Ku Lulama eMahlweni Ka Xikwembu—Hi Ndlela Yihi?

“XIKWEMBU ‘xi ri’ ndzi lulamile.” Yoleyo entiyisweni i ndlela leyi ku “lulamisa” ku andlariweke ha yona eku hundzuluxeleni ka New Guinea Pidgin ka sweswinyana ka “Testamente Leyintshwa.” Hambi leswi, leswi swi nga ha vonakaka swi nga tolovelekanga, swi kandziyisa mianakanyo ya masungulo leyi nga eka rito leri hundzuluxeriweke eTibibeleni to tala ta ririmi ra Xinghezi tanihi “ku lulamisa,” kumbe “ku hlayiwa la lulameke,” hi laha swi kombisiweke ha kona eka Varhoma 5:16.

Hi tlhelo rin’wana, vanhu van’wana va ri: ‘Ndzi hanya vutomi lebyinene. Ndzi endlela van’wana leswinene loko ndzi swi kota. Ndzi tiyimisele ku hlangana ni Muvumbi wa mina.’Entiyisweni va twisisa ku lulamisa ku ri loku vulaka ku tisirhelela. Hi ku ya hi Bibele, dyondzo ya “ku lulamisa” yi fambisana ni ndlela leyi Xikwembu xi hi langutaka ha yona ni ndlela leyi xi tirhisanaka na hina ha yona. Yehova i ‘Muvumbi.’ (Esaya 40:28) Hi yena loyi a “avanyisaka misava hikwayo.” (Genesa 18:25) Hikwalaho ke, ku hava lexi nga vaka xa nkoka ku tlula ndlela leyi a hi langutaka hi yona.

Lexi Endlaka Swi Laveka Leswaku Hi Twananisiwa Ni Xikwembu

Bibele yi vulavula hi Yehova yi ku: “I Ribye le’ro tiya; mitiro ya yena yi hetisekile; hikuv̌a tindlela hikwato ta yena ti lulamile; i Šikwembu ŝo ṭhembeka ši nga ri na nanḍu; Ši ni v̌unene, ši lulamile.” (Deuteronoma 32:4) Hi yena muvangi wa ku lulama. Tanihi Muvumbi ni Munyiki wa Vutomi, u ni lunghelo ro veka nawu, kumbe mpimanyeto, wo kombisa leswi lulameke ni leswo biha. Leswi fambisanaka ni mpimanyeto wa Xikwembu i ku lulama.

Xisweswo, Xikwembu xi veka mfungho lowu swivumbiwa swa xona leswi tlhariheke swi faneleke ku wu fikelela loko swi lava ku hanya hi ku pfumelelana ni Muvumbi wa swona. Ku hluleka ku fikelela mfungho wolowo, kumbe mpimanyeto, hi swona leswi tindzimi to sungula ta Bibele ti swi vulaka xidyoho. Hikwalaho ke, xidyoho i vuhomboloki. I ku tsandzeka ku fambisana ni nhlamuselo ya Xikwembu ya leswo lulama ni leswo biha. Entiyisweni, nakambe xidyoho i xivumbeko xa mpfilumpfilu, xivumbeko xa vuhomboloki.—1 Yohane 5:17; 3:4.

Yehova “a hi Xikwembu xa mpfilumpfilu, kambe i xa ku rhula.” (1 Vakorinto 14:33) Eku sunguleni, swivumbiwa swa yena hinkwaswo etilweni ni la misaveni a swi hetisekile. A swi nyikiwe ku tirhandzela loku ntshunxekeke. (2 Vakorinto 3:17) Swi tiphine hi “ku ntshunxeka loko kwetsima loku nga ka vana va Xikwembu.” (Varhoma 8:21) Ntsendze loko milawu ya yena leyo lulama yi xiximiwa, ku rhula ni ku hleleka swi ve kona emisaveni hinkwayo. Mpfilumpfilu wu nghene hinkwakonkwako loko, swivumbiwa swin’wana swi ve leswo biha emahlweni ka Xikwembu, swi sola lunghelo ra xona ro swi fuma, ku sungula ematilweni ivi ku landzela emisaveni. Swi xandzukile enawini wa Xikwembu wa leswo lulama ni leswo biha. Swi hluleke ku fikelela mfungho lowu naswona xisweswo swi tiendle vadyohi.

Leswi swi ve tano eka vatswari va hina vo sungula, Adamu na Evha. (Genesa 3:1-6) “Hi yona mhaka leyi . . . xidyoho xi ngheneke emisaveni ni rifu hikwalaho ka xidyoho, kutani xisweswo rifu ri tlulele vanhu hinkwavo hikuva va dyohile hinkwavo.” (Varhoma 5:12, NW) Ku sukela eku xandzukeni ka vona, xidyoho xi ‘fume tanihi hosi hi rifu,’ hikuva vatukulu va Adamu hinkwavo ‘va dyohile naswona va kayivela’ mpimanyeto wa Xikwembu lowu lulameke. (Varhoma 5:21; 3:23) Hikwalaho i xilaveko xa hina ku endliwa lava lulameke eka Xikwembu.

Langutelo Ra Khatoliki Ra “Ku Lulamisa”

Xilaveko lexi xo phahlelana mariyeta ni Xikwembu xi voniwa hi tikereke hinkwato leti ti tivulaka ta Vukriste. Hambi swi ri tano, ku twisisiwa ka ndlela leyi ku kumiwaka ha yona ni ka xiyimo lexinene xa Mukriste emahlweni ka Xikwembu ka hambana edyondzweni ya Makhatoliki ni ya Maprotestente.

Malunghana ni dyondzo ya Khatoliki, The Catholic Encyclopedia yi ri: “Ku lulamisa ku vula ku cinca kumbe ku hundzuka koloko emoyeni lowu munhu a susiwaka ha wona eka xiyimo xa xidyoho xo sungula, lexi tanihi n’wana wa Adamu a tswariweke na xona, a yisiwa eka lexiya xa musa ni ku va n’wana wa Xikwembu ha Yesu Kriste, Adamu wa vumbirhi.” A Catholic Dictionary yi hlamusela ku ya emahlweni yi ku: “Laha hi tinghenisa eka nxaxamelo lowu ha wona lavakulu va tlakusiwaka ku suka exiyin’weni xa rifu ni xidyoho va yisiwa etintswalweni ni le ka xinakulobye xa Xikwembu; hikuva malunghana ni swihlangi Kereke yi dyondzisa leswaku swi endliwa leswi lulameke hi nkhuvulo handle ka xiendlo xo karhi xa swona vini.”

Hi ku komisa, Kereke Ya Khatoliki yi dyondzisa leswaku “ku lulamisa” i xiendlo xa Xikwembu lexi ha xona munhu loyi a khuvuriweke eripfumelweni ra Khatoliki hakunene a Endliwaka Mululami ni la Kwetsimisiweke hi nyiko ya “musa” wa Xikwembu. Yi tlhela yi vula leswaku ku lulamisa ko tano ku nga (1) andzisiwa hi mfanelo ya munhu hi xiyexe, kumbe mintirho leyinene; (2) ku lahliwa hi xidyoho lexi dlayaka na hi ku pfumala ripfumelo; (3) ku tlhela ku kumiwa hi ku tivula swidyoho. Elunghiselelweni leri, Mukhatoliki loyi a lulamisiweke u fanele ku vula swidyoho swa yena eka muprista ivi a ntshunxiwa. ‘Ku xupula kwihi na kwihi ka xinkarhana’ loku ka ha salaka endzhaku ka ku ntshunxiwa ku nga hakeriwa hi mintirho leyinene kumbe ku suriwa hi “ku tinyiketela.”a

Langutelo Ra Maprotestente

Ku xavisiwa loko biha ka mintshunxeko eku sunguleni ka lembe xidzana ra vu-16 ku onhe Ndzhundzunuko wa Vuprotestente. Martin Luther muprista wa Makhatoliki u hlasele mukhuva lowu eka tinhla ta 95 leti a ti namarheteke enyangweni ya kereke leyikulu le Wittenberg, eJarimani, hi 1517. Kambe, hi xiviri, ku Iwisana ka Luther ni dyondzo-nene ya Makhatoliki ku vile loku enteke ku tlula sweswo. Ku katse dyondzo hinkwayo ya kereke ya ku lulamisa. Loko yi tiyisa leswi, A Catholic Dictionary yi ri: “Ku hambana ka dyondzo ehenhleni ka ndlela leyi vadyohi va lulamisiwaka ha yona emahlweni ka Xikwembu ku vumbe nhloko-mhaka leyikulu ya dzolonga exikarhi ka Makhatoliki na Maprotestente enkarhini wa Ndzhundzunuko. ‘Loko dyondzo leyi’ (xik, dyondzo yo lulamisa hi ripfumelo ntsena) yi ‘hluleka,’ ku vula Luther eka Table Talk ya yena, ‘hinkwaswo swi herile hi hina.’”

Hi ku kongoma, Luther a a vula yini hi ‘ku lulamisiwa hi ripfumelo ntsena’ ke? Tanihi Mukhatoliki, Luther u dyondze leswaku ku lulamisiwa ka munhu ku katsa nkhuvulo, mfanelo ya munhu hi xiyexe, ni mintirho leyinene, kun’we ni ku tivula swidyoho emahlweni ka muprista, loyi a yingiselaka ku tivula swidyoho, a nyika ntshunxeko, kutani a veka mintirho yo riha leyi yi nga katsaka ku tixupula.

Ematshalatshaleni yakwe yo kuma ku rhula ni Xikwembu, Luther u tirhise rifuwo rakwe hinkwaro ra dyondzo ya Rhoma eku lulamiseni, ku katsa ni ku titsona swakudya, swikhongelo, ni ku tixupula, kambe a swi pfunanga nchumu. Hi ku pfumala ku rhula, u hlayile a tlhela a hlayisisa Tipisalema ni mapapila ya Pawulo, eku heteleleni a kuma ku rhula ka mianakanyo hi ku endla makumu ya leswaku Xikwembu xi lulamisa vanhu, hayi hikwalaho ka timfanelo ta vona, mintirho leyinene, kumbe ku tivula swidyoho, kambe hikwalaho ka ripfumelo ra vona ntsena. U chivirikisiwe swinene hi mianakanyo leyi ya “ku lulamisa hi ripfumelo ntsena” lerova a engetela rito leri nge “ntsena” endzhaku ka rito leri nge “Ripfumelo” eku hundzuluxeleni ka yena ka Xijarimani ka Varhoma 3:28!b

Tikereke to tala ta Maprotestente entiyisweni ti amukela langutelo ra Luther ra “ku lulamisiwa hi musa hi ku tirhisa ripfumelo.” Entiyisweni, leswi ana se a swi phofuriwe hiJacques Lefèvre d’Étaples khale ka Muhundzuluxi wa Furwa. Loko yi katsakanya ku hambana exikarhi ka malangutelo ya Makhatoliki ni ya Maprotestente emhakeni yo lulamisa, A Catholic Dictionary yi ri: “Makhatoliki ma languta ku lulamisa tanihi xiendlo lexi munhu hakunene a endliwaka mululami ha xona; Maprotestente, tanihi lexi munhu a vuriwaka ni ku anakanyeriwa a ri la lulameke ha xona ntsena, ku nga timfanelo ta un’wana—la tilunghisela mhaka ya yena—xik. Kriste.”

Ku Hava “Ku Lulamisiwa” Ka Mukhatholiki Kumbe Muprotestente

Dyondzo ya Khatoliki yi lwisana ni leswi Bibele yi swi dyondzisaka loko yi vula leswaku “munhu hakunene u endliwa mululami,” kumbe la lulameke, hi nyiko ya musa wa Xikwembu lowu cheriwaka enkhuvulweni. A hi wona nkhuvulo lowu hlantswaka xidyoho xo sungula, kambe i ngati leyi halatiweke ya Kriste. (Varhoma 5:8, 9) Ku ni ku hambana lokukulu exikarhi ka ku endliwa mululami hi Xikwembu hi xiviri ni ku va la vuriwaka, kumbe la langutiwaka, tanihi loyi a lulameke. (Varhoma 4:7, 8) Mukhatoliki un’wana ni un’wana loyi a tshembekaka, loyi a tikarhatelaka ku lwisana ka yena ni xidyoho, wa swi tiva leswaku a nga endliwanga mululami hakunene. (Varhoma 7:14-19) Loko hakunene a a ri mululami, a a nga ta va ni swidyoho swo tivula swona eka muprista.

Nakambe, loko dyondzo ya Khatoliki a yi lo landzela Bibele, Mukhatoliki loyi a kingindziwaka hi ripfalo ra xidyoho a a ta tivula swidyoho swa yena eka Xikwembu, a kombela ku rivaleriwa ha Yesu Kriste. (1 Yohane 1:9-2:2) Xikhongelo xa muprista eka xiyimo xihi na xihi xo “lulamisiwa” a xi seketeriwi hi Bibele, ku fana ni ku hlengeletiwa ka mapapila ya vumbhoni lawa dyondzo ya mintshunxeko yi tiseketeleke ha wona.—Vaheveru 7:26-28.

Mianakanyo ya Vuprotestente yo lulamisiwa, yo tanihi leswi yi vulaka ku tekiwa ka Mukriste tanihi la lulameke hi mapapila ya vumbhoni ya gandzelo ra Kriste, handle ko kanakana yi le kusuhi ni leswi Bibele yi swi dyondzisaka. Hambi swi ri tano, tikereke tin’wana ta Maprotestente ti dyondzisa ku “lulamisiwa hi ripfumelo ntsena,” loku, hi laha hi nga ta vona ha kona endzhakunyana, ku honisaka mianakanyo leyi kongomeke leyi andlariweke hi muapostola Pawulo na Yakobo. Langutelo ra Tikereke teto ra ku aneriseka ka moya ri katsakanyiwe hi xivulwa lexi nge: “Loko u kala u ponisiwa, minkarhi hinkwayo u ponisiwile.” Maprotestente man’wana ma pfumela leswaku swi ringene ku pfumela eka Yesu leswaku ya ponisiwa, naswona, hikwalaho, ku lulamisiwa koloko ku rhangela nkhuvulo.

Nakambe, tikereke tin’wana ta Maprotestente, loko ti ri karhi ti dyondzisa ku lulamisiwa hi ripfumelo, ti landzela John Calvin muhundzuri wa Furwa naswona ti dyondzisa ku katekisiwa ka munhu hi xiyexe, xisweswo ti landzula dyondzo ya Bibele yo ntshunxeka. (Deuteronoma 30:19, 20) Hikwalaho ke, ku nga vuriwa leswaku ku hava mianakanyo ya Makhatoliki kumbe ya Maprotestente yo lulamisiwa leyi hi laha ku heleleke yi pfumelelanaka na Bibele.

Bibele Yi Dyondzisa Yini Xana?

Hambi swi ri tano Bibele hi laha ku heleleke ya yi dyondzisa dyondzo ya “ku lulamisa,” kumbe ndlela leyi munhu a nga nyikiwaka xiyimo lexi lulameke emahlweni ka Xikwembu ha yona. Eku sunguleni hi vone mhaka leyi hi faneleke ku endliwa lava lulameke eka Xikwembu ha yona, hi laha hinkwerhu ka hina hi tswariweke, hayi tanihi vana va Xikwembu, kambe tanihi ‘vana va vukari.’ (Vaefesa 2:1-3) Hambi ha weriwa kumbe a hi weriwi hi vukari bya Xikwembu swi tiseketele hi ku amukela kumbe ku ala ka hina ka lunghiselelo ra xona ra musa ro vuyelelana na xona, Xikwembu lexi kwetsimaka, xo lulama. (Yohane 3:36) Lunghiselelo rero ra rirhandzu i ‘nkutsulo lowu hakeriweke hi Kriste Yesu.’—Varhoma 3:23, 24.

Muapostola Pawulo u kombe leswaku gandzelo ra nkutsulo ra Kriste ri pfula mintshembo mimbirhi, wun’wana “emisaveni” lowun’wana “ematilweni.” U tsarile a ku: “Swi tsakisile Xikwembu leswaku vukwembu hinkwabyo bya xona byi tshama eka yena [Kriste], ni ku endla leswaku, ha yena, swilo hinkwaswo swi vuyelelana na xona, hikuva hi yena Kriste la tiseke ku rhula hi ku fa ka yena exihambanweni; hinkwaswo, hambi la misaveni, hambi le matilweni, swi vuyelelana ni Xikwembu ha yena.”—Vakolosa 1:19, 20.

Ku hlanganyela eka wun’wana wa mintshembo leyi mimbirhi, i swa nkoka ku va ni xiyimo lexi lulameke emahlweni ka Xikwembu, naswona leswi swi katsa leswi engetelekeke ku tlula ku “pfumela eka Yesu” ntsena. Leswi swi katsekaka eka Vakriste lava nga ni ntshembo wa le tilweni ni lava ntshembo wa vona ku nga ku hanya hi laha ku nga heriki eparadeyisini emisaveni swi ta kambisisiwa eka swihloko swimbirhi leswi landzelaka. Hlaya u ya emahlweni, naswona u nga bi mariri ku kombela mbhoni ya Yehova leyi yi ku nyikeke magazini lowu ku vulavurisana na wena hi swihloko leswi, u khome Bibele.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Rito leri tshahiweke eka tluka 5]

KEREKE YA KHATOLIKI yidyondzisa leswaku ku lulamisiwa ku endla munhu a va la lulameke hakunene, kambe ku lulamisa koloko ku nga lahliwa hi xidyoho lexi dlayaka kumbe ku kurisiwa hi mfanelo ya munhu hi xiyexe

[Rito leri tshahiweke eka tluka 6]

MAPROTESTENTE YO TALA ya tshemba ku lulamisiwa, kumbe ku vuriwa lama lulameke, hi ripfumelo ntsena, ni leswaku ku pfumela eka Yesu ku tshembisa ku pona. Van’wana va pfumela leswaku ku lulamisiwa i nkateko

[Rito leri tshahiweke eka tluka 7]

BIBELE yi dyondzisa leswaku munhu wa tihlawulela ni leswaku gandzelo ra nkutsulo ra Kriste ri vula mintshembo mimbirhi, wun’wana wa le tilweni kutani lowun’wana i wa laha misaveni. Mintshembo leyi mimbirhi yi katsa ku amukela xiyimo lexi lulameke emahlweni ka Xikwembu