Faʻifaʻitaki ki he Faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ʻo e Faʻa Leʻó
“Mou hanganaki leʻo mo lotu.”—MĀT. 26:41.
ʻE FĒFĒ HAʻO TALI?
ʻE lava fēfē ke fakahāhā ʻe heʻetau ngaahi lotú ʻoku tau leʻo?
ʻI he ngaahi founga fē ʻe lava ke tau fakahāhā ai ʻoku tau faʻa leʻo ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú?
Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke tau hanganaki leʻo ʻi he malumalu ʻo e ʻahiʻahí, pea ʻe lava fēfē ke tau fai peheé?
1, 2. (a) Ko e hā e ongo fehuʻi ʻe malanga hake nai fekauʻaki mo e faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ʻo e faʻa leʻó? (e) ʻOku ʻaonga ʻa e faʻifaʻitakiʻanga haohaoa ʻa Sīsuú ki he faʻahinga angahalaʻia ʻo e tangatá? Fakatātaaʻi.
TE KE fifili nai: ‘ʻOku malava moʻoni ke faʻifaʻitaki ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ʻo e faʻa leʻó? He ko ē, ko Sīsuú naʻá ne haohaoa! Ko e taha, naʻe malava ʻa Sīsū ʻi ha ngaahi taimi ke sio māʻalaʻala atu ki he kahaʻú—naʻa mo e taʻu ʻe laui afe ʻo fakalaka atu ia ʻi hono ʻahó tonu! Naʻe fiemaʻu moʻoni ke ne faʻa leʻo?’ (Māt. 24:37-39; Hep. 4:15) Tau ʻuluaki lāulea angé ki he ongo fehuʻi ko iá koeʻuhi ke lava ʻo tau sio ai ki he anga tofu pē ʻo e feʻungamālie mo e fiemaʻu fakavavevave ʻa e kaveinga ko ení.
2 ʻOku ʻaonga ha faʻifaʻitakiʻanga haohaoa ki he faʻahinga angahalaʻia ʻo e tangatá? ʻIo, koeʻuhí ʻoku malava ke ako mei ha faiako lelei mo ʻene faʻifaʻitakiʻangá. Hangē ko ení, sioloto atu ki ha tangata ko ʻene fuofua ako ia ki he fana-ngahaú. Heʻikai ʻaupito lava ke ne fanaʻi lelei ha foʻi ngahau ke tau ʻi he tāketí, ka ʻokú ne ako lahi ange pea hanganaki feinga. Ke fakalakalaká, ʻokú ne siofi fakalelei ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻene faiakó, ʻa ia ko ha tokotaha fana-ngahau pōtoʻi. ʻOku tokanga ʻa e tokotaha akó ki he anga ʻo e tuʻu ʻene faiakó, anga e tuʻu hono ongo nimá, mo e anga ʻo ʻene ngāueʻaki hono louhiʻinimá ʻi he afo ʻo e ngahaú. ʻOku māmālie ʻa e ʻilo ʻe he tokotaha akoako loto-papaú ʻa e lahi ʻo e mālohi ke fusiʻiʻaki ʻa e afó; ʻokú ne fakakaukauʻi ʻa e anga ʻo e tuʻu ʻa e havilí, pea ʻokú ne hanganaki feinga. ʻI he faʻifaʻitaki ki he meʻa ʻokú ne sio ʻoku fai ʻe heʻene faiakó, ʻoku faifai pē ʻo ne fakahanga e ngaahi foʻi ngahaú koeʻuhi ke tau ʻo ofi ange ki he loto mālie ʻo e tāketí. ʻI he founga meimei tatau, ʻoku tau hanganaki feinga ke fakalakalaka ʻi he tuʻunga ko e kau Kalisitiané ʻaki ʻa e muimui ki he ngaahi fakahinohino ʻa Sīsuú pea faʻifaʻitaki ki heʻene faʻifaʻitakiʻanga haohaoá.
3. (a) Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe Sīsū naʻe fiemaʻu kiate ia ʻa e ʻulungaanga ko e faʻa leʻó? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení?
3 Kae kehe, fēfē ʻa e faʻa leʻó? Naʻe fiemaʻu moʻoni kia Sīsū ʻa e ʻulungaanga ko ení? Ko hono moʻoní, naʻe fiemaʻu ia kiate ia. Hangē ko ení, ʻi he pō fakaʻosi ʻene moʻui ʻi he māmaní, naʻe ekinaki ai ʻa Sīsū ki heʻene kau ʻapositolo faitōnungá: “Hanganaki leʻo mo au.” Naʻá ne toe pehē: “Mou hanganaki leʻo mo lotu maʻu ai pē koeʻuhi ke ʻoua naʻa mou hū ki ha ʻahiʻahi.” (Māt. 26:38, 41) Neongo naʻá ne fakahāhā ʻa e faʻa leʻó ʻi he taimi kotoa pē, naʻe fiemaʻu ʻe Sīsū tautefito ʻi he ngaahi houa faingataʻa ko iá ke faʻa leʻo pea ofi ʻi he lahi taha ʻene malavá ki heʻene Tamai fakahēvaní. Naʻá ne ʻiloʻi naʻe fiemaʻu ki hono kau muimuí ʻa e tokanga tatau—ʻo ʻikai ʻi he taimi pē ko iá ka ʻi he kahaʻú. Ko ia tau lāulea angé ki he ʻuhinga ʻoku fiemaʻu ai ʻe Sīsū ke tau hanganaki leʻó. Hili iá, te tau sivisiviʻi ʻa e founga ʻe tolu ʻa ia ʻe lava ke tau faʻifaʻitaki ai ki he faʻa leʻo ʻa Sīsuú ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó.
ʻUHINGA ʻOKU FIEMAʻU AI ʻE SĪSŪ KE TAU FAʻA LEʻÓ
4. Ko e hā ʻa e fehokotaki ʻi he vahaʻa ʻo e meʻa ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi fekauʻaki mo e kahaʻú mo e fiemaʻu ko ia ke tau faʻa leʻó?
4 ʻI hono fakanounoú, ʻoku fiemaʻu ʻe Sīsū ke tau faʻa leʻo ai pē koeʻuhí ko e meʻa ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻí mo e meʻa ko ia ʻoku tau ʻiloʻí. ʻI he taimi naʻe hoko ai ʻa Sīsū ko ha tangata ʻi he māmaní, naʻá ne ʻiloʻi ʻa e meʻa kotoa ʻoku tuku tauhi mai ʻi he kahaʻú? ʻIkai, he naʻá ne fakahaaʻi anga-fakatōkilalo: “ʻI he fekauʻaki mo e ʻaho mo e houa ko iá, ʻoku ʻikai ha taha ʻe ʻilo ki ai, naʻa mo e kau ʻāngelo ʻo e langí pe ko e ʻAló, ka ko e Tamaí toko taha pē.” (Māt. 24:36) ʻI he taimi ko iá, ko Sīsū “ko e ʻAló,” naʻe ʻikai te ne ʻiloʻi matematē ʻa e taimi ʻe hoko mai ai ʻa e ngataʻanga ʻo e māmani fulikivanu ko ení. Fēfē kitautolu he ʻaho ní? ʻOku fakangatangata ʻetau ʻilo ki he kahaʻú? Ko e moʻoni ʻoku pehē! ʻOku ʻikai ke tau ʻiloʻi ʻa e taimi tofu pē ʻe fekauʻi mai ai ʻe Sihova hono ʻAló ke ne fakangata ʻa e fokotuʻutuʻu fulikivanu ko ení. Kapau naʻa tau ʻilo, ʻe fiemaʻu moʻoni ke tau hanganaki leʻo? Hangē ko ia naʻe fakamatalaʻi ʻe Sīsuú, ʻe hoko fakafokifā mai e ngataʻangá, ʻo taʻeʻamanekina; ko ia ʻoku fiemaʻu ke tau hanganaki leʻo ai pē.—Lau ʻa e Mātiu 24:43.
5, 6. (a) ʻOku anga-fēfē ʻa e kaunga ʻo ʻetau ʻilo ki he kahaʻú mo e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá ki he fiemaʻu ko ia ke tau faʻa leʻó? (e) Ko e hā ʻoku totonu ai ke ʻai ʻe heʻetau ʻilo fekauʻaki mo Sētané ke tau fakapapauʻi lahi ange ai ke faʻa leʻó?
5 ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū ʻa e ngaahi meʻa fakaofo lahi fekauʻaki mo e kahaʻú—ko e ngaahi moʻoni ʻa ia ko e tokolahi taha ʻo e kakai takatakai ʻiate iá naʻe ʻikai ʻaupito ke nau ʻiloʻi. Ko ʻetau ʻiló ʻoku ʻikai teitei ofi ia ki he ʻilo ʻa Sīsuú, kae mālō mo ia, ʻoku tau ʻiloʻi ai ha meʻa lahi fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo e meʻa te ne fakahoko ʻi he kahaʻu ofi maí. ʻI heʻetau sio takatakai holo ʻia kitautolú, pe ʻi he ʻapiakó, ʻi he ngāué, pe ʻi he feituʻu ʻoku tau fakahoko ai ʻetau ngāue fakafaifekaú, ʻikai ʻoku tau ʻilo ai ko e tokolahi taha ʻo e kakaí ʻoku nau nofo ʻi he fakapoʻuli lōlō ʻi he fekauʻaki mo e ngaahi moʻoni fakaofo ko ení? Ko ia ʻoku tau maʻu heni ha toe ʻuhinga ke faʻa leʻo ai. Hangē ko Sīsuú, ʻoku fiemaʻu ke tau tokanga maʻu pē, ʻo fakasio ha ngaahi faingamālie ke vahevahe atu ai ʻa e meʻa ʻoku tau ʻilo fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. Ko e faingamālie taki taha peheé ʻoku mahuʻinga, pea ʻoku ʻikai ke tau loto ke fakamoleki noa ha taha ai. Ko e ngaahi moʻuí ʻoku ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki!—1 Tīm. 4:16.
6 Naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū ha toe meʻa kehe ʻa ia naʻá ne tataki ia ke ne faʻa leʻo ai pē. Naʻá ne ʻiloʻi naʻe fakapapauʻi ʻe Sētane ke ʻahiʻahiʻi ia, ke fakatangaʻi ia, pea ke maumauʻi ʻene anga-tonú. Ko e fili anga-fulikivanu ko iá naʻá ne fakasio maʻu pē ha “toe taimi faingamālie” ke ʻahiʻahiʻi ai ʻa Sīsū. (Luke 4:13) Naʻe ʻikai ʻaupito tuku ʻe Sīsū ʻene leʻó. Naʻá ne loto ke mateuteu ki ha faʻahinga ʻahiʻahi pē, pe ko e fakatauele, fakafepaki, pe fakatanga. ʻIkai ʻe lava ke leaʻaki e meʻa tatau fekauʻaki mo kitautolu? ʻOku tau ʻiloʻi ko Sētané ʻokú ne kei “hangē ha laione ngungulú, ʻi he kumi ki ha taha ke ne folofua.” Ko e ʻuhinga ia ʻoku ekinaki mai ai ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ki he kau Kalisitiane kotoa pē: “Tauhi maʻu hoʻomou fakakaukau leleí, faʻa leʻo.” (1 Pita 5:8) Ko ia ai, ʻe lava fēfē ke tau fai pehē?
FOUNGA KE FAʻA LEʻO AI ʻI HE LOTU
7, 8. Ko e hā ʻa e akonaki naʻe fai ʻe Sīsū fekauʻaki mo e lotú, pea ko e hā ʻa e faʻahinga faʻifaʻitakiʻanga naʻá ne fokotuʻú?
7 ʻOku ʻomai ʻe he Tohi Tapú ha fehokotaki mālohi ʻi he tokanga fakalaumālié, pe faʻa leʻó, mo e lotú. (Kol. 4:2; 1 Pita 4:7) ʻIkai fuoloa mei heʻene kole ki hono kau muimuí ke nau hanganaki leʻo fakataha mo iá, naʻe pehē ʻe Sīsū: “Mou hanganaki leʻo mo lotu maʻu ai pē koeʻuhi ke ʻoua naʻa mou hū ki ha ʻahiʻahi.” (Māt. 26:41) Naʻá ne ʻuhingá ke fakangatangata ʻa e akonakí ki he tuʻunga faingataʻa naʻa nau fehangahangai mo ia ʻi he mōmeniti ko iá? ʻIkai, ko ʻene akonakí ko ha tefitoʻi moʻoni ia ʻoku fiemaʻu ke tau moʻuiʻaki ʻi he ʻaho kotoa pē.
8 Naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ha faʻifaʻitakiʻanga lelei ʻaupito ʻi he lotú. Te ke manatuʻi nai naʻá ne fakamoleki ʻi he taimi ʻe taha ha pō kakato ʻi he lotu ki heʻene Tamaí. Tau ʻahiʻahi sioloto atu angé ki he meʻa naʻe hokó. (Lau ʻa e Luke 6:12, 13.) Ko e taimi failaú ia, ngalingali ʻo ofi ki he kolo toutai ko Kāpaneumé, ʻa e kolo ʻoku lahi nofo ai ʻa Sīsū ʻi he feituʻu ko iá. ʻI heʻene efiafi hifó, ʻoku ʻalu hake ʻa Sīsū ʻi he taha ʻo e ngaahi moʻunga ʻoku lava ke sio lelei atu ai ki he Tahi Kālelí. ʻI heʻene vakai atu ki he fakapoʻuli e funga ʻo e fonuá, mahalo pē ʻokú ne sio ai ki he uloulo mai ʻa e ngaahi maama loló ʻi Kāpaneume mo e ngaahi kolo kehe ofi maí. Kae kehe, ʻi he lea ʻa Sīsū kia Sihová, ʻokú ne mātuʻaki tokangataha ki heʻene lotú. ʻOku mahili atu mei ai ʻa e ngaahi miniti—pea ʻosi atu mo e ngaahi houa. ʻOku ʻikai ke ne loko fakatokangaʻi ʻa e mate tahataha ʻa e fanga kiʻi maama mei laló pe ko e ngaʻunu ʻa e māhiná ʻi he langí pe ko e kumi meʻakai ʻa e fanga monumanu ʻo e poʻulí he vaó. Ko ʻene lotú ʻoku ngalingali ʻoku fakahangataha ia ki he fili lahi ʻoku toka mei muʻa ʻiate iá—ʻa ia ko hono fili ʻene kau ʻapositolo ʻe toko 12. ʻOku lava ke tau sioloto atu ki he nōfoʻi ʻa Sīsū ʻi hono tala ki heʻene Tamaí ʻa e kotoa ʻo ʻene ngaahi fakakaukau mo ʻene ngaahi hohaʻa fekauʻaki mo e ākonga taki taha ʻi heʻene kōlenga tōtōivi ki ha tataki mo ha poto.
9. Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ʻo ʻene lotu ʻi he poó kakato?
9 Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsuú? Kuo pau ke tau fakamoleki ʻa e ngaahi houa lōloa ʻi he lotú? ʻIkai, he naʻá ne fakahaaʻi anga-ʻofa fekauʻaki mo hono kau muimuí: “Ko e moʻoni, ʻoku vēkeveke ʻa laumālie ka ʻoku vaivai ʻa kakano.” (Māt. 26:41) Neongo ia, ʻe lava ke tau faʻifaʻitaki kia Sīsū. Hangē ko ení, ʻoku tau talanoa ki heʻetau Tamai fakahēvaní ki muʻa ʻi hono fai ha fili pē ʻoku kaunga fakalaumālie nai kia kitautolu, ko hotau fāmilí, pe ko hotau ngaahi kaungātui? ʻOku kau heʻetau ngaahi lotú ʻa e tokanga fekauʻaki mo hotau fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻi he tuí? ʻOku tau lotu mei he lotó kae ʻikai toutou leaʻaki pē ha ngaahi kupuʻi lea pau? Fakatokangaʻi foki, naʻe fakamahuʻingaʻi ʻe Sīsū ʻa e talanoa fekoekoeʻi mo fakafoʻituitui mo ʻene Tamaí. ʻI he māmani femoʻuekina mo fakavavevave he ʻaho ní, ʻoku fuʻu faingofua ke mātuʻaki moʻumoʻua ʻi he tuʻunga fakavavevave ʻo e moʻuí ʻo ngalo ai ʻia kitautolu ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga tahá. Kapau ʻoku tau vaheʻi ʻa e taimi feʻunga ki he lotu fakaʻāuliliki mo fakafoʻituituí, te tau tokanga fakalaumālie ange ai. (Māt. 6:6, 7) Te tau ʻunuʻunu ofi ange ai kia Sihova, vēkeveke ke fakaivimālohiʻi hotau vahaʻangatae mo iá pea fakaʻehiʻehi mei hano fai ha meʻa pē ʻe fakavaivaiʻi ai ʻa e vahaʻangatae ko iá.—Saame 25:14.
FOUNGA KE FAʻA LEʻO AI ʻI HE NGĀUE FAKAMALANGÁ
10. Ko e hā e faʻifaʻitakiʻanga ʻoku fakahaaʻi mai ai kia kitautolu ʻa e hanganaki tokanga ʻa Sīsū ki he ngaahi faingamālie ke fai ai ha fakamoʻoní?
10 Naʻe faʻa leʻo ʻa Sīsū ʻi he ngāue naʻe vaheʻi ange ʻe Sihova ke ne faí. ʻOku ʻi ai nai ha ngaahi ngāue ʻe niʻihi ʻoku lava ai ke tā kakau holo ʻa e ʻatamai ʻo e tokotaha ngāué ʻo ʻikai hano ngaahi nunuʻa mafatukituki. Neongo ia, ko e ngaahi ngāue lahi, ʻoku fiemaʻu ki ai ʻa e mātuʻaki fakahangataha mo e tokanga, pea ko e ngāue fakafaifekau faka-Kalisitiané ko hono moʻoní ʻoku hangē ko iá. Naʻe tokanga ai pē ʻa Sīsū ʻi heʻene ngāué, ʻo fakasio ha ngaahi faingamālie ke vahevahe atu ai ʻa e ongoongo leleí. Ko e fakatātaá, ʻi heʻene aʻu atu mo ʻene kau ākongá ki he kolo ko Saiká hili ha lue lōloa he pongipongí, naʻe ʻalu ʻa e kau ākongá ke fakatau meʻakai. Naʻe nofo ʻa Sīsū ofi ki he vaitupu ʻo e koló ke mālōlō, ka naʻá ne hanganaki tokanga, pea naʻá ne sio ai ki ha faingamālie ke faifakamoʻoni. Naʻe fakaofiofi mai ha fefine Samēlia ke ʻutu vai. Naʻe mei lava ke fili ʻa Sīsū ke kiʻi mohe. Naʻe mei lava ke ne fakakaukau ki ha ngaahi ʻuhinga ke fakaʻehiʻehi ai mei ha fetalanoaʻaki. Kae kehe, naʻá ne lea hake, fakakau mai ʻa e fefiné ki ha fetalanoaʻaki, pea fai ha fakamoʻoni mālohi ʻa ia naʻe ueʻi ai ʻa e moʻui ʻa e tokolahi ʻi he kolo ko iá. (Sione 4:4-26, 39-42) ʻE lava ke tau faʻifaʻitaki ofi ange ki he faʻifaʻitakiʻanga faʻa leʻo ʻa Sīsuú, mahalo pē ʻi he feinga ke tokanga lahi ange ki he ngaahi faingamālie ke vahevahe atu ʻa e ongoongo leleí ki he kakai ʻoku tau fetaulaki mo ia ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó?
11, 12. (a) Naʻe fēfē ʻa e tali ʻa Sīsū ki he faʻahinga ko ia ne nau feinga ke fakaleluʻi ia mei heʻene ngāué? (e) Ko e hā e mafamafatatau ne fakahāhā ʻe Sīsū ʻi he fekauʻaki mo ʻene ngāué?
11 ʻI he taimi ʻe niʻihi, naʻe feinga ai ʻa e faʻahinga tāutaha ʻi he ʻuhinga lelei ke fakaleluʻi ʻa Sīsū mei heʻene ngāué. ʻI Kāpaneume, naʻe mātuʻaki maongo ai ki he fuʻu kakaí ʻa e ngaahi mana faifakamoʻui ʻa Sīsuú ʻo nau loto ke tuku ai ia ke nau nofo. ʻOku mahinongofua ia. Kae kehe, ko e ngāue ʻa Sīsuú ke malanga ki he kotoa ʻo e “fanga sipi mole ʻo e fale ʻo ʻIsilelí,” ʻo ʻikai ko e faʻahinga pē ʻi ha kolo ʻe taha. (Māt. 15:24) Ko ia naʻá ne tala ki he kakai ko iá: “Kuo pau ke u talaki ʻa e ongoongo lelei ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá ki he ngaahi kolo kehé foki, koeʻuhi ko e meʻa ʻeni naʻe fekauʻi mai ai aú.” (Luke 4:40-44) ʻOku hā mahino, naʻe fakahangataha ʻa e moʻui ʻa Sīsuú ki heʻene ngāue fakafaifekaú. Naʻe ʻikai te ne fakaʻatā ha meʻa ke ne fakahohaʻasi ia.
12 Naʻe mātuʻaki tokangataha ʻa Sīsū ki heʻene ngāué ʻo ne hoko ai ko ha tokotaha loto-māfana tōtuʻa pe ko ha tokotaha anga-fefeka? Naʻá ne mātuʻaki nōfoʻi ʻi heʻene ngāue fakafaifekaú ʻo ne taʻetokanga ai ki he ngaahi fiemaʻu moʻoni ʻa e ngaahi fāmilí? ʻIkai, naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ha faʻifaʻitakiʻanga haohaoa ʻo e mafamafatatau. Naʻá ne fiefia ʻi he moʻuí, ʻo ne hākahaka ʻi he ngaahi taimi fakafiefiá fakataha mo hono ngaahi kaungāmeʻá. Naʻá ne fakamahuʻingaʻi ʻa e ngaahi fāmilí, ʻo fakahaaʻi ʻa e kaungāongoʻi lahi ki heʻenau ngaahi fiemaʻú mo e palopalemá, pea naʻá ne fakahāhā tauʻatāina ʻene ʻofa ki he fānaú.—Lau ʻa e Maʻake 10:13-16.
13. ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻo e faʻa leʻo mo e mafamafatatau ʻa Sīsuú ʻi he fekauʻaki mo ʻetau ngāue malangaʻi ʻo e Puleʻangá?
13 ʻI heʻetau faʻifaʻitaki ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ʻo e faʻa leʻó, ʻe lava fēfē ke tau feinga ke mafamafatatau ʻo hangē ko iá? ʻOku ʻikai ke tau fakaʻatā ʻa e māmani ko ení ke ne fakaleluʻi kitautolu mei heʻetau ngāué. Naʻa mo e ngaahi kaumeʻá mo e kāingá te nau fakaʻaiʻai nai kitautolu ʻi ha ʻuhinga lelei ke tau fakamāmālie hifo ʻi heʻetau ngāue fakafaifekaú pe ke kumi ki he meʻa ʻoku nau vakai ki ai ko ha moʻui anga-mahení. Kae kehe, kapau ʻoku tau faʻifaʻitaki kia Sīsū, te tau vakai ki heʻetau ngāue fakafaifekaú ʻo hangē ia ha meʻakaí. (Sione 4:34) Ko ʻetau ngāué ʻoku fafangaʻi fakalaumālie ai kitautolu pea ʻomai foki ai kia kitautolu ʻa e fiefia. Neongo ia, ʻoku ʻikai ʻaupito ke tau loto ke hoko ko ha faʻahinga fai meʻa tōtuʻa, ʻo fakahāhā ha laumālie fiemāʻoniʻoni pe anga-fefeka. Hangē ko Sīsuú, ʻoku tau loto ke hoko ko e kau sevāniti fiefia mo mafamafatatau ʻa e “ʻOtua fiefiá.”—1 Tīm. 1:11.
FOUNGA KE FAʻA LEʻO AI ʻI HE TAIMI ʻO E ʻAHIʻAHÍ
14. ʻI he ngaahi taimi ʻo e ʻahiʻahí, ko e hā e hehema ʻoku fiemaʻu ke tau talitekeʻí, pea ko e hā hono ʻuhingá?
14 Hangē ko ia kuo tau vakai ki aí, ko e niʻihi ʻo e ngaahi ekinaki fakavavevave taha ʻa Sīsū ke hanganaki leʻó naʻe fai ia ʻi he taimi naʻá ne ʻi he malumalu ai ʻo e ʻahiʻahi kakahá. (Lau ʻa e Maʻake 14:37.) ʻI he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻá, ʻoku tau fiemaʻu ʻene faʻifaʻitakiʻangá ʻo lahi ange ia ʻi ha toe taimi. ʻI he malumalu ʻo e ʻahiʻahí, ʻoku hehema ʻa e tokolahi ke fakangaloʻi ha foʻi moʻoni mātuʻaki mahuʻinga, ko e foʻi moʻoni ʻoku mahuʻinga lahi he ʻoku leaʻaki tuʻo ua ia ʻi he tohi Palōvēpí: “ʻOku ai ha hala ʻoku ha matamata totonu ki he tangata: Ka ʻoku tuʻulu atu ki he ngaahi hala ʻoku fakatau ki he mate.” (Pal. 14:12; 16:25) Kapau ʻoku tau falala ki heʻetau fakakaukau pē ʻatautolú, tautefito ʻi he taimi ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi palopalema mafatukitukí, ʻoku ngalingali te tau ʻai ai kitautolu mo e faʻahinga ko ē ʻoku tau ʻofa aí ke tau ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki.
15. Ko e hā e fakatauele ʻe fehangahangai nai mo ha ʻuluʻi fāmili lolotonga e ngaahi taimi faingataʻa fakaʻekonōmiká?
15 Ko e fakatātaá, ʻe fehangahangai nai ha ʻuluʻi fāmili mo e tenge mālohi ʻi he tokonaki fakamatelie maʻá e “faʻahinga ʻoku ʻoʻoná tonu.” (1 Tīm. 5:8) ʻE fakataueleʻi nai ia ke fai ha ngāue ʻa ia ʻoku toutou fakatupunga ai ke ne tō mei hono maʻu ʻa e ngaahi fakataha faka-Kalisitiané, takimuʻa ʻi he lotu fakafāmilí, pe kau ʻi he ngāue fakafaifekaú. Kapau ʻokú ne falala ʻataʻatā pē ki he fakakaukau fakaetangatá, ko ha ʻalunga pehē ʻe lava ke hā ngali ala fakatonuhiaʻi ia, naʻa mo ʻene hā totonu. Kae kehe, ʻe iku nai ia ki ha puke pe ko e mate fakalaumālie. He lelei ange ē ke muimui ʻi he akonaki ʻa e Palōveepi 3:5, 6! Naʻe pehē ʻe Solomone: “Falala ki he ʻEiki ʻaki ʻa e kotoa ʻo ho loto, ʻo ʻouae fāki ki ho poto oʻou: Ke ke fakaongo kiate ia ʻi ho hala kotoa pe, pea ʻe fakatonutonu ʻe ia ho ngaahi ʻalunga.”
16. (a) Ko e hā e faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ʻi he falala ki he poto ʻo Sihová kae ʻikai ki hoʻoná? (e) ʻOku faʻifaʻitaki fēfē ʻa e ngaahi ʻuluʻi fāmili lahi ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Sīsū ʻo e falala kia Sihova lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá?
16 ʻI he taimi naʻe ʻahiʻahiʻi ai ʻa Sīsuú, naʻá ne fakafisi mālohi ke falala ki hono poto ʻoʻoná. Fakakaukau atu ki ai! Ko e tangata poto taha kuo faifai ange pea moʻui ʻi he māmani ko ení naʻá ne fili ke ʻoua ʻe falala ki hono poto ʻoʻoná ki ha ngaahi tali. Hangē ko ení, ʻi he taimi naʻe ʻahiʻahiʻi ai ia ʻe Sētané, naʻe toutou taliʻaki ʻe Sīsū ʻa e kupuʻi lea: “Kuo tohi.” (Māt. 4:4, 7, 10) Naʻá ne falala ki he poto ʻene Tamaí ke talitekeʻiʻaki ʻa e ʻahiʻahí, ʻo fakahaaʻi ʻa e anga-fakatōkilalo ʻoku fakaliliʻa ai ʻa Sētane pea ʻikai ʻaupito te ne maʻú. ʻOku tau fai ʻa e meʻa tatau? Ko ha ʻuluʻi fāmili ʻoku faʻifaʻitaki ki he faʻa leʻo ʻa Sīsuú ʻokú ne tuku ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ke ne tataki ia, tautefito ʻi he ngaahi taimi faingataʻá. Takatakai ʻi he māmaní, ʻoku fai ai ʻe he ʻuluʻi fāmili ʻe laui afe ʻa e meʻa tofu pē ko iá. ʻOku nau tuʻu maʻu ʻi hono fakamuʻomuʻa ʻa e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá mo e lotu maʻá ʻi heʻenau moʻuí, ʻo aʻu ʻo muʻomuʻa ia ʻi he tokanga ki he meʻa fakamatelié. ʻI he meʻa ko iá, ko e tokangaʻi lelei taha ia ʻoku nau fai ki honau ngaahi fāmilí. ʻOku tāpuakiʻi leva ai ʻe Sihova ʻenau ngaahi feinga ke tokonaki ʻa e ngaahi fiemaʻu fakamatelié, ʻo hangē tofu pē ko e meʻa ʻoku talaʻofa mai ʻi heʻene Folofolá.—Māt. 6:33.
17. Ko e hā ʻokú ne ueʻi koe ke faʻifaʻitaki ai ki he faʻa leʻo ʻa Sīsuú?
17 ʻOku ʻikai toe fehuʻia, naʻe fokotuʻu ʻe Sīsū ʻa e faʻifaʻitakiʻanga lelei taha ʻoku ala lava ʻo e faʻa leʻó. Ko ʻene faʻifaʻitakiʻangá ʻoku lelei, ʻaonga, pea aʻu ʻo fakahaofi-moʻui. Manatuʻi, ʻoku vēkeveke ʻa Sētane ke fakatulemoheʻi koe ke ke mohe fakalaumālie—ko ha tuʻunga ʻo e tui vaivai, lotu ʻoku ʻikai faivelenga, mo e fakangaloku ʻa e anga-tonú. (1 Tes. 5:6) ʻOua ʻe tuku ke ne lavameʻá! Faʻa leʻo ai pē ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe Sīsuú—ʻo faʻa leʻo ʻi hoʻo ngaahi lotú, ʻi hoʻo ngāue fakafaifekaú, pea ʻi he fekuki mo e ngaahi ʻahiʻahí. ʻI he muimui ki he ʻalunga ko iá, te ke maʻu ai ha moʻui fakakoloa, fiefia, mo fiemālie naʻa mo e ʻi he taimí ni ʻi he fakaʻosinga ʻo e fokotuʻutuʻu tei mate ko ení. Ko ha ʻalunga faʻa leʻo ʻe toe fakapapauʻi ai ʻi he taimi ʻe hoko mai ai ho ʻEikí ke ʻomai ʻa e ngataʻanga ki he fokotuʻutuʻu ko ení, te ne ʻiloʻi koe ʻokú ke tokanga mo longomoʻui, ʻi hono fai ʻa e finangalo ʻene Tamaí. He fiefia ē ko Sihova ke fakapaleʻi koe ʻi ho ʻalunga faitōnungá!—Fkh. 16:15.
[Fakatātā ʻi he peesi 6]
Naʻe malanga ʻa Sīsū ki he fefine ʻi he vaitupú. Ko e hā ʻa e ngaahi faingamālie ʻokú ke ʻai ke malanga fakaʻaho ai?
[Fakatātā ʻi he peesi 7]
Ko e tokanga ki he lelei fakalaumālie ho fāmilí ʻoku fakahaaʻi ai ʻokú ke faʻa leʻo