ʻOku Fua ʻa e Moʻoní ʻi he Faʻahinga ʻOkú Ke Akoʻí?
ʻI HE taimi naʻe fakahaaʻi ai ʻe kiʻi Eric ʻoku ʻikai te ne kei loto ke ʻiloa ia ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová, naʻe loto-mamahi lahi ʻa ʻene ongo mātuʻá. Naʻe ʻikai te na sio ki he liliu naʻe hoko kiate iá. ʻI he tuʻunga ko ha tamasiʻí, naʻe kau ʻa Eric ʻi he ako Tohi Tapu fakafāmilí, maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, pea kau ʻi he ngāue fakamalangá fakataha mo e fakatahaʻangá. Naʻe hā ngali naʻá ne ʻi he moʻoní, hangē ko e laú. Ka ʻi he taimi ko eni ʻo ʻene mavahé, naʻe ʻiloʻi ai ʻe heʻene ongo mātuʻá naʻe ʻikai ʻiate ia ʻa e moʻoni Fakatohitapú. Naʻe hoko mai ʻa e ʻilo ko iá fakatouʻosi ko ha meʻa fakaʻohovale mo fakasiva ʻamanaki ia kia kinaua.
Kuo hokosia ʻe he niʻihi kehe ʻa e ngaahi ongoʻi meimei tatau ʻo e mole ʻi he taimi ʻoku liʻaki taʻeʻamanekina ai ʻe ha tokotaha ako Tohi Tapu ʻa ʻene akó. ʻI he ngaahi taimi peheé, ʻoku faʻa ʻeke hifo ai ʻe he kakaí kia kinautolu, ‘Ko e hā naʻe ʻikai te u ʻiloʻi ai ʻe hoko ʻa e meʻá ni?’ Sai, ʻoku malava ke fakapapauʻi ki muʻa ke patō ha fakatamaki fakalaumālie pe ʻoku fua ʻa e moʻoní ʻi he faʻahinga ʻoku tau akoʻí? ʻI he meʻa ko iá, ʻe lava fēfē ke tau fakapapauʻi ʻoku ngāue ʻa e moʻoní ʻia kitautolu pea pehē ki he faʻahinga ʻoku tau akoʻí? ʻI heʻene pealapeli anga-maheni fekauʻaki mo e tangata tūtūʻí, naʻe ʻomai ai ʻe Sīsū ha tokoni ke ʻilo ai ʻa e tali ki he ngaahi fehuʻí ni.
Kuo Pau ke Aʻu ʻa e Moʻoní ki he Lotó
“Ko e tenga ko e folofola ʻa e ʻOtua,” ko e lea ia ʻa Sīsuú. “Pea ko ia ʻoku [tūtuuʻi] ʻi he kelekele kuo lelei, ko e faʻahinga ia ʻoku nau tali ʻa e folofola ʻaki ʻa e loto kuo lelei mo tāu, ʻo nau pukenimaʻi ia, pea nau fua heʻenau kitaki.” (Luke 8:11, 15) Ko ia, ki muʻa ke fakatupu ʻe he moʻoni ʻo e Puleʻangá ha faʻahinga ola pē ʻi heʻetau kau akó, kuo pau ke faiaka ia ʻi honau lotó. ʻOku fakapapauʻi mai ʻe Sīsū kia kitautolu ʻi he hangē ko e tenga lelei ʻi he kelekele leleí, ko e taimi pē ʻoku aʻu ai ʻa e moʻoni fakaʻotuá ki ha loto ʻoku leleí, ʻoku ʻi ai leva hono ola pea ʻoku fua. Ko e hā ʻoku totonu ke tau fakasio ki aí?
Kuo pau ke tau fakatokangaʻi ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e lotó, ʻo ʻikai ko e meʻa pē ʻoku hā ki tuʻá. Ko hono tauhi pē ha founga-tuʻumaʻu ʻo e lotú ʻoku ʻikai ke fakahaaʻi maʻu ai pē ʻa e meʻa moʻoni ia ʻoku hoko ʻi he loto ʻo ha tahá. (Selemaia 17:9, 10; Mātiu 15:7-9) ʻOku fiemaʻu ke tau fakasio ke loloto ange. ʻOku totonu ke ʻi ai ha liliu papau ʻi he ngaahi holi, fakaueʻiloto mo e ngaahi meʻa muʻomuʻa ʻa e tokotahá. ʻOku totonu ke fakatupulekina ʻe he tokotahá ʻa e angaʻitangata foʻoú, ʻa ia ʻoku liliu ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻOtuá. (Efeso 4:20-24) Ke fakatātaaʻi: ʻI he taimi naʻe fanongo ai ʻa e kau Tesalonaiká ki he ongoongo leleí, naʻe pehē ʻe Paula naʻa nau tali lelei ia ko e folofola ʻa e ʻOtuá. Ka ko ʻenau kātaki, faitōnunga mo e ʻofa naʻe hoko atu aí naʻá ne fakapapauʻi kiate ia “ʻoku ngāngāue ʻiate [kinautolu]” ʻa e moʻoní.—1 Tesalonaika 2:13, 14; 3:6.
Ko e moʻoni, ko e hā pē ʻoku ʻi ha loto ʻo ha tokotaha ʻe fakahaaʻi ia ʻi ha taimi ʻi heʻene tōʻongá, hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he fakatātā kia Eric. (Maake 7:21, 22; Semisi 1:14, 15) Ko e meʻa pangó, ʻi he taimi ʻoku hoko ai ʻo hā mahino kakato ha ngaahi tōʻonga kovi ʻe niʻihi ʻi he ngaahi ngāue ʻa ha taha, ʻoku fuʻu tōmui nai ia. Ko e polé leva ko e feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi vaivaiʻanga paú ki muʻa ke nau hoko ko e ngaahi maka tūkiaʻanga fakalaumālié. ʻOku tau fiemaʻu ha founga ke sio ai ki he lotó. ʻE lava fēfē ke tau fai ia?
Ako Meia Sīsū
Ko e moʻoni ko Sīsuú naʻe malava ke ne ʻiloʻi taʻetoefehālaaki ʻa e ngaahi lotó. (Mātiu 12:25) ʻOku ʻikai ha taha ʻia kitautolu ʻe lava ke ne fai ʻa e meʻa ko iá. Neongo ia, naʻá ne fakahaaʻi mai ʻe lava ʻe kitautolu foki ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi holi, fakaueʻiloto mo e ngaahi meʻa muʻomuʻa ʻa ha tokotaha. Hangē pē ko hono ngāueʻaki ʻe ha toketā pōtoʻi ʻa e ngaahi founga sivi kehekehe ke ʻiloʻi ai ʻa e meʻa ʻoku fehālaaki ʻi he mafu ʻo ha tokotaha mahaki, naʻe ngāueʻaki ʻe Sīsū ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ke ‘ʻo hake’ pea fakaeʻa ai ʻa e “ngaahi holi mo e fakakaukau ʻo e loto,” naʻa mo e taimi naʻe kei fufū ai mei he vakai fakalūkufua ki aí.—Palovepi 20:5; Hepelu 4:12.
Ko e fakatātaá, ʻi he taimi ʻe taha naʻe tokoniʻi ai ʻe Sīsū ʻa Pita ke hoko ʻo lāuʻilo ki ha vaivaiʻanga ʻa ia naʻe hoko moʻoni ki mui ko ha maka tūkiaʻanga. Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū naʻe ʻofa ʻa Pita ʻiate ia. Ko hono moʻoní, naʻe toki ʻoange pē ʻe Sīsū kia Pita ʻa e “ngāhi kī ʻo e Puleʻanga.” (Mātiu 16:13-19) Kae kehe, naʻe toe ʻiloʻi ʻe Sīsū, naʻe tāketiʻi ʻe Sētane ʻa e kau ʻapositoló. ʻI he ngaahi ʻaho naʻe tuʻu mei muʻá, te nau hoko ai ki ha tenge lahi ke fakangaloku. Naʻe ʻiloʻi lelei ʻe Sīsū naʻe maʻu ʻe he niʻihi ʻo ʻene kau ākongá ʻa e ngaahi vaivaiʻanga ʻi heʻenau tuí. Ko ia naʻe ʻikai ai te ne toumoua mei hono fakahaaʻi ʻa e meʻa naʻe fiemaʻu ke nau ngāue ki aí. Fakakaukau ki he anga ʻo ʻene ʻohake ʻa e meʻá ke fai ki ai ʻa e lāuleá.
ʻOku pehē ʻi he Mātiu 16:21: “Naʻe kamata mei he taimi ko ia ʻa e fakaha ʻe Sisu ki heʻene kau ako, ʻa e pau ke . . . fakamamahiʻi . . . pea ke tamateʻi.” Fakatokangaʻi naʻe fakahaaʻi ange ʻe Sīsū kia kinautolu, ʻo ʻikai ke tala ange pē kia kinautolu ʻa e meʻa ʻe hoko kiate iá. Ngalingali naʻá ne ngāueʻaki ʻa e ngaahi veesi Fakatohitapu, hangē ko e Sāme 22:14-18 pe Aisea 53:10-12, ʻa ia ʻoku fakahaaʻi ai ʻe pau ke mamahi pea pekia ʻa e Mīsaiá. ʻI ha tuʻunga pē, ʻi hono lau pe lea fakahangatonu mei he Tohi Tapú, naʻe ʻoange ai ʻe Sīsū kia Pita mo e niʻihi kehé ha faingamālie ke nau tali ai mei honau lotó. Naʻe anga-fēfē ʻenau tali ki hono ʻamanekina ʻa e fakatangá?
Ko e meʻa fakaʻohovalé, ʻi he loto-toʻa mo e faivelengá naʻe fakahaaʻi ai ʻe Pita ʻokú ne peheé, ko ʻene tali vave ʻi he taimi ko ení naʻe fakahaaʻi ai ha mele mafatukituki ʻi heʻene fakakaukaú. “Ke mamao ia iate koe Eiki,” ko ʻene leá ia, “e ikai hoko eni kiate koe.” ʻOku hā mahino naʻe takihalaʻi ʻa e anga ʻo e fakakaukau ʻa Pitá, he hangē ko ia naʻe fakahaaʻi ange ʻe Sīsuú, naʻe fakakaukau ʻa Pita, ʻo ‘ikai i he mea ae Otua, ka i he mea ae tagatá’—ko ha fehālaaki mafatukituki ʻa ia ʻe lava ke iku ki he ngaahi nunuʻa fakatuʻutāmaki. Ko e hā leva naʻe fai ʻe Sīsuú? Hili hono valokiʻi ʻa Pitá, naʻe tala ange ʻe Sīsū kiate ia mo e toenga ʻo e kau ākongá: “Kabau e muimui ha taha iate au, tuku ke ne liaki eia ia, bea too hake ene akau mafajia o muimui iate au.” ʻI he toʻo mei he fakakaukau naʻe maʻu ʻi he Sāme 49:8 mo e 62:12, naʻá ne fakamanatu anga-ʻofa kia kinautolu ko ʻenau ngaahi ʻamanaki taʻengatá ʻoku ʻikai ʻi he tangatá, ʻa ia ʻoku ʻikai lava ke ne ʻomai ʻa e fakamoʻuí, ka ʻi he ʻOtuá.—Mātiu 16:22-28, PM.
Neongo naʻe tō fakataimi ʻa Pita ki mui ki he manavaheé peá ne fakafisingaʻi tuʻo tolu ʻa Sīsū, ko e fetalanoaʻakí ni mo e ngaahi talanoa kehé ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻe tokoni ke teuʻi ai ia ki ha fakaakeake vave fakalaumālie. (Sione 21:15-19) ʻI ha ʻaho pē ʻe 50 ki mui ai, naʻe tuʻu loto-toʻa hake ai ʻa Pita ʻi he ʻao ʻo e fuʻu kakai ʻi Selusalemá ke fakamoʻoni ki he toetuʻu ʻa Sīsuú. ʻI he ngaahi uike, ngaahi māhina pe ngaahi taʻu hoko atu aí, naʻá ne fehangahangai loto-toʻa ai mo hono puke hokohoko ia, ngaahi haha mo e tuku pilīsone, ʻo ne fokotuʻu ai ha faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa ʻo e anga-tonu taʻemanavaheé.—Ngāue 2:14-36; 4:18-21; 5:29-32, 40-42; 12:3-5.
Ko e hā ʻoku tau ako mei hení? ʻOku lava ke ke sio ki he meʻa naʻe fai ʻe Sīsū ke ʻohake ai pea fakaeʻa ʻa e meʻa naʻe ʻi he loto ʻo Pitá? ʻUluakí, naʻá ne filifili ʻa e ngaahi konga Tohi Tapu feʻungamālie ke fakahanga ai ʻa e tokanga ʻa Pitá ki he ngaahi tafaʻaki makehe ke fai ki ai ʻa e tokangá. Hokó, naʻá ne ʻoange kia Pita ha faingamālie ke ne tali ai mei hono lotó. Fakaʻosí, naʻá ne ʻoange ʻa e toe akonaki Fakatohitapu ke tokoniʻi ʻaki ʻa Pita ke fakatonutonu ʻa ʻene fakakaukaú mo e ongoʻí. Te ke ongoʻi nai ʻoku mahulu atu ʻa e tuʻunga ia ʻo e faiako ko ení mei hoʻo malavá, ka tau vakai angé ki ha ongo hokosia ʻoku fakatātaaʻi ai ʻa e founga ʻe lava ke tokoniʻi ai ʻe he teuteú mo e falala kia Sihová ha taha pē ʻo kitautolu ke muimui ʻi he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú.
Ko Hono ʻOhake ʻa e Meʻa ʻOku ʻi he Lotó
ʻI hono ʻiloʻi ʻe ha tamai Kalisitiane ʻe taha naʻe toʻo ʻe hono ongo foha ʻi he kalasi tahá mo e uá ʻa e lole mei he tesi ʻa e faiakó, naʻá ne fakatangutu kinaua ʻo fakaʻuhinga mo kinaua. ʻI he ʻikai ke tukunoaʻi pē eni ko ha pauʻu taʻehanomaumau fakatamaikí, ʻoku fakamatala ʻa e tamaí, “naʻá ku feinga ke ʻohake mei hona lotó ʻa e meʻa naʻá ne ueʻi kinaua ke na fai ai ʻa e meʻa koví ni.”
Naʻe kole ange ʻe he tamaí ki he ongo tamaikí ke na fakamanatuʻi ʻa e meʻa naʻe hoko kia ʻĀkaní, hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻi he Siosiua vahe 7. Naʻe maʻu ai pē ʻe he ongo tamaikí ʻa e poiní peá na vetehia. Naʻe ʻosi fakahohaʻasi kinaua ʻe hona konisēnisí. Ko ia naʻe ʻai ʻe he tamaí ke na lau ʻa e Efeso 4:28, ʻa ia ʻoku pehē: “Ke ʻoua naʻa kei kaihaʻa ʻe he kaihaʻa: ka ne fakafitefitaʻa muʻa, . . . koeʻuhi ke ai haʻane meʻa ke foaki ki he masiva.” ʻI hono ʻai ʻa e ongo tamaikí ke na totongi fakafoki ʻaki ʻena fakatau mai ʻa e lole ʻo ʻoange ki he faiakó, naʻe fakamālohiʻi ai ʻa e akonaki Fakatohitapú.
“Naʻá ma feinga ke taʻaki fuʻu ha ngaahi fakaueʻiloto kovi pē ʻi he taimi ʻoku ʻiloʻi aí,” ko e lau ia ʻa e tamaí, “pea fetongiʻaki ia ʻa e ngaahi fakaueʻiloto lelei mo maʻa ʻaki ʻa e fakaʻuhinga mo e ongo tamaikí.” ʻI he faʻifaʻitaki kia Sīsū ʻi hono akoʻi ʻena fānaú, naʻe maʻu ai ʻe he ongo mātuʻá ni ʻa e ngaahi ola lelei ʻi he faai mai ʻa e taimí. Naʻe iku ʻo fakaafeʻi fakatouʻosi ʻa e ongo fohá ke na hoko ko e ongo mēmipa ʻo e kau ngāue ʻi he Pēteli Brooklyn, ʻa ia ʻoku kei ngāue ai ʻa e toko taha hili ia ʻa e taʻu ʻe 25.
Fakakaukau ki he malava ʻa e toe Kalisitiane ʻe taha ke ne tokoniʻi ʻa ʻene tokotaha ako Tohi Tapú. Naʻe maʻu ʻe he tokotaha akó ʻa e ngaahi fakatahá pea kau ʻi he ngāue fakafaifekaú peá ne ʻosi fakahaaʻi ha holi ke hoko ʻo papitaiso. Kae kehe, naʻe hā naʻá ne falala ʻo fuʻu lahi kiate ia pē kae ʻikai kia Sihova. “ʻI he tuʻunga ko ha fefine teʻeki malí, naʻe ʻikai te ne fakatokangaʻi naʻá ne hoko ʻo taʻefalala lahi ange,” ko e manatu ia ʻa e Fakamoʻoní. “Naʻá ku hohaʻa naʻa tūʻulu ia ki ha puke fakaʻatamai pe ko ha hinga fakalaumālie.”
Ko ia naʻe tamuʻomuʻa ʻa e Fakamoʻoní ke fakaʻuhinga mo e tokotaha akó ʻi he Mātiu 6:33, ʻi hono fakalototoʻaʻi ia ke feʻunuʻaki ʻa ʻene ngaahi meʻa muʻomuʻá, ʻo fakamuʻomuʻa ʻa e Puleʻangá pea falala kia Sihova ke ne fakaleleiʻi ʻa e ngaahi meʻá ʻi he tuʻunga lelei tahá. Naʻá ne ʻeke hangatonu kiate ia: “ʻOku ʻai ʻe he nofo tokotahá ʻi he taimi ʻe niʻihi ke faingataʻa ai ke ke falala ki he niʻihi kehé, ʻo kau ai ʻa Sihova?” Naʻe fakahaaʻi ange ʻe he tokotaha akó naʻe aʻu ʻo meimei tuku ʻene lotú. Naʻe fakalototoʻaʻi leva ia ʻe he tokotaha malangá ke ne muimui ʻi he faleʻi ʻoku maʻu ʻi he Sāme 55:22 pea ke lī ʻene kaveingá kia Sihova koeʻuhi hangē ko ia ʻoku fakapapauʻi mai ʻi he 1 Pita 5:7, “ʻoku ne mamahiʻi kimoutolu.” Naʻe aʻu ʻa e ngaahi lea ko iá ki hono lotó. ʻOku pehē ʻe he Fakamoʻoní, “Ko e taha ia ʻo e ngaahi taimi siʻisiʻi naʻá ku sio ai kiate ia ʻokú ne tangí.”
Tauhi ke Ngāue ʻIate Koe ʻa e Moʻoní
ʻI he sio ki he tali ʻe he faʻahinga ʻoku tau akoʻí ʻa e moʻoni Fakatohitapú ʻoku ʻomai ai kia kitautolu ʻa e fiefia lahi. Ko ia ai, kapau ko ʻetau ngaahi feinga ke tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ʻoku fiemaʻu ke lavameʻa, ʻoku pau ke tau fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻia kitautolu. (Siutasi 22, 23) Ko kitautolu kotoa ʻoku fiemaʻu ke tau “hanganaki ngāue ki [hotau] fakamoʻuí tonu fakataha mo e manavahē pea mo e tetetete.” (Filipai 2:12, NW) ʻOku kau ki ai ʻa hono tuku maʻu pē ʻa e maama ʻo e Tohi Tapú ke ulo mai ki hotau lotó tonu, ʻo sivisiviʻi ʻa e ngaahi fakakaukau, ngaahi holi, mo e ngaahi ʻofa ʻoku fiemaʻu nai ke fakatonutonú.—2 Pita 1:19.
Hangē ko ení, kuo tamatemate ki muí ni ʻa hoʻo faivelenga ki he ngaahi ngāue faka-Kalisitiané? Kapau ko ia, ko e hā hono ʻuhingá? Ko e ʻuhinga ʻe taha nai mahalo ʻokú ke falala tōtuʻa kiate koe pē. ʻE lava fēfē ke ke tala pe ʻoku peheé? Lau ʻa e Hakeai 1:2-11, pea fakakaukau faitotonu ki he fakaʻuhinga ʻa Sihova ki he kau Siu naʻe toe fokí. ʻEke hifo leva kia koe: ‘ʻOku ou hohaʻa tōtuʻa ki he maluʻanga fakapaʻangá mo e ngaahi tuʻumālie fakamatelié? ʻOku ou falala moʻoni kia Sihova ke ne tokangaʻi ʻa hoku fāmilí kapau ʻoku ou fakamuʻomuʻa ʻa e ngaahi meʻa fakalaumālié? Pe ʻoku ou ongoʻi kuo pau ke u ʻuluaki tokangaʻi au?’ Kapau ʻoku fiemaʻu ʻa e ngaahi feʻunuʻaki ʻi hoʻo fakakaukaú pe ongoʻí, ʻoua ʻe toumoua ke fai iá. Ko e akonaki Fakatohitapú, hangē ko ia ʻoku maʻu ʻi he Mātiu 6:25-33, Luke 12:13-21, mo e 1 Timote 6:6-12, ʻoku ʻomai ai ʻa e makatuʻunga ki ha vakai mafamafatatau ki he ngaahi fiemaʻu fakamatelié mo e ngaahi koloá, ʻa ia ʻokú ne fakapapauʻi mai ʻa e tāpuaki hokohoko ʻa Sihová.—Malakai 3:10.
Ko e faʻahinga sivisiviʻi-kita hangatonu ko ení ʻe lava ke hoko ʻo fakatupu fakakaukau. Ko hono fakamoʻoniʻi ʻa e ngaahi vaivaiʻanga paú ʻi he taimi ʻoku fakahaaʻi mai ai kia kitautolú ʻe lava ke hoko ia ʻo faingataʻa fakaeongo. Neongo ia, ʻi he taimi ʻokú ke tamuʻomuʻa ai ʻi he ʻofa ke tokoniʻi ʻa hoʻo tamá, ko hoʻo tokotaha ako Tohi Tapú, pe naʻa mo koe tonu—ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻa ʻene fakafoʻituitui pe ongongofua nai ʻo ha meʻa—ʻokú ke fou nai ai ʻi he ʻuluaki sitepu ki hono fakahaofi ʻa ʻene moʻuí pe ko hoʻo moʻui ʻaʻaú.—Kaletia 6:1.
Fēfē leva kapau ʻoku ʻikai hā ngali fakatupu ʻa e ngaahi ola lelei ʻi hoʻo ngaahi feingá? ʻOua ʻe foʻi vavé. Ko hono fakatonutonu ha loto taʻehaohaoá ʻe lava ke hoko ia ko ha feinga pelepelengesi, fakamole taimi pea fakatupu feifeitamaki ʻi he taimi ʻe niʻihi. Ka ʻe toe lava foki ke hoko ʻo fakafiemālie.
Ko kiʻi Eric, naʻe lave ki ai ʻi he kamatá, naʻe faifai pē ʻo ne fakakaukau lelei pea toe kamata “laka ʻi he moʻoni.” (2 Sione 4) “Ko e taimi ko ia naʻá ku ʻiloʻi ai kuó u heé naʻá ku toki foki leva ai kia Sihova,” ko ʻene leá ia. ʻI he tokoni ʻa ʻene ongo mātuʻá, ʻoku lolotonga tauhi faitōnunga ai ʻa Eric ki he ʻOtuá. Neongo naʻá ne ʻita ʻi ha taimi ʻi he ngaahi feinga hokohoko ʻa ʻene ongo mātuʻá ke ʻai ia ke ne sivisiviʻi ʻa hono lotó, ʻokú ne houngaʻia loloto he taimí ni ʻi he meʻa naʻá na faí. “ʻOku lelei ʻaupito ʻa ʻeku ongo mātuʻá,” ko ʻene leá ia. “Naʻe ʻikai ʻaupito tuku ʻena ʻofa ʻiate aú.”
Ko hono fakaulo ʻa e maama ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ki he loto ʻo e faʻahinga ʻoku tau akoʻí ko ha fakahāhā ia ʻo e ʻaloʻofá. (Sāme 141:5) Hokohoko atu ʻa hono sivisiviʻi ʻa e loto ʻa hoʻo fānaú mo hoʻo kau ako Tohi Tapú ki ha fakamoʻoni ʻoku ngāue moʻoni ʻia kinautolu ʻa e angaʻitangata foʻou faka-Kalisitiané. Tauhi maʻu ʻa e moʻoní ke ngāue ʻi he niʻihi kehé pea ʻiate koe tonu ʻaki “hoʻo tofa totonu ʻa e folofola ʻo e moʻoni.”—2 Timote 2:15.
[Fakatātā ʻi he peesi 29]
Naʻe fakahaaʻi ʻe he ngaahi lea ʻa Sīsuú ha vaivaiʻanga ʻia Pita
[Fakatātā ʻi he peesi 31]
Ngāueʻaki ʻa e Tohi Tapú ke ʻohake ʻa e meʻa ʻoku ʻi he lotó