LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w99 1/1 p. 21-25
  • Feinga ke Hoko “ko e Tangata Ngaue ʻOku ʻIkai Mā”

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Feinga ke Hoko “ko e Tangata Ngaue ʻOku ʻIkai Mā”
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1999
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ngāue ʻi he Tau Tahi Siamané
  • Ko ha Huelo ʻo e Māmá ʻi ha Keliʻanga Malala
  • Ako ke Mapuleʻi ʻEku ʻItá
  • Ko ha Taimi-Tēpile Femoʻuekina kae Fiefia
  • Ngaahi Monū Lahi Ange ʻo e Ngāué
  • Tutui Atu Neongo ʻa e Ngaahi ʻAhiʻahí
  • Lau Tohi Tapú—Ko e Matavai ʻo e Mālohi ʻi he Kotoa ʻEku Moʻuí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2011
  • ʻI he Tokoni ʻa Sihová, Naʻa Mau Hao Moʻui Ai ʻi he Founga-Pule Fakaaoaó
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
  • KO E HĀ ʻE LAVA KE U TOTONGI KIA SIHOVA? ●
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2009
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1999
w99 1/1 p. 21-25

Feinga ke Hoko “ko e Tangata Ngaue ʻOku ʻIkai Mā”

FAKAMATALA FAI ʻE ANDRÉ SOPPA

Naʻe hoko taʻemapuleʻi ʻa e Tau II ʻa Māmaní, ʻo ne fakahoko ai ʻa e lingitoto lahi mo e ʻamanaki tuēnoa ʻoku taʻealafakamatalaʻi ʻi hono haʻahaʻá. ʻI he tuʻunga ko ha tangata tauhi fakaʻilonga ʻi he Tau Tahi Siamané naʻe tuʻu ofi ki Narvik, ʻi Noaue, naʻe malava ai ke u sio tonu ki he anga-fakamamahi tōtuʻa ʻa e tangatá ki he tangatá. ʻI he poʻulí, ʻi he malumalu ʻo e ngaahi teleʻa fangaʻutá, ko e fakaʻofoʻofa fakalangi ʻo e ngaahi maama fakatokelaú naʻá ne taki au ke u fakaʻuta loloto atu ki he moʻuí. Naʻá ku fakapapauʻi ko e ʻOtua ko ia naʻá ne fakatupu ʻa e ngaahi meʻa peheé ʻe ʻikai lava ke tupu mei ai ʻa e tuʻunga fakavalevale ʻo e taú.

NAʻE fāʻeleʻi au ʻi he 1923 ʻi he kiʻi kolo siʻisiʻi ko Lassoth (ʻi Pōlani he taimí ni), ofi ki he kauʻāfonua Sekí, pea naʻá ku tupu hake ʻi ha fāmili faama masiva. Naʻe lotu Katolika ʻeku ongo mātuʻá, pea naʻe hoko ʻa e lotú ko ha konga mahuʻinga ʻaupito ʻi heʻemau moʻuí. Kae kehe, ki muʻa ange naʻe kamata ke ʻi ai ʻeku veiveiua fekauʻaki mo ʻeku lotú. ʻI homau koló, naʻe ʻi ai ʻa e fāmili Palotisani ʻe tolu, pea naʻe fakasītuʻaʻi ʻa e faʻahingá ni ʻe he feituʻu Katolika ko iá. Naʻe ʻikai lava ke mahino kiate au pe ko e hā naʻe pehē ai ení. Naʻe akoʻi kiate kimautolu ʻi he ʻapiakó ʻa e fehuʻi mo e tali fakalotú. Ka ʻi he ʻaho ʻe taha ʻi heʻeku kole ange ki he pātelé ke ne fakamatalaʻi mai ʻa e Tolu-Tahaʻi-ʻOtuá, ko e tali pē naʻe fai mai kiate aú ko hono taaʻi tuʻo hongofulu au ʻaki ʻa e vaʻakaú. Ka neongo ia, ko e meʻa naʻe hoko ʻi heʻeku taʻu 17 naʻá ne fakapapauʻi ai ʻa ʻeku fakaʻatā au mei he siasí. Naʻe mālōlō ʻa e ongo mātuʻa ʻeku faʻeé ʻo vāmamaʻo māhina ʻe taha, pea naʻe ʻikai ha paʻanga feʻunga ʻa ʻeku faʻeé ke totongiʻaki ʻa e ongo ouau putu ʻe ua ʻa e siasí. Ko ia, naʻá ne kole ange ki he pātelé pe ʻe lava ke ne toki totongi ange ʻamui. “Naʻe ʻi ai ʻa e ʻū meʻa ʻa hoʻo ongo mātuʻá, ʻikai ko ia?” ko ʻene talí ange ia. “Fakatau atu ia, pea ngāueʻaki ʻa e paʻangá ki he putú.”

ʻI ha ngaahi taʻu siʻi ki muʻa ai, hili ʻa e hoko ʻo maʻu mafai ʻa Hitilā ʻi he 1933, naʻe ʻikai ke toe fakaʻatā kimautolu ke lea faka-Pōlani; naʻe pau ke mau lea faka-Siamane. Ko e faʻahinga naʻe fakafisí, pe naʻe ʻikai lava ke nau ako ʻa e lea faka-Siamané, naʻa nau pulia māmālie atu​—ʻi hono ʻave ki he ngaahi kemi fakamamahí, ʻa ia naʻe toki tala mai ki mui kiate kimautolu. Naʻa mo e hingoa ʻo homau koló naʻe liliu ia ki ha hingoa faka-Siamane, ko e Grünfliess. Naʻá ku nofo mei he akó ʻi hoku taʻu 14, pea koeʻuhi naʻe ʻikai te u kau ʻi he kautaha Toʻutupu ʻa Hitilaá, naʻe faingataʻa ai ʻeku kumi ha ngāué. Neongo ia, naʻe faifai pē, ʻo haea au ke u hoko ko ha tuki ukamea akoako. ʻI heʻene kamata pē ʻa e taú, naʻe fai ʻa e ngaahi lotu ʻi he siasí maʻa Hitilā pea ki he ngaahi konga kau Siamané. Naʻá ku fifili pe naʻe fai ʻe he faʻahi ʻe tahá ha ngaahi lotu meimei tatau ki ha ikuna.

Ngāue ʻi he Tau Tahi Siamané

ʻI Tīsema 1941, naʻá ku fakamoʻoni hingoa ai maʻá e Tau Tahi ʻa Siamané, pea ʻi he kamataʻanga ʻo e 1942, naʻe ʻave ai au ki he matāfonua Noaué ke ngāue ʻi ha vaka asiasi. Naʻe vaheʻi kimautolu ki he ngāue fakafeʻao ʻi he vahaʻa ʻo Trondheim mo Oslo, ʻi hono fakafeʻao ʻa e ngaahi vaka uta kau tau, ngaahi mahafu, pe koloa. Ko e lolotonga ko ia ʻo ʻeku ʻi tahí naʻá ku fanongo ai ki he ongo kauvaka ʻe toko ua naʻá na talanoa fekauʻaki mo e ngataʻanga ʻo e māmaní ʻo hangē ko ia naʻe tomuʻa tala ʻi he Tohitapú. Neongo naʻá na ilifia ke talanoa fakahāhā, naʻá na tala mai kiate au naʻe feohi ʻena ongo mātuʻá mo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ka naʻe ʻikai ke na muimui ki heʻenau faʻifaʻitakiʻangá. Ko e ʻuluaki taimi eni naʻá ku fanongo ai ʻi he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.

ʻI he ngataʻanga ʻo e taú, naʻe taki pōpula kimautolu ʻe he kau Pilitāniá ʻo ʻave ki he kau ʻAmeliká ke fakafoki ki Siamane. Ko e faʻahinga ʻo kimautolu ʻa ia ko honau ngaahi ʻapí ʻi he taimi ko ení naʻe ʻi he konga ʻa Lūsiá naʻe ʻave kinautolu ki ha kemi pōpula ʻi Liévin, ʻi he fakatokelau ʻo Falaniseé, ke ngāue ʻi he ngaahi keliʻanga malalá. Naʻe hoko eni ʻi ʻAokosi 1945. ʻOku ou manatuʻi ʻa ʻeku ʻeke ange ki he taha ʻo e kau leʻo Falaniseé pe naʻe lotu hā. “Katolika,” ko ʻene talí mai ia. Koeʻuhi ko au foki ko ha Katolika, naʻá ku ʻeke ange kiate ia pe ko e hā kuó ma hoko ai ko e filí? “ʻOku ʻikai ha ʻaonga ia ʻo e feinga ke mahinoʻí. Ko hono angá pē ia,” ko ʻene talí ia. Kiate au naʻe taʻeʻuhinga ʻa e fetauʻaki mo fetāmateʻaki ʻa e kakai ʻi he lotu tatau.

Ko ha Huelo ʻo e Māmá ʻi ha Keliʻanga Malala

ʻI hoku ʻuluaki ʻaho ʻi he keliʻanga malalá ʻi he tafaʻaki ʻo e kau keli malala ʻo e feituʻú, naʻe vahevahe mai ai kiate au ʻe ha taha ko Evans Emiot ʻa ʻene sanuisí. Ko ʻene haʻú mei Ohio, ʻi he ʻIunaite Seteté, ka kuó ne nofo ʻi Falanisē ʻi ha ngaahi taʻu. Naʻá ne talanoa mai kiate au fekauʻaki mo ha māmani ʻa ia heʻikai ke toe ʻi ai ha tau. Ko ʻene fakakaukau anga-ʻofá naʻá ku ofo ai. Naʻe ʻikai haʻane fakafili mai kiate au neongo ko ha Siamane au pea ko ha ʻAmelika ia. Naʻe ʻikai te ma toe fetuʻutaki ka ʻi he kamataʻanga ʻo e 1948 naʻá ne ʻomai kiate au ʻa e kiʻi tohi naʻe fakakaveinga ko e “The Prince of Peace.” Ko e toki taimi ia naʻá ku ako ai ki ha ʻOtua anga-lelei ʻa ia ʻoku fehiʻa ʻi he taú​—ko e faʻahinga ʻOtua ia naʻá ku fakakaukauloto ki ai ʻi heʻeku siofi ʻa e ngaahi maama fakatokelaú. Naʻá ku fakapapauʻi ke kumi ʻa e lotu ko ia naʻá ne akoʻi ení. Ka koeʻuhi naʻe ngāue ʻa Evans ʻi he feituʻu ia ʻe taha ʻo e keliʻanga malalá, naʻe ʻikai malava ke u fetuʻutaki ai kiate ia. Naʻá ku ʻalu takai holo ʻi he ngaahi kulupu fakalotu kehekehe kotoa ʻi he kemi fakapōpulá, ʻo ʻeke pe naʻa nau ʻilo ha meʻa fekauʻaki mo e kiʻi tohí, ka naʻe ʻikai pē ha ola.

Faifai atu pē, ʻi ʻEpeleli 1948, naʻe tukuange au mei he kemi fakapōpulá peá u hoko ko ha tokotaha ngāue tauʻatāina. ʻI he Sāpate pē hono hokó, naʻá ku ʻohovale ai he fanongo ki he kiʻi fafangu ʻoku tā ʻi he halá. He fiefia moʻoni ē ko au ʻi heʻeku sio kia Evans! Ko ia mo ha kulupu ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová naʻa nau tui ha ngaahi papa tuʻuaki naʻe fanongonongo ai ʻa e kaveinga ʻo ha malanga maʻá e kakaí. Ko e Fakamoʻoni naʻá ne tā ʻa e fafangú ko Marceau Leroy, ko ha mēmipa ia he taimí ni ʻo e Kōmiti Vaʻa ʻi Falaniseé. Naʻe fakafeʻiloaki au ki ha Pōlani lea faka-Siamane ko hono hingoá ko Joseph Kulczak, ʻa ia naʻe faingataʻaʻia ʻi he ngaahi kemi fakamamahí koeʻuhi ko ʻene tuí. Naʻá ne fakaafeʻi au ke haʻu ki he fakatahá ʻi he efiafi ko iá. Naʻe ʻikai ke mahino kiate au ʻa e konga lahi ʻo e meʻa naʻe leaʻaki aí, ka ʻi he taimi naʻe hiki ai ʻa e nima ʻo e tokotaha kotoa pē naʻe maʻu fakatahá, naʻá ku ʻeke ki he tokotaha hoko mai kiate aú pe ko e hā naʻa nau fai pehē aí. “Ko e faʻahinga kinautolu ʻa ia ʻe lava ke nau ō ʻo malanga ʻi Dunkerque he uike kahaʻú.” “ʻE lava ke u haʻu?” ko ʻeku ʻeké ange ia. “ʻŌ, ʻio!” ko ʻene talí mai ia. Ko ia ʻi he Sāpate hono hokó naʻá ku malanga fale ki he fale ai. Neongo naʻe ʻikai loto-lelei ʻa e tokotaha kotoa pē naʻa mau fetaulakí, naʻá ku fiefia ai pea vave ʻa ʻeku malanga tuʻumaʻú.

Ako ke Mapuleʻi ʻEku ʻItá

Taimi nounou ʻi he hili iá, naʻe kamata ke malanga ʻa e Kau Fakamoʻoní ʻi he ngaahi ʻapitanga sōtia ʻa ia naʻe nofo ai ʻa e kau pōpula Siamane kuo fakatauʻatāiná. Naʻe ʻikai faingofua eni kiate au, koeʻuhi he naʻe ʻiloa au ʻi ai ʻi heʻeku fakapoʻulí. ʻI he taimi naʻe fakafisi ai ha taha ke tokanga maí, naʻá ku fakamanaʻi ia, ʻo pehē ange: “Kapau heʻikai te ke tokanga, ʻe ʻi ai ʻa e kovi ʻe hoko.” ʻI he taimi ʻe taha lolotonga ʻa ʻeku ngāue ʻi he keliʻanga malalá, naʻe aʻu ʻou tukiʻi ha tokotaha ʻa ia naʻe manuki kia Sihova.

Kae kehe, ʻi he tokoni ʻa Sihová, naʻe malava ai ke u fai ʻa e ngaahi liliu ʻi hoku angaʻitangatá. ʻI he ʻaho ʻe taha, lolotonga ʻemau malanga ʻi he ngaahi ʻapitanga sōtia ko ení, naʻe fai ai ʻe ha kulupu ʻo e kau tangata ʻa ia naʻe fuʻu lahi ʻenau inu ʻolokaholó ha fakafaingataʻaʻia ki he niʻihi ʻo e Kau Fakamoʻoní. ʻI hono ʻiloʻi ʻo ʻeku fakapoʻuli vavé, naʻe feinga ʻa e fanga tokoua naʻa mau oó ke taʻofi au mei haʻaku kau ki ai, ka ko e taha ʻo e kau tangatá naʻá ne lue mai kiate au ʻi he fakamanamana pea kamata ke vete ʻa hono sāketí. Naʻá ku hifo mei heʻeku pasikalá, ʻo ʻoange kiate ia ʻa e pasikalá ke ne pukepuke, peá u ala ki hoku ongo kató. Naʻá ne fuʻu ʻohovale ʻi he meʻá ni ʻo ne fanongo ai ki he meʻa naʻá ku leaʻakí. Naʻá ku tala ange kiate ia ke ʻalu ki ʻapi ʻo mohe pea toki haʻu ki he malanga maʻá e kakaí. Ko e meʻa ia naʻe hokó, ʻi he 3:00 efiafi, ko ia ē kuó ne haʻu! Naʻe iku ʻo tali ʻe he kau pōpula ki muʻa ʻe toko 20 nai ʻa e pōpoakí. Ka kiate au, naʻe papitaiso au ʻi Sepitema 1948.

Ko ha Taimi-Tēpile Femoʻuekina kae Fiefia

Naʻe ʻomai kiate au ʻa e fatongia ko hono tokangaʻi ʻa e ngaahi feituʻu ʻa ia te mau malanga aí pea mo hono kumi ha ngaahi feituʻu ʻa ia ʻe lava ke mau fai ai ʻa e ngaahi malanga maʻá e kakaí. Ke fakahoko ení naʻá ku fononga ai ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻi he kilomita nai ʻe 50 ʻi heʻeku kiʻi paikí, ki muʻa ʻi he ngāue he sifi poʻuli ʻi he ngaahi keliʻangá. ʻI he ngaahi fakaʻosinga leva ʻo e uiké, naʻa mau ō pasi ai ki he feituʻú pea fakahifo ai ʻa e kau malanga ʻe toko ua pe toko fā fakataha mo e tokotaha malangá. ʻI he ngaahi kolo lalahi angé, ʻi hono maʻu ha feituʻu feʻungamālié, naʻa mau fokotuʻutuʻu leva ʻemau ngaahi katoletá ke ngāueʻaki ko ha tuʻuʻanga malanga. Naʻa mau faʻa tui ʻa e ngaahi papa tuʻuakí ke tuʻuakiʻaki ʻa e kaveinga ʻo e malanga maʻá e kakaí ʻa ia naʻa mau fakaafeʻi ki ai ʻa e kakaí.

Ko e 1951 naʻá ku fetaulaki ai mo Jeannette Chauffour, ko ha Fakamoʻoni mei Reims. Ko e feʻofaʻaki ia ʻi he ʻuluaki fesiofakí pē, pea ʻi he taʻu ʻe taha ki mui ai, ʻi Mē 17, 1952, naʻá ma mali ai. Naʻá ma hiki ki Pecquencourt, ko ha kolo keli malala ofi ki Douai. Kae kehe, naʻe vave ʻa ʻeku kamata ke mahamahakí. Naʻe ʻilo ʻoku ou maʻu ʻa e silikōsisi, ko ha mahaki ʻo e halanga mānavá ko e fakatupunga ʻe he ngāue ʻi he ngaahi keliʻanga malalá, ka naʻe ʻikai lava ke maʻu haʻaku toe faʻahinga ngāue kehe. Ko ia ai, ʻi he 1955, lolotonga ʻa e ʻasemipilī fakavahaʻapuleʻanga ʻi Nuremberg, Siamané, naʻe kole mai ai ke ma tokoniʻi ha kiʻi fakatahaʻanga ʻi Kehl, ko ha kiʻi kolo ngaohiʻanga koloa ʻi he Rhine, naʻá ma ʻatā ke hiki ki ai. ʻI he taimi ko iá, naʻe toko 45 pē ʻa e kau malanga ʻi he fakatahaʻangá. ʻI he taʻu ʻe fitu hoko mai naʻá ma ngāue ai mo e fakatahaʻanga ko ení, naʻe tupulaki ai ʻa e tokolahi ʻo e kau malangá ki he toko 95.

Ngaahi Monū Lahi Ange ʻo e Ngāué

ʻI he sio kuo ʻosi fokotuʻu maʻu ʻa e fakatahaʻangá, naʻá ma kole ai ki he Sōsaietí ki ha vāhenga-ngāue ʻi Falanisē ʻi he tuʻunga ko ha ongo tāimuʻa makehe. Naʻá ma ʻohovale lahi, ʻi hono vaheʻi kimaua ki Pālesi. Naʻe fonu ʻi he fiefia lahi ʻa e māhina ʻe valu naʻá ma fakamoleki ʻi aí. ʻI hono fakatahaʻí, ko Jeannette mo au naʻá ma maʻu ʻa e monū ko hono fai ʻo e ngaahi ako Tohitapu ʻe 42. Ko e toko nima ʻo ʻema kau akó naʻa nau papitaiso lolotonga ʻema nofo aí, pea ko e toko 11 kehe naʻa nau tali hokohoko ʻa e moʻoní.

Koeʻuhi naʻá ma nofo ʻi he Kuata Latina, naʻá ma faʻa fetaulaki ai mo e kau palōfesa mei he Sorbonne. Ko ha palōfesa mālōlō ʻo e filōsofiá ʻa ia naʻá ne fai ʻa e fakamoʻui mahakí naʻe ako Tohitapu pea iku ʻo ne hoko ko ha taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. ʻI he ʻaho ʻe taha naʻá ku kamata ai ha talanoa Tohitapu mo ha ʻenisinia sivile ʻa ia naʻe fetuʻutaki vāofi mo ha kau faiako Pātele. Naʻá ne haʻu ki homa ʻapātimení ʻi he tolú efiafi pea mavahe ʻi he hongofulú he pō ko iá. Naʻá ma ʻohovale, ʻi heʻene toe foki mai ki homa matapaá ʻi ha houa ʻe taha mo e konga mei ai. Naʻá ne talanoa mo ha Pātele ʻa ia naʻe ʻikai lava ke ne tali ʻa ʻene ngaahi fehuʻi fekauʻaki mo e kikite ʻa e Tohitapú. ʻI he tahá hengihengi, naʻá ne foki ai ki ʻapi, ʻo toe foki mai pē ʻi he fitú. Naʻe faai mai pē, ʻo toe hoko mo ia ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko ha fieinua pehē ki he moʻoní naʻe hoko ia ko ha fakalototoʻa lahi ki hoku uaifí mo au.

Hili ʻa e ngāue ʻi Pālesí, naʻe fakaafeʻi au ke u ngāue ko ha ʻovasia fefonongaʻaki ʻi he hahake ʻo Falaniseé. Ko ha fiefia moʻoni ia kiate kimaua ke ʻaʻahi ki he ngaahi fakatahaʻanga lea faka-Falanisē mo faka-Siamané, ʻo fakalotolahiʻi ʻa e fanga tokouá. Lolotonga e ʻaʻahi ki he fakatahaʻanga Rombas, ʻi Lorraine, naʻá ku fetaulaki ai mo Stanislas Ambroszczak. Ko ha Pōlani ia naʻe ngāue ʻi ha vakauku ʻo e Faʻahi Fakatahataha lolotonga ʻa e taú pea naʻe tau ʻi he potu tahi Noaué. Naʻá ma ʻi he ongo tafaʻaki fepakí lolotonga ʻe fefolauʻaki ʻi he potu tahi tatau. ʻI he taimi ko ení ko e ongo tokoua kimaua naʻá ma ngāue fakataha ʻi he tauhi ki hotau ʻOtuá ʻa Sihova. ʻI he taimi ʻe taha ʻi ha ʻasemipilī ʻi Pālesi, naʻá ku sio ai ki ha taha naʻá ku ʻiloʻi. Ko ha komanitā ia ʻo ha kemi ʻa ia naʻá ku ngāue pōpula ai ʻi he hahake ʻo Falaniseé. He fiefia moʻoni ē ko kimaua ke ngāue fakataha lolotonga ʻa e fakataha-lahí! ʻOku pehē ʻa e mālohi ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ʻi heʻene liliu ʻa e ngaahi fili ki muʻá ke hoko ko e fanga tokoua mo e ngaahi kaumeʻa ofi!

Ko e meʻa pangó, hili ʻa e taʻu ʻe 14 ʻi he ngāue fefonongaʻakí, naʻe pau ke u tuku ia koeʻuhi ko ʻeku fakaʻau ke mahamahaki angé. Kae kehe, ko hoku uaifí mo au naʻá ma fakapapauʻi ke hokohoko atu hono tauhi ʻo Sihová ki he lelei taha ʻo ʻema malavá. Ko ia naʻá ma maʻu ʻa e nofoʻanga mo e ngāue ʻi he kolo ko Mulhouse, ʻi he hahake ʻo Falaniseé, peá ma hoko ko e ongo tāimuʻa (ongo ʻevangeliō taimi-kakato).

Ko e toe fiefia lahi ʻi he faai mai ʻa e ngaahi taʻú ko ʻeku kau ʻi he langa ʻo e ngaahi Fale Fakatahaʻangá. ʻI he 1985, naʻe kole mai ai kiate au ke u fokotuʻutuʻu ha timi langa ki he hahake ʻo Falaniseé. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e kau tufunga pōtoʻi mo hono akoʻi ʻa e kau ngāue pole loto-fiengāué, naʻa mau malava ai ʻo fokotuʻu ha timi ʻa ia kuo kau ʻi hono langa pe fakaleleiʻi ʻa e ngaahi holo laka hake he 80, ʻo ʻai ke nau taau maʻá e lotu ʻa Sihová. Pea he fiefia moʻoni ē ko au, ʻi he 1993, ke ngāue ʻi he langa ʻo ha Holo ʻAsemipilī mo ha Fale Fakatahaʻanga ʻe nima ʻi Kiana Falanisē, ʻAmelika Tonga!

Tutui Atu Neongo ʻa e Ngaahi ʻAhiʻahí

ʻOku lava moʻoni ke u pehē laka hake he taʻu ʻe 50 ʻo e ngāue fakateokalati he kuohilí, kuo fakafonuʻaki ʻeku moʻuí ʻa e fiefia lahi mo e ngaahi monū ʻo e ngāué. Ko e meʻa fakamamahí, ko siʻoku uaifí, ʻa ia naʻá ku nofo mo ia ʻi he taʻu ʻe 43, naʻá ne mālōlō ʻi Tīsema 1995. Lolotonga ko ha taimi ia ʻo e mamahi lahi​—pea ʻoku ou kei mamahi pē he ʻahó ni​—ʻoku ʻomai kiate au ʻe Sihova ʻa e mālohi, pea kuo fai mai kiate au ʻe he fanga tokoua mo e tuofāfine fakalaumālié ʻa e ʻofa mo e poupou ʻa ia ʻokú ne kiʻi fakasiʻisiʻi atu ʻa e mamahí ʻi he faai mai ʻa e taimí.

ʻOku ou kei manatuʻi lelei pē ʻa e ngaahi lea ʻa ha tokoua pani ʻi ha ʻasemipilī ʻi Munich, Siamane, ʻi he 1963. “André,” ko ʻene leá mai ia, “ʻoua ʻe sio ki he toʻohemá pe ki he toʻomataʻú. Ko e fanga tokoua ʻi he ngaahi kemi fakamamahí naʻa nau fou atu ʻi he ngaahi ʻahiʻahi. ʻI he taimi ní ʻoku fakafalala pē ʻiate kitautolu ʻa e hokohoko atú. Kuo pau ke ʻoua ʻaupito naʻa tau fakaʻofaʻia ʻiate kitautolu. Ko ia tutui atu!” Kuó u tauhi maʻu pē eni ʻi heʻeku fakakaukaú. ʻI he taimí ni ʻi he ʻikai lava ʻo loko fai ha meʻa lahi koeʻuhi ko ʻeku mahamahakí mo e hoholo ʻo toe motuʻa angé, ko e ngaahi lea ʻoku maʻu ʻi he Hepelu 6:​10 ko ha matavai tuʻumaʻu ia ʻo e fakafiemālie kiate au: “Talaʻehai ʻoku fai taʻetotonu ʻa e ʻOtua ke ne fakangaloʻi hoʻomou ngaue, mo e ʻofa ki hono huafa.” ʻIo, ko e ngāue ʻi he ngāue ʻa Sihová ʻa e monū lahi taha ʻe lava ke maʻu ʻe ha taha. ʻI he taʻu ʻe 50 kuohilí, ko ʻeku taumuʻá, pea ko ia pē eni ʻoku kei ʻi aí, ke hoko “ko e tangata ngaue ʻoku ʻikai mā.”​—2 Timote 2:15.

[Fakatātā ʻi he peesi 22]

Ko e sīpinga vaka naʻá ku ngāue ai ʻi he teleʻa fangaʻuta ʻo Noaué

[Fakatātā ʻi he peesi 23]

Malanga ʻi ha pasikala ʻi he fakatokelau ʻo Falaniseé

[Fakatātā ʻi he peesi 23]

Ngaahi fokotuʻunga katoleta naʻe ngāue ko ha tuʻuʻanga malanga ʻi he malanga maʻá e kakaí

[Fakatātā ʻi he peesi 24]

Mo hoku uaifí, ko Jeannette, ʻi heʻema malí ʻi he 1952

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share