Maʻuʻanga Fakamatala ki he Polokalama Ngāue ki he Fakataha Moʻuí mo e Ngāue Fakafaifekaú
SUNE 5-11
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | SELEMAIA 51-52
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(Selemaia 51:25) “Ko eni ʻoku ou fakafepakiʻi koe, ʻe moʻunga faifakaʻauha,” ko e fakahaaʻi ia ʻe Sihová, “ʻA koe ko e faifakaʻauha ʻo e māmaní kotoa. Te u mafao atu hoku nimá kiate koe ʻo tekaʻi hifo koe mei he ngaahi makatuʻú. Pea ʻai koe ko ha moʻunga kuo vela ʻosiʻosi.”
it-2 444 ¶9
Moʻunga
Fakafofongaʻi ʻa e ngaahi puleʻangá. ʻOku fakatātaaʻi Fakatohitapu ʻe he ngaahi moʻungá ʻa e ngaahi puleʻangá pe ngaahi founga-pulé. (Tan. 2:35, 44, 45; fakafehoanaki mo e ʻAi. 41:15; Fkh. 17:9-11, 18.) Ko Pāpilone, ʻi heʻene ngaahi ikuna fakakautaú, naʻá ne fakaʻauha ʻa e ngaahi fonuá, pea ui ai ia ko e “moʻunga faifakaʻauha.” (Sel. 51:24, 25) ʻOku lave ʻa e saame ʻe taha ki he ngaahi feingatau ʻa Sihova mo e kau tangata ʻa ia naʻe fakamatalaʻi ai ia ‘ʻoku takatakaiʻi ʻe he māmá; ʻOkú ke fakangeingeia ange ʻi he ngaahi moʻunga ʻo e fanga manu fekaí.’ (Saame 76:4) Ko e “moʻunga ʻo e fanga manu fekaí” ʻokú ne fakafofongaʻi nai ha ngaahi puleʻanga fakaaoao. (Fakafehoanaki mo e Nēh. 2:11-13.) ʻI he fekauʻaki mo Sihová, naʻe pehē ʻe Tēvita: “Naʻá ke ʻai au ke u mālohi hangē ha moʻungá,” ngalingali ʻoku ʻuhingá naʻe hakeakiʻi mo fokotuʻu maʻu ʻe Sihova ʻa e puleʻanga ʻo Tēvitá. (Saame 30:7; fakafehoanaki mo e 2 Sām. 5:12.) Ko e foʻi moʻoni ko ia ko e ngaahi moʻungá ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e ngaahi puleʻangá, ʻoku tokoni ia ki hono mahinoʻi ʻa e meʻa ʻoku fakamatalaʻi ʻi he Fakahā 8:8 ko “ha meʻa hangē ha fuʻu moʻunga ʻoku vela ʻi ha afí.” Ko e meʻa ko iá ʻoku fakahoa ia ki ha moʻunga ʻoku vela, ʻa ia ʻoku fakafekauʻaki ia ki ha faʻunga pule ʻoku natula faifakaʻauha ʻo hangē ha afí.
(Selemaia 51:42) Kuo hake mai ʻa e tahí ki Pāpilone. ʻI he lahi ʻa hono ngaahi peaú kuo ʻufiʻufi ai ia.
it-2 882 ¶3
Tahi
Fuʻu kau tau tokolahi. Naʻe fakamatalaʻi ʻe Selemaia ʻa e kau ʻohofi ʻo Pāpiloné ʻoku nau “hangē ko e tahi ʻoku ʻuʻulú.” (Sel. 50:42) Kae kehe, ʻi heʻene tōmuʻa tala ko e “tahí” te ne ʻufiʻufi ʻa Pāpiloné, ʻoku hā mahino naʻá ne ʻuhingá ko e ngaahi kongakau tokolahi ʻi he malumalu ʻo Mītia mo Pēsiá te nau ikuna iá.—Sel. 51:42; fakafehoanaki mo e Tan. 9:26.
SUNE 12-18
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | TANGILĀULAU 1-5
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(Tangilāulau 2:17) Kuo fai ʻe Sihova ʻa e meʻa naʻá ne taumuʻa ki aí; kuó ne fakahoko ʻa ʻene leá, ʻA e meʻa naʻá ne tuʻutuʻuni ʻi he kuohilí. Kuó ne holoki hifo koe ʻo ʻikai ha manavaʻofa. Kuó ne tuku ʻa e filí ke fiefia ʻiate koe; kuó ne hakeakiʻi ʻa e mālohi ʻo ho ngaahi filí.
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi Tangilāulaú
2:17—Ko e hā ʻa e “folofola” pau naʻe fakahoko ʻe Sihova ʻi he felāveʻi mo Selusalemá? ʻOku ngalingali ʻoku lave eni ki he Livitiko 26:17, ʻa ia ʻoku pehē ai: “Te u fofonga ʻita kiate kimoutolu, pea ʻe taaʻi kimoutolu ʻi he ʻao ʻo homou ngaahi fili: pea ʻe fakaehaua kimoutolu ʻe ha faʻahinga ʻoku fehiʻa kiate kimoutolu; pea te mou hola neongo ʻoku ʻikai ha tuli.”
(Tangilāulau 5:7) Ko ʻemau fanga kuí ʻa ia naʻa nau faiangahalá ʻoku ʻikai te nau kei ʻi aí ni, ka kuo pau ke mau fua ʻenau ngaahi faihalá.
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi Tangilāulaú
5:7—ʻOku fiemaʻu ʻe Sihova ke fai ʻe he kakaí ha fakamatala koeʻuhi ko e ngaahi fehālaaki ʻenau fanga kuí? ʻIkai, ʻoku ʻikai ke tautea fakahangatonu ʻe Sihova ia ʻa e kakaí ki he ngaahi angahala ʻenau fanga kuí. “Te tau taki taha fai ha fakamatala ki he ʻOtua maʻata,” ko e lau ia ʻa e Tohi Tapú. (Loma 14:12) Kae kehe, ko e ngaahi nunuʻa ʻo e ngaahi fehālaakí ʻe lava ke hokohoko atu ia pea hokosia ʻe he ngaahi toʻutangata ʻamuí. Ko e fakatātaá, ko e tafoki ko ia ʻa e kau ʻIsileli ʻi he kuohilí ʻo tauhi ʻaitolí ne ʻai ai ke faingataʻa, ʻo aʻu ki he kau ʻIsileli faitōnunga ʻi he ngaahi taimi ki muí, ke nau pipiki ki he ʻalunga ʻo e māʻoniʻoní.—ʻEkisoto 20:5.
SUNE 19-25
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | ʻISIKELI 1-5
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(ʻIsikeli 1:20, 21) Naʻa nau ʻalu ki he feituʻu naʻe tataki kinautolu ki ai ʻe he laumālié, ki ha feituʻu pē naʻe ʻalu ki ai ʻa e laumālié. Naʻe mahiki hake fakataha mo kinautolu ʻa e ngaahi veʻeteká, he ko e laumālie naʻe ngāue ʻi he ngaahi meʻamoʻuí naʻe toe ʻi he ngaahi veʻeteká foki. 21 ʻI he taimi naʻe ngaʻunu ai ʻa e ngaahi meʻamoʻuí, naʻe ngaʻunu mo e ngaahi veʻeteká; pea ʻi he taimi naʻa nau tuʻu maʻu aí, naʻe tuʻu maʻu mo e ngaahi veʻeteká; pea ʻi he taimi naʻa nau mahiki hake ai mei he kelekelé, naʻe mahiki hake fakataha mo kinautolu ʻa e ngaahi veʻeteká, he ko e laumālie naʻe ngāue ʻi he ngaahi meʻamoʻuí naʻe toe ʻi he ngaahi veʻeteká foki.
(ʻIsikeli 1: 26-28) ʻI he funga faliki kilisitala naʻe ʻi ʻolunga ʻi honau ʻulú naʻe hā mei ai ha meʻa hangē ha maka sāfaiá, pea naʻe tatau ia mo ha taloni. Naʻe ʻafio ʻi he taloni ʻi ʻolungá ha tokotaha ʻa ia ko hono fōtungá naʻe tatau mo ha tangata. 27 Naʻá ku sio ki ha meʻa naʻe ulo hangē ha mētale ngingilá ʻa ia naʻe hangē ha afi ʻoku huhulu mei ha meʻa naʻe hā mai ko hono kongalotó ia ʻo faai hake ki ʻolunga; pea mei hono kongalotó ʻo faai hifo ki lalo, naʻá ku sio ai ki ha meʻa hangē ha afí. Naʻe ʻi ai ha ulo ngingila takatakai ʻiate ia 28 hangē ko e ulo ʻa ha ʻumata ʻi ha konga ʻao ʻi ha ʻaho ʻuha. Ko e anga ia ʻo e hā mai ʻa e maama ngingila takatakaí. Naʻe hangē ia ko e hā mai ʻa e lāngilangi ʻo Sihová. ʻI heʻeku sio ki aí, naʻá ku tō foʻohifo pea naʻe kamata ke u fanongo ki he leʻo ʻo ha tokotaha ʻoku lea.
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi ʻIsikeli—I
1:4-28—Ko e hā ʻoku fakatātaaʻi ʻe he saliote fakalangí? ʻOku fakafofongaʻi ʻe he salioté ʻa e konga fakahēvani ʻo e kautaha ʻa Sihová ʻa ia ʻoku faʻuʻaki ʻa e ngaahi meʻamoʻui laumālie faitōnunga. Ko e matavai ʻo hono mālohí ko e laumālie māʻoniʻoni ʻo Sihová. Ko e Angi ʻo e salioté, ʻa ia ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa Sihová, ʻoku taʻealafakamatalaʻi ʻa hono lāngilangí. Ko ʻene nongá ʻoku fakatātaaʻi ia ʻe ha ʻumata fakaʻofoʻofa.
(ʻIsikeli 4:1-7) “Pea ko koe, foha ʻo e tangata, toʻo ha makaʻumea pea tuku ia ʻi muʻa ʻiate koe. Tongi ai ʻa e fakatātā ʻo ha kolo—ʻa Selusalema. 2 ʻĀkoloʻi ia, pea langa ha ʻā ki ai, fokotuʻu ha fakatafunga kelekele ki ai, pea fokotuʻu ha ʻapitanga ke tauʻi ia, pea takatakai ki ai ha ngaahi fuʻu meʻa-teke. 3 Toʻo ha lauʻiukamea pea fokotuʻu ia ko ha ʻā ukamea ʻi ho vahaʻa mo e koló. Peá ke sio fakamamaʻu leva ki he koló, pea ʻe ʻākoloʻi ia; ko koe te ke ʻākoloʻi iá. Ko ha fakaʻilonga eni ki he fale ʻo ʻIsilelí. 4 “Te ke tokoto ʻaki leva ho tafaʻaki toʻohemá pea te ke hili kiate koe ʻa e hia ʻa e fale ʻo ʻIsilelí. Te ke fua ʻenau hiá ʻo fakatatau ki he lahi ʻo e ngaahi ʻaho te ke tokoto fakatafa aí. 5 Pea te u tuku kiate koe ha ʻaho ʻe 390, ʻo fakatatau ki he ngaahi taʻu ʻo ʻenau hiá, pea te ke fua ʻa e hia ʻa e fale ʻo ʻIsilelí. 6 Pea kuo pau ke ke fakakakato ia. “Pea te ke toe tokoto hifo ko hono tuʻo uá ia, ʻaki ho tafaʻaki toʻomataʻú, pea te ke fua ʻa e hia ʻa e fale ʻo Siutá ʻi he ʻaho ʻe 40. Ko e ʻaho ʻe taha ki he taʻu ʻe taha, ko e ʻaho ʻe taha ki he taʻu ʻe taha, ko e meʻa ia kuó u tuku atu kiate koé. 7 Pea te ke hanga ki he ʻākoloʻi ʻo Selusalemá kuo pelu hake ho nimá, pea kuo pau ke ke fai ha kikite ki ai.
Ngaahi Meʻa Mahuʻinga mei he Tohi ʻIsikeli—I
4:1-17—Naʻe fakatātaaʻi moʻoni ʻe ʻIsikeli ʻa e konga naʻe fakahaaʻi ai ʻa e ʻākoloʻi naʻe teu ke hoko ki Selusalemá? Ko e kōlenga ʻa ʻIsikeli ke fetongi ʻa e fefie ki he feimeʻatokoní mo hono tali ʻe Sihova ʻa ʻene kolé ʻoku fakahaaʻi ai naʻe fakatātaaʻi moʻoni ʻe he palōfitá ʻa e kongá. Ko ʻene tokoto ʻaki hono tafaʻaki toʻohemá ko e fakatātaaʻi ia ʻo e kovi taʻu ʻe 390 ʻa e puleʻanga matakali ʻe hongofulú—mei heʻene kamatá ʻi he 997 K.M. ki he fakaʻauha ʻo Selusalemá ʻi he 607 K.M. Ko ʻene tokoto ʻaki hono tafaʻaki toʻomataʻú ko e angahala taʻu ʻe 40 ia ʻa Siutá, ʻo lele mei he vahaʻa taimi ʻo e fakanofo ʻo Selemaia ko ha palōfitá ʻi he 647 K.M. ki he 607 K.M. Lolotonga ʻa e vahaʻa taimi kotoa ko e ʻaho ʻe 430, naʻe moʻui ai ʻa ʻIsikeli mei ha kiʻi meʻi meʻakai mo e vai, ʻo fakahaaʻi fakaekikite ai ʻe ʻi ai ha honge he lolotonga ʻa e ʻākoloʻi ʻo Selusalemá.
SUNE 26–SIULAI 2
KOLOA MEI HE FOLOFOLA ʻA E ʻOTUÁ | ʻISIKELI 6-10
Keli ki he Makakoloa Fakalaumālie
(ʻIsikeli 7:19) “‘Te nau laku ʻenau silivá ki he halá, pea ko ʻenau koulá ʻe hoko ko e meʻa te nau fakaliliʻa ki ai. Heʻikai lava ʻe heʻenau silivá pe ko ʻenau koulá ʻo fakahaofi kinautolu ʻi he ʻaho ʻo e houhau kakaha ʻa Sihová. ʻE ʻikai te nau fiemālie, pea ʻe ʻikai ke mākona honau keté, he kuo hoko ʻa e meʻa ko iá ko ha tūkiaʻanga ʻo tupu ai ʻenau faihalá.”
Ko e Lelei Lahi ʻAupito ʻo e Ako Fakaʻotuá
10 Ko Sihová ʻokú ne ʻi ha tuʻunga laulōtaha ke tokoniʻi kitautolu ke tau teuteu ki he kahaʻú koeʻuhi ʻokú ne ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻoku toka mei muʻá. ʻOkú ne fakapapauʻi ʻa e kahaʻu ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. (Ai. 46:9, 10) ʻOku fakahaaʻi ʻi he kikite ʻa e Tohi Tapú “oku ofi ae aho lahi o Jihova.” (Sēf. 1:14, PM) ʻI he fekauʻaki mo e ʻaho ko iá, ʻe fakamoʻoniʻi tonu ai ʻa e ngaahi lea ʻi he Palōveepi 11:4: “ʻOku ʻikai ʻaonga ʻa e koloa ʻi he ʻaho ʻo e houhau: ka ko e faitotonu ʻoku ne fakahaofi kita mei he mate.” ʻI he aʻu ki he taimi ke fakahoko ai ʻa e fakamaau ʻa Sihova ki he māmani ʻo Sētané, ko e meʻa mahuʻinga tahá ko ʻetau maʻu ʻa e hōifua ʻa e ʻOtuá. ʻE ʻikai hano ʻaonga ʻo e paʻangá. Ko hono moʻoní, ʻoku pehē ʻi he ʻIsikeli 7:19: “Ko ʻenau siliva te nau li he hala, pea ʻe hoko ʻenau koula ko e meʻa te nau fakaliliʻa ki ai.” Ko e ʻilo tōmuʻa ko iá ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau ngāue fakapotopoto he taimí ni.
(ʻIsikeli 8:12) Naʻá ne folofola mai kiate au: “Foha ʻo e tangata, ʻokú ke sio ki he meʻa ʻoku fai ʻe he kau mātuʻa ʻo e fale ʻo ʻIsilelí ʻi he fakapoʻulí, ʻe he tokotaha taki taha ʻi hono loki ʻi lotó ʻa ia ʻoku fakaʻaliʻali ai ʻene ngaahi ʻaitolí? He ʻoku nau pehē, ‘ʻOku ʻikai ke sio mai ʻa Sihova kiate kitautolu. Kuo liʻaki ʻe Sihova ʻa e fonuá.’”
ʻOkú Ke Fakaʻatā ʻa e Laumālie ʻo e ʻOtuá Ke Ne Tataki Koe?
14 ʻOku ʻuhinga tefito ʻa e tuí ko e ʻOtua ko Sihová ko e tokotaha moʻoni ia kia kitautolu. Kapau ʻoku ʻikai moʻoni ʻa e ʻOtuá kia kitautolu, heʻikai mamaʻo meia kitautolu ʻa hono fai ʻo e tōʻonga halá. Fakakaukau angé ki he meʻa naʻe hoko ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻa e ʻOtuá ʻi he kuonga muʻá. Naʻe fakahaaʻi ʻe Sihova ki he palōfita ko ʻIsikelí ʻo pehē, naʻe fai ʻi he taimi ʻo e toko tahá ʻa e ngaahi meʻa fakalielia: “Hakoʻi-tangata, ʻoku ke sio koā ki he meʻa ʻoku fai ʻe he matuʻa ʻo e fale ʻo Isileli ʻi he poʻuli, taki taha ʻi hono loki tamapua? he ʻoku nau pehe, ʻOku ʻikai sio kiate kitautolu ʻa Sihova; kuo liʻaki ʻe Sihova ʻa e fonua.” (Isi. 8:12) Naʻá ke fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻe tānaki atu ki he palopalemá? Naʻe ʻikai te nau tui naʻe ʻafioʻi ʻe Sihova ʻa e meʻa naʻa nau faí. Naʻe ʻikai moʻoni ʻa Sihova kia kinautolu.