3 Ako ʻa e Moʻoni Fekauʻaki mo Sīsū
“Naʻe ʻofa pehe ʻa e ʻOtua ki māmāni, ko ia naʻa ne foaki hono ʻAlo tofu-pe-taha- ne-fakatupu, koeʻuhi ko ia kotoa pe ʻoku tui pikitai kiate ia ke ʻoua naʻa ʻauha, kae maʻu ʻa e moʻui taʻengata.”—Sione 3:16.
KO E HĀ ʻA E POLÉ? ʻE ʻai ʻe he niʻihi ke ke tui ko Sīsuú naʻe ʻikai ko ha tokotaha moʻoni. ʻOku fakahaaʻi ʻe he niʻihi naʻá ne ʻi ai ka ʻoku nau fakamatematē ko ha tangata anga-maheni pē ia kuo fuoloa ʻene mate.
ʻE LAVA FĒFĒ KE KE IKUʻI ʻA E POLÉ? Faʻifaʻitaki ki he ākonga ko Nātanielá.a Naʻe tala ange kiate ia ʻe hono kaumeʻa ko Filipé naʻá ne fakakaukau naʻá ne ʻilo ʻa e Mīsaiá—ko “Sīsū mei Nasaleti, ko e foha ʻo Siosefa.” Kae kehe, naʻe ʻikai tafoki hake pē ʻa Nātaniela ia ʻo tui ki he lea ʻa Filipé. Ko hono moʻoní, naʻá ne tali ange: “ʻO ala tupu koa ha lelei mei Nasaleti?” Neongo ia, naʻá ne tali ʻa e fakaafe ʻa Filipe ke “haʻu ʻo mamata” tonu ki ai. (Sione 1:43-51) Ko koe foki te ke maʻu ʻaonga mei hono sivisiviʻi ʻiate koe tonu ʻa e fakamoʻoni fekauʻaki mo Sīsuú. Ko e hā ʻe lava ke ke faí?
Fakatotoloʻi ʻa e fakamoʻoni fakahisitōlia ko ha tokotaha moʻoni ʻa Sīsū. Ko Siosifasi mo Tasitusí ko e ongo faihisitōlia fakaʻapaʻapaʻi kinaua naʻá na moʻui ʻi he ʻuluaki senitulí pea naʻe ʻikai ko ha ongo Kalisitiane. ʻOkú na lave kia Sīsū Kalaisi ko ha tokotaha ʻi he hisitōliá. ʻI he fakamatala ki he anga hono tukuakiʻi ʻe he ʻEmipola Loma ko Neló ʻa e kau Kalisitiané ki he vela ʻi Loma ʻi he 64 T.S., naʻe tohi ʻa Tasitusi: “Naʻe fokotuʻu maʻu ʻe Nelo ʻa e tukuakiʻí pea hilifaki ʻa e ngaahi fakamamahi lahi tahá ki ha kalasi naʻe fehiʻanekinaʻi ʻi heʻenau ngaahi faikoví, naʻe ui ʻe he kakaí ko e kau Kalisitiané. Ko Kilisitō [Kalaisi], ʻa ia naʻe tupu mei ai ʻa e hingoá, naʻá ne fuesia ha tautea lahi fakaʻulia lolotonga ʻa e pule ʻa Taipilioó, ʻi he nima ʻo e taha ʻo hotau kau fakafofonga ko Ponitō Pailató.”
ʻI he fekauʻaki mo e fakamatala naʻe fai ʻe he kau faihisitōlia ʻi he senituli ʻuluakí mo e uá kia Sīsū mo e muʻaki kau Kalisitiané, ʻoku pehē ʻi he Encyclopædia Britannica, Pulusinga 2002: “Ko e ngaahi fakamatala tauʻatāina ko ení ʻoku fakamoʻoniʻi ai ʻi he kuonga muʻá naʻa mo e kau fakafepaki ki he lotu faka-Kalisitiané naʻe ʻikai ʻaupito te nau veiveiua ʻi he moʻoni fakahisitōlia ʻo Sīsuú, ʻa ia naʻe fakakikihiʻi ia ʻi he ʻuluaki taimí pea ʻi he ngaahi makatuʻunga taʻefeʻunga ʻi he ngataʻanga ʻo e senituli hono 18, lolotonga ʻa e senituli hono 19, pea ʻi he kamataʻanga ʻo e senituli hono 20.” ʻI he 2002, ko ha kupu ʻa e ʻētitá ʻi he Wall Street Journal naʻe pehē ai: “Ko e tokolahi taha ʻo e kau mataotaó, tuku kehe ʻa e kau fakaʻikaiʻi-ʻOtua ʻe niʻihi, kuo nau ʻosi tali ʻa Sīsū ʻo Nasaletí ko ha tokotaha ʻi he hisitōliá.”
Vakai ki he fakamoʻoni naʻe fokotuʻu hake ʻa Sīsū. ʻI he taimi naʻe puke ai ʻa Sīsū ʻe hono kau fakafepakí, ko hono ngaahi kaungāmeʻa ofi tahá naʻa nau liʻaki ia, pea ko hono kaumeʻa ko Pitá naʻá ne fakafisingaʻi ia ʻi he ilifia ʻoku ʻikai te ne ʻiloʻi. (Mātiu 26:55, 56, 69-75) Hili hono puke ʻo Sīsuú, naʻe movete ʻa hono kau muimuí. (Mātiu 26:31) Pea fakafokifā pē naʻe foki ʻo toe longomoʻui ʻa ʻene kau ākongá. Naʻe fehangahangai loto-toʻa ʻa Pita mo Sione mo e kau tangata tonu pē naʻa nau faʻufaʻu hono tāmateʻi ʻo Sīsuú. Naʻe maongo lahi ki he kau ākonga ʻa Sīsuú ʻo nau fakamafola ʻa ʻene akonakí ʻi he ʻEmipaea Lomá kotoa, ʻo nau saiʻia ange ke fehangahangai mo e maté ʻi hano fakangaloku ʻa ʻenau tuí.
Ko e hā e ʻuhinga ʻe taha ki he liliu lahi ko eni ʻa ʻenau fakakaukaú? ʻOku fakamatala ʻa e ʻapositolo ko Paulá naʻe fokotuʻu hake ʻa Sīsū mei he maté pea “naʻa ne ha kia Kifasi [Pita], pea hili ia ki he kau Hongofulumaua.” ʻOku hoko atu ʻa Paula: “Hili ia naʻa ne ha ki he kainga lotu ʻe toko nimangeau tupu, fakataha.” Ko e tokolahi taha ʻo e kau sio tonu ki aí naʻa nau kei moʻui ʻi he taimi naʻe tohi ai ʻe Paula ʻa e ngaahi lea ko iá. (1 Kolinito 15:3-7) Ko e fakamoʻoni siotonu ʻa e toko taha pe toko uá ʻe faingofua nai ke tukunoaʻi ʻe he kau tui veiveiuá. (Luke 24:1-11) Ka ko e fakamoʻoni ʻa e kau siotonu ʻe toko nimangeau tupú naʻe ʻomai ai ʻa e fakamoʻoni mālohi naʻe fokotuʻu hake ʻa Sīsū mei he maté.
KO E HĀ ʻA E PALÉ? Ko e faʻahinga ʻoku tui kia Sīsū pea talangofua kiate iá ʻe lava ke fakamolemoleʻi ʻenau angahalá pea ʻe lava ke nau maʻu ha konisēnisi maʻa. (Maake 2:5-12; 1 Timote 1:19; 1 Pita 3:16-22) Kapau te nau mate, ʻoku talaʻofa ʻa Sīsū te ne fokotuʻu hake kinautolu “ʻi he ʻaho fakamui.”—Sione 6:40.
Ki ha fakamatala lahi ange, sio ki he vahe 4, “Ko Hai ʻa Sīsū Kalaisi?,” mo e vahe 5, “Ko e Huhuʻí—Meʻaʻofa Lahi Taha ʻa e ʻOtuá,” ʻi he tohi Ko e Hā ʻOku Akoʻi Moʻoni ʻe he Tohi Tapú?b
[Fakamatala ʻi lalo]
a Ko e kau hiki Kōsipeli ko Mātiu, Maʻake mo Luké ʻoku hā mahino naʻa nau lave kia Nātaniela ʻo uiʻaki ʻa e hingoa ko e Pātolomiu.
b Pulusi ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová.
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
ʻI he hangē ko Nātanielá, fakatotoloʻi ʻa e fakamoʻoni fekauʻaki mo Sīsuú