Leaʻaki ʻa e Moʻoní ʻi he Anga-ʻOfa

1. Ko e hā kuo pau ke tau fai ke hoko ko ha konga ʻo e fāmili ʻo Sihová?

ʻI HEʻETAU fuofua fetaulaki mo ha kaungālotu, ʻoku tau faʻa ʻeke ange, “Naʻe anga-fēfē hoʻo ako ʻa e moʻoní?” ʻOku pehē ʻe he niʻihi, “Naʻe ʻohake au ʻi he moʻoní.” ʻE pehē nai ʻe he niʻihi, “Naʻá ku toki haʻu pē ki he moʻoní.” ʻOku tau tali peheé koeʻuhi ʻoku tākiekina ʻe he moʻoni ʻo e Folofolá ʻetau founga moʻuí kotoa. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhi ʻoku tau ʻiloʻi ʻe lava ke tau hoko ko ha konga ʻo e fāmili ʻo Sihová kapau pē ʻoku tau fakamoʻoniʻi ʻoku tau ʻofa ʻi he moʻoní pea moʻuiʻaki ia. ʻOku kau ki ai ʻa e hoko ʻo faitotonu ʻi heʻetau leá mo e tōʻongá.—Saame 15:​1-3.

2. (a) Ko e hā ʻa e ongoongo naʻe maʻu ʻe Sīsuú? (e) Naʻe anga-fēfē fakafeangai ʻa e kakaí ki he moʻoni naʻe akoʻi ʻe Sīsuú?

² Naʻe leaʻaki maʻu pē ʻe Sīsū ʻa e moʻoní. Naʻe ʻiloʻi ʻe hono ngaahi filí te ne lea faitotonu naʻa mo e taimi naʻe ʻikai ke manakoa ai ʻa e meʻa naʻe pau ke ne leaʻakí. (Māt. 22:16) ʻI he fekauʻaki mo e anga ʻo e fakafeangai ʻa e kakaí ki he ngaahi moʻoni naʻá ne akoʻí, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Naʻá ku haʻu ke fakatupunga ha māvahevahe, ʻi ha tangata mo ʻene tamaí, pea mo ha taʻahine mo ʻene faʻeé, pea mo ha ʻofefine-ʻi-he-fono mo ʻene faʻē-ʻi-he-fonó.” (Māt. 10:35) Naʻe ʻikai loto ʻa Sīsū ke taʻetali ʻe he kakaí ʻa e pōpoaki naʻá ne malangaʻi mo hono kau muimuí, ka naʻá ne ʻiloʻi ko e meʻa ia ʻe hokó. (Māt. 23:37) Naʻá ne ʻiloʻi ʻe fakamavahevaheʻi ʻe heʻene pōpoakí ʻa e māmaní ki ha kulupu ʻe ua—ko e faʻahinga ʻoku nau ʻofa ʻi he moʻoni Fakatohitapú pea mo e faʻahinga ʻoku nau fehiʻa ai.—2 Tes. 2:​9-11.

3. Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?

³ ʻI he hangē ko Sīsuú, ʻoku tau feinga ke hoko ʻo faitotonu, ʻo leaʻaki ʻa e moʻoní ʻi he taimi kotoa pē, neongo heʻikai nai ke saiʻia ʻa e kakaí ʻi heʻetau fai peheé. Pea ʻoku tau malangaʻi mo akoʻi ʻa e moʻoni Fakatohitapú, neongo ʻe ʻita nai ʻa e niʻihi ʻi he meʻa ʻoku tau leaʻakí. ʻOku ʻuhinga ení heʻikai fiemaʻu ke tau tokanga ki he founga mo e taimi ke leaʻaki ai ʻa e moʻoní? ʻIkai ʻaupito! ʻI he kupu ko ení, te tau ʻuluaki tali ha fehuʻi tefito: Te tau maʻu mei fē ʻa e moʻoní? Te tau tali leva ʻa e fehuʻi: Ko e hā ʻa e ʻuhinga, founga, mo e taimi ʻoku totonu ke tau leaʻaki ai ʻa e moʻoní? Ko e tali ki aí te ne tokoniʻi kitautolu ke fakaleleiʻi ʻetau malava ke leaʻaki ʻa e moʻoní ʻi he anga-ʻofa, ʻa ia, ʻi he fakapotopoto pea ʻi he taimi totonu.

TE TAU MAʻU MEI FĒ ʻA E MOʻONÍ?

4. Ko e hā ʻoku lava ai ke tau pehē ko Sihova ʻa e Matavai ʻo e moʻoní?

⁴ Ko Sihova ʻa e Matavai ʻo e moʻoní. Ko e meʻa kotoa ʻokú ne leaʻakí ʻoku moʻoni. Ko e fakatātaá, ko e meʻa ʻokú ne tala mai fekauʻaki mo e tonú mo e halá ʻoku moʻoni. (Saame 19:9; 119:​142, 151) Ko e meʻa kotoa ʻokú ne leaʻaki fekauʻaki mo e kahaʻú ʻoku hoko moʻoni. (ʻAi. 55:​10, 11) ʻOku ʻikai ʻaupito ke ne taʻefakahoko ha talaʻofa. (Nōm. 23:19) Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ʻaupito ke loi ʻa Sihova! (Hep. 6:18) ʻI ha ʻuhinga lelei, ʻoku ʻiloa ʻa Sihova “ko e ʻOtua ʻo e moʻoní.”—Saame 31:5.

5. Ko e hā ʻoku ʻikai faingataʻa ai ke maʻu ʻa e “ʻOtua ʻo e moʻoní”? Fakamatalaʻi. (Ngāue 17:27)

⁵ Neongo ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he niʻihi, ʻoku ʻikai faingataʻa ia ke maʻu ʻa Sihova, ʻa e “ʻOtua ʻo e moʻoní.” Ko e fakamoʻoni ʻo ʻene ʻi aí ʻoku ʻi he feituʻu kotoa. (Loma 1:20) ʻI he lea ʻa e ʻapositolo ko Paulá ki ha kau poto Kalisi ʻi ʻAtenisi, naʻá ne pehē ʻoku fiemaʻu ʻe he ʻOtuá ke tau “maʻu” ia pea “ʻoku ʻikai te ne mamaʻo mei ha taha ʻo kitautolu.” (Lau ʻa e Ngāue 17:27.) Ko e moʻoni, ʻoku tohoakiʻi ʻe Sihova kiate ia ʻa e kakai anga-fakatōkilalo ʻoku nau kumi ki he moʻoní.—Sione 6:44.

6. Ko e hā ʻa e ngaahi moʻoni ʻe niʻihi ʻi he Tohi Tapú, pea ko e hā ʻokú ke houngaʻia ai ʻi hono ʻiloʻi ʻa e ngaahi moʻoni ko iá?

⁶ Ko e founga ʻe taha ʻe lava ke tau maʻu ai ʻa Sihová ko hono ako ʻa e Tohi Tapú. Ko e kau tangata naʻa nau hiki iá naʻe fakamānavaʻi kinautolu ʻe he laumālie māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá. (2 Pita 1:​20, 21) Ko ia ko e meʻa kotoa ʻi he Tohi Tapú ko e moʻoní ia pea ʻoku tuha ia mo ʻetau falalá. Ko e fakatātaá, ʻe lava ke tau falala ki he meʻa ʻoku leaʻaki ai fekauʻaki mo e tupuʻanga hotau ʻunivēsí mo e moʻui ʻi he māmaní. (Sēn. 1:​1, 26) ʻE lava ke tau tui ki he meʻa ʻoku leaʻaki ai fekauʻaki mo e ʻuhinga ʻoku tau faiangahala kotoa aí pea mo e ʻuhinga ʻoku lahi fau ai ʻa e faingataʻá mo e maté. (Loma 5:12; 6:23) ʻE lava ke tau falala kakato ki he pehē ʻe he Tohi Tapú ko Sihova, fakafou ʻi hono ʻAló, te ne fakaleleiʻi ʻa e maumau kotoa kuo fakahoko ʻe Sētané, ʻa ia ko e “tamai ia ʻa e loí.” (Sione 8:44; Loma 16:20) Pea ʻe lava ke tau falala ki he talaʻofa ʻa e Tohi Tapú ko Sīsū te ne fakaʻauha ʻa e fulikivanú, fokotuʻu hake ʻa e maté, fakafoki ʻa e māmaní ki ha palataisi, pea tokoniʻi kitautolu ke tau hoko ʻo haohaoa. (Sione 11:​25, 26; 1 Sio. 3:8) He monū ē kuo ʻomai ʻe Sihova kiate kitautolú! Kuó ne akoʻi mai ʻa e moʻoní pea ʻomai ʻa e faingamālie ke tau akoʻi ia ki he niʻihi kehé.—Māt. 28:​19, 20.

ʻUHINGA ʻOKU TAU LEAʻAKI AI ʻA E MOʻONÍ

7-8. ʻOku mahuʻinga ʻetau fakaueʻiloto ki hono tala ʻa e moʻoní? ʻOmai ha fakatātā. (Maʻake 3:​11, 12) (Sio foki ki he fakatātaá.)

⁷ Hangē ko ia naʻe lave ki ai ki muʻá, kuo pau ke tau leaʻaki ʻa e moʻoní kapau ʻoku tau loto ke hoko ko ha konga ʻo e fāmili ʻo Sihová. Kae kehe, ke fakahōifuaʻi iá, kuo pau ke tau fai ha meʻa lahi ange ʻi he lea faitotonú pē. ʻOku mahuʻinga kia Sihova ʻa e ʻuhinga ʻoku tau leaʻaki ai ʻa e moʻoní. Fakakaukau ki he meʻa naʻe hoko lolotonga ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa Sīsū ʻi he māmaní. (Lau ʻa e Maʻake 3:​11, 12.) ʻI heʻene malanga ʻi he veʻe Tahi Kālelí, naʻe fakatahataha mai ha fuʻu kakai tokolahi kiate ia. Naʻe kau ai ha niʻihi naʻe uluisino ai ʻa e tēmenioó pea naʻa nau fakatōmapeʻe ʻi hono ʻaó mo kaikaila: “Ko koe ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá.” Ko e hā naʻe tala ai ʻe he fanga tēmenioó ʻa e moʻoni fekauʻaki mo Sīsuú? Ko ʻenau taumuʻá nai ke maʻu ʻa e falala ʻa e faʻahinga naʻe fanongo kiate kinautolú pea tohoakiʻi leva ke ʻoua te nau tauhi kia Sihova. Ko e meʻa naʻe leaʻaki ʻe he fanga tēmenioó naʻe moʻoni, ka naʻa nau fai ia ʻi ha taumuʻa siokita. Naʻe ʻikai ke nau kākaaʻi ʻa Sīsū pe fakahōhōʻiaʻi ia. Ko hono moʻoní, naʻe fekauʻi ʻe Sīsū ʻa e fanga tēmenioó ke ʻoua te nau lea fekauʻaki mo ia.

⁸ Ko e hā ʻoku tau ako mei he talanoa ko ení? Ko ʻetau fakaueʻiloto ki hono tala ʻa e moʻoní ʻoku mahuʻinga kia Sihova. He mahuʻinga ē ke hoko ʻetau fakaueʻiloto ki hono akoʻi ʻa e moʻoní ʻo maʻa pea fakahanga ha lāngilangi pē ʻoku tau maʻu, ʻo ʻikai kiate kitautolu, ka kia Sihova!—Māt. 5:16; fakafehoanaki mo e Ngāue 14:​12-15.

9. Ko e hā ʻoku totonu ke tau fakaʻehiʻehi mei hono faí, pea ko e hā hono ʻuhingá?

⁹ Fakakaukau ki ha tuʻunga ʻe taha ʻoku fiemaʻu ai ke tau fakaʻehiʻehi mei he kumi lāngilangi moʻotautolú. Tau pehē pē ʻoku tala mai ʻe ha tokoua fua fatongia ha fakamatala fakapulipuli pea ʻoku tau fakahoko ʻa e fakamatala ko iá ki he niʻihi kehé. Kapau ʻoku nau ʻiloʻi ki mui ai naʻe moʻoni ʻa e meʻa naʻa tau tala angé, te nau ʻohovale nai ʻi he meʻa ʻoku tau ʻiló pea nau pehē ʻoku lahi ʻa e fakamatala fakapulipuli ʻoku tau ʻiloʻí. Te nau fakakaukau nai ʻoku lahi hotau mahuʻingá, ka heʻikai ke liliu ai ʻa e anga ʻo e vakai mai ʻa e ʻOtuá kiate kitautolú. (Pal. 11:13) Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻetau tala ʻa e ngaahi meʻa fakapulipulí ka naʻa tau toe tala foki ʻa e moʻoní ʻaki ha fakaueʻiloto hala.

FOUNGA KE LEAʻAKI AI ʻA E MOʻONÍ

10. ʻE anga-fēfē haʻo fakamatalaʻi ʻa e lea “anga-ʻofa”? (Kolose 4:6)

¹⁰ Lau ʻa e Kolose 4:6. Naʻe fakamanatu ʻe he ʻapositolo ko Paulá ki he kau Kalisitiane ʻi Kolosé ko ʻenau leá ʻoku totonu ke “hoko maʻu pē . . . ʻo anga-ʻofa.” ʻOku ʻuhinga ia ki he hā? Ko e kupuʻi lea ʻi he muʻaki leá ʻokú ne fakahaaʻi ʻa e foʻi fakakaukau ko ʻetau leá ʻoku totonu ke ʻikai ngata pē ʻi heʻene ʻaonga ki he kau fanongó ka ke toe hoko ʻo anga-lelei mo fakamānako.

11-12. Ko e hā kuo pau ai ke tau tokanga ʻi hono akoʻi ʻa e moʻoní? Fakatātaaʻi. (Sio foki ki he fakatātaá.)

¹¹ ʻOku fiemaʻu ke tau ngāueʻaki ʻa e faleʻi ʻa Paula ke hoko ʻo anga-ʻofa ʻi heʻetau akoʻi ʻa e moʻoní. ʻOku fakahoa ʻe he Tohi Tapú tonu ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku maʻu aí ki ha heletā māsila ʻoku lava ke ne vaetuʻua ʻa hotau tangata ʻi tuʻá mei he laumālié. ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku lava ke ne fakaeʻa ʻetau ngaahi ongoʻi moʻoni ʻi lotó mo e ngaahi fakaueʻilotó. (Hep. 4:12) Ka ʻo kapau heʻikai ke tau ngāueʻaki pōtoʻi ʻa e Tohi Tapú, ʻe lava ke tau fakatupunga ai ha ʻita pe fakakikihi ʻikai fiemaʻu. ʻE anga-fēfē nai ha hoko ha meʻa pehē?

¹² Sioloto atu ki he tuʻunga ko ení. ʻOku tau fetaulaki ʻi he ngāue fakafaifekaú mo ha tangata loto-moʻoni ʻokú ne lotu maʻu pē ki he ngaahi ʻīmisí, pea ʻokú ne fiefia ʻi hono kātoangaʻi ʻa e Kilisimasí mo e Toetuʻú fakataha mo hono fāmilí. ʻI hono ngāueʻaki ʻa e Tohi Tapú, ʻe lava ke tau fakahaaʻi ki he tangatá ʻoku fakavalevale ke lotu ki ha ʻīmisi taʻemoʻui pea fakamoʻoniʻi kiate ia ko e Kilisimasí mo e Toetuʻú ko e ongo kātoanga fakapangani. (ʻAi. 44:​14-20; 2 Kol. 6:​14-17) Kapau naʻa tau fai pehē ʻi heʻetau ʻuluaki fetalanoaʻakí, te tau tala ʻa e moʻoní, ka heʻikai ke tau ngāueʻaki pōtoʻi ai ʻa e Folofolá.

13. ʻE lava fēfē ke tau fakaifoifo ʻetau leá ʻaki ha māsima?

¹³ Naʻe toe pehē ʻe Paula ko ʻene kau lautohí ʻoku totonu ke fakaifoifo ʻenau leá ʻaki ha māsima. Naʻe ʻikai ke ne ʻuhingá ʻoku totonu ke tau feinga ke ʻai ke hā kehe ʻa e moʻoní pe fūfuuʻi. ʻI hono kehé, naʻá ne enginaki mai ke tau ngāueʻaki ʻa e lea kuo “fakaifoifo” koeʻuhí ke tau ʻoatu ʻa e moʻoní ʻi ha founga ʻoku ifo ki hono “ʻahiʻahiʻi” ʻe he kau fanongó. (Siope 12:11) ʻE lava ke hoko ia ko ha pole. ʻI he haʻu ki he meʻakai moʻoní, te tau fakakaukau nai ʻoku fiemaʻu ʻe he niʻihi kehé ke tau fakaifoifo ʻenau meʻakaí ʻo fakatatau ki heʻetau saiʻiá. ʻI he tuʻunga meimei tatau, te tau fakakaukau nai ko e anga ʻetau leá ʻoku fakamānako ki he tokotaha kotoa. Ka ʻoku ʻikai pehē. Ko e fakatātaá, ko e kakai mei he puipuituʻa fakafonua ʻe niʻihi te nau hehema nai ke fakahaaʻi hangatonu ʻenau fakakaukaú, naʻa mo ʻenau lea ki he faʻahinga ʻoku taʻumotuʻa ange ʻiate kinautolú. Ko e niʻihi mei he ngaahi anga fakafonua kehé te nau vakai nai ki he founga fetuʻutaki ko iá ʻoku taʻefeʻunga, pe taʻefakaʻapaʻapa. Naʻe pehē ʻe Paula kuo pau ke tau ʻiloʻi ʻa e founga “ʻoku totonu ke [tau] taliʻaki ki he tokotaha taki taha.” ʻOku fakahuʻunga mai heni ʻoku totonu ke tau fakaifoifo ʻa e meʻa ʻoku tau leaʻakí, ʻo ʻikai fakatatau ki heʻetau saiʻiá pe puipuituʻa fakafonuá, kae fakatatau ki he saiʻia ʻetau kau fanongó.

TAIMI KE LEAʻAKI AI ʻA E MOʻONÍ

14. ʻI he ʻi māmani ʻa Sīsuú, naʻá ne akoʻi ki heʻene kau ākongá ʻa e meʻa kotoa naʻá ne ʻiloʻí? Fakamatalaʻi.

¹⁴ Naʻe lea anga-ʻofa maʻu pē ʻa Sīsū ki hono kau muimuí, pea naʻá ne anga-lelei ʻi hono akoʻi kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa lahi. (Mk. 6:34) Ka naʻe kei lahi pē ʻa e meʻa ke nau akó. Naʻe ʻikai ke feinga ʻa Sīsū ke akoʻi kiate kinautolu ʻa e meʻa kotoa naʻá ne ʻiloʻí. Naʻá ne fakaʻatuʻi ki honau ngaahi fakangatangatá. Naʻá ne mahinoʻi naʻe ʻikai ko e taimi totonu ia ke nau ako ai ʻa e ngaahi moʻoni ʻe niʻihi. Ko hono moʻoní, naʻá ne pehē heʻikai malava ke nau mahinoʻi ʻa e ngaahi moʻoni ko iá. (Sione 16:12) Ko e hā ʻoku tau ako mei hení?

15. Kuo pau ke tau akoʻi fakaʻangataha ʻa e meʻa kotoa ʻoku tau ʻiló ki heʻetau kau ako Tohi Tapú? Fakamatalaʻi. (Palōveepi 25:11) (Sio foki ki he fakatātaá.)

¹⁵ ʻOku fakahaaʻi ʻe he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú ko hono ʻiloʻi ʻa e moʻoní ʻoku ʻikai ʻuhinga iá ʻoku fiemaʻu ke tau akoʻi fakaʻangataha ʻa e meʻa kotoa ʻoku tau ʻiló. ʻE anga-fēfē nai haʻatau faʻifaʻitaki kia Sīsū? Kuo pau ke tau fakaʻatuʻi ki he tuʻunga ʻo e kakaí. Toe fakakaukau angé ki he tangata ʻokú ne fiefia ʻi hono kātoangaʻi ʻa e Kilisimasí mo e Toetuʻú fakataha mo hono fāmilí. ʻOku tau ʻiloʻi ko e tupuʻanga ʻo e ongo kātoanga ko ení ʻoku fakapangani pea taʻefakahōifua ki he ʻOtuá. Kae sioloto atu naʻá ke kamata ako ʻa e Tohi Tapú mo e tangatá ʻi ha uike ʻe taha pe ua ki muʻa he Kilisimasí. Te tau lea anga-ʻofa kapau naʻa tau fakahaaʻi ange ʻa e meʻa ʻoku leaʻaki ʻe he Tohi Tapú fekauʻaki mo e ngaahi kātoanga fakapanganí pea ʻamanekina te ne taʻofi ʻi he taimi pē ko iá ʻene kātoangaʻi ʻa e Kilisimasí? Ko e moʻoni, ko e kau ako ʻe niʻihi te nau ngāueʻaki vave nai ʻa e meʻa kotoa ʻoku nau ako mei he Tohi Tapú. Ka ʻe fiemaʻu ʻe he niʻihi ia ha taimi lahi ange ke fakatonutonu ʻenau fakakaukaú mo e tōʻongá. ʻE lava ke tau tokoniʻi ʻetau kau ako Tohi Tapú ke nau fakalakalaka kapau ʻoku tau tala ange ʻa e meʻa ʻoku fiemaʻu ke nau ʻiló ʻi he taimi ʻoku fiemaʻu ai ke nau fanongo ki aí, ʻa ia, ko e taimi ʻoku malava ai ke nau mahinoʻi iá.—Lau ʻa e Palōveepi 25:11.

16. ʻE lava fēfē ke tau tokoniʻi ʻetau kau ako Tohi Tapú ke hokohoko atu ʻenau “ʻaʻeva ʻi he moʻoní”?

¹⁶ Ko e taha ʻi he ngaahi meʻa siʻi ʻokú ne ʻomai ʻa e fiefia lahí ko ʻetau tokoniʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau ako ʻa e moʻoni fekauʻaki mo Sihová. ʻE lava ke tau tokoniʻi kinautolu ke hokohoko atu ʻenau “ʻaʻeva ʻi he moʻoní” kapau ʻoku tau fai ʻa e ngaahi meʻá ni: Hokohoko atu ke fokotuʻu ha faʻifaʻitakiʻanga lelei kiate kinautolu. (3 Sio. 3, 4) Fakapapauʻi ʻoku fakamoʻoniʻi ʻi hoʻo founga moʻuí ʻokú ke tui ki he ngaahi talaʻofa ʻi he Tohi Tapú. Leaʻaki ʻa e moʻoní ʻaki ha fakaueʻiloto totonu. Lea anga-ʻofa, ʻo ngāueʻaki ʻa e ngaahi lea anga-fakaalaala mo anga-lelei ʻi he taimi totonu ʻi hono akoʻi ʻa e moʻoní. Pea fakahanga ha lāngilangi pē ʻokú ke maʻu kia Sihova. Kapau te ke fai pehē, te ke fakamoʻoniʻi ai ʻokú ke tauhi kia Sihova, ko e ʻOtua ʻo e moʻoní.