Naʻá Ku Ikunaʻi ʻEku Faitau mo e Loto-Mafasia Hili ʻa e Fāʻelé
ʻOku ou manatuʻi ʻeku siofi hoku husepānití ʻi heʻene vaʻinga fiefia mo ʻema pēpē fefine foʻoú peá u fakakaukau ai te na fiefia lahi ange kinaua ʻi he ʻikai te u ʻi aí. Naʻá ku ongoʻi kuó u hoko ko ha kavenga kia kinaua. Naʻá ku loto ke u heka ki he kaá, ʻo ʻalu pea ʻikai ʻaupito toe foki mai. Naʻe ʻikai ʻaupito te u ʻiloʻi kuo maʻukovia au ʻe he loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé.
KO E ʻuluaki taʻu ʻe hongofulu ʻo ʻeku nofo malí ko e ngaahi taʻu fakafiefia ia. Naʻá ku fiefia mo Jason ʻi hono tauhi hake ʻa Liana, ko homa ʻuluaki ʻofefiné. Ko ia ʻi heʻeku toe hoko ʻo feitamá, naʻa mau fiefia kotoa ʻi he ongoongo ko iá.
Ka ko e feitama ko ení naʻe faingataʻa ʻaupito. Ko hono moʻoní, naʻá ku meimei mate ʻi he ngaahi tuʻunga faingataʻa hili ʻa e fāʻelé. Ka ki muʻa ʻi he meʻa ko iá, ʻi he konga fakamuimui ʻo ʻeku feitamá, naʻe kamata ai ke ʻi ha tuʻunga puputuʻu ʻa hoku ʻatamaí. Naʻe hoko ia ʻo kovi ange hili ʻema ʻomai ki ʻapi ʻema kiʻi pēpē fefine, ko Carly mei he falemahakí. Naʻá ku helaʻia maʻu pē peá u ongoʻi ʻoku taʻemalava ke u fai naʻa mo e ngaahi fili faingofuá. Naʻá ku tōʻongaʻaki ʻa e toutou telefoni tuʻo lahi ʻi he ʻaho kia Jason ki he ngāué koeʻuhi pē ke ʻeke ʻa e ngāue fakaʻapi hono hoko ʻoku totonu ke u faí, pe ke ne fakapapauʻi mai pe naʻe tonu ha meʻa naʻá ku toki leaʻaki pe fai.
Naʻá ku hoko ʻo ilifia ʻi he feohi mo e kakaí, naʻa mo e ngaahi kaumeʻa motuʻá. Kapau naʻe haʻu taʻeʻamanekina ha taha ki he matapaá, naʻá ku toitoi ʻi he loki mohé. Naʻá ku liʻaki ai ʻo felekeu ʻa e falé, pea naʻá ku hoko ʻo fakahohaʻasi ngofua mo puputuʻu. Naʻá ku manako ke lautohi, ka naʻe hoko ʻo meimei taʻemalava ʻa e lautohí ia koeʻuhi naʻe ʻikai lava ke huʻufataha ʻeku tokangá. Naʻe hoko ʻo faingataʻa ke u lotu, ko ia ai, naʻe tōlalo ʻa hoku tuʻunga moʻui lelei fakalaumālié. Naʻá ku ongoʻi mate ngūngū fakaeongo, ʻo ʻikai malava ke u ongoʻi ʻofa ki ha taha pē. Naʻá ku ilifia naʻa uesia ʻeku fānaú koeʻuhi naʻe ʻikai te u fakakaukau lelei. Naʻe tōlalo ʻeku fakamahuʻingaʻi aú. Naʻá ku fakakaukau kuó u fakasesele.
Lolotonga ʻa e taimi ko iá, naʻe haʻu ai ʻa Jason mei he ngāué ʻo tokoni kiate au ʻi hono fakamaʻa ʻa e falé pe ʻi hono teuteu ha meʻakai maʻá e fāmilí—pea naʻá ku ʻita ʻiate ia ʻi heʻene tokoní! Naʻá ku ongoʻi naʻe fakahaaʻi ʻi heʻene ngaahi ngāué ko ha faʻē taʻefeʻunga au. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, kapau naʻe ʻikai te ne fai ha tokoni, naʻá ku tukuakiʻi ia ʻoku ʻikai te ne tokanga mai. Kapau ne ʻikai fai ʻe Jason ʻa e ngaahi meʻá ʻi he tuʻunga matuʻotuʻa mo ʻofa ko ia naʻá ne fai ai iá, ko ʻeku loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé ne mei ʻuhinga ia ko ha maumau lahi ki heʻema nofo malí. Mahalo ko Jason ʻe lava lelei taha ke ne fakamatalaʻi ʻa hono uesia ia ʻe hoku tuʻungá.
Fakamatala ʻa Hoku Husepānití ki he Anga Hono Uesia Iá
“ʻI he ʻuluaki taimí, naʻe ʻikai lava ke mahino kiate au ʻa e meʻa naʻe hoko kia Janelle. Naʻá ne liliu fakaʻaufuli mei hono tuʻunga anga-maheni ko e fiefia mo e anga-fakakaumeʻá pea kamata ke ne hangē ia ha tokotaha kehé. Naʻe kamata ke ne fakakaukau ki he meʻa kotoa pē naʻá ku leaʻakí ko ʻeku fakaanga, pea naʻe aʻu ʻo ne hoko ʻo ʻita ʻi he taimi naʻá ku feinga ai ke fakasiʻisiʻi ʻene ngāué. ʻI he kamatá, naʻá ku ongoʻi fie tala ange ai kiate ia ke ne mapuleʻi ia, ka naʻá ku ʻiloʻi ko ha tali pehē ʻe ʻai ai pē ke toe kovi ange ai ʻa e ngaahi meʻá.
“Ko homa vahaʻangataé naʻe ʻi he tuʻunga faingataʻa hokohoko. Ne hā ngali fakakaukau ʻa Janelle ia kuo fehiʻa ʻa e tokotaha kotoa pē ʻiate ia. Naʻá ku fanongo ʻi ha kakai fefine kehe naʻa nau faingataʻaʻia ʻi ha ngaahi fakaʻilonga meimei tatau ko e tupu mei he loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé. Ko ia ʻi heʻeku kamata mahaloʻi naʻá ne faingataʻaʻia ʻi he meʻa tataú, naʻá ku kamata leva ke lau ʻa e fakamatala kotoa ne u lava ke laú ʻo fekauʻaki mo e tuʻunga-leá. Ko e meʻa ne u laú naʻá ne fakapapauʻi mai ʻeku ngaahi mahaló. Naʻá ku toe ʻiloʻi ai ko e puke ʻo Janelle naʻe ʻikai ko hano foʻui—ʻo ʻikai ko e tupu ia mei ha taʻetokanga ʻi heʻene tafaʻakí.
“ʻOku ou fakahaaʻi moʻoni ko e tokanga lahi ange naʻá ne fiemaʻu pea mo e fānaú naʻá ku hoko ai ʻo ongosia fakaeongo mo fakaesino. Naʻe feʻunga mo e taʻu ʻe ua ʻa e pau ke u feinga ke feʻunuʻaki ʻa ʻeku ngāue fakamāmaní mo hoku ngaahi fatongia ʻi he tuʻunga ko ha mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá pea ʻi he tuʻunga ko ha husepāniti mo ha tamai. Ko e meʻa fakafiefiá, naʻá ku malava ke feʻunuʻaki ʻeku ngāue fakamāmaní koeʻuhi kae lava ai ke u aʻu tō muʻa ki ʻapi, tautefito ʻi he ngaahi pō naʻa mau maʻu ai ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané. Naʻe fiemaʻu au ʻe Janelle ʻi ʻapi ʻi he taimi totonu ke tokoni ki hono teuteu ʻo e kai efiafí pea ke fakatui e vala ʻo e fānaú. Ko hono olá, naʻa mau malava kotoa ai ke maʻu ʻa e ngaahi fakatahá.”
Ko Hoku Hala ki he Fakaakeaké
Ka ne taʻeʻoua ʻa e poupou anga-ʻofa ʻa hoku husepānití, ʻoku ʻikai ha veiveiua ne mei māmālie ʻaupito ai ʻa ʻeku fakaakeaké. Naʻe fanongo anga-kātaki ʻa Jason ʻi heʻeku huaʻi ange ʻa ʻeku ngaahi manavaheé. Naʻá ku ʻiloʻi naʻe mātuʻaki mahuʻinga ke ʻoua te u lōmia ʻeku ngaahi ongoʻí. ʻI he taimi ʻe niʻihi, ne aʻu ʻo ongo ʻita ʻeku leá. Ka naʻe toutou fakapapauʻi mai ʻe Jason ʻokú ne ʻofa ʻiate au pea ʻokú ma kau fakataha ʻi he meʻa ʻoku hokó. Naʻá ne feinga maʻu pē ke tokoniʻi au ke u sio ki he tafaʻaki lelei ʻo e ngaahi meʻá. Naʻá ku kole fakamolemole ki mui ʻi he ngaahi lea ʻita ne u leaʻakí. Naʻá ne fakafiemālieʻi au ʻaki ʻene pehē ko ʻeku puké ne u lea pehē aí. ʻI heʻeku sio atu ki ai he taimi ní, ʻoku ou ʻiloʻi ai ʻa e tokoni lahi kiate au ʻene ngaahi lea fakaʻatuʻí.
Naʻe iku ʻo ma maʻu ha toketā anga-lelei ʻaupito ʻa ia naʻá ne tuku ha taimi ke fanongo ai ki he anga ʻo ʻeku ongoʻí. Naʻá ne sivi ʻo ʻilo hoku tuʻungá ko e loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé peá ne fokotuʻu mai ke fakakau ʻi he meʻa ʻoku fai kiate aú ʻa e faitoʻo ke tokoni ki hono mapuleʻi ʻa e toutou lolo mai ʻa e loto-moʻuá. Naʻá ne toe fakalotolahiʻi au ke u kumi ki he tokoni ʻa ha palōfesinale ʻi he moʻui lelei fakaeʻatamaí. Tānaki mai ki ai, naʻá ne fakaongoongoleleiʻi mai ʻa e fakamālohisino maʻu peé, ko ha faitoʻo kuó ne tokoniʻi ʻa e tokolahi ke nau tauʻi ai ʻa e loto-mafasiá.
Ko e taha ʻo e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga lahi taha ʻi hoku hala ki he fakaakeaké ko e fekuki mo e tuʻunga fakamā ʻoku ʻalu fakataha mo e loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé. ʻOku faʻa faingataʻa ki he kakaí ke nau fakahaaʻi ʻa e kaungāongoʻi ki ha taha mo ha puke ʻoku ʻikai te nau mahinoʻi. Ko e loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé ʻoku ʻikai tatau ia, tau pehē, mo ha vaʻe ʻoku fasi, ʻa ia ʻoku lava ke sio mai ki ai ʻa e niʻihi kehé pea nau fakahā ai ha kaungāongoʻi. Neongo ia, ko hoku fāmilí mo e ngaahi kaungāmeʻa ofí naʻa nau hoko moʻoni ko e poupou mo maʻu ʻa e mahinó.
Tokoni Anga-ʻOfa mei he Fāmilí mo e Ngaahi Kaumeʻá
Naʻá ku houngaʻia lahi mo Jason ʻi he tokoni naʻe fai ʻe heʻeku faʻeé lolotonga ʻa e vahaʻa taimi faingataʻa ko ení. ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻe fiemaʻu ai ʻe Jason ha mālōlō mei he mafasia fakaeongo ʻi ʻapí. Naʻe fakakaukau pau maʻu pē ʻa e fineʻeikí pea naʻe ʻikai te ne feinga ke fai kotoa ʻeku ngāué. ʻI hono kehé, naʻá ne poupouʻi au mo fakalototoʻaʻi au ke u fai pē ʻa e meʻa ne u malavá.
Naʻe hoko foki ʻa e ngaahi kaumeʻa ʻi he fakatahaʻangá ko ha poupou lelei ʻaupito. Naʻe ʻomai ʻe he tokolahi ʻa e fanga kiʻi nouti nounou ʻo tala mai ai kia kimaua naʻa nau fakakaukau mai kiate au. He koloa ʻaki ē ʻe au ʻa e ngaahi kupuʻi lea ʻofa ko iá! Naʻe tautefito ʻa ʻene peheé koeʻuhi naʻe faingataʻa kiate au ke talanoa ki he kakaí, tatau pē ʻi he telefoní pe ʻi he fesiofakí. Naʻe aʻu ʻo faingataʻa kiate au ke feohi mo e kaungā Kalisitiané ki muʻa pea ʻi he hili ʻa e ngaahi fakatahá. Ko ia ai, ʻi he faitohi mai kia kimauá, naʻe ʻikai ngata pē ʻi hono fakahaaʻi ai ʻe homa ngaahi kaumeʻá naʻa nau lāuʻilo ki he ngaahi fakangatangata kuo hilifaki kiate au ʻe heʻeku loto-mafasiá ka naʻa nau toe fakapapauʻi ai ʻenau ʻofa mo e tokanga mai kiate au mo hoku fāmilí.
ʻOku ʻIkai ko ha Tautea Mate Eni!
ʻOku ou fakalakalaka ʻaupito eni he taimí ni—koeʻuhi ko e faleʻi ʻa ʻeku toketaá, ko ha fāmili poupou lahi mo e ngaahi kaumeʻa naʻa nau maʻu ʻa e mahinó. ʻOku ou kei fakamālohisino maʻu pē, naʻa mo e taimi ʻoku ou ongoʻi helaʻia aí, he kuo tokoniʻi au ʻe he meʻá ni ʻi heʻeku fakaakeaké. ʻOku ou toe feinga foki ke fakafeangai lelei ki he fakalototoʻa ʻoku fai mai ʻe he niʻihi kehé. ʻI he lolotonga ʻa e ngaahi taimi faingataʻá, ʻoku ou fanongo ai ki he ngaahi foʻi tepi kāsete ʻo e Tohitapú pea ki he Kingdom Melodies—ʻa e ngaahi fasi langa hake fakalaumālie mo fakaeongo kuo teuteuʻi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko e ngaahi tokonaki lelei ko ení ʻoku tokoni ia ke fakaivimālohiʻi fakalaumālie ai au pea ke tauhi ʻeku fakakaukaú ke lelei. Ki muí ni, ne aʻu ai ʻou kamata ke toe fai ʻa e ngaahi malanga faka-Tohitapu ʻa e tokotaha akó ʻi he ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá.
Naʻe laka hake ʻi he taʻu ʻe ua mo e konga peá u toki aʻu ai ki he tuʻunga ʻa ia naʻe lava ai ke u ongoʻi kakato ange pea fakahāhā ʻa e ʻofa ki hoku husepānití, fānaú mo e niʻihi kehé. Neongo ne hoko ko ha taimi faingataʻa eni ki hoku fāmilí, ʻoku mau ongoʻi ko homau haʻí ʻoku toe mālohi ange ia he taimí ni ʻi ha toe taimi ki muʻa. ʻOku ou houngaʻia tautefito ʻia Jason, ʻa ia naʻá ne fakapapauʻi ʻo hulu fau ʻa ʻene ʻofa ʻiate aú ʻaki ʻene kātakiʻi ʻa e ngaahi taimi kovi taha ʻo ʻeku loto-mafasiá pea ʻi heʻene ʻi ai maʻu pē ke poupouʻi au ʻi he taimi naʻá ku fiemaʻu aí. Hiliō he meʻa kotoa, ko kimaua fakatouʻosi ʻokú ma maʻu he taimí ni ha vahaʻangatae ofi ʻaupito ange mo Sihova, ʻa ia naʻá ne fakaivimālohiʻi moʻoni kimaua lolotonga ʻa homa ngaahi ʻahiʻahí.
ʻOku ou kei loto-mafasia pē ʻi ha ngaahi ʻaho, ka ʻi he tokoni ʻa hoku fāmilí, ko ʻeku toketaá, ko e fakatahaʻangá pea mo e laumālie māʻoniʻoni ʻo Sihová, ko e ʻamanaki ʻo e fakaakeake mei he tuʻunga faingataʻá ni ʻoku hokohoko atu ke toe lelei ange. ʻIo, ko e loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé ʻoku ʻikai ko ha tautea mate ia. Ko ha fili ia ʻoku lava ke tau ikunaʻi.—Fakamatala fai ʻe Janelle Marshall.
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 20]
Ngaahi Tuʻunga ʻOku Kau Nai ki Hono Fakatupunga ʻo e Loto-Mafasia Hili ʻa e Fāʻelé
Ko ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi tuku kehe ʻa e ngaahi feliliuaki fakaehōmoné ʻe hoko nai ʻi he taimi ʻe niʻihi ko ha meʻa tefito ke hoko ai ʻa e loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé. Ko e ngaahi meʻa eni ʻoku kau ki aí:
1. Ko e fakakaukau fakafoʻituitui ʻa ha fefine fekauʻaki mo hono tuʻunga fakafaʻeé, ʻa ia ko e tupu nai ia mei ha tuʻunga ʻikai fiefia ʻi he kei siʻí mo e ʻikai lelei ʻa e vahaʻangatae mo e mātuʻá.
2. Ngaahi ʻamanaki taʻemoʻoni ʻoku hilifaki ki he ngaahi faʻeé ʻe he sōsaietí.
3. Ko ha hisitōlia fakafāmili ʻo e loto-mafasiá.
4. Taʻefiemālie fakaemali mo e ʻikai ha poupou mei hoto fāmilí pe ko e fāmili fakalahí.
5. ʻIkai fakakaukau lelei fekauʻaki mo kita.
6. Ongoʻi fuʻu mafasia pe lōmekina ʻi hono tokangaʻi taimi-kakato ʻo e fānau īkí.
Ko e lisi ko ení ʻoku ʻikai ʻaupito ko hono fakalūkufuá ia. ʻE toe kau atu nai mo e ngaahi meʻa kehe ki he loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé. Ko e moʻoni, ko hono ngaahi tupuʻangá ʻoku teʻeki ai pē ke mahinoʻi kakato.
[Puha ʻi he peesi 21]
Lahi Ange Ia ʻi he “Kiʻi Feliliuaki Fakaeongó”
Ko e loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé ʻoku ʻikai totonu ke fetoʻoaki ia mo e ngaahi liliu anga-maheni fakaeongo ʻi he ʻosi ʻa e fāʻelé. ʻOku pehē ʻe Dr. Laura J. Miller: “Ko e faʻahinga liliu anga-maheni fakaeongo lahi taha he hili ʻa e fāʻelé ko e meʻa ko ia kuo hoko ʻo ʻiloʻi ko e ‘fanga kiʻi feliliuaki fakaeongó.’ . . . Ko e 50% nai ʻo e kakai fefine ʻoku nau fāʻelé ʻoku nau hokosia ʻa e tuʻunga fakatupu tangi mo ʻikai tuʻumaʻu fakaeongo (hangē ko e liliungofua) ko ení. ʻOku faʻa aʻu ia ki ha tumutumu ʻi he vahaʻa ʻo e ʻaho hono tolu mo hono nima hili ʻa e fāʻelé pea toki mole māmālie atu leva ʻiate ia pē ʻi ha ngaahi uike.” ʻOku pehē ʻe he kau fakatotoló ko e ngaahi ongo ko ení ko e tupu nai ia mei he ngaahi liliu ʻi he lēvolo ʻo e hōmone ʻo e fefiné hili ʻene fāʻelé.
ʻI he ʻikai hangē ko e “fanga kiʻi feliliuaki fakaeongó,” ko e loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé ʻoku kau ki ai ʻa e hokohoko fuoloa ʻo e ongoʻi loto-mafasiá ʻa ia ʻoku kamata nai ʻi hono fāʻeleʻi ʻo ha kiʻi tama pe naʻa mo e ʻi ha ngaahi uike pe ngaahi māhina ki mui ai. Ko ha faʻē foʻou ʻi he tuʻunga ko ení te ne ongoʻi toʻotoʻoa nai ʻi ha miniti pea loto-mafasia—naʻa mo e feinga taonakita—ʻi he miniti hono hokó. Tānaki atu ki ai, te ne ʻitangofua, loto-tāufehiʻa mo ʻita. Te ne hokosia nai ha ongoʻi taʻefeʻunga hokohoko ʻi he tuʻunga ko ha faʻeé mo ʻikai ke ʻofa ki heʻene pēpeé. ʻOku pehē ʻe Dr. Miller: “Ko e ngaahi faʻē ʻe niʻihi kuo sivi ʻoku nau loto-mafasiá ʻoku nau ʻiloʻi fakaeʻatamai ʻoku nau ʻofa ʻi heʻenau pēpeé, neongo ia ʻoku nau faingataʻaʻia ʻi he ʻikai ongoʻi ha meʻa ka ko e loto-noa pē, ʻiteʻita pe fakaliliʻa. Kuo fakakaukau ʻa e niʻihi ke fakatupu ha maumau pe aʻu ʻo tāmateʻi ʻenau pēpeé.”
Ko e loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé ko ha meʻa ngalikehe ia ʻoku ʻi ai hono hisitōlia fuoloa. ʻI he senituli hono fā K.M., ko e toketā Kalisi ko Hipokeletisí naʻá ne fakatokangaʻi ai ʻa e ngaahi liliu fakaʻatamai fakafokifā naʻe tofanga ai ʻa e kakai fefine ʻe niʻihi hili ʻa e fāʻelé. Ko ha fakatotolo naʻe pulusi ʻi he Brazilian Journal of Medical and Biological Research naʻe fakamatala ai: “Ko e loto-mafasia ʻi he hili ʻa e fāʻelé ko ha palopalema lahi ia ʻokú ne uesia ʻa e 10-15% ʻo e ngaahi faʻeé ʻi he ngaahi fonua lahi.” Kae kehe, ko e meʻa pangó, “ko e ngaahi tuʻunga lahi taha ʻo e loto-mafasia peheé ʻoku ʻikai te nau maʻu ha fakafuofua totonu pea ʻoku ʻikai ke faitoʻo totonu,” ko e lau ia ʻa e Journal.
Ko ha mahaki ʻoku siʻi kae mafatukituki ange ʻoku hoko he ʻosi ʻa e fāʻelé ko e ʻāvanga fua hili ʻa e fāʻelé. ʻE hokosia nai ʻe he tokotaha faingataʻaʻiá ʻa e ngaahi ongo-hala, fanongo ki ha ngaahi leʻo ʻi heʻene fakakaukaú, pea mole meiate ia ʻa e meʻa ʻoku moʻoní, neongo ʻokú ne ʻatamai lelei nai ʻi ha ngaahi vahaʻa taimi kehekehe ʻi ha ngaahi houa pe ngaahi ʻaho. Ko e ngaahi tupuʻanga ʻo e ʻāvanga fua ko ení ʻoku kei taʻemahino pē, ka ʻoku fakahaaʻi ʻe Dr. Miller ko e “vaivaiʻanga fakakēnisi, mahalo ko e fakatupunga ʻe he ngaahi liliu fakaehōmoné, ʻoku hā ngali ko e meʻa tākiekina lahi tahá ia.” Ko ha tokotaha taukei fakafaitoʻo pōtoʻi te ne ʻomai nai ha faitoʻo ola lelei ki he ʻāvanga fua hili ʻa e fāʻelé.
[Puha/Fakatātā ʻi he peesi 22]
Founga ke Tokoniʻi Ai Koéa
1. Kapau ʻoku hokohoko atu ʻa e loto-mafasiá, kumi ki ha tokoni fakapalōfesinale. Ko e vave ange hoʻo fai iá, ko e vave ange ai pē ia ʻa hoʻo ʻi he hala ki he fakaakeaké. Kumi ki ha toketā anga-fakakaumeʻa ʻa ia ʻoku alāanga mo e tuʻungá. Feinga ke ʻoua ʻe ongoʻi mā ʻi hoʻo loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé pe ongoʻi mā kapau ʻoku fiemaʻu ke ke ngāueʻaki ha faitoʻo.
2. Fakamālohisino maʻu pē. Kuo fakahaaʻi ʻi he ngaahi fekumí ko e fakamālohisino maʻu peé ʻe lava ke hoko ko ha faitoʻo ola lelei ia ki he loto-mafasiá.
3. Tala ki he faʻahinga ʻoku nau ofi taha kiate koé ʻa e anga ʻo hoʻo ongoʻí. ʻOua ʻe fakamavaheʻi koe pe lōmia hoʻo ngaahi ongoʻí.
4. Manatuʻi ʻoku ʻikai fiemaʻu ke haohaoa ʻa hoʻo tokangaʻi ho falé. Feinga ke tauhi ke faingofua hoʻo moʻuí ʻaki ʻa e hangataha ki he ngaahi meʻa ʻoku fiemaʻu paú.
5. Lotu ki ha loto-toʻa mo ha anga-kātaki. Kapau ʻoku faingataʻa ke ke lotu, kole ki ha taha ke ne lotu mo koe. ʻE toloi pē nai ʻa e fakaakeaké kapau ʻokú ke kei piki ki he ngaahi ongoʻi halaiá pe ʻikai hao mahuʻingá.
[Fakamatala ʻi lalo]
a ʻOku ʻikai ke fakaongoongoleleiʻi ʻe he ʻĀ Hake! ha faʻahinga faitoʻo tefito. Ko e ngaahi fokotuʻu fakatouʻosi ki he kakai fefiné mo e kakai tangatá ʻoku ʻoatu ʻi he kupu ko ení ʻoku ʻikai ke ngāueʻaki ia ki he tuʻunga kotoa pē, pea ʻe ʻikai nai ke ngāueʻaki ʻa e ngaahi poini ʻe niʻihi ʻi ha ngaahi tuʻunga pau.
[Puha ʻi he peesi 23]
Ngaahi Faleʻi ki he Kakai Tangatá
1. Fakatokangaʻi ko e loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé ʻoku ʻikai ko e foʻui ia ʻo ho uaifí. Kapau ʻoku hokohoko atu pē ʻa hono tuʻungá, ngāue fakataha mo ia ʻi he kumi ki ha tokoni ʻa ha toketā ʻokú ne mahinoʻi ʻa e palopalemá pea ʻokú ne kaungāongoʻi.
2. Fanongo anga-kātaki ki ho uaifí. Fakatokangaʻi ʻa ʻene ngaahi ongoʻí. ʻOua ʻe hoko ʻo loto-mamahi ʻi heʻene fakakaukau taʻepaú. Tokoniʻi anga-ʻofa ia ke ne sio ki he tafaʻaki pau ʻo e ngaahi meʻá, pea fakapapauʻi ange kiate ia te ne hoko ʻo sai ange. ʻOua ʻe pehē kuo pau ke ke solova ʻa e ngaahi palopalema kotoa ʻokú ne fakamatala ki aí. ʻOkú ne fiemaʻu pē nai ʻa e fakafiemālié, ʻo ʻikai ko ha ngaahi tali totonu. (1 Tesalonaika 5:14) Manatuʻi, ko e loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé ʻokú ne ʻai ke faingataʻa ki he faʻahinga ʻoku nau tofanga aí ke nau fakakaukau lelei mo mahino.
3. Fakasiʻisiʻi ʻa e ngaahi ngāue ʻoku ʻikai fiemaʻú koeʻuhi ke ʻi ai hao taimi lahi ange ke poupou ai ki ho uaifí. Ko hoʻo fai peheé ʻe fakavaveʻi nai ai ʻa ʻene fakaakeaké.
4. Fakapapauʻi ʻoku ʻi ai hao taimi kiate koe pē. Ko e moʻui lelei fakaesino, fakaʻatamai mo fakalaumālie ʻi hoʻo tafaʻakí te ne ʻai ai ke ke malava ʻo hoko ko ha poupou lelei ange ki ho uaifí.
5. Kumi ha taha ke talanoa ki ai ʻa ia te ne fakalotolahiʻi koé, ko ha tangata matuʻotuʻa fakalaumālie nai ʻe taha ʻa ia kuo tofanga ʻa hono uaifí ʻi he loto-mafasia hili ʻa e fāʻelé.
[Fakatātā ʻi he peesi 23]
Ko e fāmili Marshall