LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w94 8/1 p. 22-26
  • Ko e Akonaki ʻAonga ki Hotau Taimi Faingataʻá

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Ko e Akonaki ʻAonga ki Hotau Taimi Faingataʻá
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
  • Kaveinga Tokoni
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ko ha Meʻa Naʻe Hoko he Hisitōliá ke Ako mei Ai
  • Ko ha Kikite ʻo Fekauʻaki mo Hotau Taimí
  • Maʻu ʻa e Ngaahi ʻAonga Fakakoloa
  • ʻOku Tau Moʻui Moʻoni ʻi he “Kuonga Fakamui”?
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2006
  • ʻOku Tau Moʻui ʻi he “Kuonga Fakamui”?
    Ko e Hā ʻOku Akoʻi Moʻoni ʻe he Tohi Tapú?
  • ʻOku ʻUhinga Kotoa Ia ki he Hā?
    Hanganaki Leʻo!
  • Ko e Hā ʻa e Fakaʻilonga ʻo e “Ngaahi ʻAho Fakaʻosí” pe “Taimi Fakamui”?
    Tali ʻo e Ngaahi Fehuʻi Fakatohitapú
Sio ki he Me‘a Lahi Ange
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—1994
w94 8/1 p. 22-26

Ko e Akonaki ʻAonga ki Hotau Taimi Faingataʻá

“Ka ko eni ʻa e meʻa ke ke sinaki ʻilo ki ai; ka hokosia ʻa e kuonga fakamui, ʻe ai ha ngaahi taimi faingataʻa [“tauhaʻa ʻoku faingataʻa ke matuʻuaki,” NW]. . . . Ko e kakai kovi mo fakahekeheke te nau fakaaʻau atu mei he kovi ki he kovi, heʻenau kākāʻi ʻa e kakai kehe, pea kākāʻi mo kinautolu.”​—2 TĪMOTE 3:​1, 13.

1, 2. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau mahuʻingaʻia ʻi he ngaahi akonaki ʻoku tau muimui ki aí?

KUO fai ha tokoni kiate koe, pe kuo fakalotomamahiʻi koe? Kuo fakaleleiʻi ʻa hoʻo ngaahi palōpalemá, pe kuo toe ʻai kinautolu ia ʻo kovi ange? ʻAki ʻa e hā? ʻAki ʻa e ngaahi akonaki. ʻIo, ʻoku kaunga lahi ʻaupito ʻa e ngaahi akonakí ki hoʻo moʻuí, ki ha founga ʻoku lelei pe ki ha founga ʻoku kovi.

2 Naʻe fai ha fekumi ʻe ha kau palōfesa ʻe toko tolu ki mui mai ʻo fekauʻaki mo e kaunga ʻa e ngaahi akonakí ki he moʻuí pea naʻa nau fakahā ʻa e ngaahi meʻa naʻa nau ʻiló ʻi he Journal for the Scientific Study of Religion. Ko e moʻoni, naʻe ʻikai nai ke nau fai ha fekumi ʻo kau kiate koe tonu pe ko ho fāmilí. Ka, ʻoku hā mei he meʻa naʻa nau ʻiló ʻoku ʻi ai ʻa e fekauʻaki pau ʻa e ngaahi akonakí mo e lavameʻa pe ʻikai ke lavameʻa ʻa ha toko taha ʻi he fekuki mo hotau ngaahi taimi tauhaʻá. Te tau fai ha lave makehe ki he meʻa foʻou naʻa nau ʻiló ʻi he kupu hono hoko maí.

3, 4. Ko e hā ʻa e ngaahi fakamoʻoni ʻe niʻihi ki he pehē ʻoku tau lolotonga moʻui ʻi he ngaahi taimi tauhaʻa?

3 Ka, ko e ʻuluaki meʻá, fakakaukau ange ki he fehuʻi ko ʻení: ʻOkú ke loto tatau ki he pehē ʻoku tau moʻui ʻi he ngaahi taimi ʻoku faingataʻa ke matuʻuaki? Kapau ʻoku pehē hoʻo laú, pea ʻoku pau ʻokú ke ʻilo fakapapau ʻoku fakamoʻoniʻi ʻe he ngaahi fakamoʻoni ko e “ngaahi taimi faingataʻa [“tauhaʻa ʻoku faingataʻa ke matuʻuaki,” NW]” ʻeni. (2 Tīmote 3:​1-5) ʻOku kehekehe pē ʻa e founga ʻoku uesia ai ʻa e kakaí. Ko e fakatātaá, ʻokú ke ʻilo nai ki ha ngaahi fonua ʻoku lolotonga hoko ai ʻa e fakamavahevahe mo e fetuʻusí ʻi he fai tau ʻa e ngaahi faʻahi kehekehe ke nau maʻu ʻa e taki fakapolitikalé. ʻI ha feituʻu kehe, ʻoku tupu ʻa e tāmaté mei he ngaahi faikehekehe fakalotu pe fakamatakali. ʻOku ʻikai ko e kau sōtiá pē ʻa e faʻahinga ʻoku faingataʻaʻiá. Fakakaukau atu ki he kau fefine mo e tamaiki fefine taʻefaʻalaua kuo fakamamahiʻi anga-fakamanú pe ko e kau taʻumotuʻa kuo fakamasivaʻi mei he meʻakai, meʻa ke māfana ai, mo ha nofoʻanga. ʻOku faingataʻaʻia lahi ʻaupito ʻa e kakai taʻefaʻalaua, ʻo iku atu ai ki he fuʻu hulu ʻa e tokolahi ʻo e kau kumi hūfangá pea mo e ngaahi tuʻunga mamahi lahi kehe ʻoku fekauʻaki mo ia.

4 Kuo fakaʻilongaʻi foki mo hotau ngaahi taimí ʻe he ngaahi palōpalema fakaʻikonōmiká, ʻo iku ai ki hono tāpuni ʻa e ngaahi fale ngaohiʻanga koloá, taʻe maʻu ha ngāué, mole ai mo e ngaahi tokoni mei he puleʻangá pea mo e vāhenga mālōloó, hōloa ai mo e mahuʻinga ʻo e paʻangá, pea siʻisiʻi ange ʻa e meʻakaí pe siʻisiʻi hifo ʻa e ngaahi taimi kaí. ʻOku malava ke ke tānaki mai ha meʻa ki he fakahokohoko ʻo e ngaahi palōpalemá? ʻOku ngalingali pehē. ʻOku toe ʻi ai mo e toko laui miliona kehe ʻi māmani lahi ʻoku nau faingataʻaʻia ʻi he honge meʻakai mo e ngaahi mahaki. ʻOku ngalingali kuó ke ʻosi sio ʻi ha ngaahi laʻi tā fakalilifu mei ʻAfelika Hahake ʻoku hā ai ʻa e kau tangata mo e kau fefine mo e fānau tutue ʻaupito. ʻOku faingataʻaʻia meimei tatau pē mo e toko laui miliona ʻi ʻĒsia.

5, 6. Ko e hā ʻoku malava ai ke pehē ko e ngaahi mahakí ko e toe tafaʻaki fuʻu hulu ia ʻo hotau taimi tauhaʻá?

5 Kuo tau ʻosi fanongo hono kotoa ki he ngaahi mahaki fakailifia ʻoku tupu fakautuutu ʻi he taimí ni. ʻI Sānuali 25, 1993, naʻe pehē ʻe he The New York Times: “ʻOku tupu fakautuutu ʻa e mahaki fakaʻauha ko e ʻEITISÍ ʻoku tō ʻi ʻAmelika Latiná ʻo fakaʻau ke lahi ʻo ne lakasi ʻa e ʻIunaite Seteté koeʻuhi ko e fai fehokotaki fakasino tavalé, mālualoí mo hono ʻaiʻai noaʻia pē ʻa e ngaahi founga ke fakaʻehiʻehi ai mei hono maʻu ʻa e ʻEITISÍ . . . ʻOku hoko ʻa e tupulekina lahi ko ʻení mei he fakautuutu ʻa e tokolahi ʻoku pihia ʻi he lotolotonga . . . ʻo e kakai fefiné.” ʻI ʻOkatopa 1992, naʻe pehē ʻe he U.S.News & World Report: “Ko e hongofuluʻi taʻu pē ʻe ua kuo ʻosí naʻe fakavīkivikiʻi ai ʻe he ʻofisa pule lahi fakafaitoʻo ʻa e U.S. ʻa e taha ʻo e ngaahi ikuna lahi taha ʻa e potungāue moʻuí ʻi ha taimi, ʻo ne fanongonongo ai kuo hoko ʻa e taimi ke ‘ʻoua ʻe toe fai ha tokanga ia ki he ngaahi mahaki pipihí.’” Ka ʻoku fēfē he taimí ni? “Kuo toe lōmekina ʻa e ngaahi fale mahakí ʻe kinautolu kuo nau moʻua ʻi he ngaahi mahaki mafolalahia ʻa ia naʻe lau tokua kuo ʻosi ikuʻi. . . . ʻOku fakautuutu ʻa e ngaahi siemú ʻo mālohi ange honau faʻungá ʻo tokoni ʻeni ke nau tupu vave ange kinautolu ʻi hano maʻu ha ngaahi faitoʻo foʻou. . . . ‘ʻOku tau hū atu ki ha kuonga foʻou ʻo e mahaki pipihí.’”

6 Ko ha fakatātā ʻe taha, ʻi Sānuali 11, 1993, naʻe fakamatala mai ʻi he Newsweek: “ʻOku fakafuofua kuo maʻu ʻe he malēliá ʻa e kakai ʻe toko 270 miliona ʻi he taʻu kotoa pē, ʻo mate ai ʻo aʻu ki he toko 2 miliona . . . pea fakatupunga ʻa e puke lahi ʻaupito ʻo ʻikai siʻi hifo ʻi he toko 100 miliona. . . . ʻI he taimi tatau pē, ʻoku fakaʻau ke taʻe ʻaonga ange ʻa e ngaahi faitoʻo ʻaonga kuo ngāueʻaki ki muʻá ki he mahaki ko eni ʻoku fakaʻau ke mālohi ange hono faʻungá. . . . Ko e faʻahinga ʻe niʻihi ʻo e mahaki ko ʻení ʻe vavé ni nai ke ʻikai ke toe malava hano faitoʻo ʻoʻona ia.” ʻOkú ne ʻai kita ke te mate he ilifiá.

7. Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku fai ʻe he niʻihi koeʻuhi ko e ngaahi taimi faingataʻá?

7 Kuó ke fakatokangaʻi nai ʻi he ngaahi taimi tauhaʻa ko ʻeni ʻoku faingataʻa ke matuʻuakí, ʻoku kumi ʻa e tokolahi ki ha tokoni ke fakaleleiʻi ʻa ʻenau ngaahi palōpalemá. Ko e fakatātaá, fakakaukau ange ki he faʻahinga kuo nau hanga ki he ngaahi tohi ʻoku fekauʻaki mo e fekuki mo e loto-mafasiá pe ko ha faʻahinga mahaki foʻou. Ko e niʻihi kehe ʻoku nau fuʻu fie maʻu lahi ha faleʻi ʻo fekauʻaki mo e nofo mali ʻoku palōpalemaʻiá, ʻo fekauʻaki mo e tauhi ʻo e fānaú, ʻo kau ki he ngaahi palōpalema fekauʻaki mo e ʻolokaholó pe ko e faitoʻo kona tapú, pe fekauʻaki mo e founga ke ʻai ke mafamafatatau ʻa e ngaahi fie maʻu mei heʻenau ngāué pea mo e ngaahi kulukia ʻoku nau ongoʻi ʻi honau ʻapí. ʻIo, ʻoku nau fie maʻu moʻoni ha tokoni kiate kinautolu! ʻOkú ke lolotonga fetakai mo ha palōpalema fakafoʻituitui pe hokosia ha niʻihi ʻo e ngaahi faingataʻa kuo fakatupunga ʻe he taú, honge meʻakaí pe tuʻutāmakí? Pea neongo ʻoku hā ko ha palōpalema ʻoku ngali ʻe ʻikai malava hano fakaleleiʻi, ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga lelei ke ke ʻeke, ‘Ko e hā kuo tau aʻu mai ai ki ha tuʻunga tauhaʻa pehē?’

8. Ko e hā ʻoku totonu ai ke tau hanga ki he Tohi Tapú ke maʻu ha ʻiloʻilo mo ha tataki?

8 ʻOku fie maʻu kiate kitautolu ke tau ʻilo ʻa e ʻuhinga ʻoku tau fehangahangai ai mo e taimi tauhaʻa pehē, ki muʻa ia pea tau malava ke fekuki ola lelei mo maʻu ʻa e fiefia ʻi he moʻuí ʻi he taimí ni mo e kahaʻú. Ko hono moʻoní, ʻokú ne fakahā mai ʻa e ʻuhinga ke tau taki taha tokanga ai ki he Tohi Tapú. Ko e hā ʻoku tau hanga ai ki he Tohi Tapú? Koeʻuhi he ko e Tohi Tapú pē ʻoku ʻi ai ʻa e ngaahi kikite tonu matemateé, mo e hisitōlia naʻe hiki ki muʻa, ʻokú ne fakahā mai ʻa e ngaahi ʻuhinga ʻoku tau faingataʻaʻia aí, ko e taimi ʻoku tau lolotonga moʻui aí, pea mo e meʻa ʻoku tuku tauhi mai kiate kitautolu ʻi he kahaʻú.

Ko ha Meʻa Naʻe Hoko he Hisitōliá ke Ako mei Ai

9, 10. Naʻe fēfē ʻa hono fakahoko ʻi he ʻuluaki senitulí ʻa e kikite ʻa Sīsū ʻoku hā ʻi he Mātiu vahe 24?

9 ʻI he Ko e Taua Leʻo ʻo Sune 1, 1994, kuo tokonaki mai ai ʻa e toe vakai ʻoku taau ke fakatokangaʻi ʻo kau ki he kikite maeʻeeʻa ʻa Sīsū ʻi he Mātiu vahe 24. Kapau te ke huke ʻi hoʻo Tohi Tapú ki he vahe ko iá, te ke sio ai ʻi he Māt 24 veesi 3 naʻe ʻeke ʻe he kau ʻaposetolo ʻa Sīsuú ke nau maʻu ha fakaʻilonga ʻo fekauʻaki mo ʻene ʻi ai ʻi he kahaʻú mo e fakaʻosiʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení. Pea ʻi he Māt 24 veesi 5 ki he 14, naʻe kikiteʻi ai ʻe Sīsū ʻa e kau Kalaisi loí, ngaahi taú, ngaahi honge meʻakaí, fakatangaʻi ʻo e kau Kalisitiané, ko e maumau-laó mo e mafolalahia ʻa hono malangaʻi ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

10 ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he hisitōliá ko e ngaahi meʻa ko iá tonu naʻe hoko ʻi he lolotonga ʻa e fakaʻosiʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu faka-Siú. Kapau naʻá ke moʻui ʻi he taimi ko iá, ʻikai ʻe hoko ia ko e ngaahi taimi faingataʻa? Kae kehe, naʻe faai mai ʻa e ngaahi meʻá ke aʻu ki ha tumutumu, ko e mamahi teʻeki ke ʻi ai hano tatau ki Selūsalema mo e fokotuʻutuʻu faka-Siú. ʻI he Māt 24 veesi 15 ʻoku kamata ke tau lau ai ki he meʻa naʻe hoko ʻi hono ʻohofi ʻo Selūsalema ʻe he kau Lomá ʻi he 66 T.S. Ko e ngaahi meʻa ko iá kotoa naʻe aʻu ki he tumutumu ko e mamahi lahi naʻe lave ki ai ʻa Sīsū ʻi he Māt 24 veesi 21​—ko e fakaʻauha ʻo Selūsalema ʻi he 70 T.S., ko e mamahi lahi taha naʻe tō ki he kolo ko iá. Ka, ʻokú ke ʻilo naʻe ʻikai ke ngata ai ʻa e hisitōliá ia, pea naʻe ʻikai ke pehē ʻa e lea ʻa Sīsuú. ʻI he Māt 24 veesi 23 ki he 28, naʻá ne fakahā ʻo pehē ʻi he hili ʻa e mamahi lahi ʻo e 70 T.S., ʻe hoko mai ai ʻa e ngaahi meʻa kehe.

11. Ko e hā ʻa e founga ʻoku kaunga ai ʻa e fakahoko ʻo e Mātiu vahe 24 ʻi he ʻuluaki senitulí ki hotau ngaahi ʻaho ní?

11 Ko ha niʻihi ʻi he ʻahó ni ʻoku nau hehema ke ʻoua ʻe fuʻu tokanga lahi ki he ngaahi meʻa pehē ʻi he kuo hilí ʻaki ʻa ʻenau pehē ‘ko e hā hano mahuʻinga?’ Ko ha fakakaukau hala ia. ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻaupito ʻa e fakahoko ʻo e kikite ʻi he ʻuluaki senitulí. Ko e hā ʻa hono ʻuhingá? Koeʻuhi ko e ngaahi taú, ngaahi honge meʻakaí, ngaahi mofuiké, ngaahi mahaki fakaʻauhá mo e fakatanga ʻi he lolotonga ʻo e fakaʻosiʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu faka-Siú ʻe toe fakaeʻa ia ʻi hono fakahoko lahi ange ʻi he hili ʻa e ngata ʻa e “ngaahi kuonga ʻo e Senitaile” ʻi he 1914. (Luke 21:24) Ko e tokolahi ʻoku nau kei moʻui ʻi he ʻahó ni naʻa nau sio tonu ʻi he Tau I ʻa Māmaní ʻa ia naʻe kamata mei ai ʻa hono fakahoko ʻo e kikite ko ʻení ʻi onopooní. Ka ʻo kapau naʻe toki fāʻeleʻi koe ia ʻi he hili ʻa e 1914, kuó ke sio tonu ʻi hono fakahoko ʻo e kikite ʻa Sīsuú. ʻOku fakamoʻoniʻi ʻo fuʻu hulu ʻe he ngaahi meʻa kuo hoko ʻi he senituli hono 20 ní ʻoku tau lolotonga moʻui ʻi he fakaʻosiʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ʻení.

12. Fakatatau kia Sīsū, ko e hā ʻoku tau toe ʻamanekina ke sio ki ai?

12 ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻoku toka mai mei muʻa kiate kitautolu ʻa e “mamahi” ʻoku lave ki ai ʻi he Mātiu 24:29. ʻE kau ki ai ʻa e ngaahi meʻa ʻe hā taha kehe atu ʻi langi ʻa ia ʻoku ʻikai ala makupusi nai. ʻOku fakahā ʻi he Māt 24 veesi 30 ʻo pehē ko e kakaí te nau mamata ki he toe fakaʻilonga kehe​—ko ha fakaʻilonga te ne fakamoʻoniʻi ʻoku ofi ʻa e fakaʻauhá. Fakatatau ki he fakamatala huʻufataha ʻi he Luke 21:​25-28, ʻi he taimi ko iá ʻi he kahaʻú, “ʻe to ʻa e mănava ʻo e kakai ko ʻenau ilifia, mo e fakatuʻatāmaki ki he ngaahi meʻa ʻoku hoko hifo ki māmani.” ʻOku toe pehē foki ʻe he fakamatala ʻa Luké ʻe hanga hake ai ʻa e kau Kalisitiané honau ʻulú he ʻoku ofi ʻaupito mai ʻa honau huhuʻí.

13. Ko e hā ʻa e ongo meʻa tefito ʻe ua ʻoku taau ke tau tokanga ki ai?

13 Te ke pehē nai, ‘ʻOku ou tali pē ia ʻe au mo loto-tatau ki ai, ka naʻá ku pehē ko e meʻa ʻoku mahuʻingá ko e hā ʻa e founga ke u maʻu ai ʻa e mahinó pea mo fekuki mo hotau taimi faingataʻá?’ ʻOku tonu ia. Ko e ʻuluaki meʻá ke tau ʻilo fakapapau ʻa e ngaahi palōpalema tefitó pea mo e founga ke tau fakaʻehiʻehi ai mei aí. Ko e meʻa hono ua ʻoku fekauʻaki ia ki aí, ko e founga ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he ngaahi akonaki mei he Tohi Tapú ke tau maʻu ha moʻui ʻoku lelei ange ʻi he taimi ní. ʻI he fekauʻaki mo e meʻa ko ʻení, fakaava hoʻo Tohi Tapú ki he 2 Tīmote vahe 3, pea vakai ki he founga ʻoku malava ke tokoni ai kiate koe ʻa e ngaahi lea ʻa e ʻaposetolo ko Paulá ke ke fekuki mo e ngaahi taimi faingataʻá.

Ko ha Kikite ʻo Fekauʻaki mo Hotau Taimí

14. Ko e hā ʻoku ʻi ai ai ha ʻuhinga lelei ke tau tui ʻe tokoni kiate kitautolu ʻa ʻetau fakakaukau ki he 2 Tīmote 3:​1-5?

14 Naʻe fakamānavaʻi ʻe he ʻOtuá ʻa Paula ke ne tohi ki he Kalisitiane mateaki ko Tīmoté ʻa e enginaki lelei lahi naʻe tokoni kia Tīmote ke ne maʻu ai ha moʻui lavameʻa mo fiefia ange. Ko e konga ʻo e meʻa ko ia naʻe tohi ʻe Paulá ʻe fakahoko tefito ia ʻi hotau ngaahi ʻahó ni. Neongo ʻokú ke pehē ʻokú ke ʻilo lelei ʻa e ngaahi lea fakaekikité ni, ka ke toe tokanga ange he taimí ni ki he ngaahi leá ni ʻi he 2 Tīmote 3:​1-5. Naʻe tohi ʻe Paula: “Ka ko eni ʻa e meʻa ke ke sinaki ʻilo ki ai; ka hokosia ʻa e kuonga fakamui, ʻe ai ha ngaahi taimi faingataʻa [“tauhaʻa ʻoku faingataʻa ke matuʻuaki,” NW]. He ko hono kakai te nau ʻofa kiate kinautolu pe, te nau ʻofa ki he paʻanga, te nau fielahi, te nau angataʻetokaʻi, te nau lea fieʻotua, te nau talangataʻa ki he matuʻa; ko e kau taʻehounga, ko e kau angataʻemolumalu, ko e kau taeʻofa-ki-hoʻota, ko e kau taʻe fakamolemole, ko e kau fakakovi, ko e kau taʻefakamaʻumaʻu, ko e kau angafakamanu, ko e kau taeʻofa ki he lelei, ko e kau lavaki, ko e kau ʻohonoa, ko e kau loto ʻaoʻaofia ʻi he ʻafungi, ko e kau ʻofa ki he malie ʻo ʻikai ʻofa ki he ʻOtua, ko e kakai ʻoku maʻu ʻa e ngeʻesi ʻo e lotu, ka kuo nau liʻaki hono kakano.”

15. Ko e hā ʻoku totonu ai ke fakatupu tokanga makehe ʻa e 2 Tīmote 3:1 kiate kitautolu ʻi he taimi ní?

15 Kātaki ʻo fakatokangaʻi ko e ngaahi meʻa ʻe 19 kuo fakahokohoko maí. Ki muʻa ke tau sivisiviʻi fakalautelau ʻa e ngaahi meʻá ni mo tau maʻu ai ha ʻaonga kiate kitautolu, tau kiʻi fakakaukau atu ke maʻu ʻa e mahino fakaʻaufuli ki he kikite ko iá. Sio ki he 2Tī 3 veesi 1. Naʻe kikiteʻi ʻe Paula: ‘Ka hokosia ʻa e kuonga fakamui, ʻe ai ha ngaahi taimi tauhaʻa ʻoku faingataʻa ke matuʻuaki.’ Ko e “kuonga fakamui” fē ia? Kuo lahi ʻa e kuonga fakamuí ia, ʻo hangē ko e kuonga fakamui ʻo Pomipei ʻo e kuonga muʻá ʻi ʻĪtali pe ko e kuonga fakamui ʻo ha tuʻi pe ʻo ha fāmili naʻe pule. Naʻa mo e Tohi Tapú ʻoku lave ki ha ngaahi vahaʻa taimi ko e kuonga fakamui, ʻo hangē ko e kuonga fakamui ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu faka-Siú. (Ngāue 2:​16, 17) Ka, naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ha makatuʻunga kiate kitautolu ke tau maʻu ai ʻa e mahino ko e “kuonga fakamui” naʻe lave ki ai ʻa Paulá ʻoku kau ia ki hotau taimí.

16. Ko e hā ʻa e tuʻunga naʻe kikiteʻi ʻo kau ki hotau taimí ʻi he talanoa fakatātā ʻo e uité pea mo e teá?

16 Naʻe fai ia ʻe Sīsū ʻaki ʻa e talanoa fakatātā ʻo fekauʻaki mo e uité mo e teá. Naʻe tūtuuʻi kinautolu ʻi he ngoueʻanga pea tuku ai ke tupu. Naʻá ne pehē ko e uité mo e teá ʻokú na fakatātaaʻi ʻa e kakai​—ko e kau Kalisitiane moʻoni mo e kau Kalisitiane loi. ʻOku tau ʻohake ʻa e talanoa fakatātā ko ʻení koeʻuhi he ʻokú ne fokotuʻu mai ʻo pehē ʻe ʻosi atu ha vahaʻa taimi fuoloa pea toki aʻu ki he fakaʻosiʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ʻení fakakātoa. ʻI he aʻu mai ki he fakaʻosiʻosi ko iá, ʻe ʻi ai ha meʻa ʻe tupu ʻo fuʻu hulu. Ko e hā ʻa e meʻa ko iá? Ko e tafoki mei he moʻoní ʻa ia ko e lotu faka-Kalisitiane moʻoní, ʻo iku ai ki ha tuʻunga mātuʻaki fulikivanu lahi ʻaupito. ʻOku fakapapauʻi ʻe he ngaahi kikite kehe ʻi he Tohi Tapú ʻe hoko ia ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu fulikivanú. Ko e taimi ia ʻoku tau ʻi aí, ʻi he fakaʻosiʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení.​—Mātiu 13:​24-30, 36-43.

17. Ko e hā ʻa e fakamatala huʻufataha ʻoku tokonaki mai ʻi he 2 Tīmote 3:​1-5 ʻo fekauʻaki mo e fakaʻosiʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení?

17 ʻOku mahino kiate koe ʻa hono ʻuhingá? ʻOku fakahā mai kiate kitautolu ʻi he 2 Tīmote 3:​1-5 ha fakaʻilonga huʻufataha ʻo pehē ʻi he lolotonga ʻo e fakaʻosiʻosi ʻo e ngaahi meʻa ʻo e fokotuʻutuʻu ko ʻení pe ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻe kovi ʻa e ngaahi tuʻunga ʻoku nau ʻātakaiʻi ʻa e kau Kalisitiané. Naʻe ʻikai ke pehē ʻe Paula ia ko e ngaahi meʻa ko ia ʻe 19 kuo fakahokohokó ko ha founga tefito ia ke fakamoʻoniʻi kuo tau aʻu ki he ngaahi ʻaho fakaʻosí. Ka, naʻá ne fakatokanga mai ʻo fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻe fie maʻu ke tau fekuki mo ia ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosí. ʻOku lave ʻa e 2Tī 3 veesi 1 ki he “ngaahi taimi tauhaʻa ʻoku faingataʻa ke matuʻuaki.” Ko e kupuʻi lea ko iá ʻoku toʻo mei he lea faka-Kalisí, pea ko hono ʻuhinga fakatufunga leá ko e “ngaahi taimi fītaʻa kuo kotofa.” (Kingdom Interlinear) ʻIkai ʻokú ke loto-tatau ko e “fītaʻá” ʻokú ne fakamatalaʻi lelei ʻa e meʻa ʻoku tau fehangahangai mo ia ʻi he ʻaho ní? Ko e fakamatala fakamānavaʻi ko ʻení ʻokú ne hoko atu ʻo fakahā mai ʻa e fakamaama mei he ʻOtuá ki hotau taimí.

18. Ko e hā ʻoku totonu ke tau tokanga taha ki ai ʻi heʻetau ako ki he ngaahi lea fakaekikite ʻa Paulá?

18 Ko ʻetau mahuʻingaʻia ʻi he kikite ko ʻení ʻoku totonu ke ne ʻai kitautolu ke tau ʻilo fakapapauʻi ʻa e ngaahi fakatātā fakalilifu ʻo e vahaʻa taimi tauhaʻa pe fītaʻa fau ʻoku tau ʻi aí. Manatuʻi ʻa ʻetau ongo meʻa tefitó: (1) ke ʻilo fakapapauʻi ʻa e ngaahi palōpalema ʻoku hoko ai ʻa hotau taimí ʻo faingataʻa ke matuʻuakí pea vakai ki ha founga ke fakaʻehiʻehi ai mei aí; (2) ke muimui ki he ngaahi akonaki ʻoku ʻaonga moʻoní pea ʻe tokoni kiate kitautolu ke tau maʻu ha moʻui ʻoku lelei angé. Ko ia, ʻi he lelei ange ke ʻoua ʻe fakamamafaʻi ʻa e ngaahi palōpalema ʻoku nau ʻai ʻa hotau taimí ke tauhaʻá, te tau tokanga taha ki he ngaahi akonaki ʻoku malava ke nau tokoniʻi kitautolu mo hotau ngaahi fāmilí ʻi he ngaahi taimi tauhaʻa ko ʻeni ʻoku faingataʻa ke matuʻuakí.

Maʻu ʻa e Ngaahi ʻAonga Fakakoloa

19. Ko e hā ʻa e fakamoʻoni kuó ke sio ki ai ʻoku ʻofa pē ʻa e kakai kiate kinautolu pē?

19 ʻOku kamata ʻe Paula ʻa ʻene fakahokohokó ʻaki hono kikiteʻi ʻo pehē ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, “ko hono kakai te nau ʻofa kiate kinautolu pe.” (2 Tīmote 3:2) Ko e hā naʻá ne ʻuhinga ki aí? Te ke tonu pē ʻi haʻo pehē ʻi he faai mai ʻo e hisitōliá kuo ʻi ai ʻa e kau tangata mo e kau fefine fie meʻa mo tokanga pē kiate kinautolu. Ka, ʻoku ʻikai ke toe ʻi ai ha veiveiua ko e mele ko ʻení ʻoku fuʻu hulu ia ʻi he ʻahó ni. ʻOku fuʻu tōtuʻa ia ʻi he kakai tokolahi. ʻOku meimei hoko ia ko e ʻulungāanga ʻoku faʻa ʻasi ʻi he tafaʻaki fakapolitikale mo fakapisinisi ʻo e māmaní. ʻOku tuli mui ʻa e kau tangata mo e kau fefine ki he mafaí mo e ongoongoá ʻo tatau ai pē pe ko e hā ha meʻa ʻoku fie maʻu ke nau faí. ʻOku faʻa hoko ko ha meʻa pē ʻoku fie maʻu ke fai kae ʻoua ʻe tokanga ki he niʻihi kehé, he ko e faʻahinga ʻoku nau ʻofa pē kiate kinautolú ʻoku ʻikai te nau tokanga kinautolu pe ko e hā ʻoku hoko ki he kakai kehé tupu mei he meʻa ʻoku nau faí. ʻOku nau fakavave ki he fakaʻilo fakalao pe kākaaʻi ʻa e niʻihi kehé. ʻOku mahino kiate koe ʻa e ʻuhinga ʻoku ui ai ʻe he tokolahi ʻa e toʻu tangatá ni ko e “toʻutangata siokita.” Kuo fuʻu lahi ʻaupito ʻa e faʻahinga kuo fuʻu lahi ʻenau fakakaukau pē kiate kinautolú mo fie meʻá.

20. ʻOku fēfē hono kehe ʻaupito ʻa e enginaki ʻi he Tohi Tapú mo e loto ʻoku eʻa lahi ke ʻofa pē kiate kitá?

20 ʻOku ʻikai fie maʻu ke toe fakamanatu kiate kitautolu ʻa e ngaahi meʻa fakatupu-mamahi naʻa tau hokosia ʻi he feangainga mo e kakai ʻoku “nau ʻofa kiate kinautolu pe.” Ka neongo ia, ʻoku moʻoni ʻi hono ʻiloʻi fakapapau ʻa e palōpalema ko ʻení ʻoku tokoniʻi ai kitautolu ʻe he Tohi Tapú, he ʻokú ne ako mai kiate kitautolu ʻa e founga ke fakaʻehiʻehi ai mei he tauhele ko ʻení. Ko ʻene fakamatalá ʻeni: “ʻOua ʻe fai ha meʻa ʻaki ha feinga siokita ke maʻu ha tuʻungá pe ko e holi māʻulalo ke pōlepolé, ka mou feangafakatōkilaloʻaki, ʻo fakakaukau maʻu pē ʻoku lelei hake ʻa e niʻihi kehé ʻiate kimoutolu. Pea mou fetokangaʻaki ki hoʻomou lelei, kae ʻikai ki hoʻo lelei pē ʻaʻau.” “Ke ʻoua naʻa hulu atu hoʻo fakakaukau kiate koé ʻi he meʻa ʻoku totonú. Ka ke ke fakakaukau ʻaki ʻa e anga-fakatōkilalo.” Ko e faleʻi lelei taha ko iá ʻoku maʻu ʻi he Filipai 2:​3, 4 mo e Loma 12:3 ʻo hangē ko ia ʻoku hā ʻi he Today’s English Version.

21, 22. (a) Ko e hā ʻa e fakamoʻoni fakalūkufua ʻokú ne fakamoʻoniʻi ko e ngaahi enginaki peheé ʻoku ʻaonga ʻi he ʻahó ni? (e) Ko e hā ʻa e kaunga ʻa e enginaki ʻa e ʻOtuá ki he kakai ʻoku ʻikai te nau makehe atu ʻi he anga totonu ʻa e tangatá?

21 ʻE lea fakafepaki nai ha toko taha ʻo ne pehē, ‘ʻOku mālie ʻa e fakamatalá ia, ka ʻoku ʻikai ke ʻaonga.’ Ka ʻoku ʻaonga ia. ʻOku malava ke lavameʻa, pea ʻoku lavameʻa ai ʻa e kakai ʻoku ʻikai te nau makehe atu ʻi he anga totonu ʻo e tangatá. ʻI he 1990 ko e toko taha fai pulusi maʻá e ʻUnivesiti ʻo Oxford naʻá ne pulusi ʻa e The Social Dimensions of Sectarianism. Naʻe fakakaveinga ʻa e vahe 8 ko e “Kau Fakamoʻoni ʻa Sihova ʻi ha Fonua Katolika,” pea naʻá ne fakamatala ki ha ngāue fekumi naʻe fai ʻi Pelesiume. ʻOku tau lau: “ʻI he hanga atu ki he fakamānako pau ʻo e hoko ko ha taha Fakamoʻoní, tuku kehe pē ʻa e fakamānako ʻo e ‘Moʻoní’ tonu, ʻi he taimi ʻe niʻihi ko kinautolu naʻa nau fai ha talí kuo nau lave ki ha ʻulungāanga ʻo lahi hake ʻi he tahá pē. . . . Loto-māfaná, anga-fakakaumeʻá, ʻofá mo e fāʻūtahá ko e ngaahi ʻulungāanga ia kuo lahi taha ʻa e lave ki aí, ka ko e faitotonú mo e tōʻonga fakafoʻituitui ‘ʻoku hā ʻi heʻenau ngāueʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he Tohi Tapú’ ko e toe ongo ʻulungāanga ia kuo fakamahuʻingaʻi ʻe he kau Fakamoʻoní.”

22 Te tau fakatatau nai ʻa e vakai fakalūkufua ko iá ki hono ʻai ʻo ha lauʻi tā ʻaki ha meʻa-fai-tā ʻoku ʻi ai ʻa e nāunau ke maʻu kotoa ʻa e meʻa ʻi he ʻū tafaʻakí mo ʻata lahi ange; pe naʻe ʻikai te ke ngāueʻaki ia ka naʻá ke ngāueʻaki ha meʻa-fai-tā ʻoku ʻi ai ʻa e nāunau ʻa ia ʻokú ne ʻai ke hā ofi mai ʻa e meʻa ʻoku mamaʻó, te ke sio ofi ʻaupito ki he ngaahi meʻa lahi ʻoku hokosia ʻi he moʻuí. ʻOku kau ki ai ʻa e kau tangata naʻa nau faʻa fie ʻeiki ki muʻa, anga-fakaaoao pe fuʻu hā mahino ʻa e siokitá ka kuo nau anga-fakatōkilalo ange ʻi he taimí ni, ʻo nau hoko ko e ngaahi husepāniti mo e ngaahi tamai ʻoku nau fakahā ʻo lahi ange ʻa e ʻofa mo e anga-lelei ki honau ngaahi hoá, fānaú mo e niʻihi kehé. ʻOku toe kau ki ai mo e kau fefine naʻa nau faʻa fakaaoao pe ongongataʻa ka ʻoku nau tokoni ʻi he taimí ni ki he niʻihi kehé ke nau ako ki he founga ʻo e lotu faka-Kalisitiane moʻoní. ʻOku laui mano ʻa e ngaahi fakatātā pehē. Kātaki ʻo lea moʻoni. ʻIkai te ke leleiʻia ange ke ke feohi mo e kakai peheé ʻi he fehangahangai maʻu ai pē mo e kau tangata mo e kau fafine ʻoku lahi taha pē ʻa ʻenau ʻofa kiate kinautolu pē? ʻIkai ʻe hoko ia ke faingofua ange ai ʻa e fekuki mo hotau taimi tauhaʻá ni? Ko ia, ʻikai te ne ʻai koe ke ke fiefia ange ke muimui ki he ngaahi akonaki mei he Tohi Tapú?

23. Ko e hā ʻoku ʻaonga ai ke toe fai ha tokanga lahi ange ki he 2 Tīmote 3:​2-5?

23 Ka, kuo tau lave ki he ʻuluaki meʻa pē ʻi he fakahokohoko ʻa Paula ʻoku hā ʻi he 2 Tīmote 3:​2-5. Fēfē ʻa e ngaahi meʻa kehé? ʻE hoko ʻa hoʻo sivisiviʻi tokanga fakalautelau ʻa e ngaahi meʻa ko ení ke toe tokoni ange kiate koe ke ke ʻilo fakapapauʻi ʻa e ngaahi palōpalema tefito ʻo hotau taimí koeʻuhi ke fakaʻehiʻehi mei ai pea tokoniʻi ai koe ke maʻu ʻa e mahino pe ko e hā ʻa e founga te ke maʻu ai mo e faʻahinga ʻokú ke ʻofa aí ʻa e fiefia lahi angé? Ko e kupu hono hoko maí ʻe tokoni ia kiate koe ke tali ʻa e ongo fehuʻi ko iá pea ke maʻu ai ʻa e tāpuaki fakakoloa.

Ngaahi Meʻa ke Manatuʻi

◻ Ko e hā ʻa e ngaahi fakamoʻoni ʻe niʻihi ki he pehē ʻoku tau lolotonga moʻui ʻi he ngaahi taimi tauhaʻa?

◻ Ko e hā ʻoku malava ai ke tau tui pau ʻoku tau lolotonga moʻui ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí?

◻ Ko e hā ʻa e ongo meʻa tefito ʻe ua ʻe lava ke tau maʻu ʻi he ako ki he 2 Tīmote 3:​1-5?

◻ ʻI he lolotonga ʻo e taimi ko ʻeni ʻa ia ʻoku fuʻu tokolahi ai ʻa e kau ʻofa kiate kinautolu pē, kuo tokoni fēfē ʻa e ngaahi akonaki mei he Tohi Tapú ki he kakai ʻa Sihová?

[Maʻuʻanga ʻo e Tā ʻi he peesi 22]

Tā ʻi ʻolunga he toʻohemá: Andy Hernandez/Sipa Press; tā ʻi lalo he toʻomataʻú: Jose Nicolas/Sipa Press

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share