Tinhla Ta Bibele Ezra 1:1-10:44
Yehova U Hetisisa Switshembiso Swa Yena!
Ntshunxeko! Mpfuxeto! Timhaka leti ti ta va ti wisise mbilu swonghasi eka mahlonga ya Vayuda eBabilona! Ku tiyisa xitshembiso xa Xikwembu, endzhaku ka malembe ya 70 ya vuhlonga, Vayuda va tlheriseriwile etikweni ra vona. (Yeremia 25:12; Esaya 44:28-45:7) Ku tlula kwalaho, swilo leswi tekiweke etempeleni ya Yehova swi tlheriseriwe ematshan’wini ya swona lamanene. I ntsako muni wonghasi!
Buku ya Bibele ya Ezra yi sungula hi swiendlakalo leswi swo nyanyula. Yi tsariwile eYerusalema hi mutsari Ezra kwalomu ka 460 B.C.E., yi hlanganisa malembe lama nga vaka 70, ku sukela eku ntshunxiweni ka Vayuda ku ya fika eku hetiweni ka tempele ya vumbirhi ni le ku basisiweni ka vuprista (537 c. 467 B.C.E.). Lexi tlakusiweke i ndlela leyi Yehova a hetisiseke switshembiso swa yena ha yona. Nakambe buku leyi yi na tidyondzo ta nkoka eka Timbhoni ta Yehova namuntlha.
Mahlonga Ma Ntshunxiwa
Hlaya Ezra 1:1-3:6. Hi ku va Moya wa yena wu tlakusiwe hi Yehova, Koreš Hosi ya Persia yi endla xitiviso lexi nge: Tempele ya Yerusalema yi ta tlhela yi akiwa, naswona vugandzeri bya Yehova byi ta vuyeteriwa kona! Vaisrayele hinkwavo va nga hlanganyela. Lava va nga ta endla tano va ntshunxekile ku tlhelela etikweni ra ka vona hikwalaho ka ntirho wa ku tlhela va aka. Van’wana va komberiwe ku nyikela hi ku ntshunxeka eka muako lowu. Swibye swa tempele yo sungula, leswi yisiweke eBabilona hi Nebukadnetsar, swi ta tlheriseriwa. Ehansi ka vurhangeri bya Zorobabele, kwalomu ka 50 000 va teke rendzo ra ku ringana 1 000 wa timayili (1,600 km) va tlhelela eYerusalema. Va tlhele va aka altari yo kwetsima ivi va nyikela magandzelo eka Yehova. Tlhandla-kambirhi, eku heleni ka 537 B.C.E, va tlangerile Nkhuvo wa Mintsonga. Malembe ya 70 lama vhumbiweke ya vukhumbi ma herile hi nkarhi lowu faneleke!—Yeremia 25:11; 29:10.
◆ 1:3-6—Xana Vaisrayele lava seleke eBabilona a va nga tshembekanga ke?
A swi tano, hambi leswi swilo leswi vonekaka ni ku pfumala ku nkhensa swi nga vaka swi vlle swivangelo eka timhaka tin’wana. Xileriso xa Koreš a xi lavanga leswaku hinkwavo va tlhelela kambe xi yi endle yi va mhaka yo tirhandzela. Swiyimo swin’wana swo fana ni vudyuhari, vulema, kumbe mindzhwalo ya ndyangu swi nga va swi sivele van’wana ku teka rendzo. Kambe a va fanele ku seketela lava a va ta tlhelela endzhaku.
◆ 1:8—Šešbatsar a a ri mani xana?
Hi ku fanana, leri a ku ri vito ra huvo ya mfumo ya Kalediya leri nyikiweke Zorobabele. (Ringanisa Daniel 1:7.) Leswi swi nyikiweke Šešbatsar kun’wana swi nyikiwile Zorobabele. (Ezra 5:16; Zakaria 4:9) Hinkwavo va nyikiwa vito leri nge “vuhosi.” (Ezra 5:14; Hagai 2:21) Naswona eka Ezra 2:2 na 3:1, 2, Zorobabele u tiveka tanihi loyi a rhangeleke mahlonga lama tlhelelaka endzhaku; kutani, hi ku twanana, vito ra Šešbatsar a ri vuriwanga.
◆ 2:61-63—Urim na Tumim a ku ri yini xana?
Swi ehleketeriwa ku va tinhlolo leto kwetsima leti a ti tirhisiwa loko xivutiso xi lava hlamulo eka Yehova. Hi ku ya hi mukhuva wa Vayuda, ti nyamalarile loko tempele yi herisiwa hi 607 B.C.E. Leswi swi seketeriwa hl mhaka ya leswaku lava va tivulaka ku va ni lunghelo ra vuprista hi ntumbuluko va siveriwile vuprista ni ku dya swilo leswo kwetsima ngopfu “ku fikela loko muprista a yima na Urim ni Tumim.” Kambe a ku na rhekhodo ya ku tirhisiwa ka swona enkarhini wolowo kumbe endzhaku.
Dyondzo eka hina: Xiyimo lexi fanaka ni lexiya xa mahionga ya Vayuda xa tirha namuntlha ni le ka Timbhoni ta Yehova. A hi hinkwavo lava kotaka ku nghenela vutirheli bya nkarhi hinkwawo kumbe ku sukela makaya ya vona ku ya tirha laha xilaveko xi kuleke kona. Kambe va endla hinkwaswo leswi va swi kotaka ku yisa timhaka ta vugandzeri lebyi tengeke emahlweni hi ku endla minyikelo yo tirhandzela ivi va khutaza lava va nga nghenelaka ntirho lowu engetelekeke.
Ku Vuyetela Ku Kanetiwa
Hlaya 3:7-4:24. Hi ku tsaka lokukulu, Vayuda lava vuyeke va fike va andlala masungulo ya yindlu ya Yehova. Kambe hi malembe yo tala valala va ringetile ku heta vaaki va tempele matimba. Eku heteleleni, va khorwisile hosi leswaku “muti wo tiarisa ni lowo blha” wu tlhela wu akiwa, valala lava va endle leswaku ntirho wu yimisiwa hi xileriso xa vuhosi. Ku siveriwa ku ya emahlweni “ku fikela hi lembe ra vumblrhi ra ku fuma ka Darius, hosi ya Persia.”
◆ 3:12—Hikwalaho ka yini vavanuna lava va rila xana?
Vakhalabye lava a va tsundzuka ku hlamarisa ka nkunguhato wa le henhla loku tempele ya Solomoni a yi vonaka yi ri na kona. Leswi a va swi vona sweswi—masungulo ntsena—a ku nga ri nchumu hi mpimanyeto. Hi ku fanana a va hele matimba, va kanakana loko matshalatshala ya vona ya ta tlherisela ku kwetsima ka le ku sunguleni.—Hagai 2:2, 3.
◆ 4:1-3—Hikwalaho ka yini ku nyikela ka ku pfuna ku ariwile?
Vamatiko, lava tisiweke hi hosi ya Asiriya leswaku va ta tlhela va aka etikweni, a va nga ri vagandzeri va ntiyiso va Xikwembu. (2 Tihosi 17:33, 41) Ku amukela mpfuno wa vona a swi ta vula ku landzula vugandzeri bya ntiyiso, naswona Yehova a a tsundzuxe vanhu va yena ku Iwisana ni mafambiselo wahi na wahi ya mpfangano wa vupfumeri. (Eksoda 20:5; 34:12) Ku tlula kwalaho, matimu ya vltana Vamatiko lava tanihi “valala.”
Dyondzo eka hina: Loko hi hlangavetana ni ku nonoha evutirhelini bya Xikwembu, hi fanele hi tekelela Vayuda lava tlheleke va tshamiseka lava hi ku anghwetla va hlengeletaneleke vugandzeri tanihi “munhu un’we.” Ku tshemba Yehova ni ku rhangisa vugandzeri bya yena swi va nyike matimba yo hetisisa ntirho lowu va wu averiweke.—Ezra 3:1-12.
Tempele Yi Hetiwa
Hlaya 5:1-6:22. Hi ku khutaziwa hi muprofeta Hagai na Zakariya, ntirho wa ku aka wu ya emahlweni hi ku chivirika loku pfuxetiweke. Hi ku tsandzeka ku va sivela, valala va vilerile nakambe. Hosi Darius wa kambisisa kutani a kuma xileriso xo sungula xa Kores. Vakaneti a va lerisiwanga ku ‘tshika ni ku sukela’ ntsena kambe va tlhele va lerisiwa ku pfuneta hi swilo leswi vonakaka! Hi swikhutazo leswi hambetaka swa vaprofeta va Yehova, tempele yi hetiwile hi 515 B.C.E. ivi yi khanguriwa. Hi ntsako yi nyikeriwile eka Xikwembu, lexi switshembiso swa xona swi endlekeke!
◆ 5:5—Hikwalahokayinivakaneti va nga wu yimisanga ntirho wa ku aka?
Nsirhelelo wa Yehova a wu ri ehenhla ka malandza ya yena yo tshembeka. (2 Tikronika 16:9) Hi ku tiyisiwa hi moya wa Xikwembu, vakulukumba va arile ku chavisiwa. Va vulavule hi nawu wa Kores lowu rivariweke khale. Tanihi leswi nawu wa Persia a wu nga cinceki, valala va chavile ku kaneta xileriso xa vuhosi. (Daniel 6:8, 15) Xiletelo xa Yehova a xi vonaka, naswona ntirho wu yile emahlweni.
◆ 6:21—I vamani lava avaneke“ni mathyaka ya matiko”?
Ku nga va ku ri vaproselita lava vuyeke ni Vayuda, Vasamariya lava kutani a va ri vaaki va tiko, kumbe hambi va ri Vayuda lava vuyeke lava a va thyakisiwe hi minkucetelo ya vuhedeni. (Ringanisa Ezra 9:1.) Nhluvuko wa vugandzeri lebyi tengeke bya Yehova eYerusalema, byi va susumetela ku endla ku hundzuka loku lavekaka evuton’wini bya vona.
Dyondzo eka hina: Vakulu va Vakriste namuntlha na vona va fanele ku lava nkongomiso wa Yehova. U nyika vutlhari lebyi lavekaka loko hi langutana ni vakaneti.—Psalma 32:8.
Ezra A Vuya
Hlaya 7:1-8:36. Nkarhi wa hundza. Hi 486 B.C.E., Hosi Artakserkses u nyika Ezra “hinkwaswo leswi a swi kombelaka,” a n’wi pfumelela ku pfuna eYerusalema. Xileriso xa hosi xi khutaza hinkwavo Vayuda lava na vona a va navela ku tlhela, naswona a nyikela silver na nsuku ku lunghisa swilaveko hinkwaswo swa le ndlwini ya Yehova. Ezra a pfumeleriwa ximfumo ku hlawula vamajistarata ni vaavanyisi, lava a va ta tiyisa nawu wa Yehova ni wa hosi. Hi ku tshemba mpfuno wa Xikwembu, Ezra a tinyika xivindzi ivi a teka rendzo leri chavisaka. A nga kombeli ku heleketiwa hi mavuthu, hikuva leswi swi nga va ku kayivela ka ripfumelo eka vuswikotibya Yehova byo sirhelela. Hi mpfuno wa Yehova, Vayuda va fike hi ku hlayiseka.
◆ 7:1, 7, 11—Artakserkses loyi a a ri mani xana?
Loyi a ri Artakserkses I (Longimanus) hosi ya Persia. Eka lembe ra yena ra vu-20, u nyike Nehemiya mpfumelelo wo tlhelela eYerusalema ni ku tlhela a aka marhangu ni minyangwa ya wona. (Nehemia 2:1-8) Van’wamatimu va khale va ri Artakserkses loyi hi ntumbuluko a a ri na tintswalo ni ku hanana. Hikwalaho ka nhlengo wa yena lowukulu, u katsiwile eka Ezra 6:14 tanihi loyi swileriso swakwe swi vangeleke ku hetiwa ka tempele, hambi leswi ku akiwa ka yona ku hetiweke malembe lama nga vaka 47 emahlweni. U hambana na Artakserkses loyi a yimiseke ntirho wa ku pfuxeta. (Ezra 4:7-23) Yoloye a ku ri Gaumata, loyi a fumeke tin’hwetita nhungu ntsena hi 522 B.C.E “Artakserkses” ri vonaka ri ri vito ra vuhosi kumbe xidlodlo.
Dyondzo eka hina: Ezra u veke xikombiso lexinene eka malandza ya Yehova namuntlha. Mutsari wa vutshila la dyondzeke Rito ra Xikwembu hi ku chivirika, u yise ku twala hinkwako eka loyi a nge Henhla-henhla naswona a a tikarhatela ngopfu ku dzuneka ka Yehova ku tlula ku hlayiseka ka yena n’wini.—Ezra 7:27, 28; 8:21-23.
Tiko Ri Basisiwa
Hlaya 9:1-10:44. Hi xihatla Ezra u twe leswaku vo tala “a va tihlawulanga eka vanhu va matiko, kambe va etisa manyala ya vona.” Vayuda, ku katsa vaprista ni Valevhi, va tekanile ni vahedeni va Vakanana. Ezra u tshuklsiwile. Hi xikhongelo a andlala mhaka leyi emahlweni ka Yehova, a vula swihoxo swa tiko hi gome lerikulu. Ehansi ka vurhangeri byakwe, vanhu va hundzukile ivi va tiboha ku hlongola vasati va vona vambe. Thyaka ri basisiwile hi tin’hweti leti nga vaka tinharhu.
◆ 9:2—Hikwalahokayinikutekana koloko a ku ri xidyoho?
Ku xungete ku pfuxetiwa ka vugandzeri bya ntiyiso. (Deuteronoma 7:3, 4) Lava a va ri vavasati lava nga pfumeriki, lava gandzelaka swifaniso. Ku tekana na vona eku heteleleni ku ta va ku yise eku munyiweni hi matiko ya vuhedeni lawa a va akelane na wona, naswona vugandzeri lebyi tengeke a byi ta nyamalala emlsaveni.
◆ 10:3, 44—Hikwalaho ka yini vana na vona va hlongoriwile?
Hi ntolovelo vana lavantsongo va lava vamana wa vona. Ku tlula kwalaho, hi nkucetelo wa vana, vavasati lava hlongoriweke a va ta tlhelela hi ku famba ka nkarhi. Vugandzeri lebyi tengeke bya Yehova a byi fanele ku lawula.
Dyondzo eka hina: Tanihi Vayuda lava tshembekaka va nkarhi wa Ezra, Timbhoni ta Yehova tinamarhela milawu ya Xikwembu ya vukati. Ta swi xiya leswaku ti fanele ku teka ‘ehosini ntsena.’—1 Vakorinto 7:39.
Yehova u hlayisile xitshembiso xa yena xo endla leswaku vugandzeri lebyi tengeke byi kondleteriwa eYerusalema wa khale. Hi laha ku fanaka, u ta hetisisa xitshembiso xa yena xo endla leswaku vugandzeri bya yena lebyi tengeke byi tirhisiwa emisaveni hinkwayo. (Habakuk 2:14) Xana u ta va exikarhi ka vagandzeri va yena loko Muhlayisi lonkulu wa Switshemblso a tisa ku rhula ni ntsako emisaveni leyi?—Psalma 37:10, 11; Nhlavutelo 21:3, 4.