Naʻa Nau Foaki Loto-Lelei Atu Kinautolu—ʻI Mekisikou
ʻOKU fakalotomāfana ke sio ki he fakautuutu ʻa e kau talavou Fakamoʻoni ʻoku nau fakafaingofuaʻi ʻenau founga moʻuí ke malava ai ke nau fakalahi ʻenau ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané. (Māt. 6:22) Ko e hā ʻa e ngaahi liliu ʻoku nau faí? Ko e hā ʻa e ngaahi fakafaingataʻaʻiaʻanga ʻoku nau fetaulaki mo iá? Ke ʻiloʻi iá, tau feinga angé ke tau maheni mo e niʻihi ʻoku nau ngāue he taimí ni ʻi Mekisikoú.
“NAʻE PAU KE MA FAI HA LILIU”
Dustin mo Jassa
Ko Dustin mo Jassa mei he ʻIunaite Seteté naʻá na mali ʻi Sanuali 2007. Taimi nounou mei ai, naʻe malava ai ke fakahoko moʻoni ʻena misi kuo fuoloa ʻena fakaʻamu ki aí—ko hono maʻu ha ʻiote pea nofo taʻu kakato ai. Naʻe tau hona vaká ofi ki Astoria, Oregon, U.S.A., ko ha kolo fakaʻofoʻofa ʻoku ʻātakaiʻi ʻe he ngaahi tafungofunga vaotāʻia mo e ngaahi moʻunga ʻoku ʻufiʻufi ʻe he sinoú, ʻo mamaʻo siʻi pē mei he ʻŌseni Pasifikí. “Ko ha feituʻu pē naʻá ke sio ki ai,” ko e lau ia ʻa Dustin, “naʻe fakaholomamata ia!” Naʻe ongoʻi ʻe he ongo meʻá naʻe faingofua pē ʻena moʻuí, ʻo na falala kia Sihova. ‘He ko ē,’ ko ʻena fakakaukaú ia, ‘ʻokú ma nofo ʻi ha vaka fute ʻe 26 (mita ʻe 7.9), ngāue konga taimi, ʻalu ki ha fakatahaʻanga lea muli, peá ma ngāue tāimuʻa tokoni mei he taimi ki he taimi.’ Ka ʻi he hili atu ha taimi, naʻá na fakaʻosiʻaki naʻe kākaaʻi kinaua. “ʻI he ʻikai poupouʻi ʻa e fakatahaʻangá, ko e lahi taha ʻo homa taimí naʻá ma femoʻuekina ʻi hono monomono homa vaká,” ko e lau ia ʻa Dustin. “Naʻá ma ʻiloʻi kapau naʻá ma fiemaʻu moʻoni ke fakamuʻomuʻa ʻa Sihova ʻi heʻema moʻuí, naʻe pau ke ma fai ha liliu.”
ʻOku tānaki mai ʻe Jassa: “Ki muʻa ke ma malí, naʻá ku nofo ʻi Mekisikou, ʻa ia naʻá ku kau ai ki ha fakatahaʻanga lea faka-Pilitānia. Naʻá ku fiefia ʻi he ngāue ʻi aí, pea naʻá ku vēkeveke ke toe foki ki ai.” Lolotonga ʻa e lotu fakafāmilí, ke fakaivimālohiʻi ʻena holi ke ngāue ʻi mulí, naʻe kamata ai ke lau ʻe Dustin mo Jassa ʻa e ngaahi talanoa ki he moʻui ʻa e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻa ia naʻa nau hiki ki he ngaahi fonua ʻa ia naʻe taimi ke utu ai ʻa e ngaahi ngoué. (Sione 4:35) “Naʻá ma loto ke maʻu ʻa e fiefia ko iá,” ko e lau ia ʻa Dustin. ʻI he taimi naʻá na fanongo ai mei ha ngaahi kaungāmeʻa ʻi Mekisikou ki ha fiemaʻu tokoni ʻa ha kulupu naʻe toki fokotuʻu foʻou, naʻe fakapapauʻi leva ai ʻe Dustin mo Jassa ʻa e meʻa te na faí. Naʻá na tukuange leva ʻena ngāué, fakatau atu hona ʻioté, pea hiki ai ki Mekisikou.
“KO E MEʻA LELEI TAHA KUO FAIFAI ANGE ʻO HOKO KIA KIMAUÁ”
Naʻe nofo ʻa Dustin mo Jassa ʻi he kolo ko Tecomán—ʻoku kei ofi pē ki he ʻŌseni Pasifikí ka ʻi he maile ʻe 2,700 (kilomita ʻe 4,345) ki he fakatonga ʻo Astoria. “ʻI he ʻikai havilivili mokomoko mo sio ki he moʻungá, ʻoku vela ʻaupito pea ko e ʻulu lēmani pē ʻokú ma sio ki aí,” ko e lau ia ʻa Dustin. ʻI he ʻuluaki taimí, naʻe ʻikai lava ke na maʻu ha ngāue. ʻI he siʻi ʻa e paʻangá, naʻá na kai laise mo e piini tuʻo ua he ʻaho, mo e uike ki he uike. “Ka ʻi he taimi pē naʻe ʻikai mei lava ai ke ma kātakiʻi ʻa e meʻakai ko ení,” ko e lau ia ʻa Jassa, “naʻe kamata ke ʻomai ʻe heʻema kau ako Tohi Tapú ʻa e mango, siaine, lesi, mo e ngaahi kofukofu ʻoku fonu he lēmaní!” ʻI he faai mai ʻa e taimí, naʻe maʻu ʻe he ongo meʻá ha ngāue ʻi ha akoʻanga lea ʻi he ʻinitanetí mei Taiuani. Ko e paʻanga ʻokú na maʻu he taimí ni mei he ngāue ko iá ʻoku tokangaʻi ai ʻena ngaahi fiemaʻu fakaʻahó ʻi ha tuʻunga feʻunga.
ʻOku anga-fēfē ʻa e ongoʻi ʻa Dustin mo Jassa fekauʻaki mo ʻena founga moʻui foʻoú? “Ko e hiki ko ení ʻa e meʻa lelei taha kuo faifai ange ʻo hoko kia kimauá,” ko ʻena laú ia. “Ko homa vahaʻangataé pea mo homa vahaʻangatae mo Sihová ʻoku mālohi ange ia ʻi he meʻa naʻá ma fakakaukau ʻe ala malavá. ʻI he ʻaho kotoa pē ʻoku lahi ai ʻa e ngaahi meʻa ʻokú ma fai fakatahá—ʻalu ʻi he ngāue fakamalangá, talanoa ki he founga ke tokoniʻi ai ʻema kau ako Tohi Tapú, mo e teuteu ki he ngaahi fakatahá. Pehē foki, ʻokú ma ʻatā ai mei he ngaahi tenge ko ia naʻá ma ongoʻi ʻi he kuohilí.” ʻOkú na tānaki mai: “ʻOkú ma ʻiloʻi he taimí ni ʻa e meʻa naʻe ʻikai ʻaupito te ma mahinoʻi kakato ki muʻá—ʻa e moʻoni ʻo e talaʻofa ʻoku hā ʻi he Saame 34:8 (PM), ‘Mou kamata o vakai oku lelei a Jihova.’”
KAU NGĀUE LOTO-LELEI ʻE LAUI AFE —KO E HĀ ʻOKÚ NE UEʻI KINAUTOLÚ?
Laka hake ʻi he fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻe 2,900—mali mo e taʻemali, ko e tokolahi ʻi honau taʻu 20 tupú mo e 30 tupú—kuo nau hiki ke ngāue ʻi he ngaahi feituʻu ʻo Mekisikou ʻoku kei fiemaʻu lahi ai ʻa e kau malanga ʻo e Puleʻangá. Ko e hā naʻe tali ai ʻe he Kau Fakamoʻoni kotoa ko ení ʻa e ngāue ko eni ʻoku hoko ko ha polé? ʻI he taimi naʻe ʻeke ai ʻa e fehuʻi ko iá ki ha kulupu ʻo kinautolu, naʻa nau ʻomi ai ʻa e ʻuhinga tefito ʻe tolu. Ko e hā ia?
Leticia mo Hermilo
Ke fakahāhā ʻa e ʻofa kia Sihova mo e tangatá. Naʻe papitaiso ʻa Leticia ʻi hono taʻu 18. ʻOkú ne pehē: “ʻI heʻeku fakatapui au kia Sihová, naʻá ku mahinoʻi naʻe ʻuhinga ení ko e tauhi kiate ia ʻaki hoku lotó mo ʻeku moʻuí kotoa. Ko ia ke fakahāhā ʻeku ʻofa kia Sihova ʻaki hoku lotó kotoa, naʻá ku loto ke ngāueʻaki lahi ange hoku taimí mo e iví ʻi heʻene ngāué.” (Mk. 12:30) Ko Hermilo ʻa ia ʻoku mali he taimí ni mo Leticia, naʻe taʻu 20 tupu siʻi ʻi he taimi naʻe hiki ai ke ngāue ʻi he feituʻu naʻe fiemaʻu lahi ange ai ʻa e kau malanga ʻo e Puleʻangá. ʻOkú ne pehē: “ʻOku ou ʻiloʻi ko hono tokoniʻi ʻa e kakaí ke feau ʻenau fiemaʻu fakalaumālié ʻa e founga lelei taha ke fakahāhā ai ʻeku ʻofa ki he kaungāʻapí.” (Mk. 12:31) Ko ia naʻá ne liʻaki ai ʻa e kolo tuʻumālie ko Monterrey, ʻa ia naʻá ne ngāue pangikē aí pea maʻu ai mo ha founga moʻui fiemālié, peá ne hiki ki ha kiʻi kolo siʻisiʻi.
Essly
Ke maʻu ʻa e fiefia moʻoni mo tuʻuloá. Taimi nounou mei he papitaiso ʻa Leticia, naʻá ne ʻalu fakataha ai mo ha tuofefine tāimuʻa taukei ki ha kolo tuʻu mavahe, ʻa ia naʻá na malanga ai ʻi ha māhina ʻe taha. Ko e manatu eni ʻa Leticia: “Naʻá ku ʻohovale. ʻI he sio ki hono tali lelei ʻe he kakaí ʻa e pōpoaki ʻo e Puleʻangá naʻá ma vahevahe kia kinautolú naʻá ne ʻomai kiate au ʻa e fiefia lahi. ʻI he ngataʻanga ʻo e māhina ko iá, naʻá ku pehē hifo ai kiate au, ‘Ko e meʻa eni naʻá ku loto ke u faiʻaki ʻeku moʻuí!’” Naʻe pehē pē kia Essly, ko ha tuofefine taʻemali ʻoku taʻu 20 tupu siʻi he taimí ni, ko e fiefia naʻá ne mātaá naʻá ne tohoakiʻi ia ki he faʻahinga ngāue ko ení. Lolotonga ʻene kei ʻi he kolisí, naʻá ne fetaulaki ai mo ha Kau Fakamoʻoni faivelenga ʻa ia naʻa nau ngāue ʻi he feituʻu naʻe lahi ange ai ʻa e fiemaʻú. ʻOkú ne pehē, “ʻI he sio ki he fofonga fiefia ʻa e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ko iá naʻe ʻai ai au ke u loto ke maʻu ʻa e faʻahinga moʻui naʻa nau maʻú.” ʻOku lahi ʻa e fanga tuofāfine naʻa nau fai ha tali hangē ko Essly. Ko hono moʻoní, ʻoku laka hake ʻi he fanga tuofāfine taʻemali ʻe toko 680 ʻi Mekisikou ʻoku nau ngāue ʻi he feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fiemaʻú. Ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei moʻoni ē ʻoku nau fokotuʻu ki he talavou mo e taʻumotuʻa!
Ke maʻu ha moʻui mohu taumuʻa mo fakafiemālie. ʻI heʻene ʻosi mei he kolisí, naʻe tuʻuaki ange ai kia Essly ha sikolasipi ki he ʻunivēsití. Naʻe fakaʻaiʻai ia ʻe hono toʻumeʻá ke ne tali ia pea ke kumi ki ha “moʻui anga-maheni”—maʻu ha mataʻitohi, ngāue, kā, mo fefolauʻaki. Ka, naʻe ʻikai te ne muimui ki heʻenau faleʻí. ʻOku pehē ʻe Essly: “Ko e niʻihi ʻo hoku ngaahi kaungāmeʻa Kalisitiané naʻa nau kumi ki he ngaahi meʻa ko ení, pea naʻá ku fakatokangaʻi naʻe ʻikai ke nau kei fakamuʻomuʻa ʻa e ngaahi taumuʻa fakalaumālié. Naʻá ku toe sio naʻe iku ʻo nau ongoʻi feifeitamaki ʻi he ngaahi palopalema naʻa nau fehangahangai mo iá ʻi heʻenau hoko ʻo toe kau lahi ange ʻi he ngaahi meʻa ʻo e māmani ko ení. Naʻá ku loto ke ngāueʻaki hoku taimi kei talavoú ke tauhi kakato ai kia Sihova.”
Racquel mo Phillip
Naʻe toʻo ʻe Essly ha toe koosi fakaako ʻa ia naʻe ʻai ai ia ke ne malava ʻo maʻu ha ngāue ke poupouʻi fakapaʻanga ʻaki ia lolotonga ʻene tāimuʻá, pea hili iá naʻá ne hiki ki ha feituʻu ʻoku fuʻu mātuʻaki fiemaʻu ai ʻa e kau malanga ʻo e Puleʻangá. Naʻe aʻu ʻo ne tali ʻa e pole ʻo hono ako ʻa e lea tuʻufonua naʻe leaʻaki ʻe he kakai Otomi mo Tlapaneco. ʻI he taimí ni, ʻi he sio atu ki mui ki he taʻu ʻe tolu ʻo e malanga ʻi he ngaahi feituʻu tuʻu mavahé, ʻokú ne pehē: “Ko e ngāue ʻi he feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fiemaʻú kuó ne ʻomai ʻa e fakafiemālie mo e ʻuhinga moʻoni ki heʻeku moʻuí. Hiliō he meʻa kotoa, naʻe ʻai ai ke loloto hoku vahaʻangatae mo Sihová.” ʻOku pehē pē mo Phillip mo Racquel, ko ha ongo meʻa ʻi hona taʻu 30 tupu siʻí mei he ʻIunaite Seteté. “ʻOku liliu vave ʻaupito ʻa e māmaní ʻo ongoʻi ai ʻe he tokolahi ʻoku ʻikai ke tuʻu maʻu ʻenau moʻuí. Ka ko e ngāue ʻi he feituʻu ʻoku kei tokolahi ʻaupito ai ʻa e faʻahinga ʻoku fanongo ki he pōpoaki ʻo e Tohi Tapú ʻokú ne ʻomai kia kimaua ha ongoʻi mālohi ʻoku ʻi ai ʻa e taumuʻa ʻo ʻema moʻuí. ʻOku mātuʻaki fakafiemālie!”
NGAAHI POLE—FOUNGA KE FEKUKI AI MO IÁ
Verónica
Ko e moʻoni, ko e ngāue ʻi he feituʻu ʻoku lahi ange ai ʻa e fiemaʻu ki he kau malanga ʻo e Puleʻangá ʻoku ʻi ai pē hono ngaahi pole. Ko e taha ʻo e ngaahi pole ko iá ko e founga ke poupouʻi fakaepaʻanga ai kitá. Ke fai iá, ʻoku fiemaʻu ke ke loto-lelei ke feʻunuʻaki ki he ngaahi tuʻunga fakalotofonuá. ʻOku fakamatala ʻa Verónica, ko ha tāimuʻa taukei: “ʻI ha feituʻu ʻe taha naʻá ku ngāue ai, naʻá ku teuteu pea fakatau atu ha falekai naʻe totongi maʻamaʻa pē. ʻI ha feituʻu ʻe taha, naʻá ku fakatau atu ai e vala mo kosi ʻulu. ʻI he lolotonga ní, ʻoku ou fakamaʻa ha ʻapi pea faiako foki ʻi ha kiʻi ako ki he ngaahi mātuʻa foʻoú, ʻo akoʻi kinautolu ke fetuʻutaki mo ʻenau fānaú.”
Ko e feʻunuʻaki ki ha anga fakafonua ʻe taha mo ha ngaahi tōʻonga ʻoku kehé ʻe malava ke hoko ko ha pole lahi ia ʻi he taimi ʻokú ke nofo ai ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻo e feituʻú ʻi ha feituʻu tuʻu mavahe. Ko e tuʻunga ia naʻe hoko kia Racquel mo Phillip ʻi he taimi naʻá na ngāue ai ʻi he malaʻe lea faka-Nahuatalí. “Naʻe mātuʻaki lahi ʻa e ngaahi faikehekehe ʻi he anga fakafonuá,” ko e lau ia ʻa Phillip. Ko e hā naʻá ne tokoniʻi kinaua ke na feʻunuʻakí? “Naʻá ma tokangataha ki he ngaahi meʻa lelei naʻá ma mātā ʻi he kakai Nahuatalí—ko e vāofi ʻi honau ngaahi fāmilí, ko ʻenau loto-moʻoni ʻi heʻenau feangaingaʻakí, mo ʻenau fakahāhā ʻa e nima-homó.” ʻOku tānaki mai ʻe Racquel: “Naʻá ma ako ʻa e meʻa lahi ʻi heʻema nofo aí pea mo e ngāue fakataha mo homa fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻi he feituʻu ko iá.”
FOUNGA KE KE MATEUTEU AÍ
Kapau ʻokú ke saiʻia ke ngāue ʻi he ngaahi feituʻu tuʻu mavahe ʻa ia ʻoku fiemaʻu ai ha tokoní, ko e hā ʻe lava ke ke fai he taimí ni ke ke mateuteu aí? Ko e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine naʻa nau aʻusia ʻa e faʻahinga ngāue ko ení ʻoku nau pehē: Ki muʻa ke ke hikí, kamata fakafaingofuaʻi hoʻo founga moʻuí pea ako ke topono. (Fil. 4:11, 12) Ko e hā ha toe meʻa ʻe lava ke ke faí? ʻOku pehē ʻe Leticia: “Naʻá ku fakaʻehiʻehi mei he faʻahinga ngāue fakamāmani ʻe fiemaʻu ai ke u fai ha tukupā taimi lōloa ke nofo ai ʻi ha feituʻu pē ʻe taha. Naʻá ku loto ke u malava ʻo hiki ʻi ha faʻahinga taimi pē—ʻi ha taimi pē mo ha feituʻu pē ʻe fiemaʻu aí.” ʻOku pehē ʻe Hermilo: “Naʻá ku ako ke poto he feimeʻatokoní, fō, mo e haiané.” ʻOku pehē ʻe Verónica: “Lolotonga ʻeku nofo ʻi ʻapi mo hoku fāmilí, naʻá ku tokoni ki he fakamaʻá mo ako ki hono teuteu ʻa e ngaahi meʻatokoni totongi maʻamaʻa pē kae fakamoʻuilelei. Naʻá ku toe ako ke tātānaki ha paʻanga.”
Amelia mo Levi
Ko Levi mo Amelia mei he ʻIunaite Seteté pea kuó na mali he taʻu ʻe valu ʻokú na fakamatala ki he tokoni kia kinaua ʻa e ngaahi lotu ki ha meʻa paú ke na mateuteu ai ki he ngāue ʻi Mekisikoú. ʻOku pehē ʻe Levi: “Naʻá ma fikaʻi ʻa e lahi ʻo e paʻanga te ma fiemaʻu ki ha ngāue ʻi muli ʻi ha taʻu ʻe taha pea kole leva kia Sihova ʻi he lotu ke ne tokoniʻi kimaua ke maʻu ʻa e paʻanga tofu pē ko iá.” ʻI loto pē ʻi ha ngaahi māhina, naʻe malava ai ke na tātānaki ʻa e lahi fakakātoa naʻá na lave ki ai ʻi heʻena lotú, pea naʻá na hiki leva ʻo ʻikai ke toe toloi. ʻOku pehē ʻe Levi: “Naʻe tali ʻe Sihova ʻema kole ki ha meʻa paú, ko ia ko kimaua leva eni ke ma fai ʻema tafaʻakí.” ʻOku tānaki mai ʻe Amelia: “Naʻá ma fakakaukau ʻe malava ke ma nofo ʻi he taʻu pē ʻe taha, ka kuó ma ʻi heni ʻi he taʻu ʻaki eni ʻe fitu, pea ʻoku ʻikai haʻama fakakaukau ke ma mavahe! ʻOku fakaʻatā kimaua ʻi he nofo ʻi hení ke ma hokosia fakahangatonu ʻa e tokoni ʻa Sihová. ʻI he ʻaho kotoa pē, ʻokú ma sio ai ki he fakamoʻoni ʻo ʻene anga-leleí.”
Adam mo Jennifer
Kia Adam mo Jennifer, ko ha ongo meʻa mei he ʻIunaite Seteté ʻa ia ʻokú na ngāue ʻi he malaʻe lea faka-Pilitānia ʻi Mekisikoú, naʻe fakahoko foki ʻe he lotú ha ngafa mātuʻaki mahuʻinga. ʻOkú na fokotuʻu mai: “ʻOua ʻe tatali ke haohaoa ʻa e ngaahi tuʻungá. ʻAi hoʻo holi ke ngāue ʻi mulí ko ha meʻa ia ke lotu ki ai, pea ngāue leva ʻo fakatatau ki hoʻo ngaahi lotú. Fakafaingofuaʻi hoʻo moʻuí, tohi ki he vaʻa ʻi he fonua ʻokú ke loto ke ngāue aí, pea ʻi he hili hono fikaʻi ʻa e fakamolé, hiki leva!”a Kapau te ke fai ia, ʻe tatali atu kiate koe ha moʻui fakafiefia mo koloaʻia fakalaumālie.
a Ki ha fakamatala lahi ange, sio ki he kupu “ʻE Lava Ke Ke ‘Laka Mai ki Masitonia’?” ʻi he ʻīsiu ʻo e Ko ʻEtau Ngāue Fakafaifekau ʻo ʻAokosi 2011.