U Lulamile Eka Xikwembu Xana?

VANHU vo tala swi nga endleka va nga voni ntikelo wa xivutiso xolexo. Emavonelweni ya vona, ku titwa u lulamile hi wexe i swa nkoka swinene. Ku ‘Endla swa wena’ i marito lama tolovelekeke masiku lawa. Ku ‘U nga titwi u ri na nandzu’ hi man’wana.

Lawa a hi mavonelo ya vantshwa vantsongo lava godzomberiweke hi filosofi ya vutomi ya ‘mina ku sungula.’ Hi xikombiso, eFurwa, laha 82 wa tiphesente ta vaaki-tiko va nga Makhatoliki lama khuvuriweke, ku pompola loku endliweke hi 1983 ku hlavutela leswaku i 4 wa tiphesente ntsena ta vanhu lava amukelaka miehleketo ya xidyoho. Loko ku ri eUnited States, malembe yo tala lama hundzeke Dr. Karl Menninger, la vuriwaka “tata wa vutshunguri bya mianakanyo bya Amerika,” u titwe a susumeteleka ku tsala buku hinkwayo hi mhaka leyi nge Ku Humelele Yini Eka Xidyoho? Eka yona u tsarile: “Tanihi rixaka, ‘ku dyoha’ hi ku tshike ximfumo malembe ya makumembirhi lama hundzeke.” Xifunengeto xa buku leyi xi te: “Rito ‘xidyoho’ ri vonaka ri nyamalarile eka vutivi bya hina bya marito.”

Hakunene, miehleketo ya xidyoho yi sirhiwile swinene namuntlha lerova vanhu vo tala, hambi lava va tivulaka Vakriste, va nga tikeriwa hi ku hlamusela leswi xidyoho hakunene xi nga swona.

Ku Kanakana Ka Manguva Lawa

Kambe, hambi leswi ku nga ni ku hunguteka ka nhlamuselo ya xidyoho, swiendlakalo swo tala swa sweswinyana exivonweni xa misava swi endle leswaku vanhu va sungula ku ehleketa. Xin’wana i nhlayo leyikulu ya ku xixiwa ka tinyimba eka matiko yo tala ya misava lama hluvukeke. Man’wana ya wona, hambi leswi ma lawuriwaka hi “Vukriste,” ma ni milawu leyi hlekahlekaka yo xixa nyimba. Ku andza loku ka ku dlayiwa ka vana lava nga si ku velekiwaka ku tswale swiendlo leswi vanhu lava alaka miehleketo ya xidyoho va kumaka swi nonoha ku swi hlamusela.

Hikwalaho ka yini, hi xikombiso, van’wana vavasati lava filosofi ya vona ya vutomi yi va pfumelelaka ku xixa nyimba va titwa va ri ni nandzu endzhaku ka swona, hambi ku ri ku fika ni le ku vabyeni ka miehleketo? Kambe “tidyondzo ti komba mpimo lowu tlakukeke wa makhwiri lama humesiwaka tanihi leswi swi nga fanelangiki,” hambi ku ri etikweni ra Yugoslavia ra vukhomanisi. (The New Encyclopœdia Britannica) Profesa Henri Baruk, xirho xa Xikolo xa le Henhla xa swa Mirhi xa Furwa, u hlamusela xiendlo lexi tanihi ku tlula “nawu wa xisekelo lowu tsariweke etimbilwini ta vanhu hinkwavo.” Wu tsariwe hi mani xana?

Xiendlo xin’wana xa sweswinyana lexi vangeleke vanhu ku ehleketa i ku hangalaka ka mavabyi yo tluletana hi rimbewu emisaveni hinkwayo. AIDS (Acquired Immune Deficiency Syndrome), ni mpimo wa yona lowu tlakukeke wa mafu, yi khwexule gandlati ra ku kanakana ni nhlomulo exikarhi ka vanhu vo tala lava ku vuriwaka leswaku ku cinca-cinca vanghana va rimbewu swi va tisele ntshunxeko eka swiyila leswi nga ha fanelangiki. Nxavo lowukulu lowu vo tala va wu hakelaka hikwalaho ka “ntshunxeko” wa vona wa rimbewu wu endla leswaku van’wana va vona va hlamala loko, kahle-kahle, ku nga ri ku ‘biwa.’ Va biwa hi mani ke?

Switsundzuxo swo tano swa manguva lawa swa leswaku munhu a nga ka a nga honisi milawu ya mahanyelo handle ka vuyelo lebyo biha swi endla leswaku vanhu lava ehleketaka va tlhela va kambela mianakanyo ya vona ya xidyoho ni vutihlamuleri bya vona eka Xikwembu.

Tikereke Ni Xidyoho

“Xidyoho xa lembe xidzana leri i ku lahleka ka mongo hinkwawo wa xidyoho” Phophu Pius XII u vule marito wolawo ya matimba le ndzhaku hi 1946. Swi le rivaleni, xiyimo xi ye xi nyanya ku sukela kwalaho. Eka buku yakwe ya sweswinyana ehenhleni ka xidyoho ni ku tivula, leyi vuriwaka “Ndzivalelano ni ku Tivula,” Phophu John Paul II u tshahile marito wolawo ya loyi a n’wi siveke ni ku sola leswi a swi vuleke xisirhelo xa miehleketo ya xidyoho eka vandla ra namuntlha lexi hlengeletiweke.

Nakambe phophu u tsundzuxe vaprista va Makhatoliki, ni Makhatoliki hi woxe, leswaku ku tivula swidyoho hi ntlawa ni ku rivaleriwa, tanihi loko swi endliwa hi tikereke to tala ta Makhatoliki namuntlha, a hi swinene ku ringana. U hlamusele leswaku ku tivula ka munhu “hi yona ntsena ndlela leyi tolovelekeke ni leyinene” yo tivula swidyoho. Eka dyondzo ya Khatoliki ku tivula swidyoho swi fambisana ni mintirho leyinene eku hlanganiseni ka mudyohi na Xikwembu.

Tikereke to tala ta Maprotestente ti landzula xilaveko xa ku tivula swidyoho ka le xihundleni eka muprista. Va vula leswaku ku tivula swidyoho eka Xikwembu ku enenle leswaku munhu a rivaleriwa swidyoho, kambe van’wana va tsakela ku tivula erivaleni ni ku rivaleriwa eka “ntirho wa Xilalelo xa Hosi.” Maprotestente yo tala ya tshemba leswaku ripfumelo ri ri roxe hi rona ri lavekaka ku va u hlayiwa la lulameke emahlweni ka Xikwembu.

Tidyondzo to tano leti pfilunganyaka exikarhi ka leswi swi vuriwaka tikereke ta Vukriste emhakeni yo tivula swidyoho, ku rivaleriwa ni ku lulamisiwa, kumbe ndlela yo kuma xiyimo lexinene emahlweni ka Xikwembu, ti siya vanhu vo tala eku kanakaneni. Va vonanyana onge a a va fanele ku endla swin’wana leswaku va va ni xiyimo lexinene eka Xikwembu, kambe a va swi tivi leswaku va nga swi endla njhani.

Nhloko-mhaka leyi landzelaka yi ta hlamusela leswaku hikwalaho ka yini hi fanele ku twananisiwa ni Xikwembu, kutani yi ta kambela mavonelo ya Makhatoliki ni Maprotestente emhakeni ya “ku hlayiwa lava lulameke.” Tinhloko-mhaka tin’wana timbirhi ti ta hlamusela leswi Bibele yi swi dyondzisaka emhakeni yo kuma xiyimo lexinene emahlweni ka Xikwembu, na hi laha leswi swi ku khumbaka ha kona.