e lotú. Hangē ko ení, ʻoku ʻohovale ʻa e kau maʻu lotu tokolahi ʻi hono fakamolemoleʻi fakaʻofisiale ʻe he ngaahi siasi ʻe niʻihi ʻa e kau faifekau ko ia kuo nau pāʻusiʻi fakaefehokotaki fakasino ʻa e fānaú. Ko e kau tui ʻe niʻihi ʻoku nau mā lahi ʻi he ngaahi māvahevahe ʻi loto ʻi he fanga kiʻi lotu mavahe lahi ʻoku lau ko e Kalisitiané ʻi he ngaahi ʻīsiu hangē ko e fakasōtomá mo e fakatōtamá. ʻOku hā mahino, kuo ʻikai ke fakafāʻūtahaʻi ʻe he lotú ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. Neongo ia, ʻoku ʻi ai ʻa e kau ʻofa moʻoni ki he moʻoní ʻi he ngaahi tui lahi, ʻo hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he ngaahi meʻa ko eni naʻe hokosiá.
Naʻa Nau Fakaʻamu ki he Moʻoní
Ko Fidelia ko ha tokotaha lotu loto-moʻoni mo līʻoa ia ʻi he Siasi Katolika ʻo San Francisco ʻi La Paz, Polivia. Naʻá ne fakatōmapeʻe ʻi he ʻao ʻo e ʻīmisi ʻo Melé ʻo tuku ʻa e ngaahi foʻi teʻelango lelei taha naʻe lava ke ne fakatau maí ʻi muʻa ʻi he kolusé. ʻI he uike taki taha, naʻá ne foaki ai ʻa e meʻakai lahi ʻaupito ki he pātelé ke tufaki ki he kau masivá. Kae kehe, ko e toko nima ʻo e pēpē ʻa Fidelia naʻa nau mate ki muʻa ke fai honau papitaisó. ʻI hono tala ange ʻe he pātelé kiate ia naʻa nau mamahi kotoa ʻi he fakapoʻuli ʻo Limipoó, naʻe fifili ʻa Fidelia, ‘Kapau ko e ʻOtuá ʻoku lelei, ʻe malava fēfē ke hoko ia?’
Ko Tara, ko ha toketā fakafaitoʻo, naʻe ʻohake ia ko ha Hinitū ʻi Kathmandu, Nepolo. ʻI he muimui ki he ngaahi anga fakafonua ʻa ʻene fanga kuí kuo laui senituli ʻa hono motuʻá, naʻá ne lotu ai ki hono ngaahi ʻotuá ʻi he ngaahi temipale faka-Hinituú pea tuku mo e ngaahi ʻaitoli ʻi hono ʻapí. Ka naʻe puputuʻu ʻa Tara ʻi he ngaahi fehuʻi hangē ko ení: Ko e hā ʻoku lahi fau ai ʻa e faingataʻá? Ko e hā ʻoku mate ai ʻa e kakaí? Naʻe siʻi ʻaupito ʻa ʻene maʻu ha ngaahi tali fakafiemālie ʻi heʻene lotú.
ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko Panya, naʻá ne tupu hake ko ha tokotaha lotu Puta ʻi ha fale ʻi ha veʻe kanali ʻi Bangkok, Taileni. Naʻe akoʻi kiate ia ʻoku tupu ʻa e faingataʻá mei he ngaahi ngāue naʻe fai ʻi he moʻui ki muʻá pea ko e tauʻatāina mei aí ʻe lava ke maʻu ia ʻaki hono toʻo ʻosi meiate kita ʻa e ngaahi holí kotoa. ʻI he hangē ko e kau lotu Puta loto-moʻoni kehé, naʻe akoʻi kiate ia ʻa e ʻapasia loloto ki he poto ʻo e kau mōnike kofu tōtōlofa engeengá ʻa ia naʻa nau haʻu ʻi he ata ʻo e ʻahó ki he falé ke tānaki ha ngaahi meʻaʻofa ki he masivá. Naʻá ne fai ʻa e fakalaulaulotó pea tānaki ʻa e ngaahi ʻīmisi ʻo Putá ʻi he tui naʻa nau ʻomai ʻa e maluʻanga. ʻI he hili ʻa ʻene kau ʻi ha fakatuʻutāmaki lahi ʻa ia naʻá ne hoko ai ʻo mamatea mei hono kongalotó ki lalo, naʻe ʻaʻahi ai ʻa Panya ki he ngaahi monasiteliō Putá, ʻi he ʻamanaki loto-moʻoni ki ha faitoʻo fakaemana. Naʻe ʻikai te ne maʻu ha faitoʻo pe ko ha fakamaama fakalaumālie. ʻI hono kehé, naʻe fakaʻatā atu ai ia ki he fakahaʻele faʻahikehé pea kamata ke ne kau ki ai.
Ko Virgil naʻe fāʻeleʻi ia ʻi he ʻIunaite Seteté peá ne kau ki he kau Mosilemi ʻUliʻulí ʻi he kolisí. Naʻá ne tufa faivelenga ʻa ʻenau ngaahi tohi, ʻa ia naʻe fakahaaʻi ai ko e kau pālangí ʻa e Tēvoló. Naʻa nau fakakaukau, ko e ʻuhinga ia naʻe fai ai ʻe he kau pālangí ʻa e ngaahi meʻa fakamamahi lahi fau ki he kau ʻuliʻulí. Neongo ʻa ʻene loto-moʻoni ʻi heʻene ngaahi tuí, naʻe fakahohaʻasi ʻa Virgil ʻe he ongo fehuʻi ko ení: ʻOku lava fēfē ke kovi ʻa e kau pālangi kotoa pē? Pea ko e hā naʻe fakatefito ai ʻa e lahi ʻo e ngaahi malangá ʻi he paʻangá?
Neongo naʻe tupu hake ʻa Charo ʻi ʻAmelika Tonga ʻa ia ʻoku Katolika ʻa hono konga lahi tahá, ko ha Palotisani loto-moʻoni ia. Naʻá ne fiefia ʻi he ʻikai te ne kau ki ha konga ʻo e tauhi ʻaitoli naʻe takatakai ʻiate iá. Naʻe fiefia ʻa Charo ʻi he ʻalu ki he lotú ʻi he Sāpate kotoa pē ki he ouau fakalotu fakaueʻilotó, ʻa ia naʻá ne kalanga ai “Haleluia!” pea kau ʻi he hiva mo e hula fakalotu naʻe hoko atu aí. Naʻe tui loto-moʻoni ʻa Charo kuo fakamoʻui ia pea kuó ne fanauʻi foʻou. Naʻá ne totongi ha vahe hongofulu ʻo ʻene paʻanga hū maí ki he siasí, pea ʻi he taimi naʻe kole tokoni mai ai ʻa e tokotaha malanga TV fakaʻevangeliō ʻa ia naʻá ne saiʻia aí ki ha ngaahi tokoní, naʻá ne ʻave ki ai ha paʻanga maʻá e fānau ʻi ʻAfiliká. Kae kehe, ʻi heʻene ʻeke ki heʻene faifekaú pe ko e hā ʻoku fakamamahiʻi ai ʻe ha ʻOtua ʻofa ʻa e ngaahi soulú ʻi helí, naʻá ne ʻiloʻi ai naʻe ʻikai haʻane tali ʻuhinga lelei. Ki mui ange, naʻá ne toe ʻiloʻi ai naʻe ʻikai ke ngāueʻaki ʻa ʻene ngaahi meʻaʻofá ke tokoniʻiʻaki ʻa e fānau ʻi ʻAfiliká.
Neongo ʻa ʻenau mei he ngaahi ʻātakai kehekehé, ko e toko nima ko ení naʻe ʻi ai ʻa e meʻa naʻa nau tatau ai. Naʻa nau ʻofa ʻi he moʻoní pea nau kumi loto-moʻoni ki ha ngaahi tali totonu ki heʻenau ngaahi fehuʻí. Ka ʻe lava moʻoni ke nau fāʻūtaha ʻi he lotu moʻoní? ʻE tali ʻe he kupu hoko maí ʻa e foʻi fehuʻi ko iá.
[Fakatātā ʻi he peesi 4]
ʻE malava ki he kakai ʻo e ngaahi ʻātakai kehekehé ke nau fāʻūtaha moʻoni?
[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 3]
G.P.O., Jerusalem