LAIPELI Taua Le‘o ‘I HE ‘INITANETÍ
Taua Le‘o
LAIPELI ‘I HE ‘INITANETÍ
Faka-Tonga
ʻ
  • ʻ
  • ā
  • ē
  • ī
  • ō
  • ū
  • TOHI TAPU
  • ‘Ū TOHI
  • NGAAHI FAKATAHA
  • w12 12/15 p. 14-17
  • Fehuʻi mei he Kau Lautohí

‘Ikai ala ma‘u ha vitiō

Kātaki, ‘oku ‘ikai ma‘u ha vitiō.

  • Fehuʻi mei he Kau Lautohí
  • Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2012
  • Fakamatala Meimei Tatau
  • Ngaahi Fehuʻi mei he Kau Lautohí
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2000
  • Fakaʻapaʻapaʻi ʻa e “Meʻa Kuo Haʻi Fakatahaʻi ʻe he ʻOtuá”
    Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová (Ako)—2018
Ko e Taua Leʻo ʻOku Fanongonongo Ai ʻa e Puleʻanga ʻo Sihová—2012
w12 12/15 p. 14-17

Fehuʻi mei he Kau Lautohí

Ki muʻa ke maʻu ha ʻilo ki he moʻoní, ko au mo hoku uaifí naʻá ma kau atu ʻi he fakatuʻituʻia pēpē ʻi tuʻa (in vitro fertilization) koeʻuhi naʻá ma fiemaʻu ha pēpē. Naʻe ʻikai ke ngāueʻaki kotoa ʻa e ngaahi fua naʻe tuʻituʻiá (ngaahi ʻemipiliō); ko e niʻihi naʻe faʻo ʻaisi ia ʻo tuku tauhi. ʻOku totonu ke tuku tauhi ia, pe ʻoku totonu ke fakaʻauha?

Ko e taha eni ʻo e ngaahi ʻīsiu mafatukituki fakamōlale/fakaʻēfika lahi ʻoku fehangahangai mo e ngaahi hoa malí kapau ʻoku nau fili ke fai ʻa e in vitro fertilization (IVF). ʻE fai ʻe he hoa mali taki taha ʻe ne tali kia Sihova ki he fili ki he meʻa ʻe faí. Ka ʻe tokoni nai, ke maʻu ha vakai fakalūkufua ki he tekinolosia faʻu pēpē ko ení.

ʻI he 1978 naʻe hoko ai ha fefine ʻIngilani ko e fuofua tokotaha ia ke ne fāʻeleʻi ʻa e meʻa naʻe ui ʻe he tokolahi ko e pēpē tesi-tiupi. Naʻe ʻikai pē lava ke ne tuʻituʻia koeʻuhi ko hono tiupi taungafanaú naʻe mapuni, ʻo ʻikai lava ai ki he huhuʻa fakafanaú ke fetaulaki mo hono (ngaahi) fuá. Naʻe toʻo ʻe he kau ngāue falemahakí ʻi he tafa ha fua matuʻotuʻa meiate ia, ʻo tuku ʻi ha tisi sioʻata, pea fakamaliʻi ia mo e huhuʻa fakafanau hono husepānití. Ko e ʻemipiliō naʻe maʻu mei aí naʻe tuku ia ke tupu ʻi hono fafangaʻi pea toki fakahū leva ki hono taungafanaú, ʻo tō ki ai. ʻI he ʻalu ʻa e taimí, naʻá ne maʻu ha pēpē fefine. Ko e founga ngāué, mo hono kehekehé, naʻe hoko ia ʻo ui ko e fakafanau ʻi he sioʻata, in vitro fertilization, pe IVF.

Lolotonga ʻe kehekehe nai ʻa e ngaahi fakaikiikí mei he fonua ki he fonua, ʻoku meimei ko e IVF ʻoku kau ki ai ʻa e meʻá ni: ʻOku ʻoange ki he uaifí ʻa e ngaahi foʻi ʻakau mālohi ki he fakafanaú ʻi ha ngaahi uike ke ueʻi hono ongo fuaʻi taungafanaú ke ngaohi ha ngaahi fua lahi. ʻE kole leva ki he husepānití ke ʻomai ha huhuʻa fakafanau ʻi haʻane fakalielia-toko-taha. ʻOku fakatahaʻi leva ʻa e ngaahi fuá mo e huhuʻa fakafanau kuo fakamaʻá ʻi he lēpí. ʻE fakamaliʻi nai ha ngaahi fua lahi pea kamata ke tupu, ʻo hoko ko e ngaahi ʻemipiliō fakaetangata. Hili ha ʻaho ʻe taha pe ofi ai, ʻoku sivisiviʻi fakalelei ʻa e ngaahi ʻemipiliō toki tupu ko ení ʻi ha feinga ke fakafaikehekeheʻi ʻa e niʻihi ʻoku tamelé mei he niʻihi ʻoku hā ngali ʻoku moʻui leleí mo ngalingali ʻe tō pea tupú. ʻI he ʻaho nai hono tolú, ʻoku faʻa hiki ai ki he taungafanau ʻo e uaifí ʻo ʻikai ko e taha pē ka ko e ua pe tolu ʻo e ngaahi ʻemipiliō lelei tahá koeʻuhi ʻe ala faingamālie lahi ange ha hoko ha feitama. Ka ai ha tō ʻe taha pe lahi ange, peá ne feitama, ʻoku ʻamanekina leva ʻi he ʻalu ʻa e taimí te ne fāʻeleʻi ia.

Kae fēfē ʻa e ngaahi ʻemipiliō naʻe ʻikai ke hiki ki he taungafanau ʻo e fefiné, kau ai ʻa e niʻihi naʻe hā ʻikai loko moʻui leleí naʻa mo e niʻihi naʻe tamelé? Ka tukunoaʻi, ko e ngaahi ʻemipiliō hulu ko iá ʻe vave pē ʻene ʻikai ala moʻui. Ki muʻa ke hoko iá, ko e ngaahi ʻemipiliō ʻová ʻe tuku ʻaisi nai ʻi ha huhuʻa naitolokena. Ko e hā hono ʻuhingá? Ka ʻikai ola lelei ʻa e ʻuluaki IVF, ʻe lava ke ngāueʻaki ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi ʻemipiliō ko ia naʻe tuku tauhí ʻi ha IVF ʻamui ʻi ha fakamole siʻi ange. Kae kehe, ʻoku malanga hake ai ha ngaahi ʻīsiu fakaʻēfika. Hangē ko ia ko e ongo meʻa mali naʻá na ʻomai ʻa e fehuʻi ʻi ʻolungá, ʻoku fāinga ʻa e tokolahi ke fili pe ko e hā ʻe fai ki heʻenau ngaahi ʻemipiliō kuo tuku ʻaisí. Mahalo heʻikai te nau toe fiemaʻu ha fānau. Ko e taʻu pe tuʻunga fakapaʻanga ʻa e ongo mātuʻá heʻikai nai lelei ha toe feinga. Te na ilifia nai ki he ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku fekauʻaki mo ha feitama lōlahi.a Pe ko e mate pe toe mali ha taha pe fakatouʻosi ʻa e ongo meʻa malí te ne ʻai nai ke toe fihi ange ʻa e ngaahi meʻá. ʻIo, ʻoku lahi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fai ki ai e tokangá, pea ko hono olá, ʻoku hokohoko totongi ai ʻe he ngaahi hoa mali ʻe niʻihi ʻa hono tuku tauhí ʻi he laui taʻu.

ʻI he 2008, naʻe pehē ʻe ha tangata pule saienisi ki he ʻemipilioó ʻi he The New York Times ko e tokolahi ʻo e kau mahakí naʻe faingataʻa moʻoni ke nau fai ha fili fekauʻaki mo ʻenau ngaahi toenga ʻemipilioó. Naʻe pehē ʻe he kupú: “ʻOku lahi hake ʻi he ngaahi ʻemipiliō ʻe 400,000 ʻoku tuku ʻaisi ʻi he ngaahi kilīniki takatakai ʻi he fonuá, pea ʻoku tānaki atu ʻa e ngaahi ʻemipiliō lahi ange ʻi he ʻaho taki taha . . . ʻE malava ke ala moʻui ai pē ʻa e ngaahi ʻemipilioó ʻi ha hongofuluʻi taʻu pe lahi ange kapau ʻe tuku ʻaisi fakalelei ka ʻe ʻikai ke nau moʻui kotoa ʻi he taimi ʻoku fakavaia ai ʻa e ʻaisí.” (Fakaʻītali ʻamautolu.) Ko e foʻi moʻoni ki muí ʻoku ʻomi ai ki he kau Kalisitiane ʻe niʻihi ha ʻuhinga ke kiʻi tuʻu hifo ʻo fakakaukau. Ko e hā hono ʻuhingá?

Ko e ngaahi hoa mali Kalisitiane ʻoku nau fehangahangai mo e ngaahi ʻīsiu ʻoku langaʻi ʻe he IVF ʻoku lelei nai ke fakakaukau ki he ngaahi fakahuʻunga ʻo ha tuʻunga fakafaitoʻo kehe. ʻE pau nai ki ha Kalisitiane ke fili ki he meʻa ke fai fekauʻaki mo ha taha ʻofeina ʻoku ʻi ha tuʻunga fakatupu mate pea ʻoku tauhi ia ʻaki ha mīsini tokoni ki he moʻuí, hangē ko e mīsini mānava ke māmānava ai. Ko e kau Kalisitiane moʻoní ʻoku nau fakafepakiʻi ʻa e fakaliʻeliʻaki fakafaitoʻó; ʻi he fehoanaki mo e ʻEkisoto 20:13 mo e Saame 36:9, ʻoku nau tokaʻi lahi ʻa e moʻuí. Naʻe pehē ʻe he Awake! ʻo Mē 8, 1974: “Koeʻuhi ʻoku nau fakaʻapaʻapaʻi ʻa e vakai ʻa e ʻOtuá ki hono fakamāʻoniʻoniʻi ʻa e moʻuí, tokaʻi honau ngaahi konisēnisí tonu mo e talangofua ki he ngaahi lao fakapuleʻangá, ko e faʻahinga ko ia ʻoku nau holi ke liliu ʻenau moʻuí ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻa e Tohi Tapú heʻikai ʻaupito te nau fili ke fakangata pau ha moʻui ʻoku faingataʻaʻia,” ʻa ia ko ha ngāue ʻosi fakakaukauʻi ia ke fakangata ʻa e moʻui ʻa ha tokotaha mahaki. Kae kehe ʻi he ngaahi tuʻunga ʻe niʻihi, ʻoku kei moʻui pē ha taha ʻofaʻanga ia ko e ngāue ʻa e mīsiní. Kuo pau ke fili ʻa e ngaahi mēmipa ia ʻo e fāmilí pe ʻe hokohoko atu pe taʻofi hono ngāueʻaki ʻo e mīsiní.

Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai ke tatau ia mo e tuʻunga ʻoku fehangahangai mo ha ongo meʻa mali naʻá na ngāueʻaki ʻa e IVF pea kuo tuku tauhi he taimí ni hona ngaahi ʻemipilioó. Ka ʻe ʻoange nai ha fili ʻe taha kia kinaua ko e toʻo ʻa e ngaahi ʻemipilioó mei he ʻaisi naitolokená, ʻo tuku ke vaia. ʻI heʻene mavahe mei he ʻaisí, ʻe hoholo ai ʻa e ngaahi ʻemipilioó ʻo aʻu ki ha tuʻunga heʻikai toe ala moʻui. ʻE fili ʻa e ongo meʻa malí pe te na fakaʻatā ia ke fai.—Kal. 6:7.

Koeʻuhi naʻe fili ha ongo meʻa ke fai ʻa e IVF ke hoko ha feitama pea maʻu nai ha pēpē, te na fili nai ke fua ʻa e fakamole ki hono tauhi ʻena ngaahi ʻemipiliō talifakí ʻi he ʻaisí pe te na fili nai ke ngāueʻaki ia ʻi ha IVF he kahaʻú ʻi ha feinga ke maʻu ha pēpē. Kae kehe, ʻe fili nai ha ongo meʻa ia ʻe taha ke na taʻofi hono tauhi ʻa e ngaahi ʻemipilioó ʻi he ʻaisí, ʻo vakai ki ai ko ʻenau kei ala moʻuí pē ʻi ha ngaahi founga faʻu ʻe he tangata. Ko e kau Kalisitiane ʻoku nau fehangahangai mo e fili ko ení te nau tali ui ki he ʻOtuá ʻi hono ngāueʻaki honau konisēnisi kuo akoʻi ʻi he Tohi Tapú. ʻOku totonu ko ʻenau holí ia ke maʻu ha konisēnisi ʻoku ʻikai uesia, lolotonga ia ʻa e ʻikai taʻetokangaʻi ʻa e konisēnisi ʻo e niʻihi kehé.—1 Tīm. 1:19.

Ko e kau Kalisitiane ʻoku nau fehangahangai mo e fili ko ení te nau tali ui ki he ʻOtuá ʻi hono ngāueʻaki honau konisēnisi kuo akoʻi mei he Tohi Tapú

Naʻe ʻilo ʻe he mataotao ʻe taha ki he tafaʻaki fakafaitoʻo ki he fakafanaú ko e lahi taha ʻo e ngaahi hoa malí “naʻa nau puputuʻu kae hohaʻa lahi ki he fatongia ko ia ʻo e fili ki he meʻa ke fai fekauʻaki mo ʻenau ngaahi ʻemipiliō [ʻoku tuku ʻaisí].” Naʻá ne fakaʻosiʻaki: “Ki he ngaahi hoa mali lahi, ʻoku hā ia ʻoku ʻikai ha fili lelei ia.”

ʻOku hā mahino, naʻa mo e kau Kalisitiane moʻoni ʻoku nau fakakaukau ki he IVF ʻoku totonu ke nau fua tautau ʻa e ngaahi fakahuʻunga mafatukituki kotoa ʻo e tekinolosia ko ení. ʻOku akonaki mai ʻa e Tohi Tapú: “Ko e fakapotopoto ʻoku ne sio ki he kovi, ʻo ne toi: Ka ko e hehemangofua ʻoku nau laka atu pe, ʻo moʻua ai.”—Pal. 22:3.

NGAAHI FOUNGA IVF KEHE

Ko e fakalakalaka ʻo e IVF naʻe fakaava ai ʻa e hala ki he ngaahi founga kehe ʻoku fepaki moʻoni mo e fakakaukau ʻa e ʻOtuá hangē ko ia ʻoku tapua mai ʻi he Folofolá. Ko e fakatātaá, ko ha fua mei he fefiné ʻe fakamaliʻi ia ʻaki ha huhuʻa fakafanau mei ha tangata ʻa ia ʻoku ʻikai ko hono husepāniti. ʻOkú ne fakaʻatā leva ʻa e ngaahi ʻemipiliō ʻoku maʻu mei aí ke tō ʻiate ia. (Ko e ongo hoa mali fefiné ʻokú na ngāueʻaki ʻa e founga ko ení.) Pe ko ha huhuʻa fakafanau ʻo ha husepāniti ʻe ngāueʻaki nai ke fakamaliʻi ʻaki ʻa e fua mei ha fefine ʻoku ʻikai ko hano uaifi. ʻOku fakaʻatā nai ai ʻe he uaifi ʻo e husepānití ʻa e ngaahi ʻemipiliō naʻe maʻu mei aí ke tō ʻi he fefine ko iá.

ʻI ha founga kehe ʻoku fakalea ʻe he niʻihi ko e “pusiaki ʻemipiliō,” ko e ngaahi ʻemipiliō naʻe fakahū ʻi he taungafanau ʻo e uaifí ʻoku ʻikai kau ai hono fuá pe ko e huhuʻa fakafanau hono husepānití. Ka ko e toe founga ʻe taha, ko ha fua mo ha huhuʻa fakafanau ʻo ha ongo meʻa mali ʻoku fakamaliʻi ia ʻi tuʻa mei he manavá fakafou he IVF. ʻOku tō leva ʻa e ngaahi ʻemipiliō ʻoku maʻu mei aí ʻi he taungafanau ʻo ha faʻē fakataimi, ko ha fefine ʻokú ne fata holo ʻa e pēpeé pea fāʻeleʻi ia maʻanaua.b

Ko e ngaahi founga fakafanau ko iá ʻoku ʻikai ke tali ia ʻe he kau sevāniti ʻa e ʻOtuá he ʻoku taʻefakaʻapaʻapa ia ki heʻene fakahinohinó: “Kuo pau ke ʻoua te ke tukuange atu ho huhuʻa fakafanaú ki he uaifi ʻo ho kaungāmeʻá ke ke hoko ʻo taʻemaʻa ai.” (Liv. 18:20, 29, NW; Pal. 6:29) ʻI he taimi ʻoku kau ai ʻi he fakamaliʻi ha fua pe huhuʻa fakafanau (pe fakatouʻosi) mei ha taha ʻoku ʻikai ʻi loto ʻi he haʻi ʻo e nofo malí, ʻoku iku eni ki he meʻa ʻoku ui ʻe he Tohi Tapú ko e por·neiʹa, ʻa e fehokotaki fakasino taʻetāú. Ko e ngaahi founga ko iá ko hano mātuʻaki ngāuehalaʻaki ia ʻo e ngaahi ʻōkani fakaefehokotaki fakasinó.—Māt. 5:32; 1 Kol. 5:11; 6:9, 18; Hep. 13:4.

b Ko e Awake! ʻo Maʻasi 8, 1993, peesi 26-27, ʻoku ʻi ai ha fakamatala kakato ai fekauʻaki mo e faʻē fakataimi.

Ko ha ongo meʻa teʻeki mali ʻa ia ʻokú na ako ʻa e Tohi Tapú ʻokú na loto ke papitaiso, ka ʻoku ʻikai lava ke fakalao ʻena haʻi fakatahá koeʻuhí ko e tangatá ʻoku taʻefakalao ʻene ʻi he fonuá. ʻOku ʻikai ke fakaʻatā ʻe he fonuá ha taha muli taʻefakalao ke mali. Te na hiki nai ha tohi fakamoʻoni ʻo e fuakava ʻo e faitōnunga, fakamoʻoni ki ai peá na toki papitaiso leva?

ʻOku moʻoni ʻoku ʻi ai ha tohi fakamoʻoni pehē, ko ha tokonaki ia ʻoku fai ʻe he kautaha ʻa Sihová. ʻE hā ngali hoko nai ia ko ha fakaleleiʻanga, ka ʻoku ʻikai ko e founga Fakatohitapu ia ke fakaleleiʻiʻaki ʻena palopalemá. Ke mahinoʻi hono ʻuhingá, tau ʻuluaki lāulea ki he taumuʻa ʻo ha tohi fakamoʻoni Talaki Fakahāhā ʻo e Fuakava ʻo e Faitōnunga, ko e hā e ʻuhinga ʻoku hoko aí, pea anga-fēfē pea ʻi fē ʻe hoko nai ai ʻo feʻungamālié.

Ko e tohi fakamoʻoní ko ha fakamatala ia kuo hiki ke fakamoʻoni ai ʻi he ʻao ʻo ha kau fakamoʻoni ʻe ha ongo meʻa ʻoku taʻofi ʻena malí ʻe he ʻuhinga ʻoku lave ki ai ʻi laló. ʻI he tohi fakamoʻoní ʻokú na fakapapau ai ke na tauʻaki faitōnunga pea fakalao ʻena haʻí kapau ʻe hoko ʻo malava. ʻE vakai ʻa e fakatahaʻangá kia kinaua kuó na fakalao ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá mo e tangatá ke na tauʻaki faitōnunga koeʻuhí ke malava ʻo fakafeangai ki hona haʻí ʻo hangē kuo fakapapauʻi ʻe he kau maʻu mafai fakapuleʻangá.

Ko e hā e ʻuhinga pea ʻi he taimi fē ʻoku ngāueʻaki ʻai ʻa e tohi fakamoʻoni Talaki Fakahāhā ʻo e Fuakava ʻo e Faitōnunga? Naʻe fokotuʻutuʻu ʻe Sihova ʻa e nofo mali fakaetangatá pea tokaʻi māʻolunga ia. Naʻe pehē ʻe hono ʻAló: “Ko e meʻa kuo haʻi fakatahaʻi ʻe he ʻOtuá, tuku ke ʻoua naʻa fakamāvae ia ʻe ha tangata.” (Māt. 19:5, 6; Sēn. 2:22-24) Naʻe tānaki mai ʻe Sīsū: “ʻIlonga ʻa ia te ne veteʻi hono uaifí, tuku kehe pē ʻi he ʻuhinga ko e feʻauakí [fehokotaki fakasino taʻetāú], peá ne mali mo ha taha kehe, ʻokú ne tono ai.” (Māt. 19:9) Ko ia ko e “feʻauakí,” pe ʻi hono fakalea ʻe tahá, ko e fehokotaki fakasino taʻetāú, ko e ʻuhinga pē ia ʻe taha ki he veté ʻa ia ʻe lava ke ne fakangata Fakatohitapu ha nofo mali. Ko e fakatātaá, kapau ko ha tangata ʻe kau ʻi ha vā fakaefehokotaki fakasino ʻi tuʻa mei he nofo malí, ko hono uaifi tonuhiá ʻe lava ke ne fili pe te ne veteʻi ia pe ʻikai. Kapau te ne veteʻi ia, ʻokú ne ʻatā leva ke toe mali mo ha taha.

Kae kehe, ʻi he ngaahi fonua ʻe niʻihi, tautefito ki he kuohilí, ko e siasi tefitó naʻe ʻikai ke nau tali ʻa e tuʻunga Fakatohitapu mahino ko ení. Ka, naʻe akoʻi ai ko e veté ʻoku ʻikai malava ke fakaʻatā ia ʻi ha faʻahinga ʻuhinga. Ko ia ai, ʻi he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ʻa ia naʻe tākiekina lahi ʻe he siasí, ko e lao fakapuleʻangá ʻoku ʻikai tokonaki mai ai ha vete, naʻa mo e ʻuhinga totonu naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsuú. ʻI he ngaahi fonua kehe, ʻoku ala lava ai ʻa e veté, ka ko e foungá ʻoku fuʻu lōloa, fihi, mo faingataʻa. ʻOku fiemaʻu nai ha ngaahi taʻu lahi ʻaupito ke maʻu ai ha vete. ʻOku hangē ia ko e siasí pe puleʻangá ʻoku nau “taʻofi” ʻa e meʻa ʻoku tali ʻe he ʻOtuá.—Ngā. 11:17.

Hangē ko ení, ko ha ongo meʻa ʻokú na nofo ʻi ha fonua ʻa ia ʻoku taʻemalava pe fuʻu faingataʻa ai ke maʻu ʻa e veté, mahalo ko e ʻosi atu ʻa e ngaahi laui taʻu kae toki fakalao. Kapau kuó na fai kotoa ʻa e ngaahi feinga ʻuhinga lelei ke fakangata ha nofo mali ʻoku lolotonga fakalao pea ʻokú na taau ʻi he vakai mai ʻa e ʻOtuá ke na mali, te na fakamoʻoni nai ʻi ha tohi fakamoʻoni Talaki Fakahāhā ʻo e Fuakava ʻo e Faitōnunga. Ko e fakaʻatā ko iá ko ha fokotuʻutuʻu anga-ʻofa ia ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané ʻi he ngaahi fonua peheé. Kae kehe, ʻoku ʻikai ko ha tokonaki ia ke ngāueʻaki ʻi he ngaahi fonua lahi ʻoku malava ai ʻa e veté, naʻa mo e foʻi ngāué ʻoku fakamole lahi pe fihi nai.

ʻI he ʻikai mahinoʻi ʻa e tohi fakamoʻoni Talaki Fakahāhā ʻo e Fuakava ʻo e Faitōnunga, ko e niʻihi ʻoku nofo ʻi he feituʻu ʻoku malava ai ʻa e veté kuo nau kole ke fakamoʻoni ʻi ha tohi fakamoʻoni kae ʻikai fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻa pe ngaahi palopalema.

ʻI he tuʻunga ʻoku fehuʻiá, ko e tangata mo e fefine ʻa ia ʻokú na nonofo fakatahá ʻokú na fiemaʻu ke mali. Ko kinaua taki taha ʻokú na ʻatā Fakatohitapu; ʻo ʻikai ke haʻi ki ha hoa ki muʻa. Neongo ia, ko e tangatá ʻoku taʻefakalao ʻene ʻi he fonuá, pea ʻe ʻikai ke tali ʻe he puleʻangá ʻa e mali ʻa ha taha muli taʻefakalao. (ʻI he ngaahi fonua lahi ko e kau maʻu mafaí te nau fakaʻatā ha nofo mali neongo kapau ko e faʻahi ʻe taha pe ongo faʻahí fakatouʻosi ʻoku ʻikai haʻana tuʻunga fakalao ʻi he fonuá.) ʻI he tuʻunga ʻoku fai ki ai ʻa e lāuleá, ʻoku ʻi ai ʻa e tokonaki ʻa e fonuá ki he veté. Ko ia ai, ko e fakamoʻoni ʻi ha tohi fakamoʻoni Talaki Fakahāhā ʻo e Fuakava ʻo e Faitōnunga ʻoku ʻikai ko ha fili ia ʻi ai. Fakatokangaʻi ʻi he fekauʻaki mo e ongo meʻa ko ení ʻoku ʻikai hangē ia ʻoku fiemaʻu ki ha taha ke ne maʻu ha vete ka ʻoku taʻofi ia mei heʻene maʻu iá. ʻOkú na fakatou ʻatā ke mali. Ka, ʻi he vakai atu ki he tuʻunga taʻefakalao ʻo e tangatá, ʻe lava fēfē ke na fai pehē? ʻE pau nai ke na ʻalu ki ha fonua kehe ʻa ia ʻe ʻikai hoko ai ko ha fakafaingataʻaʻiaʻanga ʻa e tuʻunga ʻo e tangatá. Pe ʻoku aʻu nai ʻo malava ke na mali ʻi he fonua ʻa ia ʻokú na nofo ai he taimi ní kapau ʻoku fou ʻa e tangatá ʻi ha ngaahi sitepu ke fakalao hono tuʻunga ʻi aí.

ʻIo, ʻe lava ke ʻai ʻe he ongo meʻá ʻena moʻuí ke fehoanaki mo e ngaahi tuʻunga ʻa e ʻOtuá mo e lao ʻa Sisá. (Mk. 12:17; Loma 13:1) ʻOku ʻi ai ʻa e ʻamanaki te na fai pehē. Hili iá, te na taau nai ke papitaiso.—Hep. 13:4.

a Fēfē kapau ko e kiʻi pēpē ʻi manavá ʻoku tamele, pe fēfē kapau ʻoku tō ha ngaahi ʻemipiliō lahi? Ko hono fakangata ʻosi fakakaukauʻi ha feitama ʻe hangē ia ha fakatōtamá. ʻI he IVF, ʻoku lahi ʻa e ngaahi feitama lōlahí (māhanga ua, māhanga tolu, pe lahi ange) ʻo ʻomi ai ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki lahi ange, hangē ko e ngaahi fāʻele taʻehoko mo e tālaú. Ko ha fefine ʻokú ne fata ha ngaahi pēpē lahi ʻi manava ʻe fakaʻaiʻai ia ke fakakaukau ke “fili fakasiʻisiʻi,” ʻo fakaʻatā ai ha taha pe lahi ange ʻo kinautolu ke tāmateʻi. Ko e fakatōtama ʻosi fakakaukauʻi ia, ʻa ia ʻoku tatau ia mo e fakapō.—ʻEki. 21:22, 23; Saame 139:16

    ʻŪ Tohi Faka-Tonga (1987-2026)
    Hū ki Tu‘a
    Hū ki Loto
    • Faka-Tonga
    • Share
    • Sai‘ia
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Makatu‘unga Hono Ngāue‘akí
    • Polisī Fakafo‘ituitui
    • Privacy Setting
    • JW.ORG
    • Hū ki Loto
    Share