LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w05 6/1 p. 4-7
  • Ko e Huʻu ʻa e Māmaní ki Fē?

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko e Huʻu ʻa e Māmaní ki Fē?
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2005
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e Hā ʻOku ʻIkai Ai ha Fāʻūtahá?
  • Ko e Hā ʻOku Fiemaʻú?
  • Founga ʻe Hoko Ai ʻa e Fāʻūtaha ʻi he Māmaní
  • Fakapapauʻi ʻi he Fāʻūtahá ʻa e Lotu Moʻoní
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2010
  • Ko e Hā Kuo Hoko ki he Fāʻūtaha ʻa e Māmaní?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2005
  • Fāʻūtaha ʻo e Lotú ʻi Hotau Taimí​—⁠Ko e Hā Hono ʻUhingá?
    Lotu ki he ʻOtua Moʻoni Pē Tahá
  • ʻOku Fiefia ʻa e Fāmili ʻo Sihivá ʻi he Fāʻūtaha Maʻongoʻonga
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1996
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2005
w05 6/1 p. 4-7

Ko e Huʻu ʻa e Māmaní ki Fē?

FĀʻŪTAHA ʻA E MĀMANÍ. ʻOku ongo mātuʻaki lelei ia. ʻIkai ʻoku fiemaʻu ia ʻe he tokotaha kotoa? ʻIo, kuo lahi ʻa e talanoa fekauʻaki mo e fāʻūtahá. ʻOku toutou fakahangataha ki he tuʻunga-leá ni ʻa e ngaahi fakataha ʻa e kau taki ʻo e māmaní. ʻI ʻAokosi 2000, naʻe fakataha ai ʻa e kau taki lotu laka hake he toko 1,000 ʻi he Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá ʻi Niu ʻIoke ki he Konifelenisi Mileniume ʻo e Melino ʻa e Māmaní. Naʻa nau lāulea ai ki he ngaahi fakaleleiʻanga ki he ʻotu fepaki ʻi he māmaní. Kae kehe, ko e konifelenisí tonu ko ha tapua atu ia ʻo e ngaahi fakakikihi hokohoko ʻa e māmaní. Naʻe fakafisi ha tokotaha ʻilo lao mei Selusalema ke haʻu ki ai koeʻuhi ko e ʻi ai ha lāpai Siu. Naʻe loto-mamahi ʻa e niʻihi koeʻuhi ko e ʻikai ke fakaafeʻi ʻa e Dalai Lama ki he ʻuluaki ongo ʻahó ʻi he ilifia ki hano fakalanga ai ke fakafili mai ʻa Siaina.

ʻI ʻOkatopa 2003, naʻe lāulea ai ʻa e ngaahi fonua Takatakai ʻi he Pasifikí ki he ngaahi ʻīsiu ki he malu ʻa e māmaní ʻi he konifelenisi Fāʻūtaha ʻa e ʻEkonōmika ʻĒsia-Pasifikí (APEC) naʻe fai ʻi Taileni. Ko e fonua ʻe 21 ne ʻi aí naʻa nau tukupā ke veteki ʻa e ngaahi kulupu tautoitoí pea felotoi ki he ngaahi founga ke fakalahi ai ʻa e tuʻunga malu ʻo e māmaní kotoa. Neongo ia, lolotonga ʻa e konifelenisí naʻe ngulu ai ʻa e kau fakafofonga tokolahi fekauʻaki mo e lea ʻa e palēmia ʻe taha, ʻa ia naʻe pehē ko ha ʻohofi fonu tāufehiʻa ia ʻo e kau Siú.

Ko e Hā ʻOku ʻIkai Ai ha Fāʻūtahá?

Neongo ʻoku ʻi ai ha talanoa lahi fekauʻaki mo hono fakafāʻūtahaʻi ʻa e māmaní, ʻoku tau sio ki ha ola pau siʻisiʻi. Neongo ʻa e ngaahi feinga loto-moʻoni ʻa e tokolahi, ko e hā ʻoku hokohoko atu ai ʻa e maʻungataʻa ʻe he faʻahinga ʻo e tangatá ʻa e fāʻūtaha ʻi he māmaní ʻo aʻu ki he senituli hono 21?

Ko e konga ʻo e talí ʻoku tapua mai ia ʻi he ngaahi fakamatala ʻa e taha ʻo e kau palēmia ʻa ia naʻe kau ki he konifelenisi APEC. Naʻá ne pehē, “ʻOku ʻi ai ʻa e meʻa ko eni ʻoku ui ko e pōlepole fakafonuá.” ʻIo, ʻoku tupulaki ʻi he sōsaieti fakaetangatá ʻa e mamahiʻi-fonuá. ʻOku teke ʻa e fonua mo e kulupu fakafaʻahinga taki taha ʻe he holi ki he fakapapauʻi-fakaekitá. ʻI he fakatahaʻi ʻa e tuʻunga-hau fakafonuá mo e laumālie ʻo e feʻauʻauhí mo e mānumanú kuo hoko ai ha fio fakatuʻutāmaki. ʻI he ngaahi tuʻunga lahi, ʻi he taimi ʻoku fepaki ai ʻa e ngaahi mahuʻingaʻia fakafonuá mo e ngaahi mahuʻingaʻia anga-maheni ʻi māmani lahí, ʻoku ʻuluaki fai ʻa e tokangá ia ki he ngaahi mahuʻingaʻia fakafonuá.

ʻOku fakamatalaʻi lelei ʻa e mamahiʻi-fonuá ʻe he kupuʻi lea ʻa e tokotaha-tohi-sāmé, “ko e mahaki fakaʻauha fakatupunga faingataʻa.” (Sāme 91:​3, NW) Kuo hangē ia ko ha mala ki he faʻahinga ʻo e tangatá, ʻoku iku ki he faingataʻaʻia taʻefaʻalaua. Ko e mamahiʻi-fonuá mo e tāufehiʻa ʻoku tupu mei ai ki he kakai kehé kuo hoko ia ʻi he laui senituli. ʻI he ʻahó ni, ʻoku hokohoko atu ai hono tafunaki ʻe he mamahiʻi-fonuá ʻa e tuʻunga māvahevahé pea kuo ʻikai malava ke taʻofi ia ʻe he kau pule fakaetangatá.

ʻOku ʻiloʻi ʻe he kau maʻu mafai tokolahi ko e mamahiʻi-fonuá mo e mahuʻingaʻia-fakaekitá ʻoku ʻi he tupuʻanga ia ʻo e ngaahi palopalema ʻa e māmaní. Ko e fakatātaá, ko e Sekelitali-Seniale ki muʻa ʻa e Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá ko U Thant naʻá ne fakamatala: “Ko e lahi fau ʻo e ngaahi palopalema ʻoku tau fehangahangai mo ia he ʻaho ní ʻoku tupu ia mei he, pe ko e ola ia ʻo e, ngaahi fakakaukau halá . . . ʻOku ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi meʻá ni ʻa e fakakaukau fāsiʻi ʻo e mamahiʻi-fonuá—‘ko hoku fonuá, tonu pe hala.’” Neongo ia, ko e ngaahi puleʻanga he ʻaho ní, ʻi he nōfoʻi ʻi he mahuʻingaʻia-fakaekitá, ʻoku nau vālau lahi ange ki honau tuʻunga-haú tonu. Ko e ngaahi fonua ko ia ʻoku nau maʻu ʻa e tuʻunga māʻolungá ʻoku ʻikai te nau loto ke tukuange naʻa mo hano kiʻi konga siʻi. Ko e fakatātaá, naʻe fai ʻe he International Herald Tribune ʻa e fakamatala ko ení fekauʻaki mo e ʻIunioni ʻIulopé: “Ko e feʻauʻauhí mo e taʻefalalá ʻoku hoko ai pē ia ko e ngaahi sīpinga tefito ʻo e ngaahi meʻa fakapolitiki ʻi ʻIulopé. Ki he lahi taha ʻo e ngaahi fonua mēmipa ʻi he EU, ʻoku kei taʻealatali pē ki ha taha ʻi honau tuʻunga tataú ke ne maʻu ʻa e tākiekina lahi ange pea ke ne takimuʻa.”

Ko e Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa e Tohi Tapú, ʻokú ne fakamatalaʻi totonu ʻa e ikuʻanga ʻo e pule fakaetangatá kotoa, ʻo pehē: “Oku bule ae tagata e toko taha ki he toko taha ka e kovi ai ia.” (Koheleti 8:​9, PM) ʻI hono vahevahe ʻa e māmaní ki he ngaahi fonua mavahevahe ʻonautolú, kuo hokosia ai ʻe he ngaahi kulupu ʻo e tangatá pea pehē ki he faʻahinga tāutaha ʻa hono fakahoko ʻo e tefitoʻi moʻoni Fakatohitapu ko ení: “Ko e tangata mavahe ʻoku ne nofoʻaki kumi ʻa e holi aʻana: neongo pe ko e ha ha faleʻi ʻe fai, te ne ina ki ai.”—Palovepi 18:1.

Ko hotau Tokotaha-Fakatupú, ʻa ia ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e meʻa ʻoku lelei taha kia kitautolú, naʻe ʻikai ʻaupito te ne fakataumuʻa ki he tangatá ke nau fokotuʻu ʻenau ngaahi founga-pule pē ʻanautolu pea pule pē kia kinautolu. ʻI hono fai iá, kuo tukunoaʻi ai ʻe he tangatá ʻa e taumuʻa ʻa e ʻOtuá mo e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻoku ʻaʻana ʻa e meʻa kotoa pē. ʻOku pehē ʻe he Sāme 95:​3-5 (PM): “Ko Jihova koe Otua lahi, bea koe Tuʻi lahi hake ia i he gaahi otua kotoabe. Oku i hono nima ae gaahi botu māulalo o mamani: koe malohi oe gaahi mouga oku oona foki. Oku oona ae tahi, he naa ne gaohi ia: bea nae gaohi e hono nima ae fonua momoa.” Ko e ʻOtuá ʻa e Hau totonu ʻa ia ʻoku totonu ke hanga ki ai ʻa e tokotaha kotoa ki he tuʻunga-pulé. ʻI he kumi ki he ngaahi tuʻunga-hau pē ʻonautolú, ʻoku ngāue fakafepaki ai ʻa e ngaahi puleʻangá ki hono finangaló.​—Sāme 2:2.

Ko e Hā ʻOku Fiemaʻú?

Ko e founga pē taha ʻe hoko ʻo fāʻūtaha ai ʻa e māmaní ko hono maʻu ha tuʻunga mafai ʻe taha ki he māmaní ʻa ia ʻoku ngāue maʻá e lelei ʻa e kakai kotoa pē. ʻOku ʻiloʻi ʻe he kakai faʻa fakakaukau tokolahi ʻa e fiemaʻu ko ení. Kae kehe, ko e faʻahinga ʻoku nau ʻiloʻi ení, ʻoku nau faʻa kumi ki he feituʻu hala. Ko e fakatātaá, ko e kau failīpooti tokolahi, kau ai ʻa e kau taki lotú, kuo nau uki ʻa e kakaí ke nau hanga ki he Ngaahi Puleʻanga Fakatahatahá ki he fāʻūtaha ʻa e māmaní. Kae kehe, ko e ngaahi kautaha fakaetangatá, tatau ai pē pe ko e hā ʻa e tuʻunga lelei ʻo ʻenau ngaahi fakakaukaú, kuo ʻikai ʻaupito te nau malava ke solova ʻa e ngaahi palopalema fakavahaʻapuleʻanga ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI hono kehé, ko e lahi taha ʻo e ngaahi kautahá ni kuo nau hoko pē ko ha tapua atu ʻo e taʻefāʻūtaha ʻa ia ʻoku hoko ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi puleʻanga kehekehe.

ʻOku fakatokanga ʻa e Tohi Tapú fekauʻaki mo e hanga ki he ngaahi kautaha fakaetangatá ki he fakaleleiʻangá ʻi heʻene pehē: “ʻOua ʻe tuʻu hoʻomou falala kia houʻeiki, ki ha hakoʻi tangata ʻoku ʻikai ai ha tokoni.” (Sāme 146:3) ʻOku tuku ʻe he meʻá ni kitautolu ʻo taʻehaʻamanaki ʻi he fekauʻaki mo e fāʻūtaha ʻa e māmaní? ʻIkai ʻaupito. ʻOku toe ʻi ai ʻa e founga ʻe taha.

ʻOku ʻikai lāuʻilo ʻa e tokolahi kuo ʻosi fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ha puleʻanga ʻa ia ʻoku malava ke ne fakafāʻūtahaʻi ʻa e māmaní. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú fekauʻaki mo Sihova ko e ʻOtuá: “Kuo u fakanofo ʻeku tuʻi aʻaku, ʻi funga Saione ko ʻeku moʻunga tapu. Kole mai pea u ʻatu moʻo tofiʻa ʻa e ngaahi kakai, mo e ngaahi ngataʻanga ʻo mamani moʻo ʻinasi.” (Sāme 2:​6, 8) Fakatokangaʻi ʻoku lave ʻa e Tohi Tapú kia Sihova ko e ʻOtuá kuó ne ‘fakanofo ʻene tuʻí,’ ʻa ia ʻokú ne lave ki ai ko “hoku Foha” ʻi he Sā 2 veesi 7. ʻOku ʻikai ko ha toe taha ia ka ko e ʻAlo laumālie tuʻu-ki-muʻa taha ia ʻo e ʻOtuá, ʻa Sīsū Kalaisi, ʻa ia kuo ʻoange kiate ia ʻa e mafai ki he kotoa ʻo e ngaahi puleʻangá.

Founga ʻe Hoko Ai ʻa e Fāʻūtaha ʻi he Māmaní

Ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku ʻikai te nau ʻiloʻi ʻa e tuʻunga-pule fakahēvani ko eni kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá. ʻOku piki kīkīvoi ʻa e ngaahi puleʻangá ki heʻenau totonu pē ʻanautolu ʻoku maʻu ki he tuʻunga-haú. Kae kehe, ʻe ʻikai makātakiʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakafisi ke ʻiloʻi ʻa hono tuʻunga-haú mo e puleʻanga kuó ne fokotuʻú. Fekauʻaki mo e faʻahinga ʻoku nau fakafisi ke tali ʻa e fokotuʻutuʻu ko ení, ʻoku pehē ʻe he Sāme 2:9: “Te ke [ko e ʻAló, ʻa Sīsū Kalaisi] laiki kinautolu ʻaki ʻa e sepita ukamea te ke haveʻi kinautolu hange ha ipu ʻumea.” Pe ʻoku nau ʻiloʻi ia pe ʻikai, ko e ngaahi puleʻangá ʻoku nau lolotonga fai ha laka ʻa ia ʻe iku ai ki ha fepaki mo e ʻOtuá. Ko e tohi fakaʻosi ʻo e Tohi Tapú ʻoku lau ai fekauʻaki mo e “ngaahi tuʻi ʻo mamani kātoa” ʻoku fakatahatahaʻi ki he “tau ʻo e ʻaho lahi ʻo e ʻOtua Aoniu.” (Fakahā 16:14) Ko e ngaahi puleʻangá mo ʻenau ngaahi founga māvahevahé ʻe fakangata ʻosi. ʻE ʻai ʻe he meʻá ni ke mateuteu ai ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ke fakahoko ʻo ʻikai taʻofi ʻa ʻene ngāué.

ʻI he tuʻunga ko e Hau Fakalevelevá, ko Sihova ko e ʻOtuá fakafou ʻi hono ʻAló te ne ngāueʻaki ʻi he poto ʻa e mālohí ke ʻai ke malava ʻa e ngaahi liliu ki ha māmani fāʻūtahá. Ko e puleʻanga ʻo e ʻOtuá te ne fakahoko mai ʻa e fāʻūtaha moʻoní pea te ne tāpuakiʻi ʻa e kau ʻofa kotoa pē ki he māʻoniʻoní. Ko e hā ʻoku ʻikai ai te ke vaheʻi ha ngaahi miniti siʻi ke lau ʻa e Sāme 72 ʻi hoʻo Tohi Tapú? ʻOku ʻomai ai ha fakatātā fakakikite ʻo e meʻa ʻe fai ki he faʻahinga ʻo e tangatá ʻe he tuʻunga-pule ʻi he malumalu ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá. ʻE aʻusia ai ʻe he kakaí ʻa e fāʻūtaha moʻoni ʻa e māmaní, pea ko e kotoa ʻo ʻenau ngaahi palopalemá—ʻa e fakafeʻātungiá, fakamālohí, masivá mo e hā fua—ʻe mole atu ia.

ʻI he māmani māvahevahe ʻo e ʻaho ní, ʻoku fakakaukau ai ʻa e tokolahi ʻoku taʻemoʻoni ha ʻamanaki pehē. Ka ko ha fehālaaki ia ke fakakaukau pehē. Kuo ʻikai ʻaupito ke taʻehoko ʻa e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá pea ʻe ʻikai ʻaupito. (Aisea 55:​10, 11) Te ke saiʻia ke sio ki he liliu ko ení? Te ke malava. Ko hono moʻoní, kuo ʻosi ʻi ai ha kakai ʻoku nau mateuteu ki he taimi ko iá. ʻOku nau haʻu mei he puleʻanga kotoa pē, ka ʻi he ʻikai te nau fetauʻakí, ʻoku nau fāʻūtaha he taimí ni ʻi he fakamoʻulaloa ki he tuʻunga-hau ʻo e ʻOtuá. (Aisea 2:​2-4) Ko hai kinautolu? ʻOku ʻiloa kinautolu ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko e hā ʻoku ʻikai te ke tali ai ʻa e fakaafe ke ʻaʻahi ki honau ngaahi feituʻu faiʻanga fakatahá? Ngalingali, te ke fiefia ai ʻi he feohi fakaivifoʻou mo ha kakai ʻa ia ʻe lava ke nau tokoniʻi koe ke ke fakamoʻulaloa ki he tuʻunga-hau ʻo e ʻOtuá pea fiefia ai ʻi he fāʻūtaha ʻa ia ʻe ʻikai ʻaupito toe ngatá.

[Fakatātā ʻi he peesi 7]

Ko e kakai mei he puleʻanga kotoa pē ʻoku nau teuteu atu ki he moʻui ʻi ha māmani fāʻūtaha

[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 4]

Saeed Khan/AFP/Getty Images

[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 5]

Fefine ʻoku mamahí: Igor Dutina/AFP/Getty Images; kau fakafepakí: Said Khatib/AFP/Getty Images; ʻū meʻalele fakanaunau meʻataú: Joseph Barrak/AFP/Getty Images

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share