ʻOkú Ke Kau ʻi Hono ʻAi ʻa e Ngaahi Fakataha Faka-Kalisitiané Ke Fakatupu Langa Haké?
“Ka ai haʻamou fakataha, . . . fai kotoa pe ke ai ha langa hake.”—1 KOL. 14:26.
1. Fakatatau ki he 1 Kolinito vahe 14, ko e hā ha taumuʻa mahuʻinga ʻo e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané?
‘HE FAKATAHA fakatupu langa hake moʻoni!’ Kuó ke fakahāhā ha ongoʻi meimei tatau hili haʻo maʻu ha fakataha ʻi he Fale Fakatahaʻangá? ʻOku ʻikai ha veiveiua kuó ke ʻosi ongoʻi pehē! Ko e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá ko e moʻoni ko ha matavai ia ʻo e fakalototoʻá, ka ʻoku ʻikai ke fakaʻohovale ia. Ko hono moʻoní, hangē pē ko ia ʻi he ngaahi ʻaho ʻo e muʻaki kau Kalisitiané, ko ha taumuʻa mahuʻinga ʻo ʻetau ngaahi fakataha ʻi he ʻaho ní ko hono fakaivimālohiʻi fakalaumālie ʻo e kau maʻu fakatahá kotoa. Fakatokangaʻi ʻa e anga hono fakamamafaʻi ʻe Paula ʻa e taumuʻa tefito ʻo e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ʻi heʻene ʻuluaki tohi ki he kau Kolinitoó. ʻI he kotoa ʻo e vahe 14, ʻokú ne toutou fakahaaʻi ai ko e konga taki taha ʻoku fakahoko ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá ʻoku totonu ke ne maʻu ʻa e taumuʻa tatau—“ke langa hake ai ʻa e siasi pe fakatahaʻangá.”—Lau ʻa e 1 Kolinito 14:3, 12, 26.a
2. (a) Ko e ngaahi fakataha fakatupu langa haké ko e ola ia ʻo e hā? (e) Ko e hā ʻa e fehuʻi te tau lāulea ki aí?
2 ʻOku tau ʻiloʻi ko e ngaahi fakataha fakatupu langa hake, pe fakatupu ʻiló, ʻuluakí pē, ko e ola ia ʻo e tākiekina ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá. Ko ia ai, ʻoku tau kamata ʻa e fakataha taki taha ʻa e fakatahaʻangá ʻaki ha lotu loto-moʻoni kia Sihova ʻa ia ʻoku tau kole ai ki heʻetau Tamai fakahēvaní ke tāpuakiʻi ʻetau fakatahatahá fakafou ʻi hono laumālie māʻoniʻoní. Kae kehe, ʻoku tau ʻilo ko e mēmipa kotoa ʻo e fakatahaʻangá ʻe lava ke nau kau ʻi hono ʻai ʻa e ngaahi polokalama ʻo e fakatahá ke fakatupu langa hake ʻi he lahi taha ʻe ala lavá. Ko ia leva, ko e hā e niʻihi ʻo e ngaahi sitepu ʻe lava ke tau fai fakafoʻituitui ke fakapapauʻi ko e ngaahi fakataha fakauike ʻoku fai ʻi hotau Fale Fakatahaʻangá ʻoku hoko maʻu pē ia ko ha matavai ʻo e fakaivifoʻou mo e fakalototoʻa fakalaumālie?
3. ʻOku mahuʻinga fēfē ʻetau ngaahi fakataha faka-Kalisitiané?
3 Ke tali iá, te tau sivisiviʻi ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi ʻo ʻetau ngaahi fakatahá ʻa ia ʻoku totonu ke manatuʻi maʻu pē ʻe he faʻahinga ʻoku nau tataki kinautolú. Te tau toe lāulea foki ki he founga ʻe lava ke kau ai ʻa e fakatahaʻangá fakalūkufua ʻi hono ʻai ʻa e ngaahi fakatahá ko ha ngaahi taimi fakatupu langa hake ia ki he kotoa ʻoku maʻu fakatahá. Ko e kaveinga ko ení ʻoku mahuʻinga lahi ia kia kitautolu koeʻuhí ko ʻetau ngaahi fakatahá ko e ngaahi fakatahataha toputapu ia. Ko e moʻoni, ko hono maʻu pea fai ha tali ʻi he ngaahi fakatahá ko e ngaahi tafaʻaki mahuʻinga ia ʻo ʻetau lotu kia Sihová.—Sāme 26:12; 111:1; Ai. 66:22, 23.
Ko ha Fakataha ʻOku Fakataumuʻa ki Hono Ako ʻo e Tohi Tapú
4, 5. Ko e hā ʻa e taumuʻa ʻo e Ako Taua Leʻó?
4 Ko kitautolu kotoa ʻoku tau loto ke maʻu ʻaonga kakato mei he Ako Taua Leʻo fakauiké. Ko ia ai, ke mahinoʻi māʻalaʻala ʻa e taumuʻa tefito ʻo e fakataha ko iá, tau lāulea angé ki ha ngaahi feʻunuʻaki ʻe niʻihi kuo fai ki he makasini Taua Leʻó mo e ngaahi kupu akó.
5 Kamata ʻi he ʻuluaki pulusinga ako ʻo e Taua Leʻó, ko e ʻīsiu ʻo Sanuali 15, 2008, ko ha fakaikiiki mahuʻinga naʻe fakakau ia ʻi he takafi muʻomuʻá. Naʻá ke fakatokangaʻi ia? Kiʻi sio lelei hifo angé ki he takafi ʻo e makasini ʻokú ke lolotonga pukepuké. ʻI aí, ʻi lalo ʻi he tauá, te ke fakatokangaʻi ai ha Tohi Tapu ʻoku fakaava. Ko e tafaʻaki ʻoku tānaki mai ko iá ʻoku fakamamafaʻi ai ʻa e ʻuhinga ʻoku tau fai ai ʻa e Ako Taua Leʻó. Ko hono ako ia ʻo e Tohi Tapú ʻaki ʻa e tokoni ʻa e makasini ko ení. ʻIo, ʻi heʻetau Ako Taua Leʻo fakauiké, ʻoku “tōtōlelei” ai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá, pea hangē pē ko ia ʻi he taimi ʻo Nehemaia ʻo e kuonga muʻá, ʻoku ʻi ai ʻa e “fakaʻuhinga foki; ko ia naʻe matala ai ʻa e meʻa naʻe lau.”—Nehe. 8:8; Ai. 54:13.
6. (a) Ko e hā ʻa e feʻunuʻaki naʻe fai ki heʻetau Ako Taua Leʻó? (e) Ko e hā ʻoku totonu ke manatuʻi maʻu pē fekauʻaki mo e ngaahi konga tohi ʻoku “laú”?
6 Koeʻuhí ko e Tohi Tapú ko ʻetau tohi ako tefitó ia, naʻe fai ai ʻa e feʻunuʻaki ki he Ako Taua Leʻó. Ko e niʻihi mei he ngaahi konga tohi ʻoku fakahaaʻi ʻi he ngaahi kupu akó ʻoku fakaʻilongaʻi ia ke “lau.” Ko e kotoa ʻo kitautolú ʻoku fakalototoʻaʻi ke muimui ʻi hono lau ʻa e ngaahi konga tohi ko ení lolotonga ʻa e fakatahá, ʻo ngāueʻaki ʻa ʻetau Tohi Tapú tonu. (Ng. 17:11) Ko e hā hono ʻuhingá? ʻI he taimi ʻoku tau sio ai ʻi he akonaki ʻa e ʻOtuá ʻi heʻetau Tohi Tapú tonu, ʻoku maongo loloto ange ia ʻia kitautolu. (Hep. 4:12) Ko ia ai, ki muʻa ke lau leʻo-lahi ʻa e ngaahi konga tohi ko iá, ko e tokotaha ko ia ʻokú ne tataki ʻa e fakatahá ʻoku totonu ke ne tuku ki he kotoa ʻo e kau maʻu fakatahá ha taimi feʻunga ke nau kumi ai ki he ngaahi konga tohi ko ení pea muimui ʻi he taimi ʻoku lau ai ʻa e ngaahi vēsí.
Ala Maʻu ʻa e Taimi Lahi Ange ke Fakahaaʻi Ai ʻEtau Tuí
7. Ko e hā ʻa e faingamālie ʻoku tau maʻu lolotonga ʻa e Ako Taua Leʻó?
7 ʻOku kei ʻi ai mo e toe feʻunuʻaki ʻe taha ki he ngaahi kupu ako ʻo e Taua Leʻó ʻi he fekauʻaki mo hono lōloá. ʻI he ngaahi taʻu ki muí ni maí, ʻoku nau hoko ʻo nounou ange. Ko ia, lolotonga ʻa e Ako Taua Leʻó, ʻoku siʻi ange ʻa e taimi ke lau ai ʻa e ngaahi palakalafí lolotonga ia ʻoku lahi ange ʻa e taimi ʻoku ala maʻu ki he fai ʻo e ngaahi talí. ʻOku tokolahi ange ʻi he fakatahaʻangá he taimí ni ʻoku nau maʻu ha faingamālie ke fai hano fakahaaʻi fakahāhā atu ʻenau tuí ʻaki hono tali ʻa e fehuʻi kuo pulusí, ʻaki hono ngāueʻaki ha konga tohi, ʻaki hono fakamatala ha hokosia nounou ʻa ia ʻokú ne fakatātaaʻi ʻa e poto ʻo e muimui ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e Tohi Tapú, pe ʻi ha toe ngaahi founga kehe. ʻOku totonu ke toe fakamoleki ha taimi ʻe niʻihi ke lāulea ai ki he fakatātaá.—Lau ʻa e Sāme 22:22; 35:18; 40:9
8, 9. Ko e hā ʻa e ngafa ʻo e faiako Ako Taua Leʻó?
8 Kae kehe, ko e toe taimi ko ia ki hono fai ha ngaahi tali kehekehé ʻe ala maʻu pē ia kapau ʻe tali nounou ʻa e kau talí pea ko e tokotaha tonu ko ia ʻokú ne tataki ʻa e fakatahá ke ne fakaʻehiʻehi mei he faʻa poupou tōtuʻa lolotonga ʻa e Ako Taua Leʻó. Ko ia leva, ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi ʻa e tokotaha faiakó ke ne maʻu ʻa e mafamafatatau totonu ʻi he vahaʻa ʻo ʻene poupoú mo ia ʻoku ʻomai ʻe he fakatahaʻangá kae lava ke hoko ʻo fakatupu langa hake ʻa e fakatahá ki he tokotaha kotoa?
9 Ke talí, fakakaukau atu ki ha fakatātā. Ko ha Ako Taua Leʻo ʻoku tataki lelei ʻoku hangē ia ha haʻinga matalaʻi ʻakau ʻoku fakaʻofoʻofa ki he anga ʻo e sió. Hangē pē ko ha haʻinga matalaʻi ʻakau lahi ʻoku faʻuʻaki ia ha ngaahi matalaʻi ʻakau tāutaha ʻoku lahi, ʻoku pehē pē mo ha Ako Taua Leʻo ʻoku faʻuʻaki ia ha ngaahi tali kehekehe ʻoku lahi. Pea hangē pē ko e ngaahi matalaʻi ʻakau tāutaha ʻi ha haʻinga matalaʻi ʻakau ʻoku kehekehe ʻi he lalahi mo e lanu, ʻoku pehē pē ʻa e ngaahi tali ʻoku fai lolotonga ʻa e fakatahá ʻoku kehekehe ʻi he lōloa mo e anga hono faí. Pea ʻoku kaunga fēfē mai leva ki ai ʻa e faiakó? Ko ʻene poupou ʻi he taimi ki he taimí ʻoku hangē ia ha fanga kiʻi lauʻiʻakau ʻoku tānaki lelei atu ki ha haʻinga matalaʻi ʻakau. Ko e fanga kiʻi lauʻiʻakau ko ení ʻoku ʻikai ke nau fakapuliki; ka, ʻoku nau hoko ko e fakafuo pea fakafāʻūtahaʻi kotoa. ʻOku pehē pē, ko e tokotaha ʻoku faiakó ʻoku fiemaʻu ke ne manatuʻi ko hono ngafá, ʻoku ʻikai ko e lōmekina, ka ko e fakakakato ʻa e ngaahi fakahaaʻi ʻo e fakahīkihiki ko ia ʻoku fai ʻe he fakatahaʻangá. ʻIo, ʻi he taimi ʻoku fai ai ʻa e ngaahi ʻotu tali kehekehe ʻoku ʻomai ʻe he fakatahaʻangá ʻo fakatahatahaʻi pōtoʻi mo e ngaahi poupou siʻi feʻungatonu ʻoku fai ʻe he faiakó, ʻoku nau faʻu leva ha haʻinga matalaʻi ʻakau fakaʻofoʻofa ʻo e ngaahi lea ʻe fakafiefia ki he kotoa ʻo e kau maʻu fakatahá.
“Tau ʻAtu ʻIate Ia Pe, Maʻu Ai Pe, ha Feilaulau Fakafetaʻi ki he ʻOtua”
10. Naʻe anga-fēfē vakai ʻa e muʻaki kau Kalisitiané fekauʻaki mo e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá?
10 Ko e fakamatala ko ia ʻa Paula fekauʻaki mo e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ʻa ia ʻoku hā ʻi he 1 Kolinito 14:26-33 ʻoku ʻomai ai kia kitautolu ha vavanga ki he anga hono fai ʻo e ngaahi fakatahataha ko ia ʻi he ʻuluaki senitulí. ʻI he lau fekauʻaki mo e ngaahi veesi ko ení, ʻoku tohi ʻe ha mataotao Tohi Tapu ʻe taha: “Ko e meʻa ʻoku mātuʻaki fakatokangaʻi fekauʻaki mo ha lotu ʻi he muʻaki Siasí kuo pau pē ko e meimei tokotaha kotoa naʻa nau haʻu ʻoku nau ongoʻi kuo nau fakatou maʻu ʻa e monū mo e fatongia ʻo e fai ʻo ha tokoni ha meʻa ki ai. Naʻe ʻikai haʻu ha tangata mo e taumuʻa ke fanongo ʻataʻatā pē; naʻá ne haʻú ʻo ʻikai ko e maʻu mai ʻataʻatā pē ka ke foaki atu.” Ko e moʻoni, naʻe vakai ʻa e muʻaki kau Kalisitiané ki he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá ko ha ngaahi faingamālie ia ke fakahaaʻi ʻenau tuí.—Loma 10:10.
11. (a) Ko e hā ʻoku tokoni lahi ki ha ngaahi fakataha fakatupu langa hake, pea ko e hā hono ʻuhingá? (e) Ko hono ngāueʻaki ʻa e ngaahi fokotuʻu fē ʻe lava ke ne fakaleleiʻi ʻetau ngaahi tali ʻi he ngaahi fakatahá? (Sio ki he fakamatala ʻi lalo.)
11 Ko hono fakahaaʻi ʻetau tuí ʻi he ngaahi fakatahá ʻoku tokoni lahi ia “ke langa hake ai ʻa e siasi pe fakatahaʻangá.” ʻOku pau moʻoni ʻokú ke loto-tatau neongo ai pē pe ko e hā ʻa e lahi ʻo e ngaahi taʻu kuo tau maʻu nai ai ʻa e ngaahi fakatahá, ʻoku kei tuʻu maʻu ai pē ko ha meʻa fakafiefia moʻoni ia ke fanongo ki he ngaahi tali ʻoku fai ʻe hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. ʻOku maongo kia kitautolu ha tali loto-moʻoni ʻoku fai ʻe ha tokotaha matuʻotuʻa, ko ha kaungātui faitōnunga; ʻoku tau ongoʻi ʻoku langa hake kitautolu ʻe ha tali mohu vavanga ʻoku fai ʻe ha tokotaha mātuʻa tokanga; pea heʻikai ke tau kei mataʻofi ʻetau malimali ʻi he taimi ʻoku kailangakiʻi mai ai ʻe ha kiʻi tama haʻane tali ʻiate ia pē ʻa ia ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e ʻofa moʻoni kia Sihova. ʻOku hā mahino, ko hono fai ha ngaahi talí, ko kitautolu kotoa ʻoku tau kau ʻi hono ʻai ʻetau ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ke fakatupu langa hake.b
12. (a) Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Mōsese mo Selemaiá? (e) Ko e hā ʻa e ngafa ʻoku fakahoko ʻe he lotu ko ia ke fai ha ngaahi talí?
12 Ka, ki he faʻahinga ko ia ʻoku loto-siʻí, ko hono fai ha talí ʻe lava ke hoko ia ko ha pole moʻoni. Kapau ko ho tuʻungá ia, ʻe tokoni lahi nai ke manatuʻi ko ho tuʻungá ʻoku ʻikai ke foʻou. Ko hono moʻoní, naʻa mo e ongo sevāniti faitōnunga ko ia ʻa e ʻOtuá hangē ko Mōsese mo Selemaiá naʻá na fakahaaʻi ha taʻefalala ki heʻena malava ko ia ke lea ʻi he ʻao ʻo e kakaí. (Eki. 4:10; Sel. 1:6) Neongo ia, hangē pē ko hono tokoniʻi ʻe Sihova ʻa e ongo sevāniti ko ia ʻi he kuohilí ke fakahīkihikiʻi ia ʻi he ʻao ʻo e kakaí, ʻe pehē pē hono tokoniʻi koe ʻe he ʻOtuá ke ke fai ʻa e ngaahi feilaulau ʻo e fakahīkihiki. (Lau ʻa e Hepelu 13:15.) ʻE lava fēfē ke ke maʻu ʻa e tokoni ʻa Sihová ʻi hono ikuʻi ʻa e manavahē ʻi hono fai ha ngaahi talí? ʻUluakí, teuteu lelei ki he fakatahá. Pea, ki muʻa ke ke ʻalu ki he Fale Fakatahaʻangá, lea kia Sihova ʻi he lotu pea kōlenga tautefito kiate ia ke ʻoatu ha loto-toʻa kiate koe ke fai ha tali. (Fili. 4:6) Ko hoʻo kole ʻe koe ha meʻa “ʻi he funga ʻo hono finangalo,” ʻa ia ʻoku lava ke ke tuipau ʻe hanga ʻe Sihova ʻo tali hoʻo lotú.—1 Sione 5:14; Pal. 15:29.
Ngaahi Fakataha ʻOku Fakataumuʻa ke ‘Langa Hake, Fakalototoʻa, mo e Fakafiemālie’
13. (a) Ko e hā ʻa e ola ʻoku totonu ke hanga ʻe heʻetau ngaahi fakatahá ʻo fai ki he kau maʻu fakatahá? (e) Ko e hā ʻa e fehuʻi ʻoku mahuʻinga makehe ki he kau mātuʻá?
13 ʻOku fakahā ʻe Paula ko ha taumuʻa mahuʻinga ʻo e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá ko e ‘langa hake, fakalototoʻa, mo e fakafiemālie’ ki he faʻahinga ʻoku maʻu fakatahá.c (1 Kol. 14:3, NW) ʻE lava fēfē ʻe he kau mātuʻa Kalisitiane ʻi he ʻaho ní ke fakapapauʻi ko ʻenau ngaahi konga ʻi he fakatahá ʻoku mātuʻaki langaʻi hake ai ʻa e laumālie ʻo honau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné pea fakafiemālieʻi ai kinautolu? Ke talí, tau lāulea angé ki ha fakataha naʻe fakahoko ʻe Sīsū hili siʻi pē ʻene toetuʻú.
14. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ki muʻa ʻi ha fakataha naʻe fokotuʻutuʻu ʻe Sīsū? (e) Ko e hā kuo pau ai naʻe ongoʻi nonga ʻa e kau ʻapositolo ʻi he taimi naʻe ‘ʻunuʻunu mai ai ʻa Sisu, ʻo ne folofola kiate kinautolu’?
14 ʻUluakí, fakatokangaʻi ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ki muʻa ʻi he fakataha ko iá. Ki muʻa pē ke fakapoongi ʻa Sīsuú, ko e kau ʻapositoló ne “nau liʻaki ia ʻo hola kotoa pē,” pea hangē ko ia ne tomuʻa talá, “ʻe vetekina kimoutolu taki taha ki hono ʻapi tonu.” (Mk. 14:50; Sione 16:32) Pea, hili ʻene toetuʻú, naʻe fakaafeʻi ʻe Sīsū ʻa ʻene kau ʻapositolo loto-mafasiá ke nau ō ange ki ha fakataha makehe.d ʻI he tali ki aí, “ko e kau Hongofulumataha ʻo e ako naʻa nau fononga ki Kaleli, ki he moʻunga ne tuʻutuʻuni ʻe Sisu kiate kinautolu.” ʻI heʻenau aʻu atú, naʻe ‘ʻunuʻunu mai ʻa Sisu, ʻo ne folofola kiate kinautolu.’ (Mt. 28:10, 16, 18) Fakaʻuta atu ki he ongoʻi nonga kuo pau naʻe maʻu ʻe heʻene kau ākongá ʻi he tamuʻomuʻa mai ʻa Sīsuú! Ko e hā naʻe lāulea ki ai ʻa Sīsuú?
15. (a) Ko e hā ʻa e ngaahi kaveinga naʻe lāulea ki ai ʻa Sīsuú, ka ko e hā naʻe ʻikai te ne lāulea ki aí? (e) Naʻe anga-fēfē hono ueʻi ʻe he fakataha ko iá ʻa e kau ʻapositoló?
15 Naʻe kamata ʻa Sīsū ʻaki ʻene fai ha fanongonongo: “Kuo tuku kiate au ʻa e pule kotoa pe.” Peá ne ʻoange leva kia kinautolu ha vāhenga-ngāue: “Ko ia ke mou ō, ʻo ngaohi . . . kau ako.” Fakaʻosí, naʻá ne ʻoange kia kinautolu ha fakapapau fakalotomāfana: “ʻOku ou ʻiate kimoutolu ʻe au ʻi he ngaahi ʻaho kotoa pe.” (Mt. 28:18-20) Ka naʻá ke fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻe ʻikai fai ʻe Sīsuú? Naʻe ʻikai te ne vangi ʻene kau ʻapositoló; pea naʻe ʻikai te ne ngāueʻaki ʻa e fakataha ko iá ke fakafehuʻi ai ʻenau ngaahi fakaueʻilotó pe toe ʻai ke lahi ange ʻenau ongoʻi halaiá ʻaki ʻa e lave ki he kiʻi vaivai fakataimi ʻo ʻenau tuí. ʻI hono kehé, naʻe fakapapauʻi ange ʻe Sīsū kia kinautolu ʻa ʻene ʻofa mo e ʻofa ʻa ʻene Tamaí ʻaki hono tuku kia kinautolu ʻi he falala ha vāhenga-ngāue mamafa. Naʻe anga-fēfē hono ueʻi ʻe he lea ʻa Sīsuú ʻa e kau ʻapositoló? Naʻa nau mātuʻaki langa hake, fakalototoʻaʻi, pea fakafiemālieʻi he ʻi ha taimi hili ʻa e fakataha ko iá, naʻa nau toe foki ai ʻo “ako mo malangaʻaki ʻa Sisu, ko e Misaia ia.”—Ng. 5:42.
16. ʻOku anga-fēfē ʻa e faʻifaʻitaki ʻa e kau mātuʻa Kalisitiane he ʻaho ní ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ʻi hono tataki ha ngaahi fakataha ʻa ia ko ha matavai ʻo e fakaivifoʻou?
16 ʻI he faʻifaʻitaki kia Sīsuú, ko e kau mātuʻa ʻi he ʻaho ní ʻoku nau vakai ki he ngaahi fakatahá ko ha ngaahi faingamālie ia ke fakapapauʻi ai ki he ngaahi kaungātuí ʻa e ʻofa taʻemamotu ʻoku maʻu ʻe Sihova ki heʻene kakaí. (Loma 8:38, 39) Ko ia ai, ʻi heʻenau ngaahi konga ʻi he fakatahá, ʻoku tokangataha pē ʻa e kau mātuʻá ki he mālohinga ʻo honau fanga tokouá, ʻikai ki honau ngaahi vaivaiʻangá. ʻOku ʻikai ke nau fakafehuʻi ʻa e ngaahi fakaueʻiloto honau fanga tokouá. Ka, ko ʻenau ngaahi leá ʻoku fakaeʻa ai ko ʻenau vakai ki honau ngaahi kaungātuí ko e faʻahinga tāutaha ʻoku nau ʻofa kia Sihova pea ʻoku nau loto ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú. (1 Tes. 4:1, 9-12) Ko e moʻoni, ʻe fiemaʻu nai ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻe he kau mātuʻá ke fai ha akonaki fakatonutonu ki he fakatahaʻangá fakalūkufua, ka ʻo kapau ko ha faʻahinga tokosiʻi pē ʻoku fiemaʻu ke fakatonutonú, ko e akonaki peheé ʻoku faʻa lelei tahá ke fai ia ʻi he fetalanoaʻaki fakafoʻituitui mo e faʻahinga ko ia ʻoku kau ki aí. (Kal. 6:1; 2 Tim. 2:24-26) ʻI he lea ki he fakatahaʻangá fakakātoa, ko e taumuʻa ʻa e kau mātuʻá ke fai ha fakaongoongolelei ʻi he taimi pē ʻoku feʻungamālie aí. (Ai. 32:2) ʻOku nau feinga ke nau lea ʻi ha founga ke ʻosi ange ʻa e fakatahá, ʻoku fakaivifoʻou mo fakaivia ʻa e kau maʻu fakatahá kotoa.—Mt. 11:28; Ng. 15:32.
Ko ha Taulanga Ū Malu
17. (a) Ko e hā ʻoku mahuʻinga lahi ange ai ʻi ha toe taimi ke hoko ʻetau ngaahi fakatahá ko ha taulanga ū malu? (e) Ko e hā ʻe lava ke ke fai fakafoʻituitui ke ʻai ʻa e ngaahi fakatahá ke fakatupu langa hake? (Sio ki he puha “Founga ʻe Hongofulu ke ʻAi Ai ʻa e Ngaahi Fakatahá ke Fakatupu Langa Hake kia Koe mo e Niʻihi Kehé.”)
17 ʻI he fakaʻau ke toe fakamafasia ange ʻa e māmani ʻo Sētané, ʻoku fiemaʻu ke tau fakapapauʻi ko ʻetau ngaahi fakatahataha faka-Kalisitiané ko ha taulanga ū malu—ko ha matavai ʻo e fakafiemālie ki he tokotaha kotoa. (1 Tes. 5:11) Ko ha tuofefine ʻa ia naʻá ne fekuki fakataha mo hono husepānití mo ha ʻahiʻahi kakaha ʻi he ngaahi taʻu nai kuohilí naʻá ne fakamatala: “Ko e hoko ʻo ʻi he Fale Fakatahaʻangá naʻe hangē ia ʻoku pukepuke ʻe he ongo nima tokanga anga-ʻofa ʻo Sihová. Lolotonga ʻa e ngaahi houa ʻema ʻi aí, ʻo takatakaiʻi ʻe homa fanga tokoua mo e fanga tuongaʻane Kalisitiané, naʻá ma ongoʻi kuó ma lava ʻo tuku ʻema kavengá kia Sihova, pea naʻá ma hokosia ha kiʻi nonga ʻi loto.” (Sāme 55:22) Fakatauange ki he faʻahinga kotoa ʻoku nau maʻu ʻetau ngaahi fakatahá ke nau ongoʻi ha fakalototoʻa mo ha fakafiemālie pehē. Ke fakapapauʻi ko e meʻa eni ʻe hokó, tau hokohoko atu hono fai ʻetau tafaʻakí ke ʻai ʻetau ngaahi fakataha faka-Kalisitiané ke fakatupu langa hake.
[Fakamatala ʻi lalo]
a Naʻe tomuʻa tala ʻe ʻi ai ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻe niʻihi ʻo e ngaahi fakataha faka-Kalisitiane ʻi he ʻuluaki senitulí ʻe ngata. Ko e fakatātaá, ʻoku ʻikai ke tau kei “leaʻaki ʻa e ngaahi lea kehe” pe “malanga-palofisai.” (1 Kol. 13:8; 14:5) Neongo ia, ko e ngaahi fakahinohino ʻa Paulá ʻokú ne ʻomai kia kitautolu ha vavanga ki he founga ʻoku totonu ke fakahokoʻaki ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiane ʻi he ʻaho ní.
b Ki ha ngaahi fokotuʻu ki he anga hono fakaleleiʻi ʻo ʻetau ngaahi tali ʻi he ngaahi fakatahá, sio ki he Taua Leʻo, Sepitema 1, 2003, peesi 19-22.
c Fekauʻaki mo e faikehekehe ʻi he vahaʻa ʻo e “fakalototoʻa” mo e “fakafiemālie,” ʻoku fakamatalaʻi ʻe he Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words ko e foʻi lea faka-Kalisi ʻoku liliu ko e “fakafiemālie” ʻoku ʻuhinga ia “ki ha tuʻunga lahi ange ʻo e manavaʻofa ʻi he [fakalototoʻa].—Fakafehoanaki mo e Sione 11:19.
d ʻOku ngalingali ko e taimi eni naʻe lave ki ai ʻa Paula ki mui ʻi he taimi naʻá ne pehē ai ko Sīsuú “naʻa ne ha ki he kainga lotu ʻe toko nimangeau tupu.”—1 Kol. 15:6.
ʻE Fēfē Haʻo Tali?
• ʻOku mahuʻinga fēfē ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané?
• Ko e hā ʻoku tokoni ai ʻa e ngaahi tali ʻi he ngaahi fakatahá “ke langa hake ai ʻa e siasi pe fakatahaʻangá.”
• Ko e hā ʻe lava ke ako mei ha fakataha naʻe fai ʻe Sīsū mo hono kau muimuí?
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 22]
FOUNGA ʻE HONGOFULU KE ʻAI AI ʻA E NGAAHI FAKATAHÁ KE FAKATUPU LANGA HAKE KIA KOE MO E NIʻIHI KEHÉ
Teuteu ki muʻa. ʻI hoʻo ako ki muʻa ʻa e fakamatala ʻe fai e lāulea ki ai ʻi he Fale Fakatahaʻangá, ʻe kamata leva ke ke mahuʻingaʻia kakato ange ʻi he ngaahi fakatahá pea maongo loloto ange.
Maʻu maʻu pē. Koeʻuhi ko e maʻu fakataha tokolahí ʻoku fakalototoʻa ange ia ki he tokotaha kotoa ʻoku ʻi aí, ko hoʻo ʻi aí ʻe ʻi ai ʻa e faikehekehe.
Aʻu taimi tonu. Kapau te ke ʻi ho tangutuʻangá ki muʻa ke kamata ʻa e polokalamá, ʻe lava ke ke kau fakataha ʻi he hiva mo e lotu kamatá, ʻa ia ko ha konga ia ʻo ʻetau lotu kia Sihová.
Haʻu mo e nāunau kakato. ʻOmai hoʻo Tohi Tapú mo e (ngaahi) tohi ʻoku ngāueʻaki lolotonga ʻa e fakatahá koeʻuhi ke ke lava ʻo muimui fakataha pea makupusi lelei ange ʻa e meʻa ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá.
Fakaʻehiʻehi mei he fakahohaʻá. Ko e fakatātaá, lau ʻa e ngaahi pōpoaki fakaʻilekitulōniká ʻi he hili ʻa e ngaahi fakatahá kae ʻikai ko e lolotonga iá. ʻI he founga ko iá, te ke tuku ai ʻa e ngaahi meʻa fakafoʻituituí ʻi honau tuʻunga totonú.
Fai ha tali. ʻI he tokolahi ange ʻa e kau talí, ko e tokolahi ange ia ʻe fakalototoʻaʻi mo langa hake ʻe he ngaahi fakahaaʻi kehekehe ʻo e tuí.
ʻAi hoʻo ngaahi talí ke nounou. ʻE ʻoange ai heni ki he tokolahi taha ʻe ala lavá ha faingamālie ke kau he talí.
Fai ʻa e ngaahi lēsoní. ʻI he tuʻunga ko e kau ako ʻi he Ako Fakafaifekau Fakateokalatí pe ko e kau ʻi he Fakataha Ngāué, teuteu lelei, ʻahiʻahiʻi ki muʻa, pea feinga mālohi ke ʻoua ʻe kaniseli hoʻo ngaahi lēsoní.
Fakaongoongoleleiʻi ʻa ia ʻoku kau ki aí. Tala ange ki he faʻahinga ko ia ʻoku ʻi ai haʻanau konga ʻi he fakatahá pe faʻahinga ʻoku nau fai ha ngaahi talí ʻoku fakahoungaʻi lahi moʻoni ʻenau ngaahi feingá.
Feohi. Ko e ngaahi fakafeʻiloaki anga-ʻofa mo e ngaahi fetalanoaʻaki fakatupu langa hake ʻi he ki muʻa mo e hili ʻa e ngaahi fakatahá ʻoku tānaki lahi mai ia ki he fiefia mo e ngaahi ʻaonga ʻoku maʻu mei he ʻi aí.