ʻOku Fakahā ʻe Sihova Hono Lāngilangí ki he Kau Anga-Fakatōkilaló
“Koe totogi oe agavaivai [pe anga-fakatōkilaló] moe manavahe kia Jihova koe koloa, moe ogoogolelei [pe lāngilangi], moe moui.”—PALOVEPI 22:4, PM.
1, 2. (a) ʻOku anga-fēfē hono fakahāhā ʻe he tohi ʻa Ngāué ko Sitīvení “ko e tangata naʻe fonu ʻi he tui mo e Laumālie Māʻoniʻoni”? (e) Ko e hā ʻa e fakamoʻoni ko Sitīvení naʻe anga-fakatōkilalo?
KO Sitīvení “ko e tangata naʻe fonu ʻi he tui mo e Laumālie Māʻoniʻoni.” Naʻá ne toe “fonu kelesi mo mafai.” ʻI he tuʻunga ko e taha ʻo e muʻaki kau ākonga ʻa Sīsuú, naʻá ne fakahoko ʻa e ngaahi fakaʻilonga mo e ngaahi tala fakaekikite ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí. ʻI he taimi ʻe taha, naʻe tuʻu hake ai ha kau tangata ke fakakikihi mo ia, “ka naʻe ʻikai te nau lava ke tali ʻa e poto mo e fakalaumālie o ʻene lea.” (Ngāue 6:5, 8-10) ʻOku hā mahino ko Sitīvení ko ha tokotaha ako lelei ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá, pea naʻá ne taukapoʻi mālohi ia ʻi he ʻao ʻo e kau taki lotu Siu ʻo hono taimí. Ko hono fakaongoongolelei fakaikiikí, ʻoku lēkooti ʻi he Ngāue vahe 7, ʻoku fakamoʻoni ia ki heʻene mahuʻingaʻia lahi ʻi hono fakaeʻa māmālie ʻo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá.
2 ʻI he ʻikai ke hangē ko e kau taki lotu ko iá, ʻa ia ko honau tuʻungá mo ʻenau ʻiló naʻá ne ʻai kinautolu ke nau ongoʻi māʻolunga ange ʻi he kakai lāuvalé, naʻe anga-fakatōkilalo ʻa Sitīveni ia. (Mātiu 23:2-7; Sione 7:49) Neongo ʻene mataotao ʻi he Tohi Tapú, naʻá ne fiemālie ʻaupito ke ʻoange kiate ia ʻa e ngafa ke “tufa [meʻakai] ʻi he ngaahi tepile” koeʻuhi kae malava ʻa e kau ʻapositoló ke līʻoa kinautolu ki he “hūfia, mo e tufa ʻo e folofola.” Naʻe maʻu ʻe Sitīveni ha ongoongo-lelei ʻi he lotolotonga ʻo e fanga tokouá pea naʻe fili ai ia ke hoko ko e taha ʻo e kau tangata ʻe toko fitu kuo fakaongoongolelei mai ke nau fai ʻa e tufa fakaʻaho ko ʻeni ʻo e meʻakaí. Naʻá ne tali anga-fakatōkilalo ʻa e ngafa ko iá.—Ngāue 6:1-6.
3. Ko e hā ʻa e fakahāhā tuʻu-ki-muʻa ʻo e ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá naʻe hokosia ʻe Sitīvení?
3 Ko e anga-fakatōkilalo ʻa Sitīvení, fakataha mo ʻene fakalaumālié mo e anga-tonú, naʻe ʻikai ke taʻefakatokangaʻi ia ʻe Sihova. ʻI he taimi naʻe faifakamoʻoni ai ʻa Sitīveni ki he fuʻu tokolahi fakafili ʻo e kau taki Siu ʻi he Sanetalimí, naʻe sio ʻa hono kau fakafepakí “pea tā ko hono fofonga naʻe hangē ko e fofonga ʻo ha angelo.” (Ngāue 6:15) Ko hono fōtungá ko e fōtunga ʻo ha talafekau ʻa e ʻOtuá, fakataha mo e melino naʻe haʻu mei he ʻOtua ʻo e lāngilangí, ʻa Sihova. ʻI he hili hono fai ha fakamoʻoni loto-toʻa ki he kau mēmipa ʻo e Sanetalimí, naʻe hokosia ʻe Sitīveni ha fakahāhā tuʻu-ki-muʻa ʻo e ʻofa maʻataʻatā ʻa e ʻOtuá. “Kuo fonu ia ʻi he Laumālie Maʻoniʻoni; pea ʻi heʻene sio fakamamaʻu ki he langi naʻa ne ʻilo ʻa e Sikaina [pe lāngilangi] ʻo e ʻOtua, pea mo Sisū ʻoku ne tuʻu mei he toʻomataʻu ʻo e ʻOtua.” (Ngāue 7:55) Naʻe toe fakapapauʻi ʻe he vīsone fakaholomamatá ni kia Sitīveni ʻa e tuʻunga ʻo Sīsū ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá pea ko e Mīsaiá. Naʻe fakaivimālohiʻi ʻe he meʻá ni ʻa e tokotaha anga-fakatōkilalo ko Sitīvení pea fakatuipauʻi ai kiate ia naʻá ne maʻu ʻa e hōifua ʻa Sihová.
4. Ko hai ʻoku fakahā ki ai ʻe Sihova hono lāngilangí?
4 Hangē ko ia ʻoku fakahāhaaʻi ʻe he vīsone naʻe ʻoange kia Sitīvení, ʻoku fakahā ʻe Sihova hono lāngilangí mo ʻene taumuʻá ki he faʻahinga tāutaha manavahē-ʻOtua ko ia ʻoku nau anga-fakatōkilalo pea ʻoku nau fakamahuʻingaʻi ʻa honau vahaʻangatae mo iá. “Koe totogi oe agavaivai [pe anga-fakatōkilaló] moe manavahe kia Jihova koe koloa, moe ogoogolelei [pe lāngilangi], moe moui,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú. (Palovepi 22:4, PM) Ko ia ai, ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke tau mahinoʻi ʻa e meʻa ko ia ko e anga-fakatōkilalo moʻoní, ʻa e founga ʻoku malava ke tau fakatupulekina ai ʻa e ʻulungāanga mahuʻinga ko iá, pea mo e founga te tau maʻu ʻaonga ai mei hono fakahāhā ia ʻi he ngaahi tafaʻaki kotoa pē ʻo e moʻuí.
Anga-Fakatōkilaló—Ko ha ʻUlungāanga Fakaʻotua
5, 6. (a) Ko e hā ʻa e anga-fakatōkilaló? (e) Kuo anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Sihova ʻa e anga-fakatōkilaló? (f) ʻOku totonu ke fēfē hono ueʻi kitautolu ʻe he anga-fakatōkilalo ʻa Sihová?
5 ʻE fakaʻohovale nai ki he niʻihi ʻa e pehē ko Sihova ko e ʻOtuá, ʻa e tokotaha māʻolunga taha mo lāngilangiʻia taha ʻi he ʻunivēsí, ko e faʻifaʻitakiʻanga lahi taha ia ʻo e anga-fakatōkilaló. Naʻe pehē ʻe Tuʻi Tēvita kia Sihova: “Kuo ke ʻomi kiate au ho pā fakamoʻui: pea ko ho nima toʻomataʻu kuo ne poupou mai, pea ko hoʻo fakaalaala [pe anga-fakatōkilaló] kuo u hoko ai ʻo fuʻu lahi.” (Sāme 18:35) ʻI hono fakamatalaʻi ʻa Sihova ʻoku anga-fakatōkilaló, naʻe ngāueʻaki ʻe Tēvita ha foʻi lea faka-Hepelū tefito ʻoku ʻuhinga ki he “punou hifo.” Tuku kehe ʻa e foʻi lea “anga-fakatōkilalo,” ko e ngaahi foʻi lea kehe ʻoku felāveʻi ki he foʻi lea tefito tatau pē ko iá ʻoku kau ai ʻa e “fakatōkilalo,” “anga-vaivai,” mo e “afeitaulalo.” Ko ia, naʻe fakahāhā ʻe Sihova ʻa e anga-fakatōkilaló ʻi he taimi naʻá ne tuku hifo ai ia ke ne feangainga mo e tangata taʻehaohaoa ko Tēvitá pea ngāueʻaki ia ko ʻEne tuʻi fakafofonga. Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻe he fakamatala ʻi ʻolunga ʻo e Sāme 18, naʻe maluʻi mo tokoniʻi ʻe Sihova ʻa Tēvita, ʻo fakahaofi ia “mei he nima ʻo hono fili fuape, kaeʻumaʻa mei he nima ʻo Saula.” Ko ia ai, naʻe ʻilo ʻe Tēvita ko ha faʻahinga tuʻunga-lahi pe lāngilangi pē naʻá ne maʻu nai ʻi he tuʻunga ko e tuʻí naʻe fakatuʻunga ia ʻi he ngāue anga-fakatōkilalo ʻa Sihova maʻaná. Naʻe tokoniʻi ʻe he ʻilo ko iá ʻa Tēvita ke ne anga-fakatōkilalo maʻu ai pē.
6 Fēfē kitautolu? Kuo hāngaifofonga mai ʻa Sihova ʻoku taau ke akoʻi kiate kitautolu ʻa e moʻoní, pea kuó ne foaki mai nai kiate kitautolu ʻa e ngaahi monū makehe ʻo e ngāué fakafou ʻi heʻene kautahá, pe kuó ne ngāueʻaki nai kitautolu ʻi ha founga ke fakahoko ʻa hono finangaló. ʻOku totonu ke fēfē ʻetau ongoʻí fekauʻaki mo e kotoa ʻo e ngaahi meʻá ni? ʻIkai ʻoku totonu ke tau anga-fakatōkilalo? ʻIkai ʻoku totonu ke tau fakamālō ki he anga-fakatōkilalo ʻa Sihová pea fakaʻehiʻehi mei hono hakeakiʻi kitautolú, ʻa ia ko hono moʻoní ʻe taki atu ia ki he tuʻutāmakí?—Palovepi 16:18; 29:23.
7, 8. (a) Naʻe anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻa e anga-fakatōkilalo ʻa Sihová ʻi heʻene ngaahi feangainga mo Manasé? (e) ʻI he founga fē ʻoku hanga ai ʻe Sihova, pea pehē kia Manase, ʻo fokotuʻu mai ha faʻifaʻitakiʻanga kiate kitautolu ke muimui ai ʻi hono fakahāhā ʻa e anga-fakatōkilaló?
7 Kuo ʻikai ngata pē ʻi hono fakahāhā ʻe Sihova ʻa e anga-fakatōkilalo lahí ʻi hono fai ʻa e ngaahi feangainga mo e kau tangata taʻehaohaoá ka kuó ne toe fakahāhā ha loto-lelei ke fakaaʻu atu ʻa e mēsí ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau fakakaukau fakatōkilaló, naʻa mo hono ʻohake, pe hakeakiʻi ʻa e faʻahinga ʻoku nau fakavaivaiʻi kinautolú. (Sāme 113:4-7) Ko e fakatātaá, fakakaukau angé ki he meʻa fekauʻaki mo Tuʻi Manase ʻo Siutá. Naʻá ne ngāuehalaʻaki hono tuʻunga lāngilangi ko e tuʻí ke pouaki ai ʻa e lotu loí pea “ne hulu ʻene fai ʻa e meʻa naʻe tau kovi ki he finangalo ʻo Sihova, ʻo langaʻi ʻene houhau.” (2 Kalonikali 33:6) Fakaʻosí, naʻe tautea ʻe Sihova ʻa Manase ʻaki hono fakaʻatā ke toʻo ia mei hono taloní ʻe he tuʻi ʻo ʻAsīliá. ʻI he pilīsoné, naʻe hanga ai ʻe Manase ʻo “fakamokomoko ʻa e finangalo ʻo Sihova ko hono ʻOtua, pea ne matuʻaki fakavaivaiʻi ia,” ko ia naʻe toe fakafoki ia ʻe Sihova ki he taloni ʻi Selusalemá, pea hoko ai ʻa Manase ʻo ‘ʻilo ko Sihova pe ʻa e ʻOtuá.’ (2 Kalonikali 33:11-13) ʻIo, naʻe faai mai, ʻo fakahōifuaʻi ʻe he tuʻunga ʻo e fakakaukau fakatōkilalo ʻa Manasé ʻa Sihova, ʻa ia ʻi he tafaʻaki ʻe tahá naʻá ne fakahāhā ai ʻa e anga-fakatōkilalo ʻaki hono fakamolemoleʻi ia pea toe fakafoki ia ki he tuʻunga tuʻí.
8 Ko e loto-lelei ʻa Sihova ke fakamolemolé mo e fakakaukau fakatomala ʻa Manasé ʻoku tokonaki mai ai kiate kitautolu ha ngaahi lēsoni mahuʻinga ʻi he anga-fakatōkilaló. ʻOku totonu ke tau manatuʻi maʻu pē ko e founga ʻoku tau fakafeangai ai ki he faʻahinga ko ia kuo nau fakalotomamahiʻi nai kitautolú pea mo e fakakaukau ʻoku tau fakahāhaaʻi ʻi he taimi ʻoku tau faiangahala aí ʻoku malava ke kaunga ia ki he founga ʻoku fakafeangai mai ai ʻa Sihova kiate kitautolú. Kapau ʻoku tau fakamolemoleʻi loto-lelei ʻa e ngaahi faihala ʻa e niʻihi kehé pea fakahā anga-fakatōkilalo ʻetau ngaahi halá, ʻoku malava ai ke tau hanga kia Sihova ki heʻene mēsí.—Mātiu 5:23, 24; 6:12.
Fakahaaʻi ʻa e Lāngilangi Fakaʻotuá ki he Kau Anga-Fakatōkilaló
9. Ko ha fakaʻilonga ʻo e vaivai ʻa e anga-fakatōkilaló? Fakamatalaʻi.
9 Kae kehe, ko e anga-fakatōkilaló mo e ngaahi ʻulungāanga ʻoku fekauʻaki mo iá, ʻoku ʻikai totonu ke ʻavehalaʻi ia ʻo pehē ko ha fakaʻilonga ia ʻo e vaivai pe ko ha hehema ke fakamolemoleʻi ʻa e meʻa ʻoku halá. Hangē ko ia ʻoku fakapapauʻi mai ʻe he Tohi Tapu Māʻoniʻoní, ko Sihová ʻoku anga-fakatōkilalo, ka neongo ia ʻokú ne fakahāhā ʻa e houhau totonu mo e mālohi fakaofo ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai iá. Koeʻuhi ko ʻene anga-fakatōkilaló, ʻoku fai ai ʻe Sihova ʻa e tokanga lelei, pe vakai makehe, ki he faʻahinga ko ia ʻoku nau fakakaukau fakatōkilaló, lolotonga iá ʻokú ne fakamamaʻo mei he faʻahinga ʻoku nau pōlepolé. (Sāme 138:6) Kuo anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Sihova ʻa e vakai makehe ki heʻene kau sevāniti anga-fakatōkilaló?
10. Ko e hā ʻoku fakahaaʻi ʻe Sihova ki he kau anga-fakatōkilaló, hangē ko ia ʻoku fakahā ʻi he 1 Kolinito 2:6-10?
10 ʻI heʻene taimi kotofa pē ʻaʻana pea fakafou ʻi he halanga fetuʻutakiʻanga kuó ne filí, kuo fakahaaʻi ai ʻe Sihova ki he kau anga-fakatōkilaló ʻa e ngaahi fakaikiiki fekauʻaki mo hono fakahoko ʻo ʻene taumuʻá. Ko e ngaahi fakaikiiki lāngilangiʻiá ni ʻoku kei fufū ia mei he faʻahinga ʻoku nau falala loto-pōlepole, pe pīkitai taʻeʻunua ki he poto pe fakakaukau ʻa e tangatá. (1 Kolinito 2:6-10) Ka ko e kau anga-fakatōkilaló, ʻi hono ʻoange kiate kinautolu ha mahino totonu fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa Sihová, ʻoku ueʻi ai kinautolu ke nau fakalāngilangiʻi ʻa Sihova koeʻuhi ʻoku nau fakamahuʻingaʻi ʻa hono lāngilangi fakaueʻilotó ʻo toe lahi ange.
11. ʻI he ʻuluaki senitulí, naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe he niʻihi ʻa e ʻikai ha anga-fakatōkilaló, pea naʻe anga-fēfē hono fakamoʻoniʻi ʻa e kaungakovi ʻa e meʻá ni kiate kinautolú?
11 ʻI he ʻuluaki senitulí, ko e tokolahi, kau ai ʻa e niʻihi naʻa nau taukaveʻi ko e kau Kalisitiane kinautolú, naʻa nau fakahāhā ʻa e ʻikai ha anga-fakatōkilaló pea naʻa nau tūkia ʻi he meʻa naʻe fakahaaʻi ʻe he ʻapositolo ko Paulá kiate kinautolu ʻo fekauʻaki mo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá. Naʻe hoko ʻa Paula “ko e aposetolo ʻo e Senitaile,” ka naʻe ʻikai hoko ia koeʻuhi ko hono fonuá, akó, taʻumotuʻá, pe lēkooti lōloa ʻo e ngaahi ngāue leleí. (Loma 11:13) ʻOku faʻa hoko, ʻo fakakaukau ʻa e faʻahinga tāutaha ʻoku fakakaukau fakakakanó ki he ngaahi meʻá ni ko e ngaahi meʻa tefito ia ʻokú ne fakapapauʻi ʻa e faʻahinga ʻoku totonu ke ngāueʻaki ʻe Sihova ko ʻene meʻangāué. (1 Kolinito 1:26-29; 3:1; Kolose 2:18) Kae kehe, ko Paulá ko e fili ia ʻa Sihova, ʻo fehoanaki mo ʻEne ʻofa maʻataʻataá mo ʻene taumuʻa māʻoniʻoní. (1 Kolinito 15:8-10) Ko e faʻahinga ko ia naʻe fakamatalaʻi ʻe Paula ko e “haʻa aposetolo makehe atu na,” pea pehē ki he kau fakafepaki kehé, naʻa nau fakafisi ke tali ʻa Paula mo ʻene fakaʻuhinga mei he Tohi Tapú. Naʻe hanga ʻe he ʻikai ke nau anga-fakatōkilaló ʻo taʻofi kinautolu mei hono maʻu ʻa e ʻilo mo e mahino fekauʻaki mo e founga lāngilangiʻia ʻoku fakahoko ai ʻe Sihova ʻene taumuʻá. ʻOfa ke ʻoua ʻaupito naʻa tau fakafuofuahalaʻi pe tomuʻa fakamāuʻi ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku fili ʻe Sihova ke ngāueʻaki ki hono fakahoko hono finangaló.—2 Kolinito 11:4-6.
12. ʻOku anga-fēfē hono fakahāhā ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Mōsesé ʻoku hōifua ʻa Sihova ki he faʻahinga ko ia ʻoku anga-fakatōkilaló?
12 ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku lahi ʻa e ngaahi fakatātā ʻi he Tohi Tapú ʻoku fakahaaʻi ai ʻa e anga hono fakahaaʻi ʻa e hōifua ki he kakai anga-fakatōkilaló ʻaki ha maʻalifekina ʻo e lāngilangi ʻo e ʻOtuá. Ko Mōsese, “nae agavaivai ia, o lahi hake” ʻi he kau tangata kotoa pē, naʻá ne sio ki he lāngilangi ʻo e ʻOtuá pea maʻu mo ha vahaʻangatae fekoekoeʻi mo ia. (Nomipa 12:3, PM) Ko e tangata anga-fakatōkilalo ko ʻení, ʻa ia naʻá ne fakamoleki ʻa e taʻu ʻe 40 ʻi he tuʻunga ko ha tauhi-sipi māʻulalo, ngalingali ko e konga lahi ʻo ia naʻe fakahoko ʻi he Muitolotolo ʻAlepeá, naʻe hōifua lahi ai ʻa e Tokotaha-Fakatupú ʻi he ngaahi founga lahi. (Ekisoto 6:12, 30) ʻI he poupou ʻa Sihová, naʻe hoko ʻa Mōsese ko e tangata-lea pea mo e tokotaha-fokotuʻutuʻu tefito ia ʻo e puleʻanga ʻIsilelí. Naʻá ne fetuʻutaki mo e ʻOtuá. Fakafou ʻi ha vīsone, naʻá ne mamata ai ki he “anga totonu ʻo Sihova.” (Nomipa 12:7, 8; Ekisoto 24:10, 11) Ko e faʻahinga naʻa nau tali ʻa e sevāniti anga-fakatōkilalo mo e fakafofonga ko ʻeni ʻo e ʻOtuá naʻe tāpuakiʻi foki mo kinautolu. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ʻe tāpuakiʻi kitautolu kapau ʻoku tau tali mo talangofua ki he palōfita ʻoku lahi ange ʻia Mōsesé, ʻa Sīsū, pea pehē ki he “tamaioeiki agatonu mo boto” naʻá ne fakanofó.—Mātiu 24:45, 46, PM; Ngāue 3:22.
13. Naʻe anga-fēfē hono fakahaaʻi ʻa e lāngilangi ʻo Sihová ki he kau tauhi-sipi anga-fakatōkilalo ʻi he ʻuluaki senitulí?
13 Ko hai naʻe ‘malama ki ai ae ngeia oe Eikí [Sihová]’ fakataha mo e fanongonongo fakaeʻāngelo ʻo e ongoongo lelei ʻo hono ʻaloʻi “ae Fakamoui, aia ko Kalaisi koe Eiki”? Naʻe ʻikai ke fai ia ki he kau taki lotu ʻulu-māʻolungá pe ki he kakai mahuʻinga ʻi he ngaahi tuʻunga māʻolungá ka ki he kau tauhi-sipi anga-fakatōkilalo naʻe “nofo i he goue, o leohi e nau faga sibi i he bouli.” (Luke 2:8-11, PM) Ko e faʻahinga tāutahá ni naʻe ʻikai ke fakamahuʻingaʻi lahi ʻi honau tuʻunga potó mo ʻenau ngāué. Neongo ia, ko e faʻahinga kinautolu naʻe fakatokangaʻi ʻe Sihova pea fili ke ʻuluaki fakahā kiate kinautolu ʻa e ʻaloʻi ʻo e Mīsaiá. ʻIo, ʻoku fakaʻilo ʻe Sihova hono lāngilangí ki he faʻahinga anga-fakatōkilalo mo manavahē-ʻOtuá.
14. Ko e hā ʻa e ngaahi tāpuaki mei he ʻOtuá ʻoku hoko ki he faʻahinga ko ia ʻoku anga-fakatōkilaló?
14 Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi fakatātaá ni? ʻOku nau fakahāhaaʻi mai ʻoku hōifua ʻa Sihova mo fakahaaʻi ʻa e ʻilo mo e mahino fekauʻaki mo ʻene taumuʻá ki he kau anga-fakatōkilaló. ʻOkú ne fili ʻa e faʻahinga tāutaha ko ia ʻoku ʻikai nai te nau aʻusia ʻa e ngaahi meʻa ʻe niʻihi ʻoku ʻamanekina ʻe he tangatá pea ngāueʻaki kinautolu ko e fetuʻutakiʻanga ia ʻo ʻene taumuʻa lāngilangiʻiá ki he niʻihi kehé. ʻOku totonu ke ueʻi kitautolu ʻe he meʻá ni ke hokohoko atu ʻetau hanga kia Sihová, ki heʻene Folofola fakaekikité pea ki heʻene kautahá ki ha tataki. ʻOku malava ke tau fakapapauʻi ʻe hokohoko fakaʻilo ʻe Sihova ki heʻene kau sevāniti anga-fakatōkilaló ʻo fekauʻaki mo hono fakaeʻa ʻa ʻene taumuʻa lāngilangiʻiá. Naʻe fanongonongo ʻe he palōfita ko ʻĒmosí: “Talaʻehai ʻe fai ʻe Atonai Sihova ha meʻa, ka te ne fukefuke ki heʻene kau tamaioʻeiki ko e kau palofita ʻa e meʻa kuo tuʻutuʻuni.”—Emosi 3:7.
Fakatupulekina ʻa e Anga-Fakatōkilaló pea Maʻu ʻa e Hōifua ʻa e ʻOtuá
15. Ko e hā kuo pau ai ke tau ngāue ke tauhi maʻu ʻa e anga-fakatōkilaló, pea ʻoku anga-fēfē hono fakahaaʻi mai ʻeni ʻi he tuʻunga ʻo Tuʻi Saula ʻo ʻIsilelí?
15 Ke maʻu ʻa e hōifua fakaʻotua tuʻuloá, kuo pau ke tau hanganaki anga-fakatōkilalo. ʻOku ʻikai ko e anga-fakatōkilaló pē pea anga-fakatōkilalo maʻu ai pē. ʻOku malava ke mole mei ha taha ʻa e anga-fakatōkilaló pea tō ki he loto-pōlepolé mo e hakeakiʻi-kitá, ʻa ia ʻoku taki atu ai ki he ʻafungi mo e tuʻutāmaki. Ko e meʻa tofu pē ia naʻe fai ʻe Saula, ko e fuofua tokotaha naʻe pani ko e tuʻi ʻo ʻIsilelí. ʻI he taimi naʻe fuofua fili ai iá, naʻá ne ongoʻi ‘siʻi ʻi heʻene vakai ʻaʻaná.’ (1 Samiuela 15:17) Kae kehe, ʻi he hili ʻene pule ʻi he foʻi taʻu pē ʻe ua, naʻá ne tōʻongaʻaki ai ʻa e ʻafungí. Naʻá ne taʻetokaʻi ʻa e fokotuʻutuʻu ʻa Sihova ki hono fai ʻo e ngaahi feilaulaú fakafou ʻi he palōfita ko Sāmiuelá, pea naʻá ne filioʻi ha ngaahi kalofanga ki heʻene fai pē ʻe ia ʻa e ngaahi meʻa ko iá. (1 Samiuela 13:1, 8-14) Ko e kamataʻanga ʻeni ʻo ha holongā meʻa naʻe fakahaaʻi mahino ai ʻa e ʻikai ke ne anga-fakatōkilaló. Ko hono olá naʻe mole ai ʻa e laumālie ʻo e ʻOtuá mo ʻene hōifuá, ʻa ia naʻe faai atu pē ʻo iku ai ki heʻene mate fakamā. (1 Samiuela 15:3-19, 26; 28:6; 31:4) ʻOku hā mahino mai ʻa e lēsoní: Kuo pau ke tau ngāue ke tauhi maʻu ʻa e anga-fakatōkilaló mo e anganofó pea fakavaivaiʻi ʻa e ngaahi ongoʻi ʻo e fakamahuʻingaʻi-kitá, ʻo fakaʻehiʻehi mei ha ngaahi tōʻonga ʻafungi pē ʻe iku ai ki he taʻehōifua ʻa Sihová.
16. ʻE malava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he fakalaulauloto atu ki hotau vahaʻangatae mo Sihová pea mo hotau kaungā faʻahinga ʻo e tangatá ke tau fakatupulekina ʻa e anga-fakatōkilaló?
16 Neongo ʻoku ʻikai ke fakahokohoko mai ʻa e anga-fakatōkilaló ia ko ha konga ʻo e fua ʻo e laumālie ʻo e ʻOtuá, ko ha ʻulungāanga fakaʻotua ia kuo pau ke fakatupulekina. (Kaletia 5:22, 23; Kolose 3:10, 12) Koeʻuhi ʻoku fekauʻaki ia mo ha tuʻunga ʻo e fakakaukaú—ʻa ia, ko e anga ʻo ʻetau vakai kiate kitautolú mo e niʻihi kehé—ko hono fakatupulekina ʻo e anga-fakatōkilaló ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e feinga papau. Ko e fakakaukau fakamātoato mo fakalaulauloto ki hotau vahaʻangatae mo Sihová pea mo hotau kaungā faʻahinga ʻo e tangatá ʻoku malava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau hanganaki anga-fakatōkilalo. ʻI he vakai mai ʻa e ʻOtuá, ko e kakano taʻehaohaoa kotoa pē ʻoku hangē ko e mohuku lanu matá ʻa ia ʻoku tupu hake ʻi ha taimi, pea mōmoa leva mo mae. ʻOku hangē tofu pē ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ha fanga heʻe ʻi ha ngoué. (Aisea 40:6, 7, 22) ʻOku maʻu ʻe ha foʻi lauʻi musie ʻe taha ha ʻuhinga ke pōlepole ai koeʻuhi pē ʻoku kiʻi lōloa ange ia ʻi he ngaahi lauʻi musie kehe ko ē? ʻOku maʻu ʻe ha kiʻi heʻe ha ʻuhinga ke ne pōlepole ai ʻi heʻene malavá koeʻuhi pē ko e lava ke ne hopo ʻo kiʻi mamaʻo ange ʻi he fanga heʻe kehé? ʻOku ngali vale ke aʻu ʻo fakakaukau pehē. Ko ia ai, naʻe fakamanatu ʻe he ʻapositolo ko Paulá ki hono kaungā Kalisitiané: “Ko hoʻo makehe atu na, ko e ngaue ʻa hai? he ʻoku ʻi ai haʻo meʻa naʻe ʻikai foaki? pea kapau leva ko hoʻo maʻu foaki, ko e ha ʻoku ke polepole ai, ʻo hange ko e toko taha kuo ne maʻu ʻiate ia pe?” (1 Kolinito 4:7) ʻI he fakalaulauloto atu ki he ngaahi konga Tohi Tapu hangē ko ʻení ʻoku malava ke tokoniʻi ai kitautolu ke tau fakatupulekina mo fakahāhā ʻa e anga-fakatōkilaló.
17. Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ʻa e palōfita ko Tanielá ke ne fakatupulekina ʻa e anga-fakatōkilaló, pea ko e hā ʻoku malava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau fai ʻa e meʻa tatau?
17 Naʻe talaki ʻa e palōfita Hepelū ko Tanielá ko ha “tangata ʻofeina lahi” ʻi he vakai mai ʻa e ʻOtuá koeʻuhi ko ʻene “fakavaivai” iá, ʻa ia, koeʻuhi ko ʻene anga-fakatōkilaló. (Taniela 10:11, 12) Ko e hā naʻá ne tokoniʻi ʻa Taniela ke ne fakatupulekina ʻa e anga-fakatōkilaló? ʻUluakí, naʻá ne fakahāhā ʻa e falala taʻeueʻia kia Sihova, ʻo hanga maʻu pē kiate ia ʻi he lotu. (Taniela 6:10, 11) ʻIkai ngata aí, ko Tanielá ko ha tokotaha ako tōtōivi mo fakaueʻiloto totonu ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa ia naʻe tokoniʻi ai ia ke ne hanganaki tokangataha ki he taumuʻa lāngilangiʻia ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne toe loto-lelei ke fakahā ʻene ngaahi tōnounoú, ʻo ʻikai ko e ngaahi tōnounou pē ʻa hono kakaí. Pea naʻá ne mahuʻingaʻia moʻoni ʻi hono pouaki ʻa e tuʻunga māʻoniʻoni ʻa e ʻOtuá, ʻikai ko haʻaná. (Taniela 9:2, 5, 7) ʻE lava ke tau ako mei he faʻifaʻitakiʻanga tuʻu-ki-muʻa ʻa Tanielá pea feinga ke fakatupulekina mo fakahāhā ʻa e anga-fakatōkilaló ʻi he ngaahi tafaʻaki kotoa pē ʻo ʻetau moʻuí?
18. Ko e hā ʻa e lāngilangi ʻoku fakatatali mai ki he faʻahinga ʻoku nau fakahāhā ʻi he ʻahó ni ʻa e anga-fakatōkilaló?
18 “Koe totogi oe agavaivai [pe anga-fakatōkilaló] moe manavahe kia Jihova koe koloa, moe ogoogolelei [pe lāngilangi], moe moui,” ko e lau ia ʻa e Palovepi 22:4 (PM). ʻIo, ʻoku hōifua ʻa Sihova ki he faʻahinga ʻoku nau anga-fakatōkilaló, pea ko hono olá ko e lāngilangi mo e moʻui. ʻI he hili ʻene meimei tukuange ʻene ngāue ki he ʻOtuá pea toe fakatonutonu ʻe Sihova ʻene fakakaukaú ki muí, naʻe fakahā anga-fakatōkilalo ʻe he tokotaha-tohi-saame ko ʻĒsafé: “Te ke faleʻi au, ʻo taki hala, pea hili ia te ke tali fakahu au ki he kololia [pe lāngilangí].” (Sāme 73:24) Fēfē ʻa e ʻahó ni? Ko e hā ʻa e lāngilangi ʻoku fakatatali mai ki he faʻahinga ʻoku nau fakahāhā ʻa e anga-fakatōkilaló? Tānaki atu ki hono maʻu ha vahaʻangatae fakahōifua mo faitāpuekina mo Sihová, ʻoku malava ke nau fakatuʻotuʻa atu ke sio ki hono fakahoko ʻo e ngaahi lea fakamānavaʻi ʻa Tuʻi Tēvitá: “ʻE maʻu ʻa e fonua ʻe he faʻa kataki; pea te nau fefiefiaʻi ʻi he melino lahi.” Ko ha kahaʻu lāngilangiʻia moʻoni ē!—Sāme 37:11.
ʻOkú Ke Manatuʻi?
• ʻOku anga-fēfē ʻa e hoko ʻa Sitīveni ko ha faʻifaʻitakiʻanga ʻo ha tokotaha anga-fakatōkilalo ʻa ia naʻe fakahaaʻi ki ai ʻe Sihova Hono lāngilangí?
• ʻI he ngaahi founga fē kuo fakahāhaaʻi ai ʻe Sihova ko e ʻOtuá ʻa e anga-fakatōkilaló?
• Ko e hā ʻa e ngaahi fakatātā ʻoku nau fakahāhā ʻoku fakaeʻa ʻe Sihova hono lāngilangí ki he kau anga-fakatōkilaló?
• ʻE malava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Tanielá ke tau fakatupulekina ʻa e anga-fakatōkilaló?
Mālohi kae Anga-Fakatōkilalo
ʻI he fakataha-lahi ʻi he 1919 ʻi Cedar Point, Ohio, U.S.A, ʻa e Kau Ako Tohi Tapú (ʻoku ʻiloa he taimí ni ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová), ko e taʻu 50 ko J. F. Rutherford, ʻa ia naʻá ne tokangaʻi ʻa e ngāué ʻi he taimi ko iá, naʻe pole fiefia ia ke hoko ko ha tokotaha fekau, ʻi hono toʻo ʻa e ngaahi kató mo taki ʻa e kau maʻu fakataha-lahí ki honau ngaahi lokí. ʻI he ʻaho fakaʻosi ʻo e fakataha-lahí, naʻá ne fakafiefiaʻi ʻa e kau fanongo ʻe toko 7,000 ʻaki ʻa e ngaahi leá ni: “Ko ha ʻamipasitoa koe ʻa e Tuʻi ʻo e ngaahi tuʻí mo e ʻEiki ʻo e ngaahi ʻeikí, ʻi hono fanongonongo ki he kakaí . . . ʻa e puleʻanga lāngilangiʻia ʻo hotau ʻEikí.” Neongo ko Tokoua Rutherford ko ha tangata ʻo e tuipau mālohi, ʻiloa ʻi he leaʻaki mālohi mo ʻikai fakangaloku koeʻuhi ko e meʻa naʻá ne tui ki ai ko e moʻoní, naʻá ne toe anga-fakatōkilalo loto-moʻoni ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, ʻo faʻa tapua mai ia ʻi heʻene ngaahi lotu ʻi he lotu pongipongi ʻi Pētelí.
[Fakatātā ʻi he peesi 9]
Ko Sitīveni, naʻe mataotao ʻi he Tohi Tapú, naʻá ne anga-fakatōkilalo ʻo tufa meʻakai
[Fakatātā ʻi he peesi 10]
Naʻe fakahōifua kia Sihova ʻa e fakakaukau fakatōkilalo ʻa Manasé
[Fakatātā ʻi he peesi 12]
Ko e hā naʻá ne ʻai ʻa Taniela ko ha “tangata ʻofeina lahi”?