LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w06 7/15 p. 29-31
  • Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Fehuʻi mei he Kau Lautohí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2012
  • Tuli ki he “Maonioni i he Manavahe ki he Otua”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2008
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
w06 7/15 p. 29-31

Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí

ʻE lava ke tuʻusi ha taha mei he fakatahaʻanga Kalisitiané ʻi haʻane fai ha anga-ʻuli ʻo hangē ko e malava ke tuʻusi ia ʻi he feʻauakí pe ʻulungāanga tākatuʻú?

ʻIo, ʻoku malava ke kapusi ha taha mei he fakatahaʻangá kapau ʻokú ne fai taʻefakatomala ʻa e feʻauakí, pe ko ha ngaahi tuʻunga ʻo e anga-ʻulí, pe ʻulungāanga tākatuʻú. ʻOku lave ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki he kotoa ʻo e ngaahi angahala ko ʻení ʻe tolu fakataha mo e ngaahi faihala kehe ʻoku fai ai ʻa e tuʻusí ʻi heʻene tohi: “ʻOku matuʻaki eʻa ʻa e ngaahi ngaue ʻa Kakano, ʻo pehe, Ko e feʻauaki, ko e angaʻuli, ko e pauʻu [pe ʻulungāanga tākatuʻu], . . . ʻoku ou sinaki tala atu, . . . ko e kakai fai meʻa pehe, ʻe ʻikai hanau tofiʻa ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtua.”—Kaletia 5:​19-21.

Ko e feʻauakí (faka-Kalisi, por·neiʹa) ʻoku ngāueʻaki ia ki he fehokotaki fakasino taʻefakalao ʻi tuʻa mei he nofo mali Fakatohitapú. ʻOku kau ki ai ʻa e tonó, paʻumutú, mo e fehokotaki fakasino ʻi he vahaʻa ʻo e faʻahinga taʻemalí pea pehē ki he fehokotaki fakasino ngutú pea ʻi he halanga tuʻumamaʻó pea mo hono ngāngāhi ʻo e kupu fakafanau ʻo ha taha ʻoku ʻikai ke te mali mo ia. Ko ha taha ʻokú ne fai taʻefakatomala ʻa e feʻauakí ʻoku ʻikai totonu ke kau ia ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiané.

Ko e ʻulungāanga tākatuʻú (faka-Kalisi, a·selʹgei·a) ʻoku ʻuhinga ia ki he “anga-mousaʻa; anga taʻefakamaʻumaʻu; tōʻonga taʻenā; fakalielia.” ʻOku fakamatalaʻi ʻe he New Thayer’s Greek-English Lexicon ʻa e foʻi lea faka-Kalisí ko e “holi-kovi taʻemapuleʻi, . . . fakalilifu, taʻenā mo e taʻemīngao.” Fakatatau ki ha tikisinale ʻe taha, ko e ʻulungāanga tākatuʻú ko ha faʻahinga tōʻonga ʻokú ne “maumauʻi ʻa e ngaahi fakangatangata kotoa pē ʻo e meʻa ʻoku ala tali fakasōsialé.”

Hangē ko ia ʻoku fakahaaʻi ʻe he ngaahi fakamatala ki muʻá, ʻoku kau ki he “ʻulungāanga tākatuʻú” ʻa e ongo tafaʻaki ʻe ua: (1) Ko e ʻulungāangá ni ʻiate pē ko ha maumauʻi lahi ia ʻo e ngaahi lao ʻa e ʻOtuá, pea (2) ko e fakakaukau ʻa e tokotaha faihalá ʻoku taʻefakaʻapaʻapa mo taʻemīngao.

Ko ia ai, ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa e “ʻulungāanga tākatuʻú” ia ki ha ʻulungāanga kovi maʻamaʻa pē. ʻOku kau ia ki he ngaahi tōʻonga ʻoku nau maumauʻi lahi ʻa e ngaahi lao ʻa e ʻOtuá pea ʻoku hā mei ai ha fakakaukau taʻemīngao pe paetaku taʻemāluʻia, ko ha faʻahinga fakakaukau ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e taʻetokaʻi pe naʻa mo hono paetakuʻi ʻa e mafaí, ngaahi laó mo e ngaahi tuʻungá. ʻOku fakafehokotaki ʻe Paula ʻa e ʻulungāanga tākatuʻú mo e fehokotaki fakasino taʻefakalaó. (Loma 13:​13, 14) Koeʻuhi ʻoku fakahokohoko mai ʻe he Kaletia 5:​19-21 ʻa e ʻulungāanga tākatuʻú ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi tōʻonga angahala lahi kehe ʻa ia te ne fakataʻeʻaongaʻi ha taha mei heʻene maʻu tofiʻa ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá, ʻoku hoko ai ʻa e ʻulungāanga tākatuʻú ko ha makatuʻunga ia ki he valokiʻi pea malava ke fai ai ha tuʻusi mei he fakatahaʻanga Kalisitiané.

Ko e anga-ʻulí (faka-Kalisi, a·ka·thar·siʹa) ʻokú ne kātoi ʻa e tuʻunga lahi taha ʻo e ngaahi foʻi lea ʻe tolu ʻoku liliu ko e “feʻauakí,” “anga-ʻulí,” mo e “ʻulungāanga tākatuʻú.” ʻOku kau ki ai ha faʻahinga taʻemaʻa pē, ʻi he fehokotaki fakasinó, ʻi he leá, ʻi he ngāué, pea ʻi he ngaahi vahaʻangatae fakalaumālié. ʻOku kātoi ʻe he “anga-ʻulí” ha konga lahi ʻo e ngaahi angahala mamafá.

Hangē ko ia ʻoku lēkooti ʻi he 2 Kolinito 12:​21, ʻoku lave ai ʻa Paula ki he faʻahinga “kuo nau taukave ʻenau angahala ko ia, ʻo ʻikai te nau fakatomala ʻi he angaʻuli, mo e feʻauaki, mo e pauʻu [pe ʻulungāanga tākatuʻu], ʻa ia naʻa nau fai.” Koeʻuhi ʻoku fakahokohoko fakataha mai ʻa e “angaʻuli” mo e “feʻauaki, mo e pauʻu [pe ʻulungāanga tākatuʻú],” ko e ngaahi tuʻunga ia ʻo e anga-ʻulí ʻoku makatuʻunga ai ha ngāue fakaefakamaau. Ka ko ha foʻi lea fakalūkufua ʻa e anga-ʻulí ia ʻo kau ki ai ʻa e ngaahi meʻa ʻa ia ʻoku ʻikai totonu ia ki ha ngāue fakaefakamaau. Hangē pē ko e ʻuli nai pe ʻi ha tuʻunga felihaʻa ʻa ha fale, ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi tuʻunga kehekehe ʻo e anga-ʻulí.

Naʻe pehē ʻe Paula, fakatatau ki he Efeso 4:​19, ko e faʻahinga tāutaha ʻe niʻihi naʻa nau hoko ʻo “ongonoa, pea nau liʻoa kinautolu ki he pauʻu [pe ʻulungāanga tākatuʻu], ke fai ʻa e angaʻuli kotoa pe ʻi he havala.” ʻOku ʻai ai ʻe Paula ʻa e “angaʻuli . . . ʻi he havala” ʻi he tuʻunga tatau pē mo e ʻulungāanga tākatuʻú. Kapau ʻoku fai taʻefakatomala ʻe ha tokotaha ʻosi papitaiso ʻa e “angaʻuli . . . ʻi he havala,” ʻoku malava ke kapusi ia mei he fakatahaʻangá ʻo makatuʻunga ʻi he anga-ʻuli mamafa.

Tau pehē ko ha ongo meʻa kuó na fakamaʻu ʻokú na tōʻongaʻaki ʻa e ʻumá, amó mo e fepiki naniví ʻi he ngaahi taimi lahi. ʻE fakapapauʻi nai ʻe he kau mātuʻá ʻo pehē neongo naʻe ʻikai ke fakahaaʻi ʻe he ongo meʻá ni ha fakakaukau taʻemīngao ʻo tōʻongaʻaki ʻa e ʻulungāanga tākatuʻú, naʻe ʻi ai ha tuʻunga ʻo e havalá ʻi heʻena tōʻongá. Ko ia ʻe fai nai ʻe he kau mātuʻá ha ngāue fakaefakamaau koeʻuhi naʻe kau ki ai ʻa e anga-ʻuli mamafa. ʻE toe lava foki ke hoko ʻa e anga-ʻuli mamafá ko ha makatuʻunga feʻunga ia ke fai ai ha ngāue ki ha keisi ʻoku fekauʻaki mo ha taha ʻokú ne toutou fai ha ngaahi tā telefoni ʻo talanoa fakahangatonu fakaefehokotaki fakasino ki ha tokotaha ʻe taha, tautefito kapau naʻe akonakiʻi ia ki muʻa ʻo fekauʻaki mo e meʻá ni.

ʻOku fiemaʻu ki he kau mātuʻá ʻa e ʻiloʻilo ʻi hono fai ʻa e ngaahi fakamaau peheé. Ke fakapapauʻi pe ʻoku feʻunga ke fai ha ngāue fakaefakamaau, kuo pau ke nau vakai fakalelei ʻaupito ki he meʻa naʻe hokó pea ki hono lahi naʻe fai ai ʻa e meʻa ko iá. ʻOku ʻikai ko ha meʻa ʻeni ia ke fakamāuʻi ʻaki pē ʻa e ʻulungāanga tākatuʻú ia ha taha ʻoku ʻikai te ne tali ʻa e akonaki Fakatohitapú; pea ʻoku ʻikai ko ha meʻa ʻeni ia ke fakapapauʻi fakafika ʻa hono lahi ʻo e taimi ʻoku fakahoko ai ʻe ha taha ha faʻahinga angahala ki muʻa pea fiemaʻu leva ai ʻa e ngāue fakaefakamāú. ʻOku totonu ke tokanga ʻaupito mo faʻa lotu ʻa e kau mātuʻá ʻi heʻenau fuatautau ʻa e tuʻunga taki taha pea ʻiloʻi ʻa e meʻa naʻe hokó pea mo e lahi ʻo hono fai iá, ko e natula mo e lahi ʻo e tōʻonga kovi ko iá, pea mo e taumuʻa mo e meʻa naʻá ne ueʻi ʻa e loto ʻo e tokotaha faihalá.

ʻOku ʻikai ke fakangatangata pē ʻa e anga-ʻuli mamafá ki he ngaahi angahala fakaefehokotaki fakasinó. Hangē ko ʻení, ʻoku ifi nai ʻe ha tamasiʻi ʻosi papitaiso ha ngaahi foʻi sikaleti ʻi ha vahaʻa taimi nounou peá ne vetehia ki heʻene ongo mātuʻá. ʻOkú ne fakapapauʻi heʻikai ke ne toe ifi. Ko e anga-ʻuli ʻeni, ka kuo teʻeki ke aʻu ia ki he tuʻunga ʻo e hoko ʻo anga-ʻuli mamafá pe “angaʻuli . . . ʻi he havala.” ʻOku totonu ke feʻunga pē ʻi he akonaki Fakatohitapu mei ha mātuʻa ʻe taha pe ua fakataha mo e tokoni mei he ongo mātuʻa ʻa e tamasiʻí. Ka ʻo kapau ko e tamasiʻí ni ia ko ha tokotaha ʻoku māʻunga ifi tapaka, ʻe hoko ʻeni ia ko hano ʻuliʻi ʻilo pau ʻo e kakanó, pea ʻe fai leva ha kōmiti fakamaau ia ke lāulea ki he keisi ko ʻeni ʻo e anga-ʻuli mamafá. (2 Kolinito 6:19 [2Ko 7:​1, PM]) Kapau ʻoku ʻikai ke fakatomala ʻa e tamasiʻí, ʻe tuʻusi ia.

Kuo hoko ʻa e kau Kalisitiane ʻe niʻihi ʻo mamata ʻi he ngaahi fakatātā fakalieliá. ʻOku fakatupu houhau ʻeni ki he ʻOtuá, pea ʻe ʻohovale lahi nai ʻa e kau mātuʻá kapau kuo fai ʻeni ʻe ha kaungātui. Ka ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke fai ha kōmiti fakamaau ʻi he mamata fakatātā fakalielia kotoa pē. Ko e fakatātaá, tau pehē ko ha tokoua naʻá ne mamata ʻi ha ngaahi taimi ʻi ha ngaahi ʻata ʻoku ʻikai ke hā maeʻeeʻa mai ai ʻa e ngaahi tōʻonga fakalieliá ia. ʻOkú ne ongoʻi mā, ʻo ne vete ki ha mātuʻa, pea ʻokú ne fakapapauʻi heʻikai te ne toe fai ʻa e foʻi angahalá ni. ʻE fakaʻosiʻaki pē nai ʻe he mātuʻá naʻe ʻikai ke aʻu ʻa e tōʻonga ia ʻa e tokouá ni ki he tuʻunga ʻo ne kau ai ʻi he “angaʻuli . . . ʻi he havala”; pea naʻe ʻikai te ne fakahaaʻi ha fakakaukau taʻemīngao, ke hā mei ai ha ʻulungāanga tākatuʻu. Neongo heʻikai ke fiemaʻu ai ha ngāue fakaefakamaau, ʻe fiemaʻu ki he faʻahinga anga-ʻuli ia ko ʻení ha akonaki Fakatohitapu fefeka pea muia ʻaki nai ha tokoni mei he kau mātuʻá.

Kae kehe, tau pehē ko ha Kalisitiane kuó ne mamata fakapulipuli ia ʻi ha fakatātā fakalielia ololalo fakaefehokotaki fakasino ʻi ha laui taʻu pea kuó ne fai ʻa e meʻa kotoa pē te ne malavá ke fūfuuʻi ʻaki ʻa e angahalá ni. ʻOku fakaeʻa nai ʻi he fakatātā fakalielia peheé ʻa e tohotoho fakakengí, ko hono haʻi he lolotonga ʻo e fehokotaki fakasinó, fakamamahiʻi anga-fītaʻa, ko hono fakamamahiʻi anga-fakamanu ʻo e kakai fefiné, pe naʻa mo e fakatātā fakalielia ʻo e fānau īkí. ʻI hono ʻiloʻi ʻe he niʻihi kehé ʻene tōʻongá, ʻokú ne mā ʻaupito ai. Kuo ʻikai te ne anga taʻemīngao, ka ʻoku fakapapauʻi nai ʻe he kau mātuʻá kuó ne ‘liʻoa ia’ ki he tōʻonga mousaʻa ko ʻení pea kuó ne fai ʻa e ‘angaʻuli ʻi he havala,’ ʻa ia, ko e anga-ʻuli mamafa. ʻE fokotuʻu leva ha kōmiti fakamaau koeʻuhí ʻoku kau ki ai ʻa e anga-ʻuli mamafa. ʻE tuʻusi ʻa e tokotaha faihalá kapau naʻe ʻikai te ne fakahāhā ha fakatomala fakaʻotua pea mo fakapapauʻi heʻikai ʻaupito te ne toe mamata fakatātā fakalielia. Kapau naʻá ne fakaafeʻi ha niʻihi kehe ki hono ʻapí ke nau mamata ʻi he fakatātā fakalieliá, ko hono moʻoní, ʻo tuʻuaki ia—te ne ʻomai ʻa e fakamoʻoni ʻo ha fakakaukau taʻemīngao ʻoku hā ai ʻa e ʻulungāanga tākatuʻú.

Ko e foʻi lea Fakatohitapu ko e “ʻulungāanga tākatuʻú” ʻoku fekauʻaki maʻu pē mo ha angahala mamafa, ʻo faʻa ʻi he natula fakaefehokotaki fakasinó. ʻI he feinga ke fakapapauʻi ʻa e ʻulungāanga tākatuʻú, ʻoku totonu ke sio ʻa e kau mātuʻá ki he taʻemīngao, taʻemataʻofi fakaeʻulungāangá, mousaʻá, taʻenaá, mo e meʻa ʻoku fakaʻohovale ki he ʻulungāanga taau ʻa e kakaí. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ko e talangataʻa lahi ki he lao ʻa Sihová ʻa ia ʻoku fakahoko ʻe ha taha ʻoku ʻikai te ne fakahāhā ha fakakaukau taʻemīngao ʻoku kau nai ki ai ʻa e “havala.” Kuo pau ke fai ʻa e ngāue ia ki he ngaahi keisi ko ʻení ʻo makatuʻunga ʻi he anga-ʻuli mamafa ʻoku kau ki aí.

Ko hono fakapapauʻi pe kuo aʻu ha taha ʻo halaia ʻi he anga-ʻuli mamafá pe ʻulungāanga tākatuʻú ko ha fatongia mafatukituki ia, he ʻoku fekauʻaki mo e ngaahi moʻui. Ko e faʻahinga ʻoku nau fakamāuʻi ʻa e ngaahi keisi peheé ʻoku totonu ke nau fai ia mo e faʻa lotu, ʻo kole ki he ʻOtuá ki hono laumālie māʻoniʻoní, ʻiloʻiló mo e mahinó. ʻOku fiemaʻu ki he kau mātuʻá ke nau tauhi maʻu ʻa e maʻa ʻa e fakatahaʻangá pea kuo pau ke fakatuʻunga ʻenau fakamāú ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá pea pehē ki he tataki “ae tamaioeiki agatonu mo boto.” (Mātiu 18:18; 24:​45, PM) Pea ʻi he ngaahi ʻaho koví ni, ʻoku fiemaʻu ai ki he kau mātuʻá ʻo ʻikai hano toe tatau ki muʻa, ke nau manatuʻi ʻa e ngaahi leá ni: “Tokanga ki he meʻa ʻoku mou fai; he ko hoʻomou fakamaau ʻoku ʻikai maʻa e tangata, ka maʻa Sihova.”—2 Kalonikali 19:6.

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share