Faifakamoʻoni ʻIkai he Founga Anga-Mahení he Malaʻe Lea Faka-Pilitānia ʻi Mekisikoú
ʻI HONO ngāueʻaongaʻaki ʻa e taimi lolotonga ʻene tatali ki hono ngaahi kaumeʻa fefonongaʻaki ʻi ʻAtenisí, naʻe kau ai ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi he faifakamoʻoni ʻikai ʻi he founga anga-mahení. ʻOku līpooti ʻe he Tohi Tapú: “Naʻa ne talanoa fakakikihi [pe fakaʻuhinga] . . . ʻi he malaʻe fakatau naʻa ne fai ʻi he ʻaho kotoa pe kiate kinautolu te nau feʻiloaki.” (Ngāue 17:17) ʻI heʻene fononga mei Siutea ki Kālelí, naʻe faifakamoʻoni ai ʻa Sīsū ʻikai ʻi he founga anga-mahení ki ha fefine Samēlia ʻi ha veʻe vaikeli. (Sione 4:3-26) ʻOkú ke ngāueʻaongaʻaki ʻa e faingamālie kotoa pē ke lea ai fekauʻaki mo e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá?
Ko e malaʻe lea faka-Pilitānia ʻi Mekisikoú ʻoku nau feʻungamālie tefito ki he faifakamoʻoni ʻikai ʻi he founga anga-mahení. ʻOku ʻaʻahi ʻa e kau folau ʻeveʻevá ki he ngaahi feituʻu mālōlō ʻeveʻeva, ʻoku haʻu mo ʻalu ʻa e kau ako ʻunivēsití, pea ko e kau muli kuo nau mālōlō mei he ngāué ʻi Mekisikoú ʻoku nau ʻalu maʻu pē ki he ngaahi paʻaké mo e ngaahi falekaí. Ko e tokolahi ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa ia ʻoku nau ʻiloʻi ʻa e lea faka-Pilitāniá kuo nau hoko ʻo pōtoʻi ʻi hono kamataʻi ʻa e ngaahi fetalanoaʻaki mo e faʻahinga ko iá. Ko hono moʻoní, ʻoku nau mātuʻaki tokanga ke lea ki ha taha pē ʻoku hā ko ha muli pe ʻoku lea faka-Pilitānia. Tau sio angé ki he anga ʻo ʻenau fai iá.
ʻI he taimi lahi ko e faʻahinga mei muli ʻa ia ʻoku nau ngāue ʻi he malaʻe lea faka-Pilitāniá ʻoku nau fakafeʻiloaki pē kinautolu ki he faʻahinga ʻoku hā mahino ko e kau mulí pea ʻeke pe ko ʻenau haʻú mei fē. ʻOku tataki lelei eni ki he fehuʻi fekauʻaki mo e meʻa ʻoku fai ʻe he tokotaha Fakamoʻoní ʻi Mekisikoú pea ʻoange ai kiate ia ʻa e faingamālie ke vahevahe atu ai ʻa e ngaahi tui faka-Kalisitiané. Ko e fakatātaá, ko Gloria, ʻa ia ʻoku ngāue ʻi he feituʻu ʻoku lahi ai ʻa e fiemaʻú ʻi he malaʻe lea faka-Pilitāniá ʻi Oaxaca, ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku faingofua tautefito ke kamata ha ngaahi fetalanoaʻaki ʻi he founga ko iá. Lolotonga ʻene foki ki ʻapi mei he malanga ʻikai ʻi he founga anga-mahení ʻi he malaʻe fakakoló, naʻe taʻofi ai ʻa Gloria ʻe ha ongo meʻa mei ʻIngilani. Naʻe kalanga ʻa e fefiné: “ʻOku ʻikai lava ke u tui ʻoku ou sio ki he fefine ʻuliʻuli ʻoku luelue ʻi he ngaahi hala ʻo Oaxaca!” ʻI he ʻikai ke ʻitá, naʻe kata ʻa Gloria, pea naʻa nau kamata ke talanoa ki he ʻuhinga naʻá ne ʻi Mekisikou aí. Naʻe fakaafeʻi ʻe he fefiné ʻa Gloria ki hono ʻapí ki ha ipu tī. Hili e fokotuʻutuʻu ki ha toe feʻiloakí, naʻe tuʻuaki ange ʻe Gloria ʻa e ongo makasini Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake!, ka naʻe fakafisingaʻi ia ʻe he fefiné, ʻi heʻene pehē ko ha tokotaha fakaʻikaiʻi-ʻOtua ia. Naʻe tali ange ʻe Gloria ʻokú ne fiefia he talanoa mo e kau fakaʻikaiʻi-ʻOtuá pea ʻokú ne saiʻia ke fanongo ki heʻene fakakaukau fekauʻaki mo e kupu “Feituʻu Faiʻanga Lotú—ʻOku Tau Fiemaʻu Ia?” Naʻe tali ia ʻe he fefiné, ʻo ne pehē: “Kapau ʻe lava ke ke fakatuipauʻi au, kuó ke fakahoko moʻoni ha meʻa fakaofo.” Naʻe hoko atu ha ngaahi fetalanoaʻaki mahuʻinga lolotonga ʻa e kofí. Naʻe mavahe ki mui ʻa e ongo meʻá ki ʻIngilani, ka naʻe hokohoko atu ʻa e fetalanoaʻakí ʻi he meili fakaʻilekitulōniká.
Naʻe toe kamata talanoa ʻa Gloria mo Saron, ko ha tokotaha ako mei Uāsingatoni, D.C., ʻa ia naʻe ʻi Oaxaca ʻi hono fai ʻa e ngāue pole mo e kakai fefine tuʻufonuá ke fakakakato hono mataʻitohi masitā. Hili hono fakaongoongoleleiʻi ʻa Saron ʻi heʻene ngaahi feingá, naʻe fakamatala ʻa Gloria ki he ʻuhinga naʻá ne ʻi Mekisikou aí. Naʻe iku eni ki ha fetalanoaʻaki lelei fekauʻaki mo e Tohi Tapú pea mo ē ʻe fai ʻe he finangalo ʻo e ʻOtuá ʻo ʻikai ki he masivá pē ka ki he tokotaha kotoa. Naʻe pehē ʻe Saron ko e meʻa fakaoli ia he lolotonga ʻene ʻi he ʻIunaite Seteté naʻe ʻikai ʻaupito te ne talanoa ai mo e Kau Fakamoʻoní, ko e taha ʻo e ʻuluaki kakai naʻá ne fetaulaki mo ia ʻi Mekisikoú ko e taha ia ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová! Naʻe tali ʻe Saron ha ako Tohi Tapu pea kamata leva ke ne maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané.
Kuo hiki ʻa e kau muli tokolahi ki he ngaahi feituʻu mālōlō ʻeveʻeva he matātahí, ʻi he kumi ki ha faʻahinga palataisí. ʻOku ngāueʻaki eni ʻe Laurel ke kamata ha ngaahi fetalanoaʻaki ʻi Acapulco, ʻi hono ʻeke ki he kakaí pe ʻoku hangē ʻa Acapulco ko ha palataisí ʻo lahi ange ia ʻi he feituʻu ʻoku nau haʻu mei aí pea mo e meʻa ʻoku nau saiʻia ai fekauʻaki mo Acapulco. ʻOkú ne fakamatala leva kuo vavé ni ke hoko ʻa e māmaní kotoa ko ha palataisi moʻoni. Ko e founga ko eni ʻo e fetalanoaʻaki mo ha fefine Kānata ʻa ia naʻá ne feʻiloaki mo ia ʻi he ʻōfisi ʻo ha toketā ki he fanga manú naʻe iku ai ki ha ako Tohi Tapu. ʻE ola lelei nai ha fakaofiofi meimei tatau ʻi he feituʻu ʻokú ke nofo aí?
‘ʻI he Ngaahi Halá mo e Ngaahi Malaʻe Fakapuleʻangá’
ʻOku faʻa hoko ʻo kamata ha fetalanoaʻaki ʻi he ngaahi halá mo e ngaahi malaʻe fakapuleʻangá ʻaki hono ʻeke: “ʻOkú ke lea faka-Pilitānia?” ʻOku lea faka-Pilitānia ʻa e kau Mekisikou tokolahi koeʻuhi ko ʻenau ngāué pe koeʻuhi naʻa nau nofo ʻi he ʻIunaite Seteté.
Naʻe fakaofiofi ha ongo meʻa Fakamoʻoni ki ha fefine taʻumotuʻa ʻa ia naʻá ne ʻi ha saliote naʻe teke ʻe ha neesi. Naʻá na ʻeke ange ki he fefiné pe ʻokú ne lea faka-Pilitānia. Naʻá ne tali ange ko ia koeʻuhí naʻá ne nofo ʻi he taʻu lahi ʻi he ʻIunaite Seteté. Naʻá ne tali ʻa e Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake!, ʻa ia naʻe teʻeki ai ʻaupito te ne lau ki muʻa, pea ʻoange kia kinaua hono hingoá, ʻa ia ko Consuelo pea mo hono tuʻasilá. ʻI he ʻaʻahi ki he tuʻasilá ʻi ha ʻaho ʻe fā ki mui ai, naʻá na ʻilo ai ko ha ʻapi tauhi vaivai ia ʻoku fakalele ʻe he kau tāupoʻou Katoliká. ʻI he ʻuluaki taimí, naʻe faingataʻa ke fetuʻutaki kia Consuelo koeʻuhi naʻe huʻuhuʻu ʻa e kau tāupoʻoú pea tala ange ʻe ʻikai lava ke talitali kinaua ʻe Consuelo. Naʻe kole mālohi ʻa e ongo meʻá ki he kau tāupoʻoú ke tuku ke ʻiloʻi ʻe Consuelo ʻokú na ʻi ai pea ʻokú na loto ke feʻiloaki mo ia. Naʻe ʻai ʻe Consuelo ke ʻalu ange ʻa e ongo meʻá. Talu mei ai, kuo fiefia ʻa e fefine taʻu 86 ko ení ʻi ha ako Tohi Tapu tuʻumaʻu, neongo ʻa e ngaahi fakamatala ʻikai lelei ʻa e kau tāupoʻoú. Kuó ne ʻosi maʻu ha ngaahi fakataha faka-Kalisitiane.
ʻOku pehē ʻe he Palovepi 1:20: “ʻOku kalanga ʻa Poto ʻi hala; ʻoku ne haʻaki hono leʻo ʻi he ngaahi malaʻe [fakapuleʻangá].” Fakatokangaʻi ʻa e anga ʻo ʻene hoko ia ʻi he malaʻe ko San Miguel de Allende. Pongipongia ʻi he pongipongi ʻe taha, naʻe fakaofiofi ai ʻa Ralph ki ha tangata fatutangata ʻa ia naʻá ne tangutu ʻi ha sea. Naʻe ʻohovale ʻaupito ʻa e tangatá ʻi hono tuʻuaki ange ʻa e Taua Leʻo mo e ʻĀ Hake! peá ne talanoa kia Ralph.
Ko ha sōtia mālōlō Vietinemi ia ʻa ia tupu mei he mafasia fakaeongo ʻi he sio ki he fuʻu lahi fau ʻa e maté naʻá ne tofanga ai ʻi ha mahaki fakaeʻatamai lolotonga ʻa ʻene ngāue fakakautaú. Naʻe ʻave ia mei he laine ʻo e taú ki ha nofoʻanga kemi. Naʻe vaheʻi ai ia ke ne kaukauʻi ʻa e sino ʻo e kau sōtia maté ʻi he teuteu ki hono fakaheka vaka ki he ʻIunaite Seteté. ʻI he taimi ko ení, ko e taʻu ia ʻe 30 ki mui ai, ʻokú ne kei faingataʻaʻia pē ʻi he ngaahi misi kovi hokohoko mo e ongoʻi ilifia lahi. ʻI he pongipongi ko iá, lolotonga ʻene tangutu ʻi he malaʻé, naʻá ne lotu fakalongolongo ai ki ha tokoni.
Naʻe tali ʻe he sōtia mālōloó ʻa e ʻū tohí pea pehē ki ha fakaafe ki he Fale Fakatahaʻangá. Hili ʻene maʻu ʻa e fakatahá, naʻá ne pehē ʻi he lolotonga ʻa e houa ʻe ua ko ia ʻi he Fale Fakatahaʻangá, naʻá ne hokosia ai ʻi he ʻuluaki taimí ʻa e nongá ʻi he taʻu ʻe 30. Ko e tangatá ni naʻá ne ʻi San Miguel de Allende ʻi ha uike pē ʻe ua, ka naʻá ne fiefia ʻi he ngaahi ako Tohi Tapú pea maʻu kotoa ʻa e ngaahi fakatahá ʻo aʻu ki heʻene foki ki ʻapí. Naʻe fai ʻa e ngaahi fokotuʻutuʻu ke hokohoko atu ʻa ʻene akó.
Faifakamoʻoni ʻIkai ʻi he Founga Anga-Mahení ʻi he Ngāué mo e Akoʻangá
ʻOkú ke ʻai koe ke ʻiloa ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi he feituʻu ngāueʻangá? Ko Adrián, ʻa ia ʻokú ne fakatau atu ʻa e ngaahi ʻāpatimeni mālōlō ʻeveʻeva ʻi he Muitolotolo ʻo San Lucas, ʻokú ne fai ʻa e meʻa ko iá. Ko hono olá, ʻoku fakamatala ʻa hono kaungāngāue ko Judy: “ʻI he taʻu pē ʻe tolu kuohilí, kapau naʻe tala mai ai ʻe ha taha pe te u hoko ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻá ne mei pehē ange, ‘ʻIkai ʻaupito ʻi ha taʻu ʻe miliona!’ Ka naʻá ku fili ʻoku ou loto ke lau ʻa e Tohi Tapú. Naʻá ku fakakaukau, ‘ʻE ʻikai lava ke faingataʻa, koeʻuhi ʻoku ou manako he lautohí?’ Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ke u fakakaukau naʻá ku lau ʻo laka hake he peesi ʻe onó ki muʻa ke u ʻiloʻi naʻá ku fiemaʻu ha tokoni. Ko e tokotaha pē naʻe lava ke u fakakaukau ki aí ko ha kaungāngāue ko hono hingoá ko Adrián. Naʻá ku saiʻia ke talanoa mo ia koeʻuhi ko ia moʻoni pē taha ʻa e tokotaha taau ʻi aí.” Naʻe fokotuʻu mai he taimi pē ko iá ʻe Adrián ke ne haʻu mo e tokotaha naʻá ne teu mali mo iá, ko Katie, ʻo tali ʻa e ngaahi fehuʻi kotoa ʻa Judy. Naʻe kamata ʻe Katie ha ako Tohi Tapu mo ia, pea ʻikai fuoloa mei ai naʻe hoko ʻa Judy ko ha tokotaha Fakamoʻoni papitaiso.
Fēfē ʻa e faifakamoʻoni ʻikai ʻi he founga anga-mahení ʻi he akoʻangá? Naʻe kau ha ongo Fakamoʻoni ʻe toko ua ʻi he ngaahi lēsoni faka-Sipeiní ʻi he ʻunivēsití ka naʻá na nofo he ʻaho ʻe taha ke maʻu ha ʻasemipilī faka-Kalisitiane. ʻI heʻena foki ki he kalasí, naʻe kole ange kia kinaua ke fakamatala ʻi he faka-Sipeiní ʻa e meʻa naʻá na faí. Naʻá na ngāueʻaongaʻaki ʻa e faingamālié ke fai ai ha fakamoʻoni ʻi he lelei taha naʻá na malavá ʻi he faka-Sipeiní. Ko e faiakó, ʻa Silvia, naʻá ne mahuʻingaʻia ʻaupito ʻi he kikite Fakatohitapú. Naʻá ne tali ha ako Tohi Tapu ʻi he lea faka-Pilitāniá pea ko ha tokotaha malanga ia ʻo e ongoongo leleí he taimí ni. ʻOku toe ako mo ha ngaahi mēmipa tokolahi ʻo hono fāmilí. ʻOku pehē ʻe Silvia: “Naʻá ku maʻu ʻa e meʻa naʻá ku kumi ki ai ʻi he kotoa ʻo ʻeku moʻuí.” ʻIo, ko e faifakamoʻoni ʻikai ʻi he founga anga-mahení ʻe lava ke fakatupu ai ʻa e fua lelei.
Ngāueʻaki ʻa e Ngaahi Faingamālie Kehé
Ko e hoko ʻo anga-talitali kakaí ʻoku lava ke iku ia ki hono fai ʻo ha fakamoʻoni. Ko Jim mo Gail, ʻa ia ʻokú na ngāue ʻi San Carlos, Sonora, naʻá na ʻiloʻi ʻoku moʻoni ia. Ko ha fefine ʻa ia naʻá ne fakaʻeveʻevaʻi ʻa ʻene kulií ʻi he 6:00 pongipongi naʻe tuʻu ia ʻi heʻene leleiʻia ʻi hona toumuí. Naʻe fakaafeʻi ia ʻe Jim mo Gail ki ha ipu kofi. ʻI he ʻuluaki taimi ʻo e taʻu ʻe 60, naʻá ne fanongo ai fekauʻaki mo Sihova pea mo e ʻamanaki ʻo e moʻui taʻengatá. Naʻe kamata ai ha ako Tohi Tapu.
Ko Adrienne ʻoku pehē ʻa ʻene fai lelei mo ia ki he kau solá. Naʻe fai ʻene kai ʻi ha falekai ʻi Cancún ʻi he taimi naʻe fakaofiofi ange ai ʻa e kiʻi tamasiʻi ʻo ʻeke pe ko ʻene haʻú mei Kānata. ʻI heʻene tali ange ko iá, naʻá ne fakamatalaʻi ange ko ia mo ʻene faʻeé naʻá na feinga ke tokoniʻi ʻa hono tuofefiné ʻi ha līpooti fakaako fekauʻaki mo e kau Kānatá. Ko e faʻeé, ʻa ia ʻokú ne lea faka-Pilitānia, naʻá ne haʻu ki ai. Hili hono tali anga-kātaki ʻa ʻene ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e kau Kānatá, naʻe pehē ange ʻe Adrienne: “Ka ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga mahuʻinga moʻoni naʻá ku haʻu ai ki heni mei Kānatá—ke tokoniʻi ʻa e kakaí ke nau ako fekauʻaki mo e Tohi Tapú. Te ke mahuʻingaʻia ʻi he meʻa ko iá?” Naʻe tali ange ʻe he fefiné te ne mahuʻingaʻia ai. Kuó ne mavahe mei hono siasí ʻi he taʻu ʻe hongofulu ki muʻá pea kuó ne feinga ke ako ʻa e Tohi Tapú ʻiate ia pē. Naʻá ne ʻoange kia Adrienne ʻa hono tuʻasilá mo hono fika telefoní, pea naʻe kamata ai ha ako Tohi Tapu fakafiemālie.
‘Li Atu Hoo Maá ki he Fukahi Vaí’
ʻI he lea fekauʻaki mo e moʻoni Fakatohitapú ʻi he taimi kotoa pē ʻoku faʻa iku ia ki hono fai ha fakamoʻoni ki he kakai kuo siʻi pea ʻikai hanau faingamālie ke fanongo ai ki he pōpoaki ʻo e Puleʻangá. ʻI ha falekai femoʻuekina ʻi he kolo taulanga ko Zihuatanejo, naʻe fakaafeʻi ai ʻe ha tokotaha Fakamoʻoni ha ongo muli ʻe toko ua ke na tangutu ʻi heʻene tēpilé, ʻi he fonu ʻa e falekaí. Naʻe folau ʻa e ongo meʻá ni mei he feituʻu ki he feituʻu ʻo feʻunga mo e taʻu ʻe fitu. Naʻá na fakahāhā ʻena ngaahi ongoʻi taʻepau fekauʻaki mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Hili ʻa e fetaulaki ʻi he falekaí, naʻe ʻaʻahi ʻa e tokotaha Fakamoʻoní ki he ongo meʻá ʻi hona vaká ʻo fakaafeʻi kinaua ki hono ʻapí. Naʻá na tali ʻo laka hake he makasini ʻe 20 mo e tohi ʻe 5 pea palōmesi ange te na kumi ki he Kau Fakamoʻoní ʻi he taulanga hoko mai heʻena folaú.
Naʻe fakatokangaʻi ʻe Jeff mo Deb ha fāmili fakataha mo ha pēpē fefine fakaʻofoʻofa ʻi ha feituʻu faiʻanga kai ʻi ha senitā fakatau ʻi Cancún. ʻI heʻena lea fekauʻaki mo e pēpeé, naʻe fakaafeʻi kinaua ʻe he ongo mātuʻá ke nau vahevahe ha foʻi pisa. Naʻe ʻiloʻi ai ko e fāmilí ni mei ʻInitia. Naʻe teʻeki ai ʻaupito te na fanongo ʻi he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, pea ʻikai te na sio ʻi heʻetau ʻū tohí. Naʻá ne mavahe mei he senitā fakataú mo ha ʻū tohi ʻa e tokotaha Fakamoʻoní.
Naʻe hoko ʻa e meʻa meimei tatau ʻi ha motu ʻi he matāfonua ʻo Yucatán. Ko ha ongo meʻa Siaina toki mali foʻou naʻá na kole kia Jeff ke ne faitaaʻi kinaua, ʻa ia naʻá ne fai fiefia ia. Naʻá ne toki ʻiloʻi ai neongo naʻá na nofo ʻi he ʻIunaite Seteté ʻi he taʻu ʻe 12 kuohilí, naʻe teʻeki ai ʻaupito te na sio pe fanongo ʻi he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová! Naʻe hoko ai ha fetalanoaʻaki lelei. Naʻe fakalototoʻaʻi ʻe Jeff kinaua ke na kumi ki he Kau Fakamoʻoní ʻi heʻena foki ki ʻapí.
ʻE ʻi ai nai ha meʻa makehe ʻoku hoko ʻi ho feituʻú ʻa ia ʻe lava ke maʻu ai ha faingamālie ke faifakamoʻoni ʻikai ʻi he founga anga-mahení. ʻI he taimi naʻe haʻu ai ʻa e palesiteni ʻo e ʻIunaite Seteté ke ʻaʻahi ki he palesiteni ʻo Mekisikoú ʻi heʻene faama ofi ki Guanajuato, naʻe haʻu ʻa e kau faiongoongo mei he māmaní kotoa ke līpooti ʻa e meʻa naʻe hokó. Naʻe fili ha fāmili Fakamoʻoni ʻe taha ke ngāueʻaongaʻaki ʻa e faingamālié ni ke malanga ʻi he lea faka-Pilitāniá. Naʻe lelei ʻa e talí. Ko e fakatātaá, naʻe līpooti ʻe ha faiongoongo ʻe taha ʻa e ngaahi tau, hangē ko ia ʻi Kosovou mo Kiueití. Naʻe mate ha hoa ngāue ʻi hono umá hili hono fanaʻi ʻe ha tokotaha-sinaipa. ʻI heʻene fanongo fekauʻaki mo e toetuʻú, naʻe fakamālō ʻa e faiongoongó ki he ʻOtuá fakataha mo ʻene loʻimataʻia ʻi hono tuku ke ne ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ha taumuʻa ʻo e moʻuí. Naʻá ne pehē neongo ʻe ʻikai te ne toe sio ki he ongo meʻa Fakamoʻoní, ʻe ʻikai ʻaupito ngalo ʻiate ia ʻa e ongoongo lelei ko eni mei he Tohi Tapú.
Hangē ko ia ʻoku lava ke sio ki aí, ko e ikuʻanga fakaʻosi ʻo e faifakamoʻoni peheé ʻoku faʻa ʻikai ʻiloʻi ia. Kae kehe, naʻe pehē ʻe Tuʻi Solomone poto: “Li atu hoo ma ki he fukahi vai: he ka hili ae gaahi aho lahi te ke toe ilo ia.” Naʻá ne toe pehē: “Tūtūʻi hoo tega i he bogibogi, bea i he efiafi oua naa taofi ho nima: he oku ikai te ke ilo be koefe e tubu lelei, a eni be ko ena, be te na lelei fakatouoji be.” (Koheleti 11:1, 6, PM) ʻIo, “li [faivelenga] atu hoo ma” ʻi he fukahi vaí pea “tūtūʻi hoo tega” ʻi he nima-homo, hangē ko ia naʻe fai ʻe Paula mo Sīsū pea hangē ko ia ʻoku fai ʻe he Kau Fakamoʻoni ko eni ʻi onopōní ʻi he malaʻe lea faka-Pilitāniá ʻi Mekisikoú.