Muhteşem Kuş Ketzal
KOSTA RİKA dünya yüzölçümünün yüzde 0,03’ten azını kapladığı halde, 875 kayıtlı kuş türünün vatanıdır. Bir kaynağa göre, bu sayı Kanada ve ABD’de bulunan kuş türlerinin toplamından daha fazladır. Bu nedenle, kuş gözlemi meraklılarının gitmek istediği başlıca yerin Kosta Rika olması şaşırtıcı değildir. Bu kuşlardan biri olan muhteşem ketzali görmek için yaptığımız yolculukta gördüklerimizi sizinle paylaşalım.
İspanyol fatih Hernán Cortés 1500’lü yılların başında Meksika’ya geldi. Orada, Azteklerden, hediye olarak ketzal tüylerinden yapılmış bir başlık aldı. Böyle çok saygı duyulan süsleri takma ayrıcalığına sadece Aztek kraliyet ailesi sahipti. Ketzalin zümrüt yeşili tüyleri, altından daha değerli sayılırdı.
Bugün bu olağanüstü güzel kuşun doğal olarak yaşadığı yer, Meksika’dan Panama’ya kadar uzanan devasa alandır. Ketzaller 1.200 ila 3.000 metre yükseklikteki bulut ormanlarında bulunur. Bu ormanlardaki bulutlar yükselen sıcak havanın hızla soğumasıyla oluşur. Bunun sonucu, bütün yıl yeşilin farklı tonlarında kalan gür bitkiler ve sisin içinde otuz metre ya da daha yükseğe uzanan kocaman ağaçlardır.
San José’nin yaklaşık 200 kilometre kuzeyindeki Santa Elena Orman Koruma Alanı, ketzalleri doğal çevresinde gözlemek için güzel bir yerdir. Bir muhteşem ketzal görmek umuduyla, rehber yardımıyla araştırmaya başladık. Yeşim yeşili rengiyle ormanın yeşilliği arasında kaybolduğundan, bu kuşu görmek zordur. Rehberimiz kuşun yumuşak, tatlı ötüşünü taklit etmeye başladı. Ses bir köpek yavrusunun inlemesine benziyordu. Ketzalin sese verdiği karşılığı duyan grubumuzdaki bir kadın, gerçekten ormanda yolunu şaşırmış bir köpek olduğunu sandı!
Fazla bir süre geçmeden, bir erkek kuş, yaklaşık 15 metre yukarıdaki bir dala ürkekçe kondu. Dürbünle baktığımızda, kuşun parlak renkleri sandığımızdan daha da muhteşem görünüyordu. Koyu kırmızı göğsü, yeşim yeşili tüyleriyle bir zıtlık oluşturuyordu. Kuyruğunun beyaz tüylerine zıtlık oluşturan yanardöner yeşil renkte iki tüyü harika görkemini artırıyordu. Flama olarak bilinen yeşil kuyruk tüyleri yaklaşık 60 santimetre uzunluğundaydı. Bir dala konduğunda, hafifçe esen rüzgârda uzun flamaları nazikçe hareket eden ketzalı seyretmek, duru bir güzellik görmek demektir.
Bir ketzali görmek eşsiz bir deneyimdir. Rehberimiz, bir ketzal görmek için aslında çoğu kez ormanda birden fazla gezi gerektiğini söyledi. Ketzalleri gözlemek için en iyi zaman, marttan hazirana kadar süren yuva yapma dönemleridir. Bu dönemde, her seferinde iki yumurta yapıp iki kez kuluçkaya yatabilirler.
Koruma alanındaki büroya döndüğümüzde başka bir ketzalin sesini duyuyoruz. Yeşil flamalarıyla zarifçe süzülerek, oturduğumuz yerden 5 metre kadar uzaktaki bir dala konuyor! Rehberin verdiği bilgiye göre, yuvasından bir yavru kaybolmuş. Erkek kuş yavrusunu aramak için ağaçtan ağaca gidiyor. Ketzalin yumurtalarından çıkan yavruların sadece yüzde 25’inin erişkin bir kuş olana kadar sağ kaldığını öğreniyoruz. Diğerleri ise sincap, zümrüt yeşili bir tür tukan, kahverengi kestane kargası, gelincik ve tayra gibi yırtıcı hayvanlar tarafından yok ediliyorlar. Ketzallerin yaşamlarını tehdit eden başka bir etken de yuvalarının yerleşimiyle ilgilidir. Bu yuvalar, çürüyen eski ağaç gövdelerinde, topraktan 3 ila 20 metre yukarıda ketzallerin açtığı, ağaçkakanınkine benzer kovuklardır. Yağış çok olduğunda bu kovukları su basabilir ya da bunlar çökebilir.
Ketzalin en sevdiği yiyeceğin yabani avokado olduğunu da öğreniyoruz. O, yakındaki ağacın dalından sarkan bir avokadoyu gözüne kestirip bir dala konuyor. Sonra, kanatlarını heyecanla çırparak hedefine iyice yakınlaşıyor; meyveyi gagasıyla yakalayıp tünediği yere geri dönüyor. Meyveyi tümüyle yutuyor ve yaklaşık 20 ila 30 dakika sonra avokadonun büyük çekirdeğini çıkarıyor.
Ketzaller yabani avokadoları ararken Kıta Bölünümü’nün farklı yamaçlarına göç ederler. Örneğin temmuzdan eylüle kadar Pasifik yamacında yaşarlar. Sonra ekimde avokadoların yeni mahsullerinden yemek için Antil kıyılarına giderler.
Orman tabanından yaklaşık 30 metre yukardaki bir asma köprüden geçerken, bir ketzal neredeyse bize çarpacaktı! Öyle görülüyordu ki, bu kuş öğle yemeğinin peşindeyken biz onun yolundan geçiyorduk. Tam yukarımıza konan dişi kuş davetsiz misafir olduğumuz için bize ters ters baktı.
Ketzallerin sevdiği başka bir meyvenin, dikenli çalılıklarda yetişen böğürtlen olduğundan da söz edildi. Ketzaller meyveyi kapmak için aniden aşağıya daldıklarında, bazen dikenlere takılan flamaları kopar. Ancak zamanla bu kuyruk tüyleri tekrar uzar.
Kuş bu yolla adına uygun yaşayabilir. “Ketzal” ismi, Aztek dilinde “değerli” ya da “güzel” anlamına gelen “quetzalli”den gelir. Güzelliğinin ketzalin yaşamı için bir tehdit oluşturması üzücüdür. Aslında ketzal, soyu tükenmek üzere olan türlerin arasında yer almaktadır. Onlar hatıra eşyalarda kullanılan tüyleri için avlanmaktadırlar. Ayrıca bu kuşlardan bazıları canlı olarak yakalanıp, evde beslenmek üzere de satılmaktadır. Bununla birlikte rehberimize göre, ketzal şimdi bazı yasal düzenlemelerle bir dereceye kadar böyle bir yağmadan korunuyor.
Bu kuşun yaşamına yönelik başka bir tehdit de ormanların yok edilmesidir ki bu, doğal olarak yaşadıkları yerin yitirilmesiyle sonuçlanır. Bu muhteşem kuşun ve başka canlı türlerinin korunması için, Kosta Rika’nın yaklaşık yüzde 27’lik bölümü koruma alanı olarak ayrılmıştır.
Ketzali görmek için yaptığımız yolculuğa gerçekten değdi. Hernán Cortés’e verilen, ketzal tüylerinden oluşan başlığı Londra’daki British Museum’da görebilirsiniz. Ancak, yabanıl ortamda yaşayan ketzalin tüylerini kendi üzerinde görmek çok daha ilginçtir! Yabanıl ketzaller Orta Amerika’nın bulut ormanlarında en azından şimdilik özgür ve nispeten güvende yaşamaya devam ediyorlar.