CHIIYO 6
Bbayibbili Lituyiisyaanzi Atala Amulembi Walyo?
“Koalemba mubbuku majwi oonse ngondikwaambila.”—JER. 30:2.
LWIIMBO 96 Bbuku lya Leza Ndubono
ZITAYIIGWEa
1. Bbayibbili litugwasya biyeni?
TULAMULUMBA Jehova Leza akaambo kakutupa Bbayibbili. MuBbayibbili, tujana malayilile aatugwasya kuti tulisimye mumapenzi ngituswaana. Bbayibbili litupa bulangilizi bwakuti buumi buzoobota kunembo. Kwiinda zyoonse, Bbayibbili litugwasya kubona buntu bubotu mbwalaabo Jehova. Chiindi nituyeeyesesya atala abuntu bwaLeza bubotu, nga twabotelwa alubo nga twaba aachiyandisyo chakuswena aafwiifwi anguwe kwiinda mukuba beenzinyina.—Int. 25:14.
2. Nziizili nzila Jehova nzyaakabelesya kuti bantu bamuzibe?
2 Jehova uyanda kuti bantu bamuzibe. Chiindi, wakali kuliyubununa kabelesya ziloto, zilengaano angilozi. (My. 12:6; Mil. 10:3, 4) Kaansinga ziloto, zilengaano amilumbe yakali kuzwa kungilozi teeyakalembwa, teetwali kunoomuziba pe Leza. Nkinkaako, Jehova wakalayilila bantu kuti ‘balembe bbuku’ lyakali aazintu nzyaakali kuyanda kuti tuzizibe. (Jer. 30:2) Akaambo kakuti “inzila ya Leza mwini-mwini ililondokede” tulakonzya kuba aachoonzyo chakuti zintu nzibakalemba baalumi bakatumwa aaLeza, zitugwasya kuti tumuzibe kabotu Jehova.—Int. 18:30.
3. Niinzi nzyaakachita Jehova kuti Bbayibbili lijanike mazubaano? (Isaya 40:8)
3 Bala Isaya 40:8. Jwi lyaLeza lyaba aachiindi chilamfu kalili kugwasya bakombi baJehova basyomeka. Biyeni? Magwalo akasaanguna kulembwa aazintu zyakali kufwambaana kuzakala nkinkaako taakwe malembe aachiindi achiliwo mazubaano. Pesi Jehova wakabona kakuyandikana kuti kube makkopi aamagwalo aasalala. Nikuba kuti basikukkopolola teebakamaninide pe, pesi bakali kubikkila maanu chiindi nibakali kuchita mulimu ooyu. Umwi sikulanga-langa makani aamuBbayibbili naakali kwaambuula atala aMagwalo aachiHebberu, wakati: “Aakati kamalembe woonse achiindi aakakkopololwa, taakwe malembe akakkopololwa munzila mbotu loko kwiinda Magwalo aachiHebberu.” Nikuba kuti mulumbe wamuBbayibbili wakalembeledwe aazintu zyakali kufwambaana kuzakala akuti basikukkopolola teebakamaninide pe, tulakonzya kuba aachoonzyo chakuti chiindi nitubala Bbayibbili, nga tulikubala mizeezo yaJehova, Mulembi walyo.
4. Tulalanga-langaanzi muchiiyo eechi?
4 “Zipo zyoonse zibotu azipo zyoonse zimaninide” zizwa kuli Jehova. (Jak. 1:17) Bbayibbili lili aakati kazipo nzitwakapegwa aaJehova. Chipo chitondeezya kuti sikutupa utuzi loko akuti ulizizi nzituyandikana. Mbukubede akumuntu wakatupa Bbayibbili. Chiindi nitubala Bbayibbili, nga twaziba zyiingi atala aJehova. Nga twaziba kuti Jehova ulituzi akuti ulizizi nzituyanda. Muchiiyo eechi, tulabona Bbayibbili mbulitondeezya buntu butatu mbwalaabo Jehova, nkukwaamba busongo, bululami aluyando. Tulasaanguna aakubona kuti Bbayibbili libutondeezya biyeni busongo bwaLeza.
BBAYIBBILI LITONDEEZYABUSONGO BWALEZA
5. Niinzi chitondeezya kuti Bbayibbili lili aabusongo bwaLeza?
5 Jehova ulizi kuti tuyandikana malayilile aabusongo bwakwe. Alubo muBbayibbili, muli busongo bwaLeza. Malayilile aali muBbayibbili, alikubagwasya loko bantu. Bbayibbili lichincha buumi bwabantu. Chiindi mabbuku aakusaanguna aamuBbayibbili naakalembwa, Mozesi wakabuzya ma-Israyeli kuti: “Majwi aaya taali aabuyo kulindinywe pe, pele aamba buumi kulindinywe.” (Dt. 32:47) Aabo bakaswiilila Magwalo bakali kuzwidilila mubuumi alubo bakali kubotelwa. (Int. 1:2, 3) Nikuba mazubaano, Jwi lyaLeza lichili aamanguzu aakuchincha mawumi aabantu. Muchikozyano, aa jw.org aachipanzi chitii, “Bbayibbele Lichincha Buumi Bwabantu,” ulakonzya kujana zyakachitikila bantu zisiyene-siyene zitondeezya kuti Jwi lyaLeza ‘lilikubeleka mulindiswe tubasyomi.’—1 Tes. 2:13.
6. Bbayibbili lisiyene biyeni aamwi mabbuku?
6 Taakwe limwi bbuku lili mbuli Jwi lyaLeza. Nkamboonzi nikuli oobo? Nkaambo Mulembi walyo Jehova Leza, nguSinguzuzyoonse, tafwi pe alubo ulaabusongo butamani. Amwi mabbuku alakonzya kubalwa aabantu kwachiindi chilamfu balembi bawo kabali bafwa alubo chimwi chiindi malayilile aanga ali mumabbuku aayo nga taachibeleki pe. Pesi teembulibede pe Bbayibbili. Malayilile aamuBbayibbili taajujuki pe, alagwasya chiindi choonse. Bbayibbili lichigwasya bantu biingi loko mazubaano. Chiindi nitubala bbuku eeli lisalala akuyeeyesesya atala anzitubala, Jehova ubelesya muuya wakwe uusalala kuti utugwasye kubona mbutukonzya kuzibelesya nzituli kubala mubuumi bwesu. (Int. 119:27; Malk. 3:16; Heb. 4:12) Nichoonzyo, mulembi waBbayibbili ulaachiyandisyo chakutugwasya. Eezi zyeelede kupa kkuti tukkale katubala Bbayibbili.
Bbayibbili lyakabagwasya biyeni bakombi baJehova bachiindi kuti bajatane alubo lilikubagwasya biyeni bamazubaano? (Langa fuka 7-8)
7. Bbayibbili lyakabagwasya biyeni bakombi baLeza bachiindi kuti bajatane?
7 Imwi nzila Bbayibbili mulitondeezya kuti lilaabusongo buzwa kuli Leza, nkugwasya bakombi baLeza kuti bajatane. Chiindi maIsrayeli nibakanjila muNyika Yachisyomezyo, bakaakukkala mundawu zisiyene-siyene. Bamwi bakali basikuteya baswi, bamwi basikuvuba ng’ombe alubo bamwi bakali balimi. MaIsrayeli bakali kukkala kulilimwi bbazu lyanyika, bakali kukonzya kutaba aandaba ama-Israyelinyina bakali kukkala kulaamwi mabazu aanyika. Pesi Jehova, wakachita mabambe aakuti maIsrayeli babunganaamwi kumapobwe aasiyene-siyene, kuchitila kuti bamvwe Jwi lyaLeza kalili kubalwa akupandululwa. (Dt. 31:10-13; Neh. 8:2, 8, 18) Ubonaanga ma-Israyeli basyomeka bakali kumvwa biyeni chiindi nibakali kusika kuJerusalema akubona mamiliyoni aama-Israyelinyina bakali bazwa kumabazu aasiyene-siyene aanyika? Mabambe aaya, akali kugwasya bakombi baLeza kuti bajatane. Mukuya kwachiindi, kwakazooba mbungano yachiKkristu. Mbungano eeyo yakali kupangwa abaalumi abanakazi bakali kwaambuula milaka iisiyene-siyene alubo bakakomezedwe munzila zisiyene-siyene. Akaambo kakuti bakali kwaayanda Magwalo, bakalijisini mukukomba Leza wakasimpe. Aabo bakali baba basyomi, bakali kulimvwisisisya Jwi lyaLeza kwiinda mukugwasigwa aabakombinyina akunjila miswaangano.—Mil. 2:42; 8:30, 31.
8. Bbayibbili lili kubagwasya biyeni bakombi baJehova mazubaano kuti bajatane?
8 Leza ulikwiinkilila kunembo kuyiisya bakombi bakwe akupa kuti bajatane kabelesya Bbayibbili. Bbayibbili nchakulya chamubukombi nchituyandisya loko. Chiindi achiindi, tubunganaamwi kumiswaangano yambungano, yamabazu ayabbooma kuti tumvwe Magwalo kaalikubalwa akupandululwa. Bbayibbili lipa kuti makanze aaJehova azuzikizigwe aakuti bakombi bakwe bamubelekele ‘“calukamantano.”—Zef. 3:9.
9. Mbuubuli buntu mbutweelede kubaabo kuti tumvwisisisye mulumbe wamuBbayibbili? (Lukka 10:21)
9 Atubone bumwi bukamboni butondeezya busongo mbwalaabo Jehova. Leza wakapa kuti mavesi miingi aaMagwalo, alembwe munzila yakuti amvwisisigwe aabantu balibombya kupela. (Bala Lukka 10:21.) Bantu bali munyika yoonse, balakonzya kubala Bbayibbili. Umwi sikulanga-langa makani aamuBbayibbili naakali kwaambuula atala aBbayibbili, wakalemba kuti: “Bbayibbili ndibbuku libalwa loko abantu alubo bantu nga babikkila maanu chiindi nibalibala.” Pesi bantu balibombya chachoonzyo, mbabo bakonzya kulimvwisisisya akubelesya nzilyaamba.—2 Kor. 3:15, 16.
10. Njiili imwi nzila Bbayibbili mulitondeezya kuti lilaabusongo bwaJehova?
10 Kuliimwi nzila Bbayibbili mulitondeezya kuti lili aabusongo bwaJehova. Jehova tagoleli akubelesya Magwalo kuti atuyiisye katuli kabunga pesi umwi awumwi wesu ulamuyiisya akumuumbulizya kabelesya Bbayibbili. Toonse nga twabona kuti Jehova ulaandaba awumwi awumwi wesu chiindi nitubala Jwi lyakwe. (Is. 30:21) Chiindi nwaakaswaana penzi, ntungane nwaakajula Bbayibbili mpawo waswaana vesi yeendelana achiimo chako? Bbayibbili lilikugwasya mamiliyoni aabantu. Zichitika biyeni kuti mulumbe uuli muBbayibbili utajujuki pe akuti weendelane aachiimo chamuntu umwi awumwi uubala? Zilachitika akaambo kakuti Mulembi walyo, ulaabusongo bwiinda bwabantu boonse.—2 Tim. 3:16, 17.
BBAYIBBILI LITONDEEZYABULULAMI BWALEZA
11. Leza wakatondeezya biyeni kuti tasaluuli pe nikwakali kulembwa Bbayibbili?
11 Bululami mbuumwi buntu mbwalaabo Jehova. (Dt. 32:4) Bululami buleendelana akutasaluula nkaambo Jehova tasaluuli pe. (Mil. 10:34, 35; Rom. 2:11) Jehova wakatondeezya kuti tasaluuli pe kwiinda mukupa kuti Bbayibbili lilembwe mumilaka iisiyene-siyene. Mabbuku aakusaanguna aali 39 aamuBbayibbili bwiingi bwawo akalembedwe muchiHebberu nkaambo aachiindi eecho, nguumulaka ngubakali kumvwisisisya bakombi baLeza. Nikuba oobo, mumwaanda wamunyaka wakusaanguna C.E., bantu biingi bakali babwaambuula chiGrikki, nkinkaako mabbuku aamamanino aali 27 aamuBbayibbili akalembwa mumulaka ooyo. Jehova taakapa kuti Jwi lyakwe lilembwe mumulaka uumwi luzutu. Mazubaano, bantu basika ku8 bbiliyoni bali munyika yoonse, baambuula milaka iisiyene-siyene. Zichitika biyeni kuti bantu biingi oobu bazibe Jehova?
12. Lugwalo lwa Daniele 12:4 lulikuzuzikizigwa biyeni mazubaano?
12 Kwiinda mumupolofita Daniyele, Jehova wakasyomezya kuti kumazuba aakumamanino “luzyibo lwini-lwini” luli muBbayibbili lwakali kuzoovula loko. Bantu biingi bakali kuzoolimvwisisisya Bbayibbili kuchiindi chamamanino. (Bala Daniele 12:4.) Imwi nzila iitondeezya kuti luzibo oolu lulikuvula, nkusandululwa akupupululwa kwaBbayibbili amabbuku aapandulula Bbayibbili. Bbayibbili ndiibbuku lili aanamba ilaajulu loko yamabbuku aakasandululwa akupupululwa munyika yoonse. MaBbayibbili aasandululwa aamakkampani, chiindi chiingi nga aladula. Pesi bakombi baJehova bakasandulula Jwi lyaLeza kalizwide naakuti kalili chipanzi mumilaka yiinda ku240. Alubo kufumbwa muntu ulakonzya kujana Bbayibbili mahhala. Eezi zilikupa kuti bantu bali muzisi zyoonse baswiilile “makani mabotu aaBwaami” mamanino kaatanasika. (Mt. 24:14) Akaambo kakuti Leza mululami, uyanda kuti bantu biingi bajane mweenya wakumuziba kwiinda mukubala Jwi lyakwe. Nkinkaako, Jehova wakatupa Bbayibbili akaambo kakuti utuyanda loko.
BBAYIBBILI LITONDEEZYA KUTILEZA ULAALUYANDO
13. Bbayibbili litondeezya biyeni kuti Jehova ulaaluyando? (Johane 21:25)
13 Bbayibbili litugwasya kubona kuti buntu bupati mbwalaabo Jehova nduyando. (1 Joh. 4:8) Atubone zintu Jehova nzyaakasala kuti zilembwe muBbayibbili anzyaakatalayilila kuti zilembwe. Wakalemba zintu nzituyanda zitugwasya kuti tube beenzinyina, zipa kuti tubotelwe mubuumi lino azitugwasya kuti tukajane buumi butamani. Nikuba oobo, akaambo kakuti Jehova ulatuyanda, taakalemba zintu zikonzya kutuyumina kuti tuzimvwisisisye.—Bala Johane 21:25.
14. Nzila njililembedwaayo Bbayibbili itondeezya biyeni kuti Leza ulaaluyando?
14 Jehova wakatondeezya kuti ulatuyanda kwiinda mukusala kwaambuuzyania aandiswe munzila iitupa bulemu. MuBbayibbili, Jehova taakabikka mindando yamilawu, kali kutubuzya tuntu toonse tuniini ntutweelede kuchita mubuumi bwesu. Pesi uyanda kuti tulisalile zyakuchita chiindi nitubala zyakachitikila bamwi, bupolofita amalayilile aali muJwi lyakwe. Kwiinda mukubelesya nzila eezi, Jwi lyaLeza nga lyatugwasya kuti tuyande Jehova akuti tumuswiilile kazizwa aansi aamoyo.
Nkamboonzi nitweelede kuyeeyesesya atala anzila Jehova njaakabajataayo bakombi bakwe bachiindi? (Langa fuka 15)
15. (a) Jehova wakatondeezya biyeni kuti ulaandaba abaabo babala Jwi lyakwe? (b) Kweendelana azili aapikicha, nziizili zikozyano zyamuBbayibbili zili kuyeeyesegwa aakasimbi, mulombe amuchizi wakomena? (Matl. 39:1, 10-12; 2 Bam. 5:1-3; Lk. 2:25-38)
15 Bbayibbili litondeezya kuti Jehova ulaandaba andiswe. Lizitondeezya biyeni? MuBbayibbili muli zikozyano zyabantu biingi bakali kulimvwa mbuli ndiswe. Tulakonzya kumvwisisisya mbubakali kulimvwa akaambo kakuti bantu aabo bakali “mbuli ndiswe.” (Jak. 5:17) Alubo chiyandikana loko nchakuti, kwiinda mukulanga-langa nzila Jehova njaakabajataayo bakombi bakwe bachiindi, nga zyatugwasya kuti tumumvwisisisye akuti tubone kuti “Jehova ulaaluyando lupati alweetelelo.”—Jak. 5:11.
16. Makani aali atala abantu bakabisya bali muBbayibbili atuyiisyaanzi atala aJehova? (Isaya 55:7)
16 Kuliimwi nzila muBbayibbili iitondeezya kuti Jehova ulatuyanda. Magwalo atondeezya kuti Jehova takatulekelezyi pe nikuba kuti twabisya. Ma-Israyeli bakabisizya Jehova kwazyiindi zyiingi loko, pesi chiindi nibakali kusanduka akusiya zibi zyabo, Leza wakali kubalekelela. (Bala Isaya 55:7.) MaKkristu bakusaanguna ambabo bakazibona kuti Jehova wakali kubayanda. Kazulwidwa aamuuya uusalala, mwaapostoli Pawulu wakasungwaazya bakombinyina kuti bakeelede ‘kumulekelela amoyo woonse akuti bamuumbulizye’ muntu wakachita chibi chipati pesi wakali wasanduka. (2 Kor. 2:6, 7; 1 Kor. 5:1-5) Zilabotezya kuti Jehova taakali kubakaka pe bakombi bakwe akaambo kakuti bakali kubisya. Pesi wakabweza ntaamu yakuti abagwasye, abalulamike akuti babweede lubo kulinguwe. Nzizyo nzyachichita Jehova mazubaano kubantu basanduka akusiya zibi zyabo.—Jak. 4:8-10.
YANDA JWI LYALEZA ‘CHIPO CHIBOTU’ LOKO
17. Nkamboonzi Bbayibbili nilili chipo chiyandikana loko?
17 Jehova wakatupa chipo chibotu loko. Nkamboonzi Jwi lyakwe nilisiyene aamwi mabbuku? Mbuli mbutwabona, Bbayibbili litondeezya busongo, bululami aluyando ndwalaalo Leza. Alubo litondeezya kuti Jehova uyanda kuti tumuzibe. Uyanda kuti tube beenzinyina.
18. Kujana twatondeezya biyeni kuti tulamulumba Jehova akaambo kakutupa ‘chipo chibotu’ chaBbayibbili?
18 Tatweelede kuubansya ‘chipo chibotu’ chaJwi lyaLeza. (Jak. 1:17) Tweelede kumulumba Jehova akaambo kachipo eechi. Tulakonzya kuchita oobo, kwiinda mukusaanguna kukomba katutanabala Bbayibbili akuyeeyesesya atala anzitwabala. Kuti twachita oobo, tulakonzya kuba aachoonzyo chakuti Jehova uyootulongezya akutupa “luzyibo lwa Leza.”—Tus. 2:5.
LWIIMBO 98 Magwalo Akasololelwa a Leza
a Bbayibbili litugwasya kuti tuswene aafwiifwi aJehova. Bbuku eeli lisalala kujana lyatuyiisyaanzi atala abusongo bwaLeza, bululami bwakwe aluyando ndwalaalo? Nzitwiiya zilatugwasya kuti tulibone kaliyandikana Jwi lyaLeza akuti tulibone kalili chipo chizwa kuli Taateesu wakujulu.