Malifalensi Aamu Kabbuku Kamuswaangano Wabuumi Amulimo Wesu
JUNE 1-7
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATALIKILO 44-45
“Josefa Wakabalekelela Banabokwabo”
“Sena Mebo Ndili Mubusena bwa Leza?”
Mpoonya Josefa wakakalebula kakole kakwe. Wakalailila kuti banabokwabo batandilwe, baangwe, alimwi akutamikizyigwa kubba nkapu. Noyakajanika nkapu mucisaka ca Benjamini, boonse bakaletwa kuli Josefa. Lino Josefa wakaba acoolwe cakuzyiba bwini mbobakabede banabokwabo. Juda ngowakaba mwiiminizi wabo. Wakakombelezya kuti abafwide luse, mane akulisungula kuti boonse bali 11 babe bazike mu Egepita. Josefa wakaamba kuti Benjamini alikke ngowakeelede kusyaala mu Egepita kuti abe muzike, pele boonse basyaala bakeelede kuunka.—Matalikilo 44:2-17.
Eeci cakapa kuti Juda aingule munzila yeetezya. Juda wakati: “Mwida lyabanyina walo nguwakasyaala alimwi usyi ulamuyanda kapati.” Kweelede kuti majwi aayo akamunjila kapati Josefa, nkaambo ngowakali mupati kubana ba Jakobo mbaakazyala kuli Rakele mukaintu wakwe, walo iwakafwa ciindi naakali kutumbuka Benjamini. Mbubwenya mbuli bausyi, kweelede kuti awalo Josefa wakali kubayeeya banyina, ba Rakele. Andiza eeco ncecakapa kuti Josefa amuyande kapati Benjamini.—Matalikilo 35:18-20; 44:20.
Juda wakazumanana kukombelezya Josefa kuti atamujati buzike Benjamini. Mane wakalisungula kuti walo abe nguwe muzike muciindi ca Benjamini. Kumane wakamanizya amajwi aaya aayetezya aakuti: “Ino inga ndajokela buti kuli taata katako mulombe ooyu? Nkaambo tandikonzyi kuyoolangilila akubona mapenzi aaya kaamucitikila taata!” (Matalikilo 44:18-34) Aawa, nokwakalibonya ncobeni kucinca kwini-kwini mumwaalumi ooyu. Tanaakatondezya buyo muuya wakweempwa, pele alimwi wakatondezya bube bubotu bwalubomba, kubabikkila maano bamwi, alimwi alweetelelo.
Josefa tanaakacili kukonzya kuliyumya. Kufwundilila kwakwe lino kwakeelede kumupa kutondezya bwini mbwaakali kulimvwa. Nakamana kubatandila anze babelesi bakwe boonse, wakoongolola kulila cakuti ijwi lyakwe lyakalimvwisya kuŋanda yamwami Farao. Mpoonya wakaliyubununa akwaamba kuti: “Ndime Josefa imunyoko.” Wakabakumbata banabokwabo balo ibakagambidwe alimwi wakabalekelela zyoonse nzyobakamucita. (Matalikilo 45:1-15) Aboobo wakatondezya bube bwa Jehova, walo uulekelela cakumaninina. (Intembauzyo 86:5) Sena andiswe tulacita oobo?
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
it-2 813
Kuzapula Zisani
Eeci ncitondezyo cabuumba ncobakali kucita ba Juda alimwi abantu ba Kujwe, kwaambisya ciindi nobamvwa zyalufwu lwabbululu wabo. Kanji-kanji kuzapula zisani kuli boobo kwakali kucitwa buyo cisani mpocili acamba, ikutali kucimaninizya buya cakuti tacicikwe abusame.
Ciindi cakusaanguna cilengwa eeci mpocaambidwe mu Bbaibbele cijatikizya Rubeni mwana mutaanzi wa Jakobo walo iwakazapula zisani zyakwe ciindi naakajana kuti Josefa tako mucilindi, akwaamba kuti: “Mwana tako! Ino mebo ndilacita buti lino?” Mbwaanga ngowakali mutaanzi kuzyalwa, Rubeni ngowakeelede kumulanganya musyoonto wakwe. Ciindi Jakobo naakaambilwa zyalufwu lwamwanaakwe, awalo wakazapula zisani zyakwe akusama masaka naakali kumulila (Matl. 37:29, 30, 34), mpoonya ciindi nobakali ku Egepita banabokwabo Josefa, abalo bakatondezya buumba bwabo kwiinda mukuzapula zisani zyabo ciindi Benjamini naakatamikizyigwa kubba.—Matl. 44:13.
Ibasulidwe Kakunyina Kaambo
Ino ncinzi cikonzya kupa kuti tutabanyemeni aabo ibatusula kakunyina kaambo? Amuyeeye kuti basinkondoma bapati ngu Saatani alimwi amadaimona. (Ba-Efeso 6:12) Nokuba kuti bantu bamwi balatupenzya acaali, ibunji bwabaabo ibakazya bantu ba Leza balacita oobo cakutaziba naa kwiinda mukuyungwa abantu bambi. (Daniele 6:4-16; 1 Timoteyo 1:12, 13) Jehova uyanda kuti “bantu boonse” bajane coolwe ‘cakufwutuka akuba aluzibo lwalusinizyo.’ (1 Timoteyo 2:4) Masimpe, ibamwi ibakali kutukazya kaindi sunu mbakwesu Banakristo akaambo kakuti bakali kulangilila mbotulilemeka kabotu. (1 Petro 2:12) Kunze lyaboobo, tulakonzya kwiiya ciiyo kuzwa kuli Josefa mwana wa Jakobo. Nokuba kuti Josefa wakapenga kapati akaambo kabanyina bamumada aambi, kunyina naakaba acikoto kumoyo kuli mbabo. Nkaambo nzi? Nkaambo wakaziba kuti Jehova wakalijatikizyidwe mumakani aayo, ikucita bubambe ikutegwa azuzikizye makanze aakwe. (Matalikilo 45:4-8) Jehova ulakonzya kuzumizya kufwumbwa kupenzyegwa ikukonzya kutusikila ikutegwa zina lyakwe lilemekwe.—1 Petro 4:16.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
Mibuzyo Yabasikubala
Kunyina kaambo kali koonse ikeelede kutupa kusyoma kuti Josefa wakasonda munzila iili yoonse.
Bbaibbele litondezya kuti Josefa wakalizyi kuti taciluzi kubelesya masalamuzi ikusola kuzyiba zyakumbele. Musyule, ciindi naakalombwa kuti apandulule ziloto zya Farao, cakwiinduluka-induluka Josefa wakaamba kuti Leza alikke nguukonzya ‘kupandulula’ zintu ziboola kumbele. Akaambo kaceeci, Farao wakasyoma kuti Leza ngwaakali kukomba Josefa, nkokuti Leza wakasimpe, ngowakapa kuti Josefa acikonzye kupandulula izyakali kuyoocitika kumbele ikutali nguzu zyamasalamuzi. (Matalikilo 41:16, 25, 28, 32, 39) Mukuya kwaciindi, mu Mulawo ngwaakapa Musa, Jehova wakakasya kubelesya masalamuzi naa kusonda, calo cakatondezya kuti walo alikke nguukonzya kwaamba zintu ziboola kumbele.—Deuteronomo 18:10-12.
Pele nkaambo nzi Josefa ncaakatondezya kwiinda mumubelesi wakwe kuti wakali kubelesya nkapu yansiliva “kusondya”? (Matalikilo 44:5) Tweelede kulanga-langa bukkale mbobwakabede ciindi naakaamba majwi aaya.
Akaambo kanzala mpati iyakaliko, banabokwabo Josefa bakaunka ku Egepita kuyakuula zyakulya. Pele myaka misyoonto yakaindide, banabokwabo aaba mbabakasambala Josefa mubuzike. Lino, kabatazyi balo, bakalomba lugwasyo kumwanookwabo walo iwakali kulanganya zyakulya mu Egepita. Josefa tanaakaliyubununa kulimbabo. Muciindi caboobo, wakayanda kubasunka. Josefa wakali kuyanda kuzyiba naa bakeempwa ncobeni. Alimwi wakali kuyanda kuzyiba naa bakali kumuyanda kapati mwanookwabo, Benjamini a Jakobo bausyi, balo ibakali kumuyanda kapati Benjamini. Aboobo, Josefa wakabelesya nzila yabucenjezu.—Matalikilo 41:55–44:3.
Josefa wakalailila mubelesi wakwe umwi kuti azuzye zyakulya mumasaka aabanabokwabo aaba, akujosya mali musaka lyaumwi aumwi, mpoonya akubikka nkapu ya Josefa yansiliva musaka lya Benjamini. Josefa wakacita zyoonse eezyi mbuli mbobakali kucita beendelezi bacisi catakali kukomba Leza wakasimpe. Wakacinca mbwaakali kucita zintu alimwi ambwaakali kwaambaula, ikulitondezya mbuli mweendelezi wacisi citakombi Leza wakasimpe, kweelana ambwaakalibonya kubanabokwabo ibatakamuzyiba.
Ciindi Josefa naakabasikila banabokwabo, wakazumanana kubelesya nzila yakwe yabucenjezu, akubabuzya kuti: “Sena tiimwalizyi kuti muntu uuli mbuli ndime ulakonzya kusonda?” (Matalikilo 44:15) Aboobo, nkapu yakali nzila buyo yakucengeezya. Josefa tanaakali kubelesya nkapu kuzyiba zyakumbele pele wakaibelesya buyo kutamikizya Benjamini kuti wakaibba.
JUNE 8-14
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATALIKILO 46-47
“Cakulya Iciindi Canzala”
w87 5/1 15 ¶2
Kufwutula Bantu Ciindi Canzala
Myaka iili ciloba yacakulya cinji yakamana, mpoonya nzala yakatalika mbubwenya Jehova mbwaakasinsima, alimwi nzala eeyo tiiyakali buyo mucisi ca Egepita, pele “munyika yoonse mbwiizulwa.” Ciindi bantu bamu Egepita nobakatalika kulilila Farao kuti abape cakulya, Farao wakabaambila kuti: “Kamuya kuli Josefa, alimwi mucite kufwumbwa ncatiimwaambile.” Josefa wakasambala cakulya kubana Egepita kusikila mali aabo oonse naakamana. Kumane wakatalika kutambula banyama babo bavwubwa ikubbadelela cakulya. Mpoonya bantu bakaboola kuli Josefa akwaamba kuti: “Kotuula swebo anyika yesu, utucincanye acakulya, alimwi tuyooba bazike ba Farao anyika yesu iyooba yakwe.” Aboobo Josefa wakayuula nyika yoonse yabana Egepita kutegwa ibe ya Farao.—Matalikilo 41:53-57; 47:13-20.
Bwami Bwazuzikizya Kuyanda kwa Leza Anyika
Zintu zinji. Nyika ilijisi nzala yakumuuya. Bbaibbele lyaamba kuti: “‘Amubone! Mazuba aleza, mbwaamba Mwami Jehova, ngensi tumine nyika inzala. Teensi kwaamba kuti ninzala yansima nanka nyota yamaanzi pe. Ninzala yakuswiilila majwi aa-Jehova.’” (Am. 8:11) Sena balelwa ba Bwami bwa Leza abalo balaanzala? Jehova wakaambila limwi kwiindana kuli akati kabantu bakwe alimwi abasinkondonyina naakati: “Balanda bangu bayoolya, pele inywe muyoofwa inzala. Balanda bangu bayoonywa, pele inywe muyoofwa nyota. Balanda bangu bayoosekelela, pele inywe muyoousa insoni.” (Is. 65:13) Sena mwakubona kuzuzikizyigwa kwamajwi aaya?
Tulatambula cakulya cakumuuya cinji kapati ciyaabuvwula icili mbuli kalonga kayaabukomena kusikila kaba mulonga mupati. Mabbuku eesu aamba zya Bbaibbele alimwi azyakuswiilila zyakalekkodwa amavidiyo, miswaangano yesu alimwi amiswaangano yacooko, alimwi azyeezyo zimwaigwa a Website yesu—zyoonse eezyi ncakulya cakumuuya icipa buumi munyika iijisi nzala yakumuuya icikunka mbuli maanzi aacilobe. (Ezk. 47:1-12; Joel. 3:18) Sena tamukkomene kubona kuzuzikizyigwa kwazisyomezyo zya Jehova zyabuvwubi bwakumuuya mubuumi bwanu?
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
it-1 220 ¶1
Zicitwa Alimwi Akutambaika
Kujala meso aamufwu. Majwi aa Jehova kuli Jakobo aakuti, “Josefa nguuyoojala meso aako waakufwa” (Matl. 46:4), yakali nzila yakwaamba kuti Josefa nguwakali kuyoojala meso aa Jakobo aakufwa, nokuba kuti kanji-kanji ooyu wakali mukuli wamwana mutaanzi kuzyalwa. Kulibonya kuti aawa Jehova wakali kwaambila Jakobo kuti coolwe cakuba mutaanzi kuzyalwa cakeelede kuba ca Josefa.—1Mak. 5:2.
nwtsty kaambo kagwasya mukwiiya kuzwa kulugwalo lwa Milimo 7:14
Antoomwe bantu aabo bakali 75: Kweelede kuti Sitefano tanaakali kuzubulula kapango kagaminide kuzwa ku Magwalo aa Chihebrayo ciindi naakali kupa mweelwe woonse wabantu bamumukwasyi wa Jakobo ibakazwa mu Egepita kuti bakali 75. Mweelwe ooyu taujaniki mumalembe aayitwa kuti Masoretic aa Magwalo aa Chihebrayo. Lugwalo lwa Matalikilo. 46:26 lwaamba kuti: “Bantu boonse ibalunyungu lwa Jakobo mbaakaunka limwi ku Egepita, kutabalilizya abamakaintu babana ba Jakobo, bakali 66.” Kapango 27 kalazumanana kwaamba kuti: “Bantu boonse bamuŋanda ya Jakobo ibakaboola mu Egepita bakali 70.” Aawa bantu balabalwa munzila ziindene zyobilo, kuboneka kuti mweelwe wakusaanguna ubikkilizya buyo bana bakwe bakulizyalila, mpoonya mweelwe wabili upa mweelwe wabantu boonse ibakaboola ku Egepita. Mweelwe wabantu bamukwasyi wa Jakobo ulaambwa kulugwalo lwa Kulonga 1:5 alimwi a Deuteronomo 10:22, kwalo nkowaambwa kuti ngu “70.” Kuboneka kuti Sitefano waamba mweelwe watatu walo uubikkilizya abacibbululu bambi ba Jakobo. Bamwi baamba kuti mweelwe ooyu ubikkilizya bana alimwi abazyukulu babana ba Josefa ibakazyalwa kubana bakwe, nkokuti Manase alimwi Efraimu, balo ibaambidwe mubusanduluzi bwa Septuagint kulugwalo lwa Matalikilo 46:20. Mpoonya bamwi baamba kuti mweelwe ooyu ubikkilizya bamakaintu babana ba Jakobo, balo ibatabikkilizyidwe pe mumweelwe iwaambidwe kulugwalo lwa Matalikilo 46:26. Aboobo kuboneka kuti mweelwe woonse antoomwe ngu “75.” Nokuba boobo, mweelwe ooyu ambweni uyeeme amalembe aa Magwalo aa Chihebrayo aakaliko mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E. Kwamyaka minji, basyaazibwene bazyi kuti mweelwe wa “75” ngomweelwe waambidwe kulugwalo lwa Matalikilo 46:27 alimwi a Kulonga 1:5 mu Septuagint ya Chigiriki. Kuyungizya waawo, mumwaanda wamyaka wa 20, tubeela tobilo twamabbuku aaku Lwizi Lutajisi Buumi twalugwalo lwa Kulonga 1:5 mu Chihebrayo twakajanwa, alimwi atwalo tujisi mweelwe wa “75.” Mweelwe ngwaakapa Sitefano kweelede kuti uyeeme amalembe amwi akati kayaaya. Kufwumbwa naa muzeezo uuluzi nguli, mweelwe ngwaakaamba Sitefano utondezya buyo nzila yiindene yakubala mweelwe woonse antoomwe wabanamukwasyi ba Jakobo.
JUNE 15-21
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | MATALIKILO 48-50
“Bacembeede Bajisi Zintu Zinji Zibotu Nzyobakonzya Kutuyiisya”
it-1 1246 ¶8
Jakobo
Kakusyeede buyo kaindi kasyoonto kuti afwe, Jakobo wakabalongezya bazyukulu bakwe, nkokuti bana ba Josefa, alimwi kwiinda mukusololelwa a Leza, wakabikka muzyukulu wakwe musyoonto Efraimu kuba ambele lyamupati wakwe, Manase. Mpoonya kuli Josefa, walo iwakali kuyootambula zibeela zyobilo zyalukono, Jakobo wakaamba kuti: “Lino mebo ndakupa caabilo canyika acimwi kwiinda banabokwanu, nyika eeyo njindakabweza kubana Amori apanga lyangu abuta.” (Matl. 48:1-22; 1Mak. 5:1) Mbwaanga Jakobo wakaulide kale cibeela camuunda afwaafwi a Sekemu kuzwa kubana ba Hamori (Matl. 33:19, 20), kulibonya kuti cisyomezyo eeci ncaakamusyomezya Josefa cakali citondezyo calusyomo ndwaakajisi Jakobo, mbwaanga wakasinsimide kale kuti balunyungu lwakwe bakali kuyoozunda Kanana calo cakali kulibonya mbuli kuti wazunda kale apanga lyakwe abuta. Zibeela zyobilo zyalukono nzyaakapegwa Josefa izyanyika iyakasaalwa, zyakali kubikkilizya zibeela zyobilo izyakapegwa kumusyobo wa Efraimu amusyobo wa Manase.
it-2 206 ¶1
Mazuba Aamamanino
Businsimi bwa Jakobo Kalaafwaafwi Kufwa. Ciindi Jakobo naakaambila bana bakwe kuti, “Amulibunge-bunge antoomwe kutegwa ndimwaambile ciyoomucitikila kumazuba aakumamanino,” wakali kwaamba ciindi cakumbele majwi aakwe naakali kuyootalika kuzuzikizyigwa. (Matl. 49:1) Myaka yiinda ku 200 musyule, Jehova wakaambila bakaapanyina Jakobo ba Abramu (Abrahamu) kuti lunyungu lwabo lwakali kuyoopenga kwamyaka iili 400. (Matl. 15:13) Aboobo, mazuba aakumbele Jakobo ngaakali kwaamba kuti “kumazuba aakumamanino,” tanaakatalika kusikila noyakamana myaka iili 400 yamapenzi. Mukuya kwaciindi, ibusinsimi oobu bwakali kuyoobeleka alimwi ‘kuba Israyeli ba Leza’ bakumuuya.—Gal. 6:16; Rom. 9:6.
Bantu Bacembeede—Ncileleko Kubana-bana
Ibacembeede balakonzya kubagwasya bakombinyina abalo. Naakacembaala Josefa mwana wa Jakobo, wakacita mulimo uutondezya lusyomo iwakabagwasya kapati bakombi bakasimpe banji ibakapona walo kafwide kale. Wakajisi myaka iili 110 ciindi ‘naakalailila kujatikizya zifwuwa zyakwe’ kuti, bana Israyeli baakuzwa ku Egepita zifwuwa zyakwe batakazisiyi. (Ba-Hebrayo 11:22; Matalikilo 50:25) Malailile aaya kakaba kaambo kamwi kakabapa bulangizi bana Israyeli mumyaka minji njobakali mubuzike butaambiki ibwakatalika Josefa naakafwa, nkaambo akabapa cisinizyo cakuti buzuba bumwi buzike buya kumana.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
Balilelekedwe Aabo Balemeka Leza
Kabatananjila mu Nyika Yakasyomezyegwa, bana Israyeli bamusyobo wa Gadi bakalomba kuti bakkale mubusena bwakajisi macelelo mabotu kujwe lyamulonga wa Jordano. (Myeelwe 32:1-5) Ikukkala mubusena oobu kwakali kuyandika kuliyumya kumapenzi mapati. Kulubazu lwakumbo, imusyobo wakali kunookwabililwa a Kkuti lya Jordano, icisinkilizyo kuli basinkondo ciliko lyoonse. (Joshua 3:13-17) Nokuba boobo, kujatikizya masi akali kujwe lya Jordano, ibbuku lyakuti The Historical Geography of the Holy Land (Makani Aansiku Aajatikizya Buyale Bwanyika Iisalala) lyakalembwa a George Adam Smith lyaamba kuti: “[Masi] akali cibanda buyo kakunyina cintu cisinkilila mucibanda cipati ca Arabia. Aboobo bakaceede buyo atuba lyoonse kakunyina cikonzya kusinkila basinkondo bamusyobo wabantu wiide kulonga-longa uufwide nzala. Bamwi bamusyobo ooyu bakali kubalwana amwaka akaambo kamacelelo.”
Ino musyobo wa Gadi wakeelede kucita buti mubukkale buli boobu buzumanana? Kakwiindide myaanda yamyaka iili mbwiibede, syaanyinakulu Jakobo kafwumba bulamfwu wakasinsima kuti: “Gadi, basikufumpa bayoomufumpa, pele alakwe uyoofumpa tusindi twabo.” (Matalikilo 49:19) Ikuti naa tanaabikkilwa maano majwi aaya alakonzya kulibonya mbuli kuti alatyompya. Nokuba boobo, mubwini akali kupandulula kuti bana Gadi bakeelede kujokezya abalo. Jakobo wakabasyomezya kuti, ikuti naa bacita oobo, basinkondonyina bayoojokela kwabo cakabilobilo bana Gadi kababatobela musyule.
ia 142, kabbokesi
Wakacita Zyintu Cabusongo, Cabusicamba, Alimwi Cakulyaaba
Mukulwanina bantu ba Leza, Esita a Moodekai bakazuzikizya businsimi bwakaindi bwamu Bbaibbele. Myaka iinda ku 1,200 musyule, Jehova wakasololela Jakobo kusinsima kujatikizya umwi wabana bakwe naakati: ‘Benjamini nguumpe uuluma; cifwumofwumo ulalya munyama ngwaajata, imangolezya ulaabila nzyaajaya.’ (Matl. 49:27) Kumatalikilo naa ‘cifwumofwumo,’ bana Israyeli nobakatalika kweendelezyegwa abami, luzubo lwa Benjamini lwakali kubikkilizya Mwami Saulo alimwi abasikalumamba bamwi balaanguzu kweendelezya bantu ba Jehova. Kumamanino naa ‘imangolezya,’ ciindi bana Israyeli nobakaleka kweendelezyegwa amami, Esita alimwi a Moodekai, boonse ibakali bamusyobo wa Benjamini bakazwidilila kulwana basinkondonyina Jehova. Munzila imwi, bakaabila nzyobakajaya, mukuti nyika iyakali ya Hamani yakaba yabo.
JUNE 22-28
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | KULONGA 1-3
“Ndiyooba Kufwumbwa Mbondasala Kuba”
Amulemeke Zyina Lya Jehova Lipati
Amubale Kulonga 3:10-15. Ciindi Musa naakali amyaka iili 80 yakuzyalwa, Leza wakamupa mukuli mulemu, wakamwaambila kuti: “Ukapozye bantu bangu ba-Israyeli kuzwa ku-Egepita.” Musa wakaingula cabulemu amubuzyo uuyandika kapati. Munzila imwi Musa wakali kubuzya kuti: ‘Nduwe ni zyina lyako?’ Akaambo kakuti zyina lya Leza lyakalizyibidwe kuzwa kaindi, ino mubuzyo wa Musa wakali kupandulula nzi? Kulibonya kuti wakali kuyanda kuzyiba zinji kujatikizya muntu wakali kwiimininwa azyina eeli—twaambo twakali kukonzya kusinizya kubantu ba Leza kuti ncobeni wakali kuyakubafwutula. Kulibilika kwa Musa kwakali kulimvwisya, nkaambo bana Israyeli bakali mubuzike kwaciindi cilimbocibede. Ambweni bakali kudooneka kuti naa Leza wabamawisi wakali kukonzya kubafwutula. Masimpe, bana Israyeli bamwi bakatalikide kukomba baleza babana Egepita.—Ezk. 20:7, 8.
kr 43, kabbokesi
NCOLYAAMBA ZINA LYA LEZA
IZINA lyakuti Jehova lizwa kubbala lya Chihebrayo ilyaamba “kuba.” Basikwiiya zyamu Bbaibbele baamba kuti mukapango aaka izina lya Leza lyaamba icipa kucitika. Aboobo, bantu banji bamvwisya kuti zina lya Leza lipandulula kuti “Uupa Kuti Kube.” Mbwali Mulengi, bupanduluzi oobu bulamweelela Jehova. Nguwakalenga bubumbo boonse kubikkilizya abangelo alimwi abantu, alimwi ulazumanana kupa kuti kuyanda kwakwe amakanze aakwe zizuzikizyigwe.
Aboobo, mbuti mbotweelede kubumvwisya bwiinguzi bwa Jehova kumubuzyo wa Musa uulembedwe mulugwalo lwa Kulonga 3:13, 14? Musa wakabuzya kuti: “Nenjoosika kubana ba-Israyeli akubaambila kuti, Leza wabamausowanu wandituma kulindinywe, ambweni bakandibuzye kuti, ngwani izina lyakwe? Nkabavwiile buti?” Jehova wakaingula ategwa: “Ndiyooba Kufwumbwa Mbondasala Kuba.”—NW.
Amubone kuti Musa taakwe naakali kulomba Jehova kuti ayubunune zina lyakwe. Musa alimwi abana Israyeli bakalilizyi kale zina lya Leza. Musa wakali kuyanda kuti Jehova ayubunune cintu cimwi ciyumya lusyomo icitondezya naa ngu Leza uuli buti, cintu icakali kukonzya kulimvwisya mubupanduluzi bwa zina lyakwe. Aboobo, kwiinda mukwiingula kuti, “Ndiyooba Kufwumbwa Mbondasala Kuba,” (NW) Jehova wakali kuyubununa cibeela ciyandika kapati icijatikizya mbwabede: Mubukkale bumwi abumwi, ulaba kufwumbwa mbwayandika kuti abe kutegwa azuzikizye makanze aakwe. Mucikozyanyo, kuli Musa abana Israyeli, Jehova wakaba Mufwutuli, Sikupa Milawo, Sikupa Zintu Ziyandika—alimwi azimwi zinji. Aboobo, Jehova lwakwe mwini ulasala kuba kufwumbwa mbwayanda, kutegwa azuzikizye zisyomezyo zyakwe kubantu bakwe. Pele nokuba kuti zina lya Jehova inga lyabikkilizya amuzeezo ooyu, talyaambi buyo mbwasala kuti abe lwakwe mwini. Alimwi lilabikkilizya azintu nzyapa kuti zicitike kuzintu nzyaakalenga kutegwa makanze aakwe azuzikizyigwe.
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
g04 4/8 6 ¶5
Sena Musa Wakali Muntu Wini naa Ngwakuyeeyela Buyo?
Sena cilagambya kusyoma kuti mwana musimbi wa mwami muna Egepita inga wabweza mwana uutali wakwe akumubona kuti mwana wakulizyalila? Peepe, nkaambo bukombi bwabana Egepita bwakali kuyiisya kuti milimo yaluzyalo yakali kukonzya kupa kuti muntu ayelele kuya kujulu. Kujatikizya kubweza mwana wamuntu, syaazibwene mukuvwukkula zyakaindi Joyce Tyldesley wakaamba kuti: “Bamakaintu bana Egepita bakajisi lwaanguluko lweelene andobakajisi bamaalumi bana Egepita. Kweelana azilembedwe, bakajisi lwaanguluko lweelene mumakani aamilawo akuba alubono, alimwi . . . bakali kukonzya kubweza mwana wamuntu kuba wabo.” Mane buya bbuku lyakaindi litegwa Adoption Papyrus lyaamba kuti, mukaintu umwi muna Egepita wakabweza bazike bakwe kuti babe mbuli bana bakwe bakulizyalila. Kujatikizya kunjizya banyina Musa mulimo wakunyonsya mwana, bbuku litegwa The Anchor Bible Dictionary lyaamba kuti: “Mali ngobakali kuvwola banyina Musa akaambo kakumunyonsya . . . atondezya bubambe bukozyenye ibwakali kucitika ku Mesopotamiya bwakubweza mwana wamuntu kuti abe mbuli mwana wakulizyalila.”
Twaambo Tupati-Pati Kuzwa Mubbuku lya Kulonga
3:1—Ino Jetero wakali mupaizi uuli buti? Muziindi zyansiku mutwe wamukwasyi wakali kubeleka kali mupaizi mumukwasyi wakwe. Kulibonya kuti Jetero ngowakali mupati mumusyobo wa Midyani. Mbwaanga bana Midyani bakali lunyungu lwa Abrahamu kwiinda muli Ketura, ambweni bakalijisi luzibo lwabukombi bwa Jehova.—Matalikilo 25:1, 2.
AMUSUNGWAALE MUMULIMO WAMUMUUNDA
w02 6/15 11 ¶1-4
Cintu Ciyandika Kapati Kwiinda Lubono Loonse Lwamu Egepita
Kajisi myaka iili 40, Musa weelede kuti wakalisikide kale aciimo cakuba muna Egepita mwini-mwini. Aboobo ‘wakaunka kuyoobona banabokwabo mbobakali kupenzyegwa amilimo iiminya.’ Nzyaakacita kuzwa ciindi eeco zyakatondezya kuti wakali kuyandisisya kubagwasya. Naakabona muna Egepita kauma muna Hebrayo, tanaakaumuna buyo, pele wakabweza ntaamu yakujaya muna Egepita. Eeci ncaakacita Musa cakatondezya kuti wakalibabikkilide maano kapati banabokwabo. Kuboneka kuti mwaalumi ooyo iwakajaigwa wakali mupati wamilimo, walo iwakajaigwa ciindi naakali kubeleka milimo yakwe. Kweelana ambobakali kuzibona zintu bana Egepita, Musa wakajisi twaambo tunji itwakeelede kumupa kulibombya kuli Farao. Nokuba boobo, acalo eeco ncaakacita Musa wakacicita akaambo kakuyandisya bululami, ibube ibwakalibonya alimwi buzuba ibwakatobela ciindi naakakalalila muna Hebrayo iwakali kweendelezya mweenzinyina calunya. Musa wakali kuyanda kubanununa bana Hebrayo kubuzike bwalunya, pele ciindi Farao naakamvwa makanze aakwe, wakasola kuti amujaye. Eeci cakapa kuti Musa atijile ku Midiyani.—Kulonga 2:11-15; Milimo 7:23-29.
Ciindi Musa ncaakali kuyanda kunununa bantu ba Leza, tiicakali kweendelana aciindi Jehova ncaakali kuyanda. Nokuba boobo, milimo yakwe yakatondezya kuti wakali alusyomo. Lugwalo lwaba Hebrayo 11:24-26 lwaamba kuti: “Akaambo kalusyomo, Musa naakakomena wakakaka kwiitwa kuti mwana wamwana musimbi wa Farao, wakasala kupenzyegwa antoomwe abantu ba Leza muciindi cakulikkomanisya acibi muzyakulikondelezya zyakaindi kaniini buyo.” Nkaambo nzi? “Nkaambo wakabona kuti kusampaulwa akaambo kakuba Munanike lwakali lubono luyandika kapati kwiinda lubono loonse lwamu Egepita, nkaambo wakagamikide meso aakwe kubulangizi bwakupegwa bulumbu.” Ikubelesyegwa kwabbala lyakuti “Munanike,” lileelela kuli Musa nkaambo mukuya kwaciindi wakatambula mulimo waalubazu cacigaminina kuzwa kuli Jehova.
Amuciyeeyele buyo! Musa wakakomezyegwa munzila njobakali kukomezyegwa bantu ibakali kulemekwa kapati bamu Egepita. Coolwe ncaakajisi Musa cakali kukonzya kumupa kuba amulimo uusumpukide kapati alimwi akukkomana azyakulikondelezya zyamusyobo uuli woonse. Nokuba boobo, eezyi zyoonse wakazikaka. Tanaakali kukonzya kupona muŋanda yamwami Farao silunya kumwi kali muntu uuyanda Jehova alimwi abululami. Luzyibo ndwaakajisi alimwi akuzinzibala kuyeeya zisyomezyo zyakapegwa kuli bamakaapanyina ba Abrahamu, Izaka alimwi a Jakobo, zyakapa Musa kulombozya kukkomaninwa a Leza. Aboobo, Jehova wakamubelesya Musa kucita milimo mipati kutegwa azuzikizye makanze aakwe.
Toonse tulasikilwa ciindi notweelede kusala zintu ziyandika kapati. Mbuli Musa, andinywe ambweni muyandika kusala cintu cikatazya kapati. Sena muyandika kuleka zilengwa zimwi naa zintu zibotu, nokuba kuti kucita boobo kuyandika kulyaaba kapati? Ikuti naa mboobo, amuyeeye kuti Musa wakabona cilongwe cakwe a Jehova kuti cilayandika kapati kwiinda lubono loonse lwamu Egepita, alimwi kunyina naakausa pe akaambo kakucita boobo.
JUNE 29–JULY 5
MBONO IZILI MU JWI LYA LEZA | KULONGA 4-5
“Mebo Ndinooli Anduwe Noambaula”
Kulitamizya—Ino Jehova Ukubona Buti?
“Tandeeleli.” Mulakonzya kulimvwa kuti tamweeleli kuba mubelesi wamakani mabotu. Babelesi ba Jehova basyomeka bamwi kuciindi ca Bbaibbele bakalimvwa kuti tiibakali kukonzya kwiicita kabotu milimo imwi njaakabapede kuti bacite Jehova. Amuyeeye Musa mucikozyanyo. Naakatambula mulimo uugaminide kuzwa kuli Jehova, Musa wakati: “Akaka Mwami! Mebo nsili muntu uuzi kwaamba kabotu pe. Kuciindi cakamana, akuciindi ecino noambila mulanda wako, nsizi kwaamba. Ndi mulemu kululimi akumilomo.” Nokuba kuti Jehova wakamuyumya-yumya, Musa wakaingula kuti: “Akaka Mwami! Tuma kujanza lya muntu umbi, kufumbwa ngokonzya.” (Kul. 4:10-13) Ino ncinzi ncaakacita Jehova?
Sena Mulamubona “Ooyo Uutalibonyi”?
Musa katanapiluka ku Egepita, Leza wakamuyiisya njiisyo iiyandika kapati, njiisyo njaakalemba Musa kumbele mubbuku lya Jobu kuti: ‘Kuyoowa Jehova mbobusongo.’ (Job. 28:28) Kutegwa Musa agwasyigwe kuba abuyoofwu alimwi akucita cabusongo, Jehova wakabelesya kukozyanisya akati kamuntu alimwi a Leza Singuzuzyoonse. Wakabuzya kuti: “Nguni wakalenga mulomo wamuntu? Nguni wacita kuti abe syataambi naa musinkematwi naa uubonesya naa moofu? Sa teensi ndime nde-Jehova?”—Kul. 4:11.
Nciiyo nzi ncaakali kumuyiisya? Musa tanaakeelede kuyoowa. Wakatumwa a Jehova, walo iwakali kukonzya kupa Musa kufwumbwa ncaakali kuyandika kutegwa aambe mulumbe wa Leza kuli Farao. Kuyungizya waawo, Farao tanaakali kweelana a Jehova. Alimwi, eeci tiicakali ciindi cakusaanguna kubabelesi ba Leza kuba muntenda mubweendelezi bwabana Egepita. Ambweni Musa wakali kuzinzibala kuyeeya Jehova mbwaakakwabilila Abrahamu, Josefa naba Musa lwakwe ciindi nokwakali kulela bami baindene-indene bamu Egepita. (Matl. 12:17-19; 41:14, 39-41; Kul. 1:22–2:10) Akaambo kalusyomo muli Jehova, “Ooyo Uutalibonyi,” cabusicamba Musa wakaima kumbele lya Farao akwaambilizya majwi oonse Jehova ngaakalailila Musa kwaamba.
Kulitamizya—Ino Jehova Ukubona Buti?
Jehova tanaakazumina kuti Musa atauciti mulimo ooyu. Nokuba boobo, wakasala Aroni ikugwasya Musa kuucita. (Kul. 4:14-17) Kunze lyaboobo, mumyaka yakatobela Jehova wakali kumugwasya Musa alimwi wakali kumupa kufwumbwa ncaakali kuyanda kutegwa akaizuzikizye milimo njaakamupede Leza. Mazuba aano, anywebo mulakonzya kusyoma kuti Jehova uyoobakulwaizya basyominyoko ibali aluzyibo lunji kuti bamugwasye kucita mulimo wanu. Iciinda waawo ncakuti, Jwi lya Leza litusyomezya kuti Jehova uyoopa kuti tweelele kubeleka mulimo ngwaakatulailila kucita.—2 Kor. 3:5; amubone kabbokesi kakuti, ‘Myaka Njondakali Kukkomana Kapati Mubuumi Bwangu.’
Kuyandaula Mbono Zyakumuuya
w04 3/15 28 ¶4
Mibuzyo Yabasikubala
Majwi aa Zipora aakuti “uli sibwiinga wabulowa kulindime” alagambya. Ino aamba nzi kujatikizya nguwe? Kwiinda mukucita zyakali kuyandika mucizuminano cakupalulwa, Zipora wakazumina kupanga cizuminano cabulongwe a Jehova. Mulawo wacizuminano icakapangwa kumbele abana Israyeli wakatondezya kuti mucizuminano cabulongwe, Jehova ulakonzya kubonwa kuba mulumi mpoonya sikupanga limwi cizuminano ulakonzya kubonwa kuti mukaintu. (Jeremiya 31:32) Aboobo, naakali kwaambila Jehova (kwiinda mumungelo) kuti “sibwiinga wabulowa,” kulibonya kuti Zipora wakali kutondezya kulibombya kucizuminano eeci. Cakali mbuli kuti wakazumina kuba mukaintu mucizuminano cakupalulwa, mpoonya Jehova Leza kali mulumi. Kufwumbwa mbocakabede, akaambo kakucita nzyaakali kuyanda Leza, buumi bwamwanaakwe tiibwakacili muntenda.
it-2 12 ¶5
Jehova
‘Kuzyiba,’ tacaambi kwiile kucizyiba buyo caatala-tala cintu naa muntu uumwi. Nabala mufwubafwuba wakalilizyi zina lya Davida, nokuba boobo wakabuzya kuti, “Ino Davida nguni?” munzila imwi wakali kubuzya kuti, “Ino ujisi mulimo nzi?” (1Sam. 25:9-11; amweezyanisye 2Sam. 8:13.) Mbubwenya buyo, awalo Farao wakaambilide Musa kuti: “Ino Jehova nguni, kuti ndiswiilile jwi lyakwe akuleka bana Israyeli kuti baunke? Tandimuzyi Jehova naaceya, alimwi buya tandikoobazumizya bana Israyeli kuti baunke.” (Kul. 5:1, 2) Kwiinda mukwaamba boobo, Farao wakali kwaamba kuti tamuzyi Jehova kuti ngu Leza mwini-mwini naa kuti ulijisi nguzu zili zyoonse zyakweendelezya mwami wa Egepita alimwi abuumi bwakwe, naa kuba anguzu zyakupa kuti kuyanda kwakwe kucitwe kweelana ambobakaambide ba Musa a Aroni. Pele lino Farao alimwi abana Egepita boonse, kubikkilizya abana Israyeli bakali kuyoozyiba cini ncolyaamba zina lya Jehova alimwi ayooyo wiimininwa azina eelyo. Mbubwenya Jehova mbwaakatondezya Musa, eeci cakali kuyoopa kuti Leza aazuzikizye makanze aakwe kujatikizya bana Israyeli, kubanununa, kubapa Nyika Yakasyomezyegwa, alimwi cakali kuyoozuzikizya cizuminano ncaakapangene abamausyi. Akaambo kaceeci, Leza wakaamba kuti, “Muyoozyiba kuti ndime Jehova Leza wanu.”—Kul. 6:4-8.