Swivutiso Swa Vahlayi

◼ Xana Dina, N’wa-Yakobo, u pfinyiwile hi Xikem, naswona xana a ku ri xiendlo xa vuhomboloki ntsena, kumbe a a lava ku n’wi teka ke?

A swi kanakanisi leswaku Xikem u sindzise Dina a va ni vuxaka bya rimbewu na yena. U n’wi pfinyile. Hambi swi ri tano, maendzo ya yena ya xinghana, ya nkarhi na nkarhi ni Vakanana ya n’wi nghenise exiyin’weni xo landzula naswona swi le rivaleni leswaku ya endle leswaku Xikem a tolovelana swinene na yena kutani a navela ku n’wi teka a va nsati wa yena.

Mhaka leyi nga eka Genesa 34:1-3 yi ri: “Dina . . . a huma ku ya v̌ona v̌anhwanyana v̌a tiko. Kutani Šikem, ṅwana Kamor, wa mu-Hevi, hosi ya tiko, a ṅwi v̌ona, a ṅwi khoma, a etlela na yena, a ṅwi onha. Kutani mbilu ya yena yi namarela na Dina, ṅwana Yakob, a ranḍa lo’wa nhwanyana.” Ku nga khathariseki matshalatshala ya tata wa yena yo dlaya xinghana ni vanhu lava Thyakeke va Kanana hi ku dzima ntsonga wakwe ehandle ka muti wa Xikem kutani a simeka mphamelo wa mati lowu hambaneke, hambi swi ri tano Dina “a huma ku ya v̌ona v̌anhwanyana v̌a tiko.” (Genesa 33:18; Yohane 4:12) Riendli ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “a huma” ri le ka nkarhi lowu nga hetisekangiki, lowu kombaka xiendlo lexi yaka emahlweni. Riendli leri eka nkarhi wolowo ri tlhela ri hundzuluxeriwa hi ku ya hi masungulo lama nge, “a ṭhama a huma” ni lama nge ‘a ta hi mukhuva lowu tolovelekeke.’ (1 Samuel 18:13; 1 Tihosi 10:29) Hikwalaho riendzo ra Dina a ri nga ri ro sungula. Entiyisweni u lave ku “v̌ona,” a tolovelana ku antswa ni vaakelani vakwe emutini.

Eka xiendlakalo xin’wana enkarhini wa maendzo yakwe ya nkarhi na nkarhi, Xikem a “khoma [Dina], a etlela na yena, a ṅwi onha.” Malunghana ni rito ra Xiheveru leri hundzuluxeriweke va ku “onha,” A Hebrew and English Lexicon hi William Gesenius yi ri: “Ku onha vunhwana bya wansati, hakanyingi hi ku n’wi sindzisa.” Rona rito leri eka Vaavanyisi 19:24 na 20:5 ri hundzuluxeriwe va ku ‘pfinya.’ Hambi swi ri tano, mpimo wo pfumela eka wansati wu kombisiwe eka Deuteronoma 22:24 laha rito leri ra Xiheveru ri tirhisiweke kona. Kumbexana eku sunguleni Xikem na Dina a va nga ri ni vuxaka bya rimbewu emianakanyweni, kambe loko ku navela kakwe ku ri karhi ku pfindlusiwa hi ku vitanisa ka ntombhi leyi yintshwa, leyi yi lavaka ku tiva, a ri hava minsivelo ya mahanyelo lamanene ya Xikwembu, u endle leswi vavanuna vo tala va Vakanana a va ta swi vona swi ri swa ntumbuluko. Kahle-kahle, Dina u nghene exivandleni xakwe (Xikem)! Entiyisweni loko Dina a arile ku ‘fika kwalaho,’ [Xikem] u n’wi sindzisile.

Hambi loko a ku ri hava mpimo wo pfumela eka Dina, wa ha rhwala ndzhwalo wo karhi wo lahlekeriwa hi vunhwana bya yena. Hambi leswi a endzeleke “v̌anhwana v̌a tiko,” anakanya hi mahanyelo ya vona. Ntiyiso wa leswaku vasati va Esawu va Vahet (kumbe, Vakanana) va ‘dyise Isaka na Rebeka lava chavaka Xikwembu embitsi’ hakunene i xikombiso xa vuhomboloki lebyi ana se a byi ri kona exikarhi ka “v̌anhwana v̌a tiko.” (Genesa 26:34, 35; 27:46) Rigangugangu, ku katsa ni vuoswi, vusodoma, ni ku etlela ni swiharhi eku heteleleni swi vile xiphemu xa ‘leswi tiko ra Kanana’ ri swi endleke. (Levitika 18:2-25) Kutani i yini lexi Dina a a vulavula ha xona enkarhini wa maendzo yo tano ke? Xana hakunene a a tshemba leswaku a nga papalata xinakulorhi ni vamakwavo va xinuna ni swigangu swa vanhwanyana lava ke? Leswaku wansati a tihlanganisa na vona, a va a nga khathariwi, exikarhi ka vanhu vo tano lava thyakeke a swi tisa khombo. Dina u swi tivile leswi humeleleke eka vakokwa wakwe Sara na Rebeka loko va ri eKanana. Emahlweni ka vavanuna va lunya va Kanana, Dina a a faneriwa hi ku phasiwa. U tinghenise exiyin’weni xo landzula naswona u hakerile hikwalaho ka swona hi ku lahlekeriwa hi vunhwana byakwe, ku nga khathariseki ku ala kun’wana ni kun’wana ka nkarhi wo hetelela.—Genesa 20:2, 3; 26:7.

Endzhaku ka mhaka leyi Xikem u hlayise Dina ekaya kakwe kutani a “lav̌a ku ṅwi yenga hi marito,” a yenga ‘mbilu ya yena.’ Tata wakwe u te: “Mbilu ya Sikem, ṅwana nga, yi namarele [Dina].” Aswi tshembisi leswaku xinghana xo tano lexikulu a xi ta va xi vumbiwe hi xiendlakalo xin’we ntsena. Entiyisweni a a rhange a xiya timfanelo takwe letinene, kumbexana enkarhini wa maendzo ya yena ya nkarhi na nkarhi. Manuku u lave ku n’wi teka. Yena kun’we ni tata wakwe va nga ha va va vone leswaku switshembiso swa vukati a swi ta lunghisa xiendlo xa jaha leri hi ndlela yo karhi kutani swi lulamisa xiyimo, swi hlayisa vuxaka byo rhula ni yindlu leyi rhandzekaka ya Yakobo.—Genesa 34:3, 8.

Xiendlakalo lexi hinkwaxo xi endle leswaku Xikem, tata wakwe, ni vavanuna hinkwavo va muti va dlayiwa. Leswi swi tise rivengo ehenhla ka yindlu ya Yakobo kutani swi endla leswaku [Yakobo] a avanyisa ku kariha ka vana va yena hi matimba endzhakunyana ka malembe yo tala. (Genesa 34:30; 49:5-7) Vona ku landzelelana loku chavisaka ka swiendlakalo, naswona hinkwaswo ka swona ku ri hikwalaho ka leswi Dina a hlulekeke ku tihlayisa eka swinakulobye swakwe. Xiendlakalo lexi eka rhekhodo leyi huhuteriweke i xitsundzuxo eka vavasati lavantshwa va Vukriste namuntlha lava nga ha ringiwaka, hi ku lava ku tiva, va kala va tihlanganisa ni lava va nga riki malandza ya Xikwembu.—Swivuriso 13:20.