Fakaʻilonga ʻo e Faingataʻaʻia?
“Ko Veu Lesa, ko ha tangataʻeiki taʻu 73 ʻi ha kolo ʻi Tuvalu, ʻoku ʻikai toe fiemaʻu ia ke fakahaaʻi kiate ia ʻe ha ngaahi līpooti fakasaienisi ʻoku fakaʻau ke māʻolunga ʻa e tahí,” ko e lau ia ʻa e New Zealand Herald. “Ko e ngaahi matātahi mei heʻene kei siʻí ʻoku fakaʻau ke nau puli atu. Ko e ngaahi ngoue naʻe faʻa maʻu meʻatokoni mei ai ʻa hono fāmilí kuo tāmateʻi ia ʻe he māsima ʻi he vaí. ʻI ʻEpeleli [2007], naʻe pau ai ke ne mavahe mei hono ʻapí ʻi ha tāfea tupu mei he huʻa anga-kehe ʻa e tahí ʻi he taimi māhina kakató pe māhina foʻoú, pea mo hono fetuku mai ʻe he peaú ʻa e maká mo e vevé ki aí.”
KI HE kakai ʻo Tuvalú, ko ha ʻotu motu ʻoku ʻikai ke toe laka hake ʻi he mita ʻe 4 ki ʻolunga mei he fukahi tahí, ko e fakaʻau ke mafana ange ʻa e foʻi kolopé, ʻoku ʻikai ko ha foʻi talanoa fakasaienisi pē ia, ka “ko ha meʻa moʻoni fakaʻaho,” ko e lau ia ʻa e Herald.a Kuo ʻosi mavahe ʻa e laui afe ia mei he ʻotu motú ni, pea ʻoku toe tokolahi ange mo e faʻahinga ʻoku teu ke ʻalú.
ʻI he taimi tatau, ko Robert, ʻa ia ʻoku nofo ʻi Pilisipeini, ʻAositelēliá, ʻokú ne fuʻifuʻi ʻene ngoué ʻi ha ngaahi ʻaho pau pē, ʻo ngāueʻaki ha kane—ʻikai ko ha housi. Pea kapau te ne ʻalu ki ha fufuluʻanga meʻalele ʻa ia ʻoku lava ke toe ngāueʻaki ai ʻa e vai kuo ʻosi ngāueʻakí, ʻe lava ke ne fufulu ha ngaahi konga pē ʻi heʻene meʻalelé—ko e ngaahi sioʻata sió, ngaahi matapā sioʻatá, mo e ongo peleti-fiká. Ko e hā ʻoku fakangatangata pehē ai hono ngāueʻaki ʻo e vaí? ʻOku nofo ʻa Robert ʻi ha feituʻu ʻi he fonuá ʻoku tofanga ʻi he meʻa ko ia kuo ui ko e laʻalaʻā kovi taha ʻi ha senituli. ʻOku ʻi ai ʻa e ngaahi feituʻu kehe ia ʻoku toe kovi ange. Ko e ngaahi palopalema ʻi ʻAositelēlia mo Tuvalú ko ha fakamoʻoni ia ʻo e fakaʻau ke mafana ange ʻa e foʻi kolopé?
Meʻa ʻOku Tomuʻa Fakahaaʻi ʻe he Niʻihi
ʻOku tui ʻa e tokolahi ko e ngaahi meʻa ʻoku fai ʻe he tangatá ko ha tupuʻanga lahi ia ʻo e fakaʻau ke mafana ange ʻa e foʻi kolopé, ʻa ia ʻoku ʻi ai nai hono ngaahi nunuʻa fakatuʻutāmaki ki he anga ʻo e ʻeá mo e ʻātakaí. Ko e fakatātaá, ko e vaia ko ia ʻa e konga lahi ʻo e fonua ʻaisí pea mo e tupulaki ʻa e ngaahi ʻōsení ʻi he mafana ʻa e vaí ʻoku lava ke ne fakatupunga ʻa e lēvolo ʻo e tahí ke māʻolunga vave ʻaupito. Ko e ngaahi ʻotu motu māʻulalo hangē ko Tuvalú ʻe malava ke puli atu ia, hangē ko e malava ke pehē mo e ngaahi konga lahi ʻo Netaleni mo Fololitá, ʻa ia ko e feituʻu pē ia ʻe ua ʻo ʻikai lau ki ai ʻa e toe ngaahi feituʻu kehé. ʻOku laui miliona ʻa e kakai ʻe lava ke mole honau ngaahi ʻapí pea ʻe pau ai ke nau mavahe mei he ngaahi feituʻu hangē ko Shanghai mo Calcutta, pea pehē ki he ngaahi konga ʻo Pengikolotesi.
ʻI he taimi tatau, ko e kake ki ʻolunga ʻa e fua māfaná ʻoku lava ke ne fakatupu ha ngaahi afā, ngaahi tāfea, mo e ngaahi laʻalaʻā lahi ange. ʻI he ʻotu Himaleiá, ko e ngaahi fuʻu konga ʻaisi lalahi ʻoku fakaʻau ke puli atu—mei he ngaahi feituʻu ʻa ia ko e matavai kinautolu ki ha ngaahi vaitafe ʻe fitu—ʻoku malava ke tupu mei ai ʻa e ngaahi nounou ʻi he vai foʻou ki he peseti ʻe 40 ʻo e tokolahi ʻo e kakai ʻo e māmaní. ʻOku toe ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki mo e laui afe ʻo e ngaahi faʻahinga ʻo e fanga manú, ʻo kau ai ʻa e fanga pea ʻi he polé, ʻa ē ʻoku nau nōfoʻi lahi taha ʻi he ʻaisí. Ko e moʻoni, kuo ʻosi fakahaaʻi ʻe he ngaahi fakamatalá ko e tokolahi ʻo e fanga peá ʻoku nau tutue pea aʻu ʻa e niʻihi ki he tuʻunga fiekaia ʻaupito.
Ko e kake ki ʻolunga ʻa e fua māfaná ʻoku toe malava ke hoko ai ʻa e mafola ʻa e mahakí ʻi hono fakaʻatā ʻa e namú, kutú, mo e ngaahi meʻamoʻui fakamafola-mahaki kehe, ʻo kau ai ʻa e talingelingá, ke nau aʻu ki he ngaahi feituʻu lahi ange. “Ko e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku fakatupunga ʻe he liliu ʻa e anga ʻo e ʻeá ʻoku meimei kovi tatau pē ia mo e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku fakatupu ʻe he ngaahi meʻatau fakaniukiliá,” ko e lau ia ʻa e Bulletin of the Atomic Scientists. “ʻOku faingataʻa ange nai ke ʻiloʻi vave ʻa hono ngaahi haʻahaʻá . . . , ka ʻi he ʻosi mai ha hongofuluʻi taʻu ʻe tolu ki he fā ʻe lava ʻe he liliu ʻi he anga ʻo e ʻeá ke ne fakatupunga ha maumau taʻealafakaleleiʻi ki he ngaahi ʻātakai ʻoku fakatuʻunga mei ai ʻa e kei moʻui ʻa e ngaahi sōsaieti fakaetangatá.” ʻIkai ko ia pē ka ko ha fakamatala ʻoku toe fakatuʻatamaki angé, ʻoku tui ʻa e kau saienisi ʻe niʻihi ko e kaunga ʻa e ngaahi liliu ko iá ki he fakaʻau ke mafana ange ʻa e foʻi kolopé ʻoku ʻasi vave ange ia ʻi he meʻa naʻa nau ʻamanekiná.
ʻOku totonu ke tau tui ki he ngaahi fakamatala tokamuʻa ko ʻení? ʻOku ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki moʻoni ʻa e moʻui ʻi he foʻi māmaní? ʻOku pehē ʻe he kau tui veiveiua ki he fakaʻau ke mafana ange ʻa e foʻi kolopé ʻoku ʻikai ha makatuʻunga ia ʻo e ngaahi fakamatala tokamuʻa fakamanavahē peheé. ʻOku veiveiua ʻa e niʻihi ia. Ko ia, ko e hā ʻa e meʻa ʻoku moʻoní? ʻOku ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻa e kahaʻu ʻo e foʻi māmaní—pea mo hoʻotautolú?
[Fakamatala ʻi lalo]
a “Ko e fakaʻau ke mafana ange ʻa e foʻi kolopé” ʻoku ʻuhinga ia ki ha tupulekina fakalūkufua ʻi he fua māfana ʻi he ʻatimosifia ʻo e māmaní mo e ngaahi ʻōsení.