Aajanika Makani aaKabbuku Kamuswaangano waBuumi Amulimu Wesu
APRIL 13-19
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | MATALIKILO 31
“Jakkobo aLabbani Bapanga Chizuminano Chaluumuno”
it-1 883 ¶1
Galeeda
Kuti bakonzye kubamba luumuno atala akutamvwanana nkubakali babaako, Jakkobo aLabbani bakapanga chizuminano. Jakkobo wakapanga bbwe lyachiibalusyo mpawo wakabuzya bananyina kuti balundike mabwe alubo aamabwe aawo mpukali kulyida chakulya chachizuminano. Kuzwa waawo, Labbani wakawuzika busena oobu zina lyachiAramu (chakuSiriya) lyakuti “Jegara-sahaduta,” mpawo Jakkobo wakabuuzika bbala lyachiHebrayo lyakuti “Galeeda.” Labbani wakati: “Mulwi wamabwe [Heb., gal] ooyu ngukamboni [Heb., ʽedh] akati kandime anduwe sunu.” (Mtl 31:44-48) Nkinkaako, mulwi wamabwe ooyu (abbwe lyaciibalusyo) zyakali bakamboni kuli basimweenda aanzila. Mbuli mbukwaambwa muvesi 49, bbala lyakuti “Ngazi Yamulindizi [Heb., mits·pahʹ],” litondeezya kuti Jakkobo aLabbani bakali bazuminana kuti babambe luumuno kuswaanizya ampuli zyabo. (Mtl 31:50-53) Nikuba muzyiindi zyakazootobela, mulwi wamabwe wakali kubelesegwa kukupa bumboni bwachimwi chintu.—Jos 4:4-7; 24:25-27.
it-2 1172
Ngaziyakulinda
Jakkobo wakalundika mabwe mpawo wakawuzika busena oobo kuti “Galeeda” (zyaamba kuti ‘Mulwi ooyu wakali Kamboni’) akuti “Ngazi Yamulindizi.” Alubo Labbani wakaamba kuti: “Jehova azumanane kutulangilila twaandaana mebo anduwe.” (Mtl 31:45-49) Mulwi wamabwe ooyu wakali kutondeezya kuti Jehova wakalizibwene kuti Jakkobo aLabbani bakali bapanga chizuminano chaluumuno.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
it-2 1087-1088
Baleza bakubeja
Kweendelana azyakajanwa aabasikulanga-langa makani aachiindi kuMesapotamiya akumasena aali aafwiifwi zyakatondeezya kuti umwi wamumpuli wakali kupegwa baleza bakubeja nguwe wakali kupegwa lukono. Alubo kweendelana aamwi malembe akajanika kuNuzi, akatondeezya kuti kulizimwi zyiimo baleza bakubeja bakali kubwezegwa aamukwaansa alubo wakali kukonzya kubweza lukono lwawisizyala. (Ancient Near Eastern Texts, akalembwa aaJ. Pritchard, 1974, pp. 219, 220, aftn 51) Akaambo kamakani aaya, kulakonzeka kuti Rakkele wakayeeya kuti nguwe wakeelede kubweza baleza bawisi bakubeja akaambo kakutajatwa kabotu nkwaakachitwa mulumaakwe kuli wisi. (Kozyanisya a Mtl 31:14-16.) Kukataazikana nkwaakachita Labbani akutuma bananyina kuti batobele Jakkobo musinzo uuyendwa mazuba aali 7, kutondeezya kuti baleza bakubeja wakali kubabona kabayandikana loko. (Mtl 31:19-30) Nkinkaako, zilaantanganana kuti nzyaakachita Rakkele taakazizi pe Jakkobo (Mtl 31:32), alubo taakwe zitondeezya kuti Jakkobo wakabelesya baleza bakubeja aabo kuti abweze lukono lwabana baLabbani. Jakkobo taakwe naakali kubelesya baleza bakubeja. Kulakonzeka kuti Jakkobo wakali wabavwikkikizya baleza bakubeja bakabbidwe aaRakkele chiindi naakavwikka baleza bakubeja bakali kubelesegwa aabampuli yakwe aansi aamunsamu aafwiifwi akuSekkemu.—Mtl 35:1-4.
w13 3/15 21 ¶8
Jehova Mayubilo Eesu
Chiindi Jakkobo naakasika kuHarani, Labbani wakamutambula kabotu alubo wakamupa Leya aRakkele kuti babe banakazi bakwe. Mukuya kwachiindi, Labbani wakatalika kutamujata kabotu Jakkobo alubo wakachincha-chincha nzyakeelede kumufozya kwazyiindi zili 10. (Mtl 31:41, 42) Nikuba boobo, Jakkobo wakalisimya kukutajatwa kabotu alubo wakali aachoonzyo chakuti Jehova ulamubikkila maanu. Chiindi Leza naakabuzya Jakkobo kuti abweede kuKkenani, Jakkobo wakali waba “amatanga manji ababelesi bakaintu abasankwa alimwi ankamela ambongolo.” (Mtl 30:43) Katondeezya kulumba Jakkobo wakaamba kuti: “Talundeeleli luyando lutamani akusyomeka kwako koonse nkootondezya kulindime ndemubelesi wako, nkaambo nindakazabuka Jordano ndakajisi buyo nkoli yangu, lino mpaawa ndaba nkamu zyobilo.”—Mtl 32:10.
APRIL 20-26
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | MATALIKILO 32-33
“Ulikulwanina Kujana Chilongezyo Na?”
w03 8/15 25 ¶3
Ulikubeleka Changuzu Na Mukuyanduula Jehova?
MuBbayibbele muli zikozyano zyiingi zyabantu bakayanduula Jehova chabusungu. Umwi wabo nguJakkobo, wakalwana aamungelo waLeza kusikila kubuchedo. Eezi zyakapa kuti Jakkobo awuzikwe zina lyakuti Israyeli (chaamba kuti Sikulwana aaLeza) nkaambo “wakakatila” naakuti ‘kubeleka changuzu’ kuti alongezegwe aaLeza. Mungelo ooyu wakalongezya Jakkobo akaambo kakukakatila kwakwe.—Matalikilo 32:24-30, makani aamunsi.
it-2 190
Kulemana
Kulemana kwaJakkobo. Chiindi Jakkobo naakaba aaminyaka iisika kuma97, wakalwana aamungelo waLeza busiku boonse. Wakalwana aamungelo ooyo kusikila wamulongezya. Nibakali kulwana, mungelo ooyo wakaguzula kasolo kaJakkobo mpawo Jakkobo wakakwizuka. Eezi zyakapa kuti Jakkobo asaangune kusunkuta. (Mtl 32:24-32; Ho 12:2-4) Nikuba boobo, Jakkobo wakali aachoonzyo chakuti nikuba kuti ‘wakazundana aLeza [mungelo waLeza] abantu pesi kumamanino wakazwidilila,’ eezi tazyaambi kuti Jakkobo wakali kunoomuzunda pe mungelo waLeza. Pesi Leza wakazumizya Jakkobo kuti alwane aamungelo kayanda kutondeezya kuti Jakkobo wakali aachiyandisyo chakulongezegwa aaLeza.
it-1 1228
Israyeli
1. Ndizina Leza ndyaakawuzika Jakkobo naakali aaminyaka iisika ku97. Wakawuzikwa zina eeli chiindi naakazubuka mulonga waJabbokku chiindi naakali kuya kuswaananana aamumbilenyina Esawu pesi wakaswaanana aamungelo ngwakalwanaawe busiku boonse. Kulisimya kulwana aamungelo nkwaakachita kwakapa kuti achinchwe zina akuuzikwa lyakuti Israyeli, chitondeezyo chakuti walongezegwa aLeza. Jakkobo wakawuzika busena oobo kuti Peniyeli naakuti Penuweli kuchitila kuti kayeeya zyakachitika. (Mtl 32:22-31; langa JACOB No. 1.) Kuzwa chiindi naakali kukkala kuBbeteli Leza wakamuuzika kuti Israyeli alubo eeli ndilyo lyakaba zina lyakwe kusikila naakafwa. (Mtl 35:10, 15; 50:2; 1Mk 1:34) Zina lyaIsrayeli lijanika kwazyiindi zyiinda ku2 500, chiindi chiingi lyaamba zyalani lyaJakkobo.—Ku 5:1, 2.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
w10 6/15 22 ¶10-11
Kwaambuula Kabotu Kweeta Luumuno
Kwaambuuzyania kabotu kupa kuti bantu bakkale muluumuno. Kubeleka changuzu kuti tubambulule kutamvwanana kupa kuti bantu baambuuzyanie kabotu. Kubachitila zintu zibotu bamwi, kubapa zipo kazizwa aansi aamoyo akubatamba kumaanda eesu kupa kuti tumvwanane loko abantu aabo. Kuchita oobo ‘nkulundika makala aamulilo’ amutwe wamuntu ooyo alubo kulakonzya kupa kuti tubone bumwi buntu bubotu mbwalaabo. Eezi zipa kuti kutuubile kwaambuuzyania aabakombima.—Rom. 12:20, 21.
Jakkobo nchikozyano chibotu loko munkani eeyi. Mumbilenyina Esawu wakali wamunyemena zyakuti wakali kuyanda kumujaya mpawo Jakkobo wakachija. Nikwakayinda minyaka myiingi, Jakkobo wakaboola. Esawu wakiinka kuti bakaswaanane munzila kali aabaalumi bali 400. Jakkobo wakakomba kakumbila kuti Jehova amugwasye. Kuzwa waawo, wakatunzya babelesi bakwe kunembo kuti bakape Esawu lubono. Lubono oolo lwakali lwakubamba luumuno. Chiindi Esawu naakabona Jakkobo wakawuboozya aamwi moyo mpawo wakachijaana akumukumbata.—Matl. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
it-1 980
Leza, Leza waIsrayeli
Chiindi Jakkobo naakalwana aamungelo waJehova kuPeniyeli, wakawuzikwa zina lyakuti Israyeli alubo chiindi naakabamba luumuno aEsawu wakakkala kuSukkoti mpawo wazoolongela kuSekkemu. Naakali kuSekkemu wakabweza nyika yabana baHamori mpawo wakayaka tente lyakwe. (Mtl 32:24-30; 33:1-4, 17-19) “Ooko wakayaka cipaililo akucuulika kuti Leza, Leza wa Israyeli.” (Mtl 33:20) Jakkobo wakawuzika chipayililo azina lyeendelana aazina ndyakapegwa lyakuti Israyeli, eezi zyakali kutondeezya kuti Jakkobo wakali kulumba akaambo kanzila Leza njakamukwabililaayo kusikila naakanjila muNyika Yachisyomezyo. Mabala aaya ajanika kamwi luzutu muBbayibbele.
APRIL 27–MAY 3
LUBONO LUZWA MUJWI LYALEZA | MATALIKILO 34-35
“Mpindu Zitali Kabotu Ziba Kuti Twaliswaanizya Aabantu Batali Kabotu”
w97 2/1 30 ¶4
Muunzi waSekkemu
Balombe bamuSekkemu bakali kumubona biyeni Dina chiindi naakali kuswaya beenzinyina katakwe muntu wakali kumusindikila? Mwana wasilutwe “naakamubona, wakamujata akoona anguwe.” Nkamboonzi Dina naakalinjizya mupenzi akumvwanana aabasimbi bakuKkenani batalijati kabotu? Wakasala kumvwanana aabasimbi aaba na aakaambo kakuti bakali baselanyina? Wakali amutwe muyumu na mbuli bamwi banyanduumi bakwe? Bala atala alwaano oolu muli Matalikilo, yezya kubona kukataazikana nkwakabaako Jakkobo aLeya akaambo kamapenzi akeetwa aaDina chiindi naakali kuswaya basimbi bakuKkenani.—Mtl 34:1-31; 49:5-7; langa Ngaziyakulinda yaChikuwa yamuJune 15, 1985, peji 31.
“Amucije Bwaamu!”
Shekkemu wakachita zintu nzyaakali kubonaanga zilikabotu. Wakayanda Dina mpawo ‘wakamutizya akumubisizya.’ (Bala Matalikilo 34:1-4.) Zyakachitwa aShekkemu zyakapa kuti Dina abakulimbabo babe mubuyumu-yumu.—Matalikilo 34:7, 25-31; BaGalatiya 6:7, 8.
w09 9/1 21 ¶1-2
Kuti Umwi Muntu Wakubisizya
Chiindi chiingi, bamwi balabweedezya kuti umwi muntu wababisizya nkaambo babonaanga zipa kuti baleke kunyema. Muchikozyano, Bbayibbele lyaamba kuti bana baJakkobo nibakamvwa kuti Sekkemu wakajata Dina akoonaawe, ‘zyakabachima alubo bakanyema kapati.’ (Matalikilo 34:1-7) Bana baJakkobo babili bakabamba kuti bajaye Sekkemu abamumpuli yakwe akaambo kachibi nchaakali wachita. Simeyoni aLevi bakabeja nibakaamba kuti nkani eeyi yakali yamana nkaambo nibakayinka kuKkenani bakakujaya baalumi boonse kuswaanizya aSekkemu.—Matalikilo 34:13-27.
Kutika kwaganzi ooku kwakapa kuti nkani eeyi imane na? Jakkobo naakamvwa zyakachitwa aabana bakwe, wakati: “Mwandiletela mapenzi mapati kwiinda mukundipa kuti ndinunke nsu kubantu bamunyika eeyi, . . . aboobo bayoolibunga-bunga akundilwana eelyo bayoondijaya, mebo abamuŋanda yangu.” (Matalikilo 34:30) Nzibakachita zyakapa kuti nkani eeyi iyindilile kubija alubo Jakkobo ampuli yakwe bakali baabuyowa kujayigwa azibbululu zyabantu bakajayigwa. Leza wakabuzya Jakkobo kuti azwe mundawu eeyo mpawo ayinke kuBbeteli kuchitila kuti batamulwani pe.—Matalikilo 35:1, 5.
Kuyanduula Lubono muJwi lyaLeza
it-1 600 ¶4
Debbora
1. Mubelesi waRebbekka. Chiindi Rebbekka naakakwatwa aaIzaka akwiinka kuPalesitayini, Debbora nguwe wakamusindikila. (Mtl 24:59) Kulakonzeka kuti Rebbekka naakafwa, Debbora mpawo mpakazoobelekela Jakkobo. Nikwakayinda minyaka iisika ku125 Rebbekka aaIzaka kabakwetene, Debbora wakafwa alubo wakazikkwa aansi aamunsamu mupati wakuBbeteli. Musamu ooyu wakawuzikwa kuti (Aloni-bakuti chaamba kuti “Cisamu Cipati Camalila”) kutondeezya kuti Jakkobo abamumpuli yakwe bakali kumuyanda loko Debbora.—Mtl 35:8.
Mibuzyo Yabasikubala
Luzubo lwaMesiya lwakeelede kuzwa kubana bataanzi bachisi chaIsrayeli na?
Kuzwa chiindi twakaambide kuti luzubo lwaMesiya lwakali kuyoozwa kubana bataanzi. Twakali kubelesya lugwalo lwaBaHebrayo 12:16. Lugwalo oolu lutondeezya kuti Esawu ‘taakali kubikkila maanu kuzintu zisalala’ akuti ‘wakawuzya bupati bwakwe bwakuzyalwa kumutiba omwe wachilyo [kuli Jakkobo].’ Chiindi Jakkobo naakawula ‘bupati bwakuzyalwa’ kubonekaanga zyakali kutondeezya kuti Mesiya uyoozwa kuluzubo lwakwe.—Mt. 1:2, 16; Lk. 3:23, 34.
Nikuba boobo, Magwalo atondeezya kuti teekwakali kuyandikana kuti muntu abe mwana mutaanzi kuchitila abe muluzubo lwaMesiya. Atulange-lange bumwi bumboni:
Kubana baJakkobo (Israyeli), mwanaakwe mutaanzi ngwaakazyalilwa aLeya wakali kutegwa Rubbeni. Mwana waJakkobo wabili ngwaakazyalilwa aRakkele wakali kutegwa Josefa. Chiindi Rubbeni naakaba amulandu wakutalilemeka, bupati bwakapegwa Josefa. (Matl. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Mak. 5:1, 2) Nikuba boobo luzubo lwaMesiya teelwakali kuzwa kuli Rubbeni naa Josefa. Pesi lwakazwa kuli Juda, mwana wane wakazyalwa aLeya.—Matl. 49:10.