LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w04 10/1 p. 24-28
  • Ko ha Ako ʻOku Hokohoko Atu ʻi he Kotoa ʻo e Moʻuí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko ha Ako ʻOku Hokohoko Atu ʻi he Kotoa ʻo e Moʻuí
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2004
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko e ʻAonga ʻo e Ngaahi Tākiekina Paú
  • Fakaivimālohi ʻe he Ngaahi ʻAhiʻahí
  • Feangainga mo e Ngaahi Ongoʻi Taʻefeʻungá
  • Mei he Konitinēniti Pakukaá ki he Motu Siuelí
  • Malanga mo Faiako ʻi Suli Langikā
  • Ngaahi Liliu mo e Ngaahi Fakakaukau
  • Naʻe Akoʻi Au ʻe Sihova ke Fai Hono Finangaló
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2012
  • Ko Hono ʻIloʻi ʻa e Meʻa ʻOku Totonú mo Hono Fai Iá
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • Ko e Ngaahi Fili Totonú Naʻe Iku Ia ki he Ngaahi Tāpuaki Tuʻuloa
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2007
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2004
w04 10/1 p. 24-28

Talanoa ki he Moʻuí

Ko ha Ako ʻOku Hokohoko Atu ʻi he Kotoa ʻo e Moʻuí

FAKAMATALA FAI ʻE HAROLD GLUYAS

Ko e manatu ki ha feituʻu mei heʻeku kei siʻí kuó u manatuʻi maʻu ia ʻo laka hake ʻi he taʻu ʻe 70. Naʻá ku tangutu ʻi he peito ʻo e fineʻeikí, ʻo sio ki ha leipolo ʻa ia naʻe tuʻu ai ʻa e hingoa ko e “Ceylon Tea.” Naʻe toe ʻi ai ha fakatātā ʻo ha kakai fefine ʻoku nau paki ʻa e ngaahi lauʻi tī ʻi he ngaahi ngoue lau maʻuiʻui lanu mata ʻo Sīloní (ko Suli Langikā ia he taimi ní). Ko e feituʻu ko ení, ʻi heʻene mamaʻo ʻaupito mei homau ʻapi pakukā ʻi he Fakatonga ʻo ʻAositelēliá, naʻá ne ueʻi ʻa ʻeku fakakaukaulotó. Kuo pau pē ko ha fonua fakaʻofoʻofa mo fakalotomāfana ʻa Sīloni! Naʻe ʻikai ʻi ai haʻaku laveʻiloa ʻi he taimi ko iá te u fakamoleki ʻa e taʻu ʻe 45 ʻo ʻeku moʻui ko ha misinalé ʻi he motu fakaʻofoʻofa ko iá.

ʻI ʻEPELELI 1922, naʻe fāʻeleʻi ai au ʻi ha māmani naʻe kehe ʻaupito ia mei he māmani ʻo e ʻaho ní. Naʻe ngāue ʻa hoku fāmilí ʻi ha faama uite mavahe ofi ki he kolo ʻuta mamaʻo ko Kimba, naʻe tuʻu ʻo ofi ki he loto-mālie ʻo e fuʻu konitinēniti ʻo ʻAositelēliá pea ʻi he ngataʻanga fakatonga ʻo e toafa lahi ʻo e kolo ʻuta mamaʻo ʻo ʻAositelēliá. Naʻe lahi ʻa e tuʻunga fakatuʻutāmaki ʻi he moʻuí, ʻo kau ki ai ha faitau tuʻumaʻu mo e laʻalaʻaá, ngaahi mahaki ʻi he ʻinisēkité mo e vela lahi fakaʻulia. Naʻe ngāue mālohi ʻa ʻeku faʻeé ke tokangaʻi ʻa e tangataʻeikí mo kimautolu ʻa e fānau ʻe toko onó ʻi ha ʻapi ʻuta ʻa ia ko ha kiʻi fale siʻisiʻi naʻe ngaohi mei ha ngaahi lauʻi kapa.

Neongo ia, kiate au ko e kolo ʻuta mamaʻó ko ha feituʻu ia ʻo e tauʻatāina mo e fiefia. ʻOku ou manatuʻi ʻa ʻeku ofo ʻi he kei siʻí heʻeku sio ki ha ngaahi timi ʻo e fanga pulu mālohi ʻoku nau fakaʻataʻatā ʻa e mohuku vao ʻikai ngoueʻí pe ko e leʻo ʻo e havilí ʻi he ngaahi afā ʻoneʻoné ʻi heʻene kāpui lahi ʻa e feituʻu ʻutá. Ko ia ko ʻeku ako ʻi he moʻuí naʻe kamata fuoloa moʻoni ia ki muʻa ke u kamata kau atu ki ha kiʻi ʻapiako siʻisiʻi, faiako ʻe toko taha, pea naʻe kilomita ʻe nima ʻa e lue ki ai mei ʻapí.

Naʻe lotu ʻa ʻeku ongo mātuʻá, neongo naʻe ʻikai ʻaupito te na maʻu ʻa e lotú—ko e ʻuhinga tefitó ko e mamaʻo ʻa homau fāmá ki koló. Neongo ia, ʻi he konga ki muʻa ʻo e 1930 tupú, naʻe kamata ke fanongo ai ʻa e fineʻeikí ki he ngaahi malanga Fakatohitapu naʻe fai ʻe Fakamaau Rutherford, ʻa ia naʻe fakamafola ʻi he uike taki taha mei ha fale fakamafola lea ʻi ʻAtelaite. Naʻá ku fakakaukau au ko Fakamaau Rutherford ko ha tokotaha malanga ia ʻi ʻAtelaite, pea naʻe ʻikai te u loko mahuʻingaʻia ai. Ka ʻi he uike taki taha naʻe tatali vēkeveke ai ʻa e fineʻeikí ki he ngaahi fakamafola ʻo e malanga ʻa Rutherford pea fanongo tokanga ki he palalā mai ʻa hono leʻó mei heʻemau letiō maka motuʻá.

ʻI ha efiafi vela mo efua ʻe taha, naʻe tuʻu ai ha loli palepale motuʻa ʻi muʻa ʻi homau ʻapí pea hifo mai ai ki tuʻa ha ongo tangata teunga lelei. Ko e ongo Fakamoʻoni ʻa Sihova kinaua. Naʻe fanongo ʻa e fineʻeikí ki heʻena pōpoakí peá ne ʻoange ʻa e paʻanga ki ha ngaahi tohi lahi, ʻa ia naʻá ne kamata lau leva. Naʻe maongo mātuʻaki loloto kiate ia ʻa e ngaahi tohí ni ʻo vave ai ʻene kole ki he tangataʻeikí ke ʻave ia ki he ngaahi kaungāʻapí koeʻuhi ke lava ʻo ne talanoa kia kinautolu fekauʻaki mo e meʻa naʻá ne ʻiló.

Ko e ʻAonga ʻo e Ngaahi Tākiekina Paú

Naʻe ʻikai fuoloa mei heni kuo fakamālohiʻi ai ʻe he ʻātakai faingataʻa ʻo e kolo ʻuta mamaʻó ke mau hiki ki he kolo lahi ko ʻAtelaité, ʻa ia naʻe kilomita ʻe 500 ʻa hono mamaʻó. Naʻe kamata ke feohi ʻa homau fāmilí mo e Fakatahaʻanga ʻAtelaite ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová pea fai ai ha fakalakalaka fakalaumālie. Naʻe toe fakangata ʻi heʻemau hikí ʻa ʻeku ako anga-mahení. Naʻe ʻosi ʻa ʻeku akó ʻi heʻeku taʻu 13 pē, ʻi hono fakakakato ʻa e kuleiti fitú. Naʻá ku maʻu ha natula anga-tōtōʻohi, ʻa ia naʻe mei lavangofua ke taki atu ai au ke mamaʻo mei he ngaahi ngāue fakalaumālié ka ne taʻeʻoua ʻa e tokoni ʻa e fanga tokoua lelei ʻe niʻihi—ko e kau tāimuʻa, pe kau faifekau taimi-kakato—ʻa ia naʻa nau mahuʻingaʻia fakafoʻituitui ʻiate au.

ʻI he faai mai ʻa e taimí, ko e tākiekina ʻa e fanga tokoua faivelenga ko ení naʻá ne ueʻi ʻa e tuʻunga fakalaumālie fakamohemohe ʻiate aú. Naʻá ku fiefia ʻi he feohi mo kinautolú pea leleiʻia ʻi honau laumālie ngāue mālohí. Ko ia ʻi he taimi naʻe fai ai ha fanongonongo ʻo fakalototoʻaʻi ai ʻa e ngāue taimi-kakató ʻi ha fakataha-lahi naʻe fai ʻi ʻAtelaite ʻi he 1940, naʻá ku ʻave taʻeʻamanekina ai ʻa hoku hingoá. Naʻe teʻeki ai te u papitaiso ʻi he taimi ko iá pea siʻi ʻeku taukei ʻi he faifakamoʻoní. Ka neongo ia, ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi ki mui ai, naʻe fakaafeʻi ai au ke u kau ki ha kiʻi kulupu ʻo e kau tāimuʻá ʻi Warrnambool, ko ha kolo naʻe laui teau ʻa hono kilomitá mei ʻAtelaite, ʻi he vahefonua kaungāʻapi ko Vikatōliá.

Neongo ʻa e kamata veiveiua ko ení, naʻe vave ʻa ʻeku fakatupu ha ʻofa ki he malaʻe fakafaifekaú, ko ha ʻofa ʻoku ou fiefia ke leaʻaki kuo ʻikai ke tamatemate ʻi he faai mai ʻa e ngaahi taʻú. Ko hono moʻoní, ko ha taimi mahuʻinga ia kiate au, pea naʻá ku kamata ke fai ha fakalakalaka fakalaumālie moʻoni. Naʻá ku ako ʻa e mahuʻinga ʻo e ʻunuʻunu ofi ki he faʻahinga ʻoku nau maʻu ha ʻofa ki he ngaahi meʻa fakalaumālié. Naʻá ku ʻiloʻi ʻa e lava ke ʻomai ʻe heʻenau tākiekina leleí ʻa e lelei tahá kia kimautolu tatau ai pē pe ko e hā homau tuʻunga fakaakó mo e founga ʻe lava ai ke ʻaonga kia kimautolu ʻa e ngaahi lēsoni naʻa mau akó ʻi he kotoa ʻo e moʻuí.

Fakaivimālohi ʻe he Ngaahi ʻAhiʻahí

Naʻá ku ʻi he ngāue tāimuʻá ʻi ha taimi nounou pē ʻi he taimi naʻe fai ai hono tapui ʻa e ngāue ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi ʻAositelēliá. ʻI he veiveiua pe ko e hā e meʻa ke faí, naʻá ku kumi ai ki he tataki mei he fanga tokouá, ʻa ia naʻa nau fakahaaʻi mai naʻe ʻikai ha tapui ʻo e lea ki he kakaí fekauʻaki mo e Tohi Tapú. Ko ia naʻá ku ʻalu ai mei he matapā ki he matapā fakataha mo e kau tāimuʻa kehé, mo ha pōpoaki faingofua mei he Tohi Tapú. Naʻe fakaivimālohiʻi au ʻe he meʻá ni ki he ngaahi ʻahiʻahi naʻe hangatonu mai mei muʻá.

ʻI ha māhina ʻe fā ki mui ai naʻá ku taʻu 18 ai pea fekauʻi ai ke u līpooti ki he ngāue fakakautaú. Naʻe ʻomai ʻe he meʻá ni kiate au ʻa e faingamālie ke taukapoʻi ʻa ʻeku tuí ʻi he ʻao ʻo e kau ʻōfisa fakakautau tokolahi mo ha fakamaau. ʻI he taimi ko iá, ko e fanga tokoua nai ʻe toko 20 naʻe ʻi he pilīsone ʻAtelaité ʻi heʻenau tuʻu-ʻataá pea naʻe vave ʻeku kau fakataha mo kinautolú. Naʻe vaheʻi kimautolu ki he ngāue leipa lahi, ʻi hono keli ʻa e maká mo monomono ʻa e ngaahi halá. Naʻe tokoniʻi au ʻe he meʻá ni ke u fakatupu ʻa e ngaahi ʻulungāanga hangē ko e kātakí mo e fakapapauʻí. Ko homau ʻulungāanga leleí mo e tuʻu mālohí naʻe faifai pē ʻo mau maʻu ai ʻa e tokaʻi ʻa e kau kaʻate tokolahi ʻi he pilīsoné.

ʻI hoku tukuange ʻi he ngaahi māhina lahi ki mui aí, naʻá ku fiefia ai ʻi he toe maʻu ha meʻakai leleí pea toe hoko atu ʻa ʻeku tāimuʻá. Kae kehe, naʻe ʻikai lahi ʻa e ngaahi hoa tāimuʻá, ko ia naʻe kole ai pe ʻe lava ke u ngāue toko taha ʻi ha feituʻu faama mamaʻo ʻi he Fakatonga ʻo ʻAositelēliá. Naʻá ku loto ki ai peá u folau ai ʻi ha vaka ki he Muitolotolo Yorke, ʻo mateuteu ai mo ʻeku ngaahi naunau fakamoʻoní pē pea mo ha pasikala. ʻI heʻeku tūʻuta ki aí, naʻe fakahinohino ai au ʻe ha fāmili naʻe mahuʻingaʻia ki ha kiʻi fale nofo totongi ʻa ia naʻe fakafeangai ai kiate au ha fefine anga-lelei ʻo hangē ko hano fohá. Lolotonga ʻa e ʻahó, naʻá ku ʻaka ai ʻi ha ngaahi hala efua, ʻo malanga ʻi he fanga kiʻi kolo movetevete ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e muitolotoló. Ke ʻosiki ʻa e ngaahi feituʻu mamaʻó, naʻá ku nofo poʻuli ai ʻi he taimi ki he taimi ʻi he fanga kiʻi hōtele pe ngaahi fale nofo totongi. ʻI he foungá ni, naʻá ku ʻaka ai ʻi he kilomita ʻe laui teau pea fiefia ai ʻi ha ngaahi meʻa lelei lahi naʻe hokosia. Naʻe ʻikai ʻaupito te u hohaʻa tōtuʻa fekauʻaki mo ʻeku tokotaha ʻi he ngāué, pea ʻi heʻeku hokosia ʻa e tokangaʻi ʻe Sihová, naʻá ku ʻunuʻunu ofi ange ai kiate ia.

Feangainga mo e Ngaahi Ongoʻi Taʻefeʻungá

ʻI he 1946, naʻá ku maʻu ai ha tohi naʻe fakaafeʻi mai ai au ke u fai ʻa e ngāue fefonongaʻakí ʻi he tuʻunga ko ha sevāniti ki he fanga tokouá (ʻoku ui he taimí ni ko ha ʻovasia sēketi). Naʻe kau ki heni ʻa e ʻaʻahi ki ha ngaahi fakatahaʻanga ʻi ha sēketi naʻe ʻomai. Kuo pau ke u fakahaaʻi naʻá ku ʻiloʻi ko ha ngāue faingataʻa moʻoni ʻa e ngaahi fatongia ʻi he ngāue ko ení. ʻI he ʻaho ʻe taha naʻá ku fanongo atu ai ki ha pehē ʻe ha tokoua, “Ko Harold ʻoku ʻikai ko ha tokotaha lea lelei ia ʻi he peletifōmú, ka ko ha tangata lelei ia ʻi he ngāue fakamalangá.” Naʻe fakalototoʻaʻi lahi au ʻe he fakamatala ko ení. Naʻá ku lāuʻilo lelei fekauʻaki mo hoku ngaahi ngataʻanga ʻi he leá mo e tuʻunga fakaekautahá, ka naʻá ku tui ko e ngāue fakamalangá ʻa e ngāue tefito ki he kau Kalisitiané.

ʻI he 1947 naʻe ʻi ai ha fiefia lahi fekauʻaki mo ha ʻaʻahi naʻe fai mai ʻe Tokoua Nathan Knorr mo Milton Henschel mei he ʻuluʻi ʻapitanga ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi Brooklyn. Ko e ʻuluaki ʻaʻahi pehē eni talu mei he haʻu ʻa Tokoua Rutherford ʻi he 1938. Naʻe fai ai ha fuʻu fakataha-lahi ʻi Senē ʻo hoko taimi taha mo e ʻaʻahi ko ení. ʻI he hangē ko e kau talavou tāimuʻa tokolahi kehé, naʻá ku mahuʻingaʻia ʻi he ako fakamisinale ʻa ia naʻe tuʻuaki mai ʻi hono fakaava he taimi ko iá ʻa e Akoʻanga Tohi Tapu Taua Leʻo ko Kiliatí ʻi South Lansing, Niu ʻIoke, U.S.A. Ko ha tokolahi ʻo kimautolu naʻe kau ki aí naʻa mau fifili pe ʻe fiemaʻu ʻe he akoʻangá ha tuʻunga fakaako lahi ke fakatuʻunga ai ʻa e hū ki aí. Kae kehe, naʻe fakamatala ʻa Tokoua Knorr ʻo pehē kapau te mau lava ʻo lau ha kupu ʻi he makasini Taua Leʻo pea manatuʻi ʻa e ngaahi poini tefitó, ngalingali te mau lavameʻa ʻi Kiliati.

Naʻá ku ongoʻi ko hoku tuʻunga fakaako fakangatangatá ʻe ʻikai nai ai ke u taau. ʻI heʻeku ʻohovalé, ʻi ha ngaahi māhina ki mui ai naʻe fakaafeʻi ai au ke u tohi kole ki he ako ʻi Kiliatí. Ko ia ai, naʻe tali au ke u hoko ko ha tokotaha ako, pea naʻá ku kau ki he kalasi hono 16, naʻe fai ʻi he 1950. Naʻe hoko eni ko ha meʻa fakaofo naʻe hokosia ʻa ia naʻe langa lahi hake ai ʻa ʻeku loto-falalá. Naʻe fakamoʻoniʻi kiate au ko e lavameʻa fakaeakó naʻe ʻikai ko e ngaahi meʻa tefito ia ki he lavameʻá. ʻI hono kehé, ko e tōtōiví mo e talangofuá ʻa e ongo fiemaʻu tefitó. Naʻe fakalototoʻaʻi kimautolu ʻe heʻemau kau faiakó ke mau fai ʻemau lelei tahá. ʻI heʻeku tokanga ki heʻenau faleʻí, naʻá ku fai ai ha fakalakalaka tuʻumaʻu pea malava ai ke u muimui lelei ʻaupito ʻi he ʻalunga ʻo e fakahinohinó.

Mei he Konitinēniti Pakukaá ki he Motu Siuelí

Hili ʻa e maʻu tohi fakamoʻoni akó, ko e ongo tokoua kehe mei ʻAositelēlia pea mo au naʻe vaheʻi ki Sīloní (ko Suli Langikā ia he taimí ni). Naʻa mau aʻu ki he kolomuʻá, ko Colombo, ʻi Sepitema 1951. Naʻe vela mo ʻafu, pea naʻe fakahohaʻasi homau ngaahi ongoʻangá ʻe he tuifio ʻo e ngaahi mātanga, ngaahi ongo mo e ngaahi nanamu foʻou. ʻI heʻemau hifo mei he vaká, ko e taha ʻo e kau misinalé naʻe lolotonga ngāue ʻi he fonuá naʻá ne talitali lelei au fakataha mo ha lauʻipepa-tuʻuaki ʻoku tuʻuaki ai ha malanga maʻá e kakaí ʻe fakahoko ʻi he Sāpate hokó ʻi he malaʻe fakakoló. ʻI heʻeku ʻohovalé, ko hoku hingoá naʻe ʻi he lauʻipepa-tuʻuakí—ko e tokotaha malangá! ʻE lava ke ke fakaʻuta atu ki heʻeku manavasiʻí. Ka ko hoku ngaahi taʻu ʻo e ngāue tāimuʻa ʻi ʻAositelēliá naʻe akoʻi ai au ke u tali ha ngāue pē naʻe ʻomai kiate au. Ko ia ʻi he tokoni ʻa Sihová, naʻá ku fakahoko lavameʻa ai ʻa e malanga maʻá e kakaí. Fakataha mo e fanga tokoua teʻeki mali ʻe toko fā naʻe ʻosi ʻi he ʻapi misinale ʻi Colombo ʻi he taimi ko iá, ko e toko tolu ko kimautolú naʻa mau kamata ke fāinga mo e faingataʻa ʻo e lea faka-Sinihalá pea mo e kau ʻi he malaʻe fakafaifekaú. Ko e lahi taha ʻo e taimí naʻa mau ngāue ai ʻia kimautolu pē, pea naʻa mau fiefia ʻi he ʻiloʻi ʻoku fakatou anga-fakaʻapaʻapa mo anga-talitali kakai ʻa e kakai fakalotofonuá. Naʻe ʻikai fuoloa kuo kamata ke tupu ʻa e tokolahi naʻa nau maʻu ʻa e ngaahi fakatahá.

ʻI he faai atu ʻa e taimí, naʻá ku kamata ai ke fakakaukau fakamātoato fekauʻaki mo ha tuofefine tāimuʻa fakaʻofoʻofa, ko Sybil, ʻa ia naʻá ku fetaulaki mo ia ʻi heʻeku folau vaka ke kau ki he Akoʻanga ko Kiliatí. Naʻá ne folau ke maʻu ʻa e fakataha-lahi fakavahaʻapuleʻanga ʻi Niu ʻIoké. Ki mui ai, naʻá ne kau ki he kalasi hono 21 ʻa Kiliatí pea naʻe vaheʻi ia ki Hongo Kongo ʻi he 1953. Naʻá ku fili ai ke faitohi kiate ia, pea naʻá ma hokohoko fetuʻutaki ʻo aʻu ki he 1955 ʻi he taimi naʻe fakataha ai ʻa Sybil mo au ʻi Sīloni, ʻa ia naʻá ma mali ai.

Ko homa ʻuluaki vāhenga-ngāue fakataha ko ha ongo meʻa misinalé ko Jaffna, ko ha kolo lahi ʻi he tokelau mamaʻo ʻo Suli Langikaá. ʻI he vaeuaʻanga ʻo e 1950 tupú, naʻe kamata ai ke fakamovetevete ʻe he ngaahi faikehekehe fakapolitikalé ʻa e ngaahi kolo Sinihalá mo Tamilí, ʻo fakatupunga ai ʻa e makatuʻunga ki he vākovi fakakautau ʻi he ngaahi hongofuluʻi taʻu ki muí. He fakaivimālohi ē ke sio ki he Kau Fakamoʻoni Sinihala mo Tamilí ʻi heʻenau femaluʻiʻaki kinautolu ʻi ha ngaahi māhina ʻi ha taimi lolotonga ʻa e ngaahi taʻu faingataʻa ko iá! Ko e ngaahi ʻahiʻahi ko iá naʻe fakaleleiʻi mo fakatuimālohi ai ʻa e fanga tokouá.

Malanga mo Faiako ʻi Suli Langikā

Ko e feʻunuʻaki ki he ngaahi kolo Hinitū mo e Mosilemí naʻe fiemaʻu ki ai ʻa e kātaki mo e kīvoi. Naʻa mo ia, naʻá ma hoko ʻo mahinoʻi fakatouʻosi ai ʻa ʻenau anga fakafonuá mo honau ngaahi ʻulungāanga fakatupu ʻofeiná. Koeʻuhi naʻe ngalikehe ke sio ki ha kau muli ʻoku fononga ʻi he ngaahi pasi fakalotofonuá, ko ʻema ʻi aí naʻe faʻa fai mai ai ʻa e ngaahi sio fakamamaʻu fieʻilo. Naʻe fili ai ʻe Sybil ke ne taliʻaki ha malimali lahi. Ko ha meʻa fakafiefia moʻoni ē ko e sio ki he fakahaaʻi mai ʻe he ngaahi mata fieʻiló ʻa e malimali fakaʻofoʻofá!

ʻI he taimi ʻe taha, naʻe taʻofi ai kimaua ʻi ha faiʻanga hua. Hili hono ʻeke mai ʻe he kaʻate naʻe ngāué pe ko ʻema haʻu mei fē pea ko fē ʻa e feituʻu naʻá ma huʻu ki aí, naʻe hoko ʻa ʻene ngaahi fehuʻí ʻo fakafoʻituitui ange.

“Ko hai ʻa e fefine ko ení?”

“Ko hoku uaifí,” ko ʻeku talí ia.

“Ko e hā hono fuoloa ʻo hoʻomo malí?”

“Ko e taʻu ʻe valu.”

“ʻOku ʻi ai haʻamo fānau?”

“ʻIkai.”

“Tāmani! Kuó mo sio ki ha toketā?”

Ko e fieʻilo fakanatula ko ení naʻá ne ʻuluaki fakaʻohovaleʻi kimaua, ka ʻi he faai atu ʻa e taimí naʻá ma sio ki ai ko ha fakahāhā ia ʻo e mahuʻingaʻia fakafoʻituitui moʻoni ki he niʻihi kehé naʻe maʻu ʻe he kakai fakalotofonuá. Ko hono moʻoní, ko e taha ia ʻo honau ngaahi anga fakatupu ʻofeina tahá. ʻE fiemaʻu pē nai ki ha taha ke tuʻu ʻi ha feituʻu fakapuleʻanga ʻi ha ngaahi mōmeniti siʻi ki muʻa ke fakaofiofi atu ha taha ʻo ʻeke anga-ʻofa ange pe ʻe lava ke ne tokoniʻi ia ʻi ha faʻahinga founga.

Ngaahi Liliu mo e Ngaahi Fakakaukau

ʻI he faai mai ʻa e ngaahi taʻú, kuó ma fiefia ai ʻi he ngaahi vāhenga-ngāue kehekehe ʻo tānaki atu ki heʻema ngāue fakamisinale ʻi Suli Langikaá. Naʻe vaheʻi au ke u ngāue ʻi he ngāue fakasēketí mo fakavahé pea ʻi he tuʻunga ko ha mēmipa ʻo e Kōmiti Vaʻá. ʻI he aʻu mai ki he 1996, naʻá ku ʻi hoku taʻu 70 tupú ai. Naʻá ku maʻu ʻa e fiefia ʻi he sio atu ki he ngaahi taʻu laka hake he 45 ʻo e ngāue fakamisinale ʻi Suli Langikā. ʻI he ʻuluaki fakataha naʻá ku kau ki ai ʻi Colombo, naʻe ʻi ai ʻa e kakai ʻe toko 20 nai. Ko e tokolahi ko iá kuo tupu ia he taimí ni ʻo laka hake ʻi he toko 3,500! Ko Sybil mo au naʻá ma vakai ki he tokolahi ʻo e siʻi faʻahinga ko ení ko ʻema fānau mo e fanga makapuna fakalaumālie. Ka neongo ia, naʻe kei toe lahi pē ʻa e ngāue ke fai ʻi he kotoa ʻo e fonuá—ko e ngāue naʻe fiemaʻu ki ai ʻa e ivi mo e ngaahi malava ʻa e faʻahinga kei siʻi ange ʻia kimauá. ʻI he manatuʻi ení, naʻá ma tali ai ha fakaafe mei he Kulupu Pulé ke foki ki ʻAositelēlia. Naʻe fakaʻatā ʻe he meʻá ni ʻa e ngaahi hoa mali taau kei iiki ange ke nau hū ki Suli Langikā ʻi he tuʻunga ko e kau misinale ke fetongi kimaua.

ʻOku ou ʻi hoku taʻu hono 83 eni, pea ko Sybil fakatouʻosi mo au ʻokú ma fiefia ʻi heʻema kei moʻui lelei feʻunga ke hokohoko atu ʻa ʻema ngāue tāimuʻa makehé ʻi hoku ʻapi ki muʻa ko ʻAtelaité. ʻOku tauhi kimaua ʻe heʻema ngāue fakafaifekaú ke ma tokanga fakaʻatamai mo ngaofengofua. Kuo toe tokoniʻi ai kimaua ke feʻunuʻaki ki he founga mātuʻaki kehe ʻo e moʻuí ʻi he fonua ko ení.

Kuo hokohoko atu hono tokangaʻi ʻe Sihova ʻema ngaahi fiemaʻu fakamatelié kotoa, pea ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻi heʻema fakatahaʻanga fakalotofonuá ʻoku nau ʻofaʻi mo poupouʻi lahi kimaua. Naʻá ku maʻu ki muí ni ha vāhenga-ngāue foʻou. Naʻe fiemaʻu ke u ngāue ko e sekelitali ʻi heʻemau fakatahaʻangá. Ko ia, kuó u ʻiloʻi ʻi heʻeku feinga ke tauhi faitōnunga kia Sihová, ʻoku hokohoko atu pē ʻa hoku akoʻí. ʻI he sio atu ki he faai mai ʻa e ngaahi taʻú, ʻoku ou ofo maʻu pē ʻi he lava ke maʻu ʻe ha tamasiʻi māʻulalo mo anga-tōtōʻohi mei he vaó ha ako fakaofo pehē—ko ha ako kuo hokohoko atu ʻi he kotoa ʻo e moʻuí.

[Fakatātā ʻi he peesi 26]

ʻI homa ʻaho malí, 1955

[Fakatātā ʻi he peesi 27]

ʻI he malaʻe ngāué mo Rajan Kadirgamar, ko ha tokoua fakalotofonua, 1957

[Fakatātā ʻi he peesi 28]

Mo Sybil he ʻahó ni

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share