Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí
Hili ʻa e Lōmakí, naʻe tukuange atu ʻe Noa mei he ʻaʻaké ha foʻi lupe ʻa ia naʻe foki mai mo “ha louʻi olive.” Naʻe maʻu mei fē ʻe he foʻi lupé ʻa e lauʻiʻakaú?
ʻOku tala mai ʻe he Tohi Tapú kia kitautolu naʻe “huʻa ʻaupito ʻa e vai ki he fonua; pea naʻe lofia kotoa pe ʻa e ngaahi moʻunga maʻolunga ʻi lalo langi katoa.” (Senesi 7:19) ʻI he holo hifo ʻa e vai lōmakí, naʻe tuku atu ai tuʻo tolu ʻe Noa ha foʻi lupe—ʻo fakahili uike. Ko hono tuʻo uá, naʻe foki mai ai ʻa e foʻi lupé mo “ha louʻi olive mata: pea ʻilo ai ʻe Noa kuo manifi ʻa e vai ʻi he fonua.”—Senesi 8:8-11.
Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ʻaupito ha founga he taimí ni ke tala ai ʻa e lōloa ʻo e tāfea ʻa ha konga tefito ʻo e māmaní, he ko e tuʻunga fakasiokālafi ʻo e foʻi māmaní naʻe liliuʻi taʻetoeveiveiua ia ʻe he Lōvaí. Neongo ia, ʻoku ngalingali naʻe ʻufiʻufi ʻo lōloa feʻunga ʻe he vaí ʻa e lahi taha ʻo e ngaahi feituʻú ʻi he mate ʻa e ʻuluʻakau lahí. Kae kehe, ʻoku ngalingali naʻe kei moʻui pē ʻa e niʻihi, ʻo ʻai ai ke lava ʻo nau huli foʻou hake ʻi he taimi naʻe holo hifo ai ʻa e vaí.
ʻI he fekauʻaki mo e ʻōlivé, ʻoku pehē ʻe he New Bible Dictionary: “Kapau ʻoku tutuʻu, ʻoku ʻalu hake ʻa e ngaahi huli foʻou mei he aká, ʻo lava ke tupu hake ai ʻa e vaʻa foʻou ʻe nima. Ko e ʻulu ʻōlive [meimei maté] ʻoku faʻa huli hake foki ia ʻi he foungá ni.” ʻOku “hangē ia ʻoku ʻikai ala fakaʻauha ʻene tuʻunga moʻuí,” ko e lau ia ʻa e New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge. ʻOku ʻikai ha tangata he ʻahó ni te ne ʻiloʻi ʻa e ngaahi fakaikiikí, hangē ko e tuʻunga ʻo e konokona pea mo e fua māfana ʻo e vai lōmakí. Ko ia ai, ʻoku ʻikai lava ke tau fakapapauʻi ʻa e ola ʻe lava ke hoko ki he ʻulu ʻōlivé mo e mohuku kehé.
Kae kehe, ko e ʻōlive vaó ʻoku ʻikai lava ke moʻui ia ʻi he ʻea momokó, hangē ko ia ko e ʻōlive vao ʻoku maʻu ʻi he ngaahi moʻunga māʻolunga angé. ʻOku tupu lahi ia ʻi he ngaahi ʻēlia ʻi lalo ʻi he mita ʻe 1,000, ʻa ia ko e fakaʻavalisi ʻo e fua māfana aí ʻoku māʻolunga ia ʻi he tikilī Selosiasi ʻe 10. “Ko ia,” ko e lau ʻa e tohi ko e Flood Reconsidered, “naʻe lava ke fakaʻosiʻaki ʻe Noa mei he lauʻiʻakau naʻe tosiʻi foʻoú ko e ngaahi teleʻa māʻulalo angé naʻe hoko ia ʻo ʻatā mei he vaí.” ʻI he taimi naʻe tuku atu ai ʻe Noa ʻa e foʻi lupé ʻi ha uike ki mui aí, naʻe ʻikai ke toe foki mai ia, ʻo fakahaaʻi ai ʻa e lahi ange ʻa e mohukú mo e ngaahi feituʻu naʻe malava ke hoko ko e mālōlōʻanga ki he foʻi lupé.—Senesi 8:12.